Το σπίτι της σιωπής

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ Το σπίτι της σιωπής 8η

ΧΙΛΙΑΔΑ

στα γαλλικά και το 1991 τιμήθηκε με το βραβείο Prix de la decouverte Europeenne. To ιστορικό του μυθιστόρημα To Λευκό Κάστρο (1985) μεγάλωσε τη φήμη του μέσα κι έξω από την Τουρκία. Η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» έγραψε τότε γι αυτόν: «Ένα αστέρι γεννήθηκε στην Ανατολή». Ακολούθησαν: Το μαύρο βιβλίο, ένα από τα πιο συζητημένα και πολυ­

Ο

διαβασμένα μυθιστορήματα της σύγ­ Ορχάν Παμοΰκ (Βραβείο Νό­

χρονης τουρκικής λογοτεχνίας, Η

μπελ Λογοτεχνίας 2006) γεν­

καινούργια ζωή, Με λένε Κόκκινο,

νήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το

Ιστανμπονλ. Πόλη και αναμνήσεις,

1952. Τελείωσε το λύκειο στη Ρο-

και Χιόνι.

βέρτιο σχολή, σπούδασε τρία χρό­

Τα βιβλία του έχουν μεταφρα­

νια αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο

στεί σε πολλές γλώσσες και στα ελ­

και το 1976 αποφοίτησε από το

ληνικά κυκλοφορούν από τις εκδό­

Ινστιτούτο Δημοσιογραφίας του Πα­

σεις «Ωκεανίδα».

νεπιστημίου της Κωνσταντινούπο­ λης. Έζησε τρία χρόνια στις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε σαν ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και στο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Άρχισε να γράφει το 1974. Το πρώτο του μυθιστόρημα, Τζεβντέτ μπέης και νιοι, βραβεύτηκε το 1979 στο διαγωνισμό μυθιστορήματος των εκδόσεων Μιλλιέτ. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε το 1982 και την επό­ μενη χρονιά πήρε το βραβείο μυθι­ στορήματος Ορχάν Κεμάλ. Το δεύτερο βιβλίο του, Το σπίτι της σιωπής (1982), μεταφράστηκε

Ε ξ ώ φ υ λ λ ο : Ναΐαλία Τ σ ο υ κ α λ ά

ΟΡΧΑΝ

Π Α Μ Ο Υ Κ

Το σπίτι ης σ ι ω π ή Μετάφραση ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΑΜΠΑΤΖΗΣ

Επιμέλεια ΣΤΕΑΛΑ Β Ρ Ε Τ Ο Υ

ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Τίτλος πρωτοτύπου: Orhan Pamuk, Sessiz

Εν

1η έκδοση: Νοέμβριος 2 0 0 8 Μετάφραση από τα τουρκικά: Παναγιώτης Αμπατζής Επιμέλεια: Σ τ έ λ λ α Βρετού Τυπογραφική διόρθωση: Αρετή Μπουκάλα © 1996, Ileti§im Yaymcihk Α . § . Kasim © 2 0 0 7 , για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Ωκεανίδα Α Ε Σολωμού 2 5 , 106 8 2 Αθήνα, τηλ. 2 1 0 . 3 8 . 2 7 . 3 4 1 Πλάτωνος 17, 546 31 Θεσσαλονίκη, τ η λ . 2 3 1 0 . 2 3 1 . 8 0 0 e-mail: [email protected] www.oceanida.gr Ηλεκτρονική στοιχειοθεσία-Σελιδοποίηση: Εκδόσεις «Ωκεανίδα» Εκτύπωση: Μ . Σπύρου & Σία Α Ε Βιβλιοδεσία: Βιβλιοδομή Α Ε ISBN

978-960-410-540-3

1

« Τ ο δ ε ί π ν ο είναι έ τ ο ι μ ο , κ υ ρ ί α » , ε ί π α . « Π ε ρ ά σ τ ε , αν θ έ λ ε ­ τ ε , στο τ ρ α π έ ζ ι » . Δ ε ν ε ί π ε τ ί π ο τ α . Σ τ ε κ ό τ α ν α κ ί ν η τ η , α κ ο υ μ π ι σ μ έ ν η στο μπαστούνι τ η ς . Τ η ν πλησίασα, τ η ν έπιασα από το χ έ ρ ι , τ η ν έ β α λ α να κ α θ ί σ ε ι στο τ ρ α π έ ζ ι . Κ ά τ ι μ ο υ ρ μ ο ύ ρ ι σ ε . Κ α τ έ ­ β η κ α στην κουζίνα, π ή ρ α το δίσκο τ η ς , τον ανέβασα π ά ν ω , τον έ β α λ α μπροστά τ η ς . Έ ρ ι ξ ε μια ματιά στο φ α γ η τ ό , δ ε ν τ ο ά γ γ ι ξ ε . Έ σ κ υ ψ ε τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς μουρμουρίζοντας, και τ ό ­ τ ε κ α τ ά λ α β α . Π ή ρ α τ η ν π ε τ σ έ τ α τ η ς , τ ε ν τ ώ θ η κ α και τ η ν έ δ ε σ α π ί σ ω από τα πελώρια αυτιά τ η ς . « Ν α δούμε τ ι μας έφτιαξες», ε ί π ε . « Τ ι σκαρφίστηκες π ά λ ι ; » « Ι μ ά μ μπαϊλντί», είπα. « Τ ο ζητήσατε χθες». « Τ ο ίδιο μ ε τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι ; » Έ σ π ρ ω ξ α τ ο π ι ά τ ο μπροστά τ η ς . Π ή ρ ε τ ο πιρούνι μουρ­ μουρίζοντας, α ν α κ ά τ ε ψ ε λίγο τ η μ ε λ ι τ ζ ά ν α κ ι ύστερα άρχι­ σε να τ ρ ώ ε ι . « Κ υ ρ ί α , η σαλάτα σας είναι ε δ ώ » , ε ί π α , και π ή γ α π ί σ ω σ τ η ν κουζίνα. Σ ε ρ β ι ρ ί σ τ η κ α μ ι α μ ε λ ι τ ζ ά ν α κ ι άρχισα να τρώω.

8

\l\

II

\I\HM

κ

Σ ε λ ί γ ο τ η ν άκουσα να φοΛ/άΌ:·.: « Λ / . / Μ ! IV

I.\CM,

Mnuei

ναι η α λ α τ ι έ ρ α ; » Σ η κ ώ θ η κ α , π ή γ α μ έ σ α να

ψ ά ς χ ο * η rxA<x1

ιί

η \ «χ ν <">ι π Α<χ

στο χ έ ρ ι τ η ς . α Μ α η α λ α τ ι έ ρ α είναι ε δ ώ ! » « Ά λ λ ο π ά λ ι τ ο ύ τ ο » , ε ί π ε . « Γ ι α τ ί π η γ α ί ν ε ι ς μι!ο<χ o w x v τρώω;» Δεν απάντησα. «Αύριο δ ε ν έ ρ χ ο ν τ α ι ; » « Ν α ι , κυρία, έ ρ χ ο ν τ α ι ! » ε ί π α . « Δ ε ν θα β ά λ ε τ ε α λ ά τ ι ; » « Μ η ν α ν α κ α τ ε ύ ε σ α ι σε π ρ ά γ μ α τ α που δ ε ν σε αφορούν», ε ί π ε . « Έ ρ χ ο ν τ α ι ή δ ε ν έρχονται α ύ ρ ι ο ; » «Αύριο το μ ε σ η μ έ ρ ι » , ε ί π α . « Τ η λ ε φ ώ ν η σ α ν . . . » « Τ ι άλλο έ χ ε ι γ ι α φ α γ η τ ό ; » Π ή γ α π ί σ ω σ τ η ν κουζίνα τ η μ ι σ ή μ ε λ ι τ ζ ά ν α * σ' έ ν α κα­ θαρό πιάτο τ η ς έ β α λ α φασολάκια. Σ α ν άρχισε ν' α ν α κ α τ ε ύ ε ι μ ε αηδία και τ α φασολάκια, ξ α ν α π ή γ α σ τ η ν κουζίνα, κ ά θ ι ­ σα κ ι άρχισα να τ ρ ώ ω . Σ ε λ ί γ ο ζ ή τ η σ ε π ι π έ ρ ι , μα έ κ α ν α πως δ ε ν άκουσα. Κ α τ ό π ι ν ζ ή τ η σ ε φρούτα* α ν έ β η κ α π ά ν ω , έσπρωξα τ η γ α β ά θ α μ ε τ α φρούτα μ π ρ ο σ τ ά τ η ς . Σ α ν κου­ ρ α σ μ έ ν η α ρ ά χ ν η τ ο κ ο κ α λ ι ά ρ ι κ ο χ έ ρ ι τ η ς ά ρ χ ι σ ε να πασ π α τ ε ύ ε ι τα ροδάκινα. Σ τ ο τ έ λ ο ς σ τ α μ ά τ η σ ε . « Ό λ α σάπια! Π ο ύ τ α β ρ ή κ ε ς αυτά, κ ά τ ω από τ α δ έ ν τ ρ α τα μ ά ζ ε ψ ε ς ; » « Δ ε ν είναι σάπια, κ υ ρ ί α » , ε ί π α . « Ε ί ν α ι ώριμα. Τ α καλύ­ τ ε ρ α είναι. Τ α π ή ρ α από τ ο μ α ν ά β η . Ξ έ ρ ε τ ε καλά πως ε δ ώ δ ε ν υπάρχουν πια ρ ο δ α κ ι ν ι έ ς . . . » Έ κ α ν ε πως δ ε ν άκουσε* δ ι ά λ ε ξ ε έ ν α ροδάκινο. Ε γ ώ π ή ­ γ α μ έ σ α * δ ε ν ε ί χ α π ρ ο λ ά β ε ι να τ ε λ ε ι ώ σ ω τ α φ α σ ο λ ά κ ι α μ ο υ , « Έ λ α να μου λ ύ σ ε ι ς τ η ν π ε τ σ έ τ α » , τ η ν άκουσα να

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

9

φωνάζει. « Π ο ύ ε ί σ α ι , Ρ ε τ ζ έ π , έ λ α να μου λ ύ σ ε ι ς τ η ν π ε ­ τσέτα!» Έ τ ρ ε ξ α * ε ν ώ έλυνα τ η ν π ε τ σ έ τ α τ η ς , είδα πως ε ί χ ε φάει μονάχα μισό ροδάκινο. « Τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν να σας φέρω μ ε ρ ι κ ά β ε ρ ί κ ο κ α , κ υ ρ ί α » , τ η ς είπα. « Έ π ε ι τ α λ έ τ ε ότι π ε ι ν ά τ ε και μ ε ξ υ π ν ά τ ε τ η ν ύ χ τ α . . . » « Ε υ χ α ρ ι σ τ ώ » , ε ί π ε . « Δ ε ν ξ έ π ε σ α τόσο ώ σ τ ε να τ ρ ώ ω σά­ πια φρούτα. Λ ύ σ ' τ ο α υ τ ό ! » Τ ε ν τ ώ θ η κ α κ ι έλυσα τ η ν π ε τ σ έ τ α τ η ς * κατσούφιασε κα­ θώς σκούπιζε τ ο στόμα τ η ς , κ ι έ κ α ν ε σαν να προσευχότανε. Σηκώθηκε. «Ανέβασε με επάνω!» Σ τ η ρ ί χ τ η κ ε ε π ά ν ω μου, κι α ρ χ ί σ α μ ε ν' α ν ε β α ί ν ο υ μ ε τ ι ς σ κ ά λ ε ς · στο έ ν α τ ο σ κ α λ ο π ά τ ι σ τ α μ α τ ή σ α μ ε να π ά ρ ο υ μ ε ανάσα. « Ε τ ο ί μ α σ ε ς τα δ ω μ ά τ ι α τ ο υ ς ; » ρ ώ τ η σ ε λ α χ α ν ι α σ μ έ ν η . «Τα ετοίμασα». « Κ α λ ά , π ά μ ε » , ε ί π ε , και σ τ η ρ ί χ τ η κ ε π ι ο πολύ ε π ά ν ω μου. Σ υ ν ε χ ί σ α μ ε ν' α ν ε β α ί ν ο υ μ ε . Ό τ α ν φ τ ά σ α μ ε στο τ ε λ ε υ ­ ταίο σ κ α λ ο π ά τ ι , ε ί π ε : « Δ ε κ α ε ν ν έ α , δόξα σοι ο Θ ε ό ς » , ε ί π ε και μ π ή κ ε στο δ ω ­ μάτιο της. « Α ν ά ψ τ ε τ ο φως σ α ς » , ε ί π α . « Ε γ ώ θα πάω στον κ ι ν η μ α ­ τογράφο». « Θ α π ά ε ι , λ έ ε ι , στον κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ! Κ ο τ ζ ά μ άνθρωπος! Τουλάχιστον μην αργήσεις». « Δ ε ν θ' α ρ γ ή σ ω » . Κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω , τ έ λ ε ι ω σ α τα φασολάκια μου, έπλυνα τα πιάτα. Έ β γ α λ α τ η ν ποδιά μου, πήρα τ ο σακάκι μου. Β γ ή κ α .

10

ΟΙ'.ΧΛΜ

ΙΙΛΜΟϊ'Κ

Τ ο δροσερό α ε ρ ά κ ι που φυσούσε από τ η μεριά χ if, ί)ά λασσας μου ήταν πολύ ευχάριστο - τα φύλλα της συκιάς Οροι ζαν. Έ κ λ ε ι σ α τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ , και προχώρησα προς τ η ν παραλία. Ε κ ε ί που τ ε λ ε ι ώ ν ε ι η μάντρα του κήπου μας, αρχίζει ο δρόμος μ ε τα καινούργια σ π ί τ ι α . Ά ν θ ρ ω π ο ι στα μπαλκόνια τους και στους μικρούς, στενούς κήπους ακούνε, βλέπουν τ ι ς ε ι δ ή σ ε ι ς στις τ η λ ε ο ρ ά σ ε ι ς τους· μπροστά στις ψ η σ τ α ρ ι έ ς όρθιες γ υ ν α ί κ ε ς · ούτε κ ι α υ τ έ ς μ ε β λ έ π ο υ ν . Σ τ ι ς σχάρες κ ρ έ α τ α , καπνοί. Η ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ή ζ ω ή ! Π ώ ς να 'ναι ά ρ α γ ε ; Σ α ν έ ρ θ ε ι ο χ ε ι μ ώ ν α ς , κ α ν ε ί ς δ ε ν μ έ ν ε ι , οι δρόμοι έ ρ η μ ο ι , ακούω τα β ή μ α τ α μου κι ανατριχιάζω. Κρύωσα, φό­ ρεσα τ ο σακάκι μου, έ σ τ ρ ι ψ α σ' έ ν α σ τ ε ν ό . Π α ρ ά ξ ε ν ο να σ κ έ φ τ ε σ α ι πως όλοι, τ η ν ίδια ώρα, τ ρ ώ ν ε τ ο φ α γ η τ ό τους β λ έ π ο ν τ α ς τ η λ ε ό ρ α σ η . Τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ω στα σο­ κάκια. Σ ' ένα α π ' αυτά, που β γ ά ζ ε ι στην π λ α τ ε ί α , π λ η σ ι ά ­ ζει ένα α μ ά ξ ι - ο κουρασμένος σύζυγος, μ ε τ η ν τ σ ά ν τ α στο χ έ ρ ι , που β γ α ί ν ε ι από μ έ σ α , έ ρ χ ε τ α ι από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ . Μ π α ί ν ε ι β ι α σ τ ι κ ό ς στο σ π ί τ ι τ ο υ , σαν να έ χ ε ι α ρ γ ή σ ε ι για το φαγητό μπροστά στην τ η λ ε ό ρ α σ η . Μ ό λ ι ς ξαναβγαίνω σ τ η ν παραλία, ακούω τ η φωνή του Ι σ μ α ή λ . « Ε θ ν ι κ ό λ α χ ε ί ο ! Κ λ η ρ ώ ν ε ι σε έ ξ ι μ έ ρ ε ς ! » Δ ε ν μ ε ε ί δ ε . Ο ύ τ ε ε γ ώ του φώναξα. Τ ρ ι γ ύ ρ ι ζ ε α ν ά μ ε σ α στα τ ρ α π έ ζ ι α του ε σ τ ι α τ ο ρ ί ο υ . Τον φώναξαν από ένα τρα­ π έ ζ ι , π λ η σ ί α σ ε , έ σ κ υ ψ ε κι άπλωσε ένα μάτσο λαχεία σε μια κ ο π έ λ α μ ε άσπρο φόρεμα και κ ο ρ δ έ λ α στα μ α λ λ ι ά . Η κ ο ­ π έ λ α , σ ο β α ρ ή , δ ι ά λ ε ξ ε ένα λ α χ ε ί ο , η μ η τ έ ρ α κ ι ο π α τ έ ρ α ς τ η ς τ η ν παρακολουθούσαν χαρούμενοι. Γύρισα τ η ν π λ ά τ η , δ ε ν κοίταξα. Αν έ λ ε γ α κ ά τ ι , αν μ' έ β λ ε π ε ο Ι σ μ α ή λ , κού­ τσα κούτσα θα ερχόταν δ ί π λ α μου. Γ ι α τ ί δ ε ν περνάς από το σ π ί τ ι ; θα ρωτούσε. Τ ο σ π ί τ ι σας είναι μακριά, Ι σ μ α ή λ , θα

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

11

του απαντούσα, κ ι ε ί ν α ι κ ι ανηφόρα. Ν α ι , έ χ ε ι ς δ ί κ ι ο , θα μου έ λ ε γ ε . Αν μ ε τ α χ ρ ή μ α τ α που μας έ δ ω σ ε ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς αγόραζα ο ι κ ό π ε δ ο ε δ ώ , σ τ η ν π α ρ α λ ί α , κ ο ν τ ά στο σ τ α θ μ ό , σ ή μ ε ρ α θα ήμουν ε κ α τ ο μ μ υ ρ ι ο ύ χ ο ς , θα σ υ ν έ χ ι ζ ε . Ν α ι , ναι. Π ά ν τ α τα ίδια λόγια. Κ ι η όμορφη γ υ ν α ί κ α του κ ο ι τ ά ζ ε ι και δ ε ν μ ι λ ά ε ι . Γ ι α τ ί να π ά ω ; Κ ά π ο υ κάπου όμως, όταν δεν έ χ ω κ α ν έ ν α ν να κ ο υ β ε ν τ ι ά σ ω , τ ι ς χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς , π η γ α ί ν ω και τον β ρ ί σ κ ω , ξέροντας πως π ά ν τ α τα ίδια θα μου π ε ι . Τ α κ α φ ε ν ε ί α σ τ η ν παραλία είναι άδεια. Ο ι τ η λ ε ο ρ ά σ ε ι ς όλες α ν ο ι χ τ έ ς . Ο ι κ α φ ε τ ζ ή δ ε ς έχουν β ά λ ε ι σ τ η σειρά ε κ α ­ τ ο ν τ ά δ ε ς ά δ ε ι α π ο τ η ρ ά κ ι α του τ σ α γ ι ο ύ , που λάμπουν π ε ­ ντακάθαρα κ ά τ ω από το δυνατό φως. Π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν να τ ε λ ε ι ώ ­ σ ε ι τ ο δ ε λ τ ί ο ε ι δ ή σ ε ω ν και να β γ ε ι ο κόσμος από τα σ π ί τ ι α του. Κ ά τ ω από τα αδειανά τ ρ α π έ ζ ι α σ τ έ κ ο ν τ α ι γ ά τ ε ς . Σ υ ­ ν έ χ ι σ α να π ε ρ π α τ ά ω . Σ τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά του μόλου, β ά ρ κ ε ς τ ρ α β η γ μ έ ν ε ς σ τ η ν α κ τ ή . Η μ ι κ ρ ή , β ρ ό μ ι κ η παραλία έ ρ η μ η . Σ τ η ν ά μ μ ο , φύ­ κ ι α , μ π ο υ κ ά λ ι α , π λ α σ τ ι κ ά που έ φ ε ρ ε τ ο κ ύ μ α . . . Α έ ν ε ό τ ι θα κατεδαφίσουν τ ο σ π ί τ ι του βαρκάρη Ι μ π ρ α ή μ . Λ έ ν ε ακό­ μ η ότι και τ ο κ α φ ε ν ε ί ο θα έ χ ε ι τ η ν ίδια τ ύ χ η . Ό τ α ν είδα τα φ ω τ ι σ μ έ ν α παράθυρα του κ α φ ε ν ε ί ο υ , χ ά ρ η κ α πολύ. Μ π ο ­ ρεί να βρω κάποιον ε κ ε ί που δ ε ν θα π α ί ζ ε ι χαρτιά να κου­ β ε ν τ ι ά σ ο υ μ ε , θα ρ ω τ ή σ ε ι , πώς ε ί σ α ι , θα του π ω , θ' ακούει, ε ε , εσύ πώς ε ί σ α ι , θα του π ω , θα μου π ε ι , θ' ακούω. Μ ι λ ώ ­ ντας πολύ δυνατά γ ι α να σ κ ε π ά σ ο υ μ ε τ η φωνή και τ ο βου­ η τ ό από τ η ν τ η λ ε ό ρ α σ η και τους π ε λ ά τ ε ς 4 α υ τ ή είναι η φι­ λία... Μ π ο ρ ε ί να π ά μ ε α κ ό μ η και σ ι ν ε μ ά μαζί. Μ ό λ ι ς όμως μ π ή κ α στο κ α φ ε ν ε ί ο , χ ά λ α σ ε το κ έ φ ι μου, ή τ α ν και τα δυο ε κ ε ί , ε κ ε ί ν α τα αγόρια. Ν ά ο ρ ί σ τ ε : μόλις μ ε

12

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ί δ α ν χ ά ρ η κ α ν , κ ο ι τ ά χ τ η κ α ν κ ι άρχισαν να γ ε λ ο ύ ν , όμως ε γ ώ δ ε ν σας είδα, κοίταξα τ ο ρολόι μου, ψ ά χ ν ω να βρω κά­ ποιο φίλο. Κάπου ε κ ε ί , αριστερά, καθόταν ο Ν ε β ζ ά τ και πα­ ρακολουθούσε αυτούς που παίζανε χαρτιά. Τ ο ν πλησίασα, π ή ρ α μια κ α ρ έ κ λ α και κάθισα κοντά τ ο υ . Ε ί μ α ι χ α ρ ο ύ μ ε ­ νος· γύρισα στον Ν ε β ζ ά τ και του χ α μ ο γ έ λ α σ α . « Γ ε ι α σου», του ε ί π α . « Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Δεν μίλησε. Έ ρ ι ξ α μια ματιά σ τ η ν τ η λ ε ό ρ α σ η · ή τ α ν τ ο τ έ λ ο ς τ ω ν ε ι ­ δ ή σ ε ω ν . Κ α τ ό π ι ν κοίταξα τα χαρτιά και τον Ν ε β ζ ά τ , που παρακολουθούσε τ ο π α ι χ ν ί δ ι , και π ε ρ ί μ ε ν α να τ ε λ ε ι ώ σ ε ι η π α ρ τ ί δ α - τ έ λ ε ι ω σ ε , μα κανείς δεν α σ χ ο λ ή θ η κ ε μ' ε μ έ ν α , μ ι ­ λούσαν και γελούσαν μ ε τ α ξ ύ τους. Ξ α ν ά ρ χ ι σ ε τ ο π α ι χ ν ί δ ι , β υ θ ί σ τ η κ α ν σ' αυτό, τ ε λ ε ί ω σ ε κ ι αυτός ο γύρος. Ε ν ώ μοί­ ραζαν ξανά τα χαρτιά, σ κ έ φ τ η κ α ότι έ π ρ ε π ε κ ά τ ι να π ω . « Ν ε β ζ ά τ , τ ο γ ά λ α που μας έ φ ε ρ ε ς σ ή μ ε ρ α ή τ α ν πολύ καλό». Κ ο ύ ν η σ ε τ ο κ ε φ ά λ ι του συνεχίζοντας να κ ο ι τ ά ζ ε ι τα χαρ­ τιά. « Ξ έ ρ ε ι ς , όταν τ ο γ ά λ α είναι παχύ, είναι πολύ ν ό σ τ ι μ ο » . Ξ α ν α κ ο ύ ν η σ ε τ ο κ ε φ ά λ ι του. Κ ο ί τ α ξ α τ ο ρολόι μου, ή τ α ν ε ν ν έ α παρά π έ ν τ ε . Κ ο ί τ α ξ α τ η ν τ η λ ε ό ρ α σ η . Ή μ ο υ ν α απορ­ ρ ο φ η μ έ ν ο ς , όταν, ύστερα από κ ά μ π ο σ η ώρα, είδα τους νεα­ ρούς να γελούν ειρωνικά. Ό τ α ν είδα τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α που κρα­ τούσαν, σ κ έ φ τ η κ α μ ε τ ρ ό μ ο : « Ω Θ ε έ μου, λ ε ς να είναι πά­ λι κ α μ ι ά φ ω τ ο γ ρ α φ ί α ; » Γ ι α τ ί μια κοίταζαν ε μ έ ν α μια τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και γελούσαν ε ι ρ ω ν ι κ ά . Π ε ρ ι φ ρ ό ν η σ ε τους, Ρ ε τ ζ έ π ! Μ α και π ά λ ι σε λ ί γ ο μ ε β α σ ά ν ι σ ε μια σ κ έ ψ η : συχνά οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς δ η μ ο σ ι ε ύ ο υ ν φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς · κ ι είναι αδυσώ­ π η τ ε ς * και γράφουν από κ ά τ ω στις λ ε ζ ά ν τ ε ς ανόητα κι άδι-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

13

κα π ρ ά γ μ α τ α , σαν αυτά που γράφουν κ ά τ ω από φωτογρα­ φίες μ ε γ υ μ ν έ ς γ υ ν α ί κ ε ς ή μ ε αρκούδες που γ ε ν ν ο β ο λ ή σ α ν ε στους ζ ω ο λ ο γ ι κ ο ύ ς κ ή π ο υ ς . Σ τ ρ ά φ η κ α ξαφνικά στον Ν ε β ζ ά τ και, δίχως καθόλου να σ κ ε φ τ ώ , ε ί π α : «Πώς είσαι;» Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή γ ύ ρ ι σ ε , μ ε κ ο ί τ α ξ ε , κ ά τ ι μουρμούρισε, μα ο νους μου ή τ α ν σ τ η φωτογραφία, δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να του π ω τ ί π ο τ ε άλλο. Κ ι όχι μονάχα αυτό* έ κ α ν α τ η ν ανοησία να ξα­ νακοιτάξω τους δυο νεαρούς. Τ α β λ έ μ μ α τ α μας διασταυρώ­ θ η κ α ν και γ έ λ α σ α ν α κ ό μ η πιο κ ο ρ ο ϊ δ ε υ τ ι κ ά . Γύρισα τ ο κ ε ­ φάλι μου. Σ τ ο τ ρ α π έ ζ ι έ π ε σ ε ένας ρ ή γ α ς . Οι χ α ρ τ ο π α ί χ τ ε ς άρχισαν να β ρ ί ζ ο ν τ α ι - άλλοι χ α ί ρ ο ν τ α ν , άλλοι λυπούνταν. Κ α τ ό π ι ν άρχισαν μια καινούργια π α ρ τ ί δ α , τα χαρτιά κ ι οι χ α ρ έ ς α λ λ ά ξ α ν ε θ έ σ η . Λ ε ς να ' τ α ν ε κ α μ ι ά φ ω τ ο γ ρ α φ ί α ; Ξ α φ ν ι κ ά , κ ά τ ι ή ρ θ ε στο νου μου. « Τ ζ ε μ ί λ ! » φώναξα στο γ κ α ρ σ ό ν ι . « Φ έ ρ ε ένα τ σ ά ι » . Έ τ σ ι , θα μπορούσα ν' απασχοληθώ γ ι α λ ί γ ο και να ξεχά­ σω* αυτό όμως δ ε ν κ ρ ά τ η σ ε πολύ, το μυαλό μου ε ί χ ε κολ­ λ ή σ ε ι σ τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και στους νεαρούς που τ η ν κοίταζαν και γελούσαν. Γύρισα πάλι και τους κοίταξα, ε κ ε ί ν η τ η σ τ ι γ ­ μ ή δ ε ί χ ν α ν ε στον Τ ζ ε μ ί λ ένα άρθρο τ η ς ε φ η μ ε ρ ί δ α ς . Ο Τ ζ ε ­ μ ί λ πρόσεξε που τον κοίταζα ανήσυχος και κατσάδιασε τους νεαρούς λ έ γ ο ν τ α ς φωναχτά: «Παλιόπαιδα!» Ή τ α ν όμως αργά, δ ε ν μπορούσα πια να κ ά ν ω τον αδιά­ φορο. Θα ' π ρ ε π ε προ πολλού να είχα φύγει από δω. Ο ι νεα­ ροί εξακολουθούσαν να ξεκαρδίζονται στα γ έ λ ι α . « Τ ι τρέχει, Τ ζ ε μ ί λ ; » είπα. « Τ ι έχει στην ε φ η μ ε ρ ί δ α ; » « Τ ί π ο τ α ! » ε ί π ε αυτός. « Α ν ο η σ ί ε ς » . Φ λ ε γ ό μ ο υ ν α από π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α . Π ρ ο σ π ά θ η σ α να σ υ γ κ ρ α -

14

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ η θ ώ , μα σ τ ά θ η κ ε αδύνατον. Κ α τ έ β η κ α από τ η ν κ α ρ έ κ λ α σαν μ α γ ε μ έ ν ο ς και προχώρησα αργά αργά προς τον Τ ζ ε μ ί λ , περνώντας μπροστά από τους νεαρούς που είχαν σ ω π ά σ ε ι . « Γ ι ά δ ε ί ξ ε μου τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α ! » Έ κ α ν ε μια κ ί ν η σ η σαν να ' θ ε λ ε να κ ρ ύ ψ ε ι τ η ν ε φ η μ ε ρ ί ­ δα. Κ α τ ό π ι ν , ε ί π ε κ ά π ω ς έ ν ο χ α : «Ανοησίες! Γίνονται τέτοια πράματα; Είναι αλήθεια;» ε ί π ε και σ τ ρ ά φ η κ ε στους νεαρούς. « Π α λ ι ό π α ι δ α ! » ε ί π ε πά­ λι κι ε π ι τ έ λ ο υ ς , μου έ δ ω σ ε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α . Σ α ν π ε ι ν α σ μ έ ν ο ς λύκος τ η ν άρπαξα από τ ο χ έ ρ ι τ ο υ , τ η ν άνοιξα· η καρδιά μου χ τ υ π ά ε ι γ ρ ή γ ο ρ α . Ν ο μ ί ζ ω ότι π ν ί γ ο ­ μαι από αγωνία, κοιτάζω τ ο σ η μ ε ί ο που μου έ δ ε ι ξ ε , όχι, δ ε ν υπάρχει κ α μ ι ά φωτογραφία. «Πού είναι;» « Ε δ ώ » , ε ί π ε ο Τ ζ ε μ ί λ και μου έ δ ε ι ξ ε μ ε τ ο δάχτυλο του ένα σημείο. Δ ι α β ά ζ ω πολύ γ ρ ή γ ο ρ α τ ο σ η μ ε ί ο που μου δ ε ί χ ν ε ι : Τ ο « Β ή μ α του Ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ » . . . Ο ι ιστορικοί θησαυροί του Ο υ σ κ ι ο υ ν τ ά ρ . . . * Ο π ο ι η τ ή ς Γ ι α χ γ ι ά Κ ε μ ά λ και τ ο Ο υ σ κ ι ουντάρ... Α ί γ ο πιο κ ά τ ω , ένας μικρός τ ί τ λ ο ς : « Τ ο τ ζ α μ ί του Μ ε χ μ έ τ πασά, τ ο τ ζ α μ ί κ ι η βρύση Α χ μ ε ν τ ι έ . . . Τ ο τ ζ α μ ί κ ι η β ι β λ ι ο θ ή κ η Σ ε μ σ ί π α σ ά . . . » Μ ε τ ά , τ ο δάχτυλο του Τ ζ ε ­ μ ί λ π ή γ ε προς τα κ ά τ ω * δ ι α β ά ζ ω : « Τ ο Σ π ί τ ι τ ω ν Ν ά ν ω ν στο Ο υ σ κ ι ο υ ν τ ά ρ » . Α ν έ β η κ ε τ ο αίμα στο κ ε φ ά λ ι μου. Τ ο διάβασα όλο μονο­ ρούφι: « Ε κ τ ό ς α π ' αυτά, π α λ ι ό τ ε ρ α στο Ουσκιουντάρ υ π ή ρ χ ε κ ι

* Χρυσούπολη: προάστιο τ η ς Ιστανμπούλ, περισσότερο γνωστό σ ή ­ μερα ως Σκουτάρι.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

15

έ ν α σπίτι, των νάνων. Ε ί χ ε φ τ ι α χ τ ε ί ε ι δ ι κ ά γ ι α τους νάνους, δ ε ν του έ λ ε ι π ε τ ί π ο τ α . Μ ο ν ά χ α που τα δ ω μ ά τ ι α , οι π ό ρ τ ε ς , τα παράθυρα, οι σ κ ά λ ε ς ή τ α ν ανάλογα μ ε τ ο μ π ό ι τ ω ν νά­ νων, οι κανονικοί ά ν θ ρ ω π ο ι , γ ι α να μπουν μ έ σ α , έ π ρ ε π ε να διπλωθούν στα δύο. Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ι ς έ ρ ε υ ν ε ς του κ α θ η γ η τ ή τ η ς Ιστορίας τ η ς Τ έ χ ν η ς Δ ρ . Σ ο υ χ έ ι λ Ε ν β έ ρ , τ ο σ π ί τ ι αυτό χ τ ί σ τ η κ ε μ ε ε ν τ ο λ ή τ η ς Χ α ν τ ά ν , συζύγου του σουλτάνου Μ ε χ μ έ τ Β ' και μ η τ έ ρ α ς του σουλτάνου Α χ μ έ τ Α ' , η οποία αγαπούσε πολύ τους νάνους. Η α γ ά π η τ η ς γυναίκας αυτής γ ι α τους νάνους έ χ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ή θ έ σ η σ τ η ν ιστορία του χαρ ε μ ι ο ύ . Ε π ε ι δ ή η σουλτάνα Χ α ν τ ά ν ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε οι συμπα­ θ η τ ι κ ο ί αυτοί φίλοι τ η ς να ζουν α ν ε ν ό χ λ η τ ο ι κ ι ήσυχοι και μ ε τ ά τ ο θάνατο τ η ς , α ν έ θ ε σ ε τ ο χ τ ί σ ι μ ο του στον αρχιμαραγκό τ ω ν ανακτόρων Ρ α μ α ζ ά ν . Λ έ γ ε τ α ι ότι ή τ α ν τ ό σ η η τ ε λ ε ι ό τ η τ α τ η ς ξυλοκατασκευής και τ ω ν σ κ α λ ι σ μ ά τ ω ν τ ο υ , που τ ο σ π ι τ ά κ ι ή τ α ν έ ν α μ ι κ ρ ό α ρ ι σ τ ο ύ ρ γ η μ α . Ωστόσο δ ε ν μ π ο ρ ο ύ μ ε να π ο ύ μ ε μ ε σιγουριά αν υ π ή ρ χ ε π ρ α γ μ α τ ι κ ά αυ­ τ ό τ ο παράξενο κ ι ενδιαφέρον σ π ί τ ι , καθώς δ ε ν α ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ι ς Περιηγήσεις

του γ ν ω σ τ ο ύ ιστορικού Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε -

μ π ί , που τ η ν ίδια ε π ο χ ή ε ί χ ε ε π ι σ κ ε φ θ ε ί τ ο Ουσκιουντάρ. Α κ ό μ η όμως κ ι αν υ π ή ρ χ ε π ρ ά γ μ α τ ι , θα π ρ έ π ε ι να κ α τ α ­ σ τ ρ ά φ η κ ε σ τ η μ ε γ ά λ η π υ ρ κ α γ ι ά του 1 6 4 2 , που έ κ α ψ ε τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς του Ουσκιουντάρ. Α ν α σ τ α τ ώ θ η κ α . Τ ρ έ μ α ν ε τα πόδια μου, έ γ ι ν α μ ο ύ σ κ ε μ α στον ιδρώτα. « Α γ ν ό η σ ε τ ο υ ς , Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε ο Τ ζ ε μ ί λ . « Μ η ν τους δί­ νεις σημασία)). Έ ν ι ω θ α έ ν τ ο ν α τ η ν ε π ι θ υ μ ί α να ξαναδιαβάσω τ ο άρθρο, μα δ ε ν είχα κουράγιο. Δ ε ν μπορούσα ν' ανασάνω. Η ε φ η ­ μ ε ρ ί δ α έ π ε σ ε από το χ έ ρ ι μου.

16

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Έ λ α , κ ά θ ι σ ε » , ε ί π ε ο Τ ζ ε μ ί λ , «να σ υ ν έ λ θ ε ι ς . I Ι ε ι ρ ά χ τ η κ ε ς , ασφαλώς, σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ ε ς » . Κ α τ ό π ι ν γ υ ρ ί ζ ε ι στους νεαρούς και γ ι α ά λ λ η μια φορά τους λ έ ε ι , « Π α λ ι ό π α ι δ α ! » Τους κοίταξα κ ι ε γ ώ , τα πόδια μου τ ρ έ μ α ν ε . Ε ί δ α ότι μ ε κοιτάζανε μ ε ύπουλο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν . « Ν α ι » , είπα. « Σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α » . Σώπασα για λ ί γ ο , πήρα ανάσα και κατόπιν ξαναμίλησα, μαζεύοντας όση δύναμη είχα. « Μ α δ ε ν λ υ π ά μ α ι που ε ί μ α ι ν ά ν ο ς » , ε ί π α . « Λ υ π ά μ α ι κ υ ­ ρίως γ ι α τ ί οι άνθρωποι είναι κακοί σε τ έ τ ο ι ο βαθμό, ώ σ τ ε να κοροϊδεύουν έναν π ε ν η ν τ α π ε ν τ ά χ ρ ο ν ο ν ά ν ο » . Έ π ε σ ε σ ι ω π ή . Φαίνεται πως μ' άκουσαν κι αυτοί που παί­ ζανε χαρτιά. Τ ο β λ έ μ μ α μου διασταυρώθηκε μ ε τον Ν ε β ζ ά τ . Κ α τ ά λ α β ε μ ή π ω ς ; Οι νεαροί κατέβασαν το κεφάλι* φαίνεται ότι ν τ ρ ά π η κ α ν λ ί γ ο . Ζαλίζομαι, η τ η λ ε ό ρ α σ η βουίζει. «Παλιόπαιδα!» επαναλαμβάνει ο Τ ζ ε μ ί λ κάπως μηχανικά. Σ τ ο τ έ λ ο ς κατάφερα να π λ η σ ι ά σ ω στην πόρτα. Κ ά ν ω να βγω έξω. « Σ τ ά σ ο υ , β ρ ε Ρ ε τ ζ έ π » , μου λ έ ε ι ο Τ ζ ε μ ί λ . « Π ο ύ π α ς ; » Δ ε ν α π ά ν τ η σ α . Μ ε α σ τ α θ ή β ή μ α τ α , άφησα π ί σ ω μου τα ζωηρά φώτα του κ α φ ε ν ε ί ο υ . Β ρ ί σ κ ο μ α ι π ά λ ι έ ξ ω , σ τ η δρο­ σ ε ρ ή και σ κ ο τ ε ι ν ή νύχτα. Δυσκολεύομαι να π ε ρ π α τ ή σ ω , αλλά ζορίζω τον εαυτό μου και κ ά ν ω λ ί γ α β ή μ α τ α α κ ό μ η · πάω και κάθομαι π ά ν ω σε μια δ έ σ τ ρ α . Α ν α π ν έ ω βαθιά τον καθαρό αέρα. Η καρδιά μου ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί να χ τ υ π ά ε ι δυνατά. Τ ι μ π ο ρ ώ να κ ά ν ω ; Α π έ ν α ν τ ι , στα κ έ ν τ ρ α δ ι α σ κ έ δ α σ η ς , τα φώτα φεγγοβολούν, στα εστιατόρια, στα δ έ ν τ ρ α έχουν κ ρ ε μ ά σ ε ι χ ρ ω μ α τ ι σ τ ά λα­ μ π ι ό ν ι α , άνθρωποι κ ά τ ω από το φως τους τ ρ ώ ν ε και κου­ βεντιάζουν. Θ ε έ μ ο υ !

17

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή , άνοιξε η πόρτα του καφενείου κι άκου­ σα τ η φωνή του Τ ζ ε μ ί λ : αΡετζέπ, Ρ ε τ ζ έ π ! Πού είσαι;» Δεν έβγαλα μιλιά. Δεν μ ε ε ί δ ε , μ π ή κ ε μέσα. Ύ σ τ ε ρ α από κ ά μ π ο σ η ώρα, άκουσα τ ο βουητό του η λ ε ­ κ τ ρ ι κ ο ύ τ ρ έ ν ο υ μ ε προορισμό τ η ν Ά γ κ υ ρ α - σ η κ ώ θ η κ α .

Η

ώρα θα π ρ έ π ε ι να ή τ α ν κάπου ε ν ν έ α και δ έ κ α . Σ κ έ φ τ η κ α : Μ ή π ω ς όλα αυτά δ ε ν είναι παρά λ έ ξ ε ι ς , σύννεφα από ήχους που, μόλις σκορπίσουν στο κ ε ν ό , διαλύονται; Κ ά π ω ς η ρ έ μ η σ α , μα δ ε ν ή θ ε λ α να γ υ ρ ί σ ω στο σ π ί τ ι , αλ­ λά δ ε ν είχα και τ ί π ο τ ε άλλο να κ ά ν ω : θα π ή γ α ι ν α στον κ ι ­ ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο . Ο ιδρώτας μου σ τ έ γ ν ω σ ε , τ ο χ τ υ π ο κ ά ρ δ ι λ ι ­ γ ό σ τ ε ψ ε , τώρα ήμουν κ α λ ύ τ ε ρ α . Α ν έ π ν ε υ σ α βαθιά κ ι άρχι­ σα να π ε ρ π α τ ά ω . Ά φ η σ α π ί σ ω μου τ ο κ α φ ε ν ε ί ο * θα 'χουν ο π ω σ δ ή π ο τ ε ξ ε χ ά σ ε ι κ ι ε μ έ ν α κ α ι τ ι ς λ έ ξ ε ι ς , η τ η λ ε ό ρ α σ η θα β ο υ ί ζ ε ι , οι ν ε α ρ ο ί , αν δ ε ν τους έ χ ε ι δ ι ώ ξ ε ι ο Τ ζ ε μ ί λ , θα ψ ά χ ν ο υ ν να βρουν άλλον γ ι α να τ ο ν κ ο ρ ο ϊ δ έ ψ ο υ ν κ α ι νά μ ε π ά λ ι στο δρόμο, κόσμος πολύς, φάγανε το φ α γ η τ ό τους και, προτού ξανακαθίσουν μπροστά στις τ η λ ε ο ρ ά σ ε ι ς τους, π ρ ο τ ο ύ πάρουν τ ι ς θ έ σ ε ι ς τους στα κ α φ ε ν ε ί α , κάνουν π ε ­ ρ ί π α τ ο γ ι α να χ ω ν έ ψ ο υ ν . Τ ρ ώ ν ε π α γ ω τ ά , κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ο υ ν , χ α ι ρ ε τ ι ο ύ ν τ α ι , γ υ ν α ί κ ε ς , σύζυγοι που μ ό λ ι ς ε π έ σ τ ρ ε ψ α ν από τ η δ ο υ λ ε ι ά , τα π α ι δ ι ά τ ο υ ς , που σ υ ν έ χ ε ι α κ ά τ ι μασ ο υ λ ά ν ε * όλοι γ ν ω ρ ί ζ ο ν τ α ι κ α ι χ α ι ρ ε τ ι ο ύ ν τ α ι .

Πέρασα

μ π ρ ο σ τ ά από τ α ε σ τ ι α τ ό ρ ι α , μα δ ε ν ε ί δ α τ ο ν Ι σ μ α ή λ . Π ι ­ θανό να έ χ ε ι π ο υ λ ή σ ε ι όλα τα λ α χ ε ί α και να π ή ρ ε τον α ν ή ­ φορο γ ι α τ ο σ π ί τ ι τ ο υ . Αν π ή γ α ι ν α σ' α υ τ ό ν , α ν τ ί γ ι α τ ο ν κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο , θα κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ α μ ε . Μ α π ά ν τ α τ α ίδια και τα ίδια...

18

ΟΡΧΑΝ

ΠΛΜΟΥΚ

Ο δρόμος γ έ μ ι σ ε γ ι α τα καλά. Αμάξια μπροστά από τα π α γ ω τ α τ ζ ί δ ι κ α , μ ι κ ρ ο π α ρ έ ε ς που εμποδίζουν τ η ν κυκλοφο­ ρία. Φοράω σακάκι και γ ρ α β ά τ α , μα δεν αντέχο) τον πολύ κόσμο* σ τ ρ ί β ω σ' ένα σ τ ε ν ό . Α ν ά μ ε σ α στα α υ τ ο κ ί ν η τ α που είναι π α ρ κ α ρ ι σ μ έ ν α στα σ τ ε ν ο σ ό κ α κ α και που τα φ ω τ ί ζ ε ι τ ο αμυδρό γαλάζιο φως τ ω ν τ η λ ε ο ρ ά σ ε ω ν , τα παιδιά παί­ ζουν κρυφτό. Σ α ν ήμουνα μικρός, σκεφτόμουνα π(ος το παι­ χ ν ί δ ι αυτό θα μπορούσα να το παίξω πολύ καλά, μα δεν τολ­ μούσα να παίξω μαζί τους όπως έ κ α ν ε ο Ι σ μ α ή λ . Αν έ π α ι ­ ζα όμως, θα κρυβόμουνα καλύτερα απ' όλους, μπορεί κι ε δ ώ , στα χαλάσματα του χανιού, όπου η μ η τ έ ρ α μου έ λ ε γ ε ότι υπήρχαν άρρωστοι από πανούκλα, ή και στο χωριό, στο στά­ βλο, έ τ σ ι , μ ά λ ι σ τ α , που να μ η β γ α ί ν ω καθόλου από μ έ σ α , και να δ ο ύ μ ε τ ό τ ε ποιον θα κ ο ρ ο ϊ δ ε ύ α ν ε , θα ' ψ α χ ν ε η μ η ­ τ έ ρ α μου να μ ε β ρ ε ι , θα ρωτούσε τον Ι σ μ α ή λ , πού είναι ο αδελφός σου, κ ι αυτός, ρουφώντας τ η μ ύ τ η τ ο υ , θα ' λ ε γ ε , πού να ξ έ ρ ω , ε γ ώ θα τους άκουγα, κ α ι , μάνα, θα ' λ ε γ α , ε γ ώ μπορώ μια χαρά να ζω κ ρ υ μ μ έ ν ο ς δίχως να μ ε β λ έ π ε ι κανείς, και τ ό τ ε μόνο η μάνα μου θα ' κ λ α ι γ ε τόσο πολύ, που ε γ ώ , α ν α γ κ α σ τ ι κ ά θα ' λ ε γ α , κ α λ ά , καλά, μάνα, β γ α ί ν ω , νά μ ε , ε δ ώ ε ί μ α ι , δ ε ν θα κ ρ υ φ τ ώ π ο τ έ πια, κ ι η μάνα μου θα μ ε ρωτούσε γ ι α τ ί κ ρ ύ β ο μ α ι , και θα σκεφτόμουνα πως ίσως να 'χει δ ί κ ι ο , ποιος ο λόγος να κρύβομαι, τ ι έ χ ω να κ ρ ύ ψ ω ; Κ α ι γ ι α μια σ τ ι γ μ ή θα ξεχνούσα. Ε ν ώ περνούσα γρήγορα τον κ ε ν τ ρ ι κ ό δρόμο, τους π ή ρ ε το μ ά τ ι μ ο υ : ο κύριος Σ ι τ κ ί ε ί χ ε μ ε γ α λ ώ σ ε ι , ε ί χ ε π α ν τ ρ ε υ τ ε ί , ή τ α ν μ ε τ η γ υ ν α ί κ α του και τ ο π α ι δ ί τους, που ή τ α ν ή δ η στο μ π ό ι μου. Μ ε γ ν ώ ρ ι σ ε , χ α μ ο γ έ λ α σ ε και σ τ α μ ά τ η σ ε : « Γ ε ι α σου, Ρ ε τ ζ έ π ε φ έ ν τ η » , μου ε ί π ε . « Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Π ά ­ ντα π ε ρ ί μ ε ν α να μιλήσουν αυτοί π ρ ώ τ ο ι .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

19

« Γ ε ι α σας, Σ ι τ κ ί μ π έ η » , ε ί π α . « Κ α λ ά , ε υ χ α ρ ι σ τ ώ » . Α ν τ α λ λ ά ξ α μ ε χ ε ι ρ α ψ ί α . Ό χ ι μ ε τ η γυναίκα τ ο υ . Τ ο παι­ δί του μ ε κοίταζε μ ε φόβο και π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α . « Γ λ υ κ ι ά μου, ο Ρ ε τ ζ έ π είναι από τους πιο παλιούς στο Τζενέτχισαρ». Η γ υ ν α ί κ α του κ ο ύ ν η σ ε τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς χ α μ ο γ ε λ ώ ν τ α ς . Χ ά ρ η κ α , α ι σ θ ά ν θ η κ α περήφανος που ήμουν ένας από τους πιο παλιούς κατοίκους τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς . « Η γ ι α γ ι ά πώς ε ί ν α ι ; » « Έ τ σ ι κι έ τ σ ι ! » ε ί π α . « Η κυρία π ά ν τ α π α ρ α π ο ν ι έ τ α ι γ ι α κάτι». «Πόσα χρόνια πέρασαν!» ε ί π ε . « Ο Φαρούκ πού β ρ ί σ κ ε τ α ι ; » «Αύριο έ ρ χ ο ν τ α ι » , ε ί π α . Σ τ ρ ά φ η κ ε σ τ η γυναίκα του και π ρ ο σ π ά θ η σ ε να τ η ς ε ξ η ­ γ ή σ ε ι πως ο Φαρούκ ή τ α ν παιδικός του φίλος. Κ α τ ό π ι ν χαι­ ρ ε τ η θ ή κ α μ ε χωρίς χ ε ι ρ α ψ ί α , κουνώντας μονάχα τ ο κ ε φ ά λ ι . Τ ώ ρ α ασφαλώς θα δ ι η γ ε ί τ α ι σ τ η γ υ ν α ί κ α του τα π α ι δ ι κ ά του χρόνια, θα τ η ς μ ι λ ά γ ι α μ έ ν α , θα τ η ς λ έ ε ι ότι τους είχα π ά ε ι , σαν ή τ α ν ε μ ι κ ρ ο ί , στο π η γ ά δ ι , ότι τους έ μ α θ α να ψα­ ρεύουν κέφαλους και τ ό τ ε β έ β α ι α τ ο παιδί θα τον ρ ω τ ο ύ σ ε : Γ ι α τ ί , π α τ έ ρ α , ο άνθρωπος ε κ ε ί ν ο ς είναι τόσο μ ι κ ρ ό ς ; Γ ι α ­ τ ί η μ η τ έ ρ α του τον γ έ ν ν η σ ε προτού π α ν τ ρ ε υ τ ε ί , έ λ ε γ α πα­ λιότερα. Ο Σ ι τ κ ί παντρεύτηκε. Π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε κι ο Φαρούκ, μα δ ε ν έ κ α ν ε παιδιά, η μ η τ έ ρ α μου, α ν τ ί θ ε τ α , έ κ α ν ε , και τ ό τ ε η κυρά μάς έ σ τ ε ι λ ε όλους στο χωριό. Κ α ι πριν φύγου­ μ ε , μας χ τ ύ π η σ ε μ ε τα λόγια τ η ς και μ ε τ ο μπαστούνι τ η ς και η μ η τ έ ρ α μου ε ί π ε , αν δ ε ν κ ά ν ω λ ά θ ο ς : Κ υ ρ ί α , τ ι φταί­ νε τα παιδιά; Κ α μ ι ά φορά νομίζω ότι τις άκουσα κι ε γ ώ ε κ ε ί ­ νες τ ι ς λ έ ξ ε ι ς , τ η φ ο β ε ρ ή ε κ ε ί ν η μ έ ρ α . . . Μ π ή κ α στο σ τ ε ν ό όπου β ρ ί σ κ ε τ α ι ο κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς κ ι

20

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

άκουσα τ η μ ο υ σ ι κ ή που παίζουν πριν από τ η ν ταινία. I I ε ί ­ σοδος του κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ είναι καλά φ ω τ ι σ μ έ ν η . Ρ ί χ ν ω μια ματιά στις φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς : Θα βρεθούμε

στον

παράδεισο.

Π α λ ι ά τ α ι ν ί α : σ τ η φωτογραφία α γ κ α λ ι α σ μ έ ν ο ι η Χ ο υ λ γ ι ά Κ ό τ σ γ ι γ ι τ κ ι ο Ε ν τ ί ζ Χ ο υ ν , σε μια ά λ λ η ο Ε ν τ ί ζ Χουν σ τ η φ υ λ α κ ή , και σε μια ά λ λ η η Χ ο υ λ γ ι ά τ ρ α γ ο υ δ ά ε ι , όμως αν δ ε ν δ ε ι ς τ η ν ταινία, δ ε ν μ π ο ρ ε ί ς να ξ έ ρ ε ι ς τ η σειρά των γ ε ­ γ ο ν ό τ ω ν . Αυτός θα 'ναι, φαίνεται, ο λόγος που βάζουν έ ξ ω φωτογραφίες από τ ο έ ρ γ ο * για να σου κινήσουν τ η ν π ε ρ ι έ ρ ­ γ ε ι α . Π ή γ α στο τ α μ ε ί ο , έ ν α ε ι σ ι τ ή ρ ι ο , παρακαλώ, η τ α μ ί α ς έ κ ο ψ ε ένα ε ι σ ι τ ή ρ ι ο και μου το έ δ ω σ ε , ευχαριστώ. Ρ ώ τ η σ α : « Ε ί ν α ι ωραία η τ α ι ν ί α ; » Η κ ο π έ λ α μου ε ί π ε ότι δ ε ν τ η ν ε ί χ ε δ ε ι . Ε ί ν α ι φορές που, νά, θ έ λ ω να μ ι λ ή σ ω . Π ή γ α , κάθισα σ τ η θ έ σ η μου και π ε ρ ί ­ μ ε ν α . Σ ε λ ί γ ο άρχισε η ταινία. Όταν πρωτογνωρίστηκαν, η κοπέλα ήταν τραγουδί­ σ τ ρ ι α και δ ε ν σ υ μ π α θ ο ύ σ ε τον ν έ ο που υ π ο δ ύ ε τ α ι ο Ε ν τ ί ζ Χ ο υ ν μα, όταν αυτός τ η σώζει μια μ έ ρ α από κ ά π ο ι ο υ ς , αυ­ τ ή σ υ γ κ ι ν ε ί τ α ι και κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ότι είναι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν η μα­ ζί τ ο υ , ο π α τ έ ρ α ς τ η ς όμως δ ε ν θ έ λ ε ι τ ο γ ά μ ο αυτό. Κ α ­ τόπιν ο νέος πάει σ τ η φυλακή. Ε δ ώ κάνει διάλειμμα. Δεν σ η κ ώ ν ο μ α ι όμως από τ η θ έ σ η μ ο υ , α π ο φ ε ύ γ ω τ ο π λ ή θ ο ς . Ξ α ν α ρ χ ί ζ ε ι η τ α ι ν ί α , η κ ο π έ λ α π α ν τ ρ ε ύ ε τ α ι τον ι δ ι ο κ τ ή τ η του κ έ ν τ ρ ο υ όπου ε ρ γ ά ζ ε τ α ι , δ ε ν κάνουν π α ι δ ι ά κ ι ο ύ τ ε θέλουν να κάνουν. Ο ά ν τ ρ α ς τ η ς κ ά π ο τ ε τ η ν ε γ κ α τ α λ ε ί ­ π ε ι , φ ε ύ γ ε ι μ ε μια γ υ ν α ί κ α του δρόμου, στο μ ε τ α ξ ύ ο Ε ν τ ί ζ δ ρ α π ε τ ε ύ ε ι από τ η φ υ λ α κ ή και σ υ ν α ν τ ι ο ύ ν τ α ι σ' έ ν α σ π ί ­ τ ι κοντά σ τ η γ έ φ υ ρ α του Β ο σ π ό ρ ο υ - ε κ ε ί η Χ ο υ λ γ ι ά Κ ό τ σ ­ γ ι γ ι τ λ έ ε ι ένα τραγούδι. Ακούγοντας εκείνο το τραγούδι, κ ά π ω ς σ υ γ κ ι ν ή θ η κ α . Ο ν έ ο ς ε ί ν α ι α π ο φ α σ ι σ μ έ ν ο ς να τ η

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

21

γ λ ι τ ώ σ ε ι από τα χ έ ρ ι α του κακού συζύγου, κ ι όταν αυτός τ ι μ ω ρ ε ί τ α ι από τ η θ ε ί α δ ί κ η , αποφασίζουν να π α ν τ ρ ε υ ­ τούν. Ο π α τ έ ρ α ς τ η ς τους κ ο ι τ ά ζ ε ι χαρούμενος να φεύγουν π ι α σ μ έ ν ο ι χέρι χέρι* προχωρούν, απομακρύνονται, απο­ μακρύνονται. Τ Ε Λ Ο Σ . Ανάβουν τα φώτα, β γ α ί ν ο υ μ ε έ ξ ω , όλοι μιλούν γ ι α τ η ν ταινία. Κ ι ε γ ώ θα ' θ ε λ α να μ ι λ ή σ ω μ ε κάποιον. Η ώρα εί­ ναι έ ν τ ε κ α και δ έ κ α , η κυρά θα μ ε π ε ρ ι μ έ ν ε ι , μα δ ε ν μου κ ά ν ε ι καρδιά να γ υ ρ ί σ ω στο σ π ί τ ι . Προχώρησα προς τον παραλιακό δρόμο. Μ π ο ρ ε ί ο φαρ­ μακοποιός ο Κ ε μ ά λ να δ ι α ν υ κ τ ε ρ ε ύ ε ι , μ π ο ρ ε ί και να έ χ ε ι αϋπνία. Θ έ λ ω να πάω να κ ο υ β ε ν τ ι ά σ ο υ μ ε * ε γ ώ θα δ ι η γ ο ύ ­ μ α ι , αυτός θα μ' ακούει α φ η ρ η μ έ ν α κοιτάζοντας στο α π έ ­ ν α ν τ ι π ε ρ ί π τ ε ρ ο τους νεαρούς που κάνουν κ ό ν τ ρ ε ς μ ε τα αυ­ τ ο κ ί ν η τ α τους φωνάζοντας. Ό τ α ν είδα α ν α μ μ έ ν α τα φώτα του φ α ρ μ α κ ε ί ο υ , χ ά ρ η κ α . Δ ε ν ε ί χ ε κ ο ι μ η θ ε ί . Άνοιξα τ η ν π ό ρ τ α , χ τ ύ π η σ ε τ ο κουδουνάκι. Δ ι ά β ο λ ε ! Δ ε ν είναι ο Κ ε ­ μ ά λ , είναι η γ υ ν α ί κ α τ ο υ . « Γ ε ι α σ α ς » , ε ί π α και κ ο ν τ ο σ τ ά θ η κ α . « Θ έ λ ω α σ π ι ρ ί ν ε ς » . « Μ ί α μονάχα ή ολόκληρο κ ο υ τ ά κ ι ; » ρ ώ τ η σ ε η γυναίκα. « Δ ύ ο . Π ο ν ά ε ι το κ ε φ ά λ ι μ ο υ . . . Ο κύριος Κ ε μ ά λ . . . » λ έ ω , μα δ ε ν μ' ακούει. Π α ί ρ ν ε ι τ ο ψ α λ ί δ ι , κ ό β ε ι τ ι ς α σ π ι ρ ί ν ε ς . Δίνοντας τα χ ρ ή μ α τ α , τ η ς λ έ ω : « Ο κύριος Κ ε μ ά λ π ή γ ε γ ι α ψ ά ρ ε μ α τ ο π ρ ω ί ; » « Ο Κ ε μ ά λ κοιμάται επάνω». Κ ο ι τ ά ζ ω γ ι α μια σ τ ι γ μ ή τ ο τ α β ά ν ι . Κ ο ι μ ά τ α ι ε κ ε ί , δυο π ι θ α μ έ ς π ά ν ω από τ ο τ α β ά ν ι . Αν ξυπνούσε, θα του μ ι λ ο ύ ­ σα* μπορεί κ ά τ ι να μου έ λ ε γ ε για κείνα τα παλιόπαιδα, μ π ο ­ ρεί και να μ η ν έ λ ε γ ε τ ί π ο τ α , να κ ο ί τ α ζ ε α φ η ρ η μ έ ν α έξω* θα μιλούσα, θα μ ι λ ο ύ σ α μ ε . Π ή ρ α π ά ν ω από τον π ά γ κ ο τα

22

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρέστα που ά φ η σ ε η γυναίκα μ ε τα μ ι κ ρ ά κάτασπρα χέρια τ η ς . Α υ τ ή αμέσως π ή ρ ε το περιοδικό τ η ς και β υ θ ί σ τ η κ ε στο διάβασμα· φωτορομάντζο, νομίζω. Ό μ ο ρ φ η γυναίκα! Τ η ν καληνύχτισα, β γ ή κ α δίχως να τ η ν ε ν ο χ λ ή σ ω , το κουδουνά­ κ ι ξ α ν α χ τ ύ π η σ ε . Ο ι δρόμοι έχουν ε ρ η μ ώ σ ε ι , τα παιδιά που παίζανε κρυφτό έχουν π ά ε ι στα σ π ί τ ι α τους. Τ ι να κ ά ν ω ; Π ή ρ α κ ι ε γ ώ τ ο δρόμο γ ι α τ ο σ π ί τ ι . Κ λ ε ί ν ο ν τ α ς τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ , είδα φως ανάμεσα από τα παντζούρια τ η ς κυράς. Δ ε ν κ ο ι μ ά τ α ι προτού κ ο ι μ η θ ώ ε γ ώ . Μ π ή κ α από τ η ν πόρτα τ η ς κουζίνας, κλείδωσα, κι ανε­ βαίνοντας τ ι ς σ κ ά λ ε ς , θ υ μ ή θ η κ α τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α . Τ ο σ π ί τ ι στο Ουσκιουντάρ ε ί χ ε άραγε σ κ ά λ ε ς ; Ποια ε φ η μ ε ρ ί δ α ή τ α ν ; Αύριο θα πάω στον μ π α κ ά λ η να τ η ζ η τ ή σ ω , θα του π ω , έ χ ε ι ς τ η χ τ ε σ ι ν ή Τερζουμάν,

θα ρ ω τ ή ­

σω, τ η θ έ λ ε ι ο Φαρούκ μ π έ η ς , είναι ιστορικός, θ έ λ ε ι να δια­ β ά σ ε ι το « Β ή μ α του Ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ » . . . Έ φ τ α σ α ε π ά ν ω , μ π ή κ α στο δ ω μ ά τ ι ο τ η ς · ε ί χ ε π λ α γ ι ά σ ε ι . «Ήρθα, κυρία», είπα. « Μ π ρ ά β ο ! » ε ί π ε . « Ε π ι τ έ λ ο υ ς , β ρ ή κ ε ς τ ο δρόμο γ ι α τ ο σπίτι!» « Τ ι να έ κ α ν α ; Η ταινία τ έ λ ε ι ω σ ε α ρ γ ά » . « Έ κ λ ε ι σ ε ς καλά τ ι ς π ό ρ τ ε ς ; » « Τ ι ς έ κ λ ε ι σ α » , ε ί π α . « Θ έ λ ε τ ε κ ά τ ι ; Γ ι α τ ί θα κ ο ι μ η θ ώ . Μ η με ξυπνήσετε». «Αύριο έ ρ χ ο ν τ α ι , σ ω σ τ ά ; » « Ν α ι » , ε ί π α . « Έ φ τ ι α ξ α τα κ ρ ε β ά τ ι α τους, ε τ ο ί μ α σ α τα δωμάτια τους». « Ω ρ α ί α » , ε ί π ε . « Κ λ ε ί σ ε καλά τ η ν πόρτα μ ο υ » . Κ λ ε ί ν ω τ η ν πόρτα και φ ε ύ γ ω . Π ά ω γ ρ ή γ ο ρ α να ξ α π λ ώ ­ σω και να κ ο ι μ η θ ώ . Κ α τ ε β α ί ν ω τ ι ς σ κ ά λ ε ς .

2

Τον ακούω να κ α τ ε β α ί ν ε ι ένα ένα τα σκαλιά. Τ ι κ ά ν ε ι στους δρόμους μ έ χ ρ ι αυτή τ η ν ώρα; Μ η το σ κ έ φ τ ε σ α ι , Φ α τ μ ά , θ' αηδιάσεις. Μ α δεν μπορώ να κάνω κι αλλιώς. Έ κ λ ε ι σ ε άρα­ γ ε καλά τις πόρτες ο βρομονάνος; Π ε ν τ ά ρ α δεν δίνει! Θα π έ ­ σει αμέσως στο κ ρ ε β ά τ ι του και, για ν' αποδείξει τ η δουλική κ α τ α γ ω γ ή τ ο υ , θα ροχαλίζει μ έ χ ρ ι τ ο πρωί. Κ ο ι μ ή σ ο υ λοι­ πόν, τζουτζέ, αμέριμνα, ήσυχα, τον ύπνο του υ π η ρ έ τ η , κοι­ μήσου, για να 'ναι δ ι κ ή μου η νύχτα. Ε γ ώ δεν μπορώ να κοι­ μηθώ. Σ κ έ φ τ ο μ α ι ότι π ρ έ π ε ι να κοιμηθώ για να ξεχάσω, όμως το μόνο που κάνω είναι να π ε ρ ι μ έ ν ω να κ ο ι μ η θ ώ , κ ι όσο π ε ­ ρ ι μ έ ν ω , καταλαβαίνω πως μάταια π ε ρ ι μ έ ν ω , και π ε ρ ι μ έ ν ω . Ο ύπνος είναι ένα χ η μ ι κ ό φαινόμενο έ λ ε γ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν όπως όλα τα π ρ ά γ μ α τ α , έ τ σ ι κι ο ύπνος είναι ένα φαινόμε­ νο που μπορεί να ε ξ η γ η θ ε ί , Φ α τ μ ά , όπως βρήκαν τον τύπο του νερού, που είναι Η 2 0 , έ τ σ ι μια μέρα θα βρουν και τον τ ύ ­ πο του ύπνου. Ό χ ι β έ β α ι α οι δικοί μας, οι β λ ά κ ε ς , δυστυχώς, οι Ε υ ρ ω π α ί ο ι , όπως πάντα* θα τον βρουν, και τ ό τ ε κ α ν ε ί ς δεν θα χρειάζεται, για να β γ ά λ ε ι τ η ν κούραση από πάνω του, να φοράει τ ι ς γ ε λ ο ί ε ς π ι τ ζ ά μ ε ς και να μ π α ί ν ε ι κ ά τ ω από τ'

24

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

άχρηστα σεντόνια σου και τα λουλουδάτα, γ ε λ ο ί α , χαζά πα­ π λ ω μ α τ ά σου, π ε ρ ι μ έ ν ο ν τ α ς να ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι . Θα βάζουμε κά­ θ ε βράδυ τ ρ ε ι ς σταγόνες φάρμακο σ' ένα π ο τ ή ρ ι νερό, θα το πίνουμε και τ ο πρωί θα ' μ α σ τ ε σαν να έ χ ο υ μ ε ξ υ π ν ή σ ε ι από ύπνο χορταστικό, ολοζώντανοι, φρέσκοι φρέσκοι. Κ α ι τ ι δεν θα μπορούσαμε να κ ά ν ο υ μ ε , Φ α τ μ ά , όλες ε κ ε ί ­ νες τ ι ς ώρες που θα περνούσαμε ξύπνιοι! Τ ι ς σ κ έ φ τ η κ ε ς πο­ τ έ τ ι ς ώρες α υ τ έ ς ; Δ ε ν είναι α ν ά γ κ η να σ κ ε φ τ ώ , Σ ε λ α χ α τ ί ν , ξ έ ρ ω : κοιτάζω το τ α β ά ν ι , κοιτάζω και π ε ρ ι μ έ ν ω μπας και μ ε πάρει μία από τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς και μ ε π ά ε ι στον ύπνο, μα πού να 'ρθει ο ύπνος; Αν μπορούσα να π ι ω κ ρ α σ ί , να π ι ω ρ α κ ί , θα κ ο ι μ ό μ ο υ ν α όπως ε σ ύ , μα δεν τον θ έ λ ω τον άσχημο αυτό ύπνο. Ε σ ύ έ π ι ­ νες δυο μπουκάλια. Δ ε ν πίνω για να κάνω κ έ φ ι , Φ α τ μ ά , μου έ λ ε γ ε ς μα γ ι α να β γ ά λ ω από π ά ν ω μου τ η ν κούραση τ η ς ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α ς , γ ι α ν' ανοίξει, να καθαρίσει το μυαλό μου. Κ α τ ό π ι ν κοιμόσουνα μ ε τ ο στόμα ανοιχτό, ροχαλίζοντας, κ ι ε γ ώ σ' άφηνα κ ι έ φ ε υ γ α α η δ ι α σ μ έ ν η από τ η ρακίλα που β ρ ό μ α γ ε τ ο στόμα σου, έ ν α στόμα που θύμιζε σ κ ο τ ε ι ν ό π η ­ γ ά δ ι όπου μ έ σ α συνουσιάζονται σ κ ο ρ π ι ο ί κ α ι β ά τ ρ α χ ο ι . Κρύα γυναίκα, κ α κ ό μ ο ι ρ η γυναίκα, σαν τον π ά γ ο είσαι, εσύ δ ε ν έ χ ε ι ς ψ υ χ ή ! Αν έ π ι ν ε ς έ ν α π ο τ η ρ ά κ ι , ίσως να κ α τ α λ ά ­ β α ι ν ε ς ! Ο ρ ί σ τ ε , π ι ε ς , σε δ ι α τ ά ζ ω , Φ α τ μ ά , δ ε ν ξ έ ρ ε ι ς ότι π ρ έ π ε ι να υπακούς τον άντρα σου; Ν α ι , τ ο ξ έ ρ ε ι ς , γ ι α τ ί έ τ σ ι σ' έχουν μ ά θ ε ι , λοιπόν, κ ι ε γ ώ σε διατάζω. Π ι ε ς , κι η αμαρ­ τία στο λαιμό μου, ά ν τ ε , Φ α τ μ ά , για να λυτρωθεί ο νους σου, σ' τ ο ζ η τ ά ω ε γ ώ , ο άντρας σου, Θ ε έ μου, πώς κ α τ ά ν τ η σ α , να παρακαλάω μια γυναίκα, τ η β α ρ έ θ η κ α πια α υ τ ή τ η μ ο ­ ναξιά, σε παρακαλώ, Φ α τ μ ά , έ λ α , π ι ε ς ένα π ο τ η ρ ά κ ι , ή μ ή ­ πως ε ν α ν τ ι ώ ν ε σ α ι στον άντρα σου;

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

25

Ό χ ι , ε μ έ ν α δ ε ν μ ε ξ ε γ ε λ ά ε ι τ ο ψ έ μ α που παίρνει μορφή φιδιού! Π ο τ έ μου δ ε ν ή π ι α . Μ ο ν ά χ α μια φορά. Μ ' έ σ π ρ ω ­ ξε η π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α . Δ ε ν ή τ α ν κ α ν ε ί ς στο σ π ί τ ι . Σ τ η ν ά κ ρ η τ η ς γλώσσας μου, μια γ ε ύ σ η από αλάτι, θαρρείς, λ ε μ ό ν ι και φαρ­ μ ά κ ι . Ύ σ τ ε ρ α τρόμαξα, μ ε τ ά ν ι ω σ α γ ι ' αυτό που έ κ α ν α , ξ έ ­ πλυνα τ ο σ τ ό μ α μου, άδειασα τ ο π ο τ ή ρ ι , τ ο έ π λ υ ν α καλά καλά, και π ε ρ ί μ ε ν α π ό τ ε θα μου 'ρθει η ζάλη · κάθισα για να μ η ν π έ σ ω κάτω* Θ ε έ μου, φ ο β ή θ η κ α μ η μ ε θ ύ σ ω όπως ε κ ε ί ­ νος, μα δεν έπαθα τ ί π ο τ α . Τ ό τ ε κ α τ ά λ α β α κι ησύχασα. Δ ε ν μ ε βάζει ε μ έ ν α ο διάβολος στον π ε ι ρ α σ μ ό . Κ ο ι τ ά ζ ω ολοένα τ ο τ α β ά ν ι . Αδύνατο να κ ο ι μ η θ ώ · ας σ η ­ κ ω θ ώ . Π ά ω κι ανοίγω σιγά τ ο παντζούρι, μ,ιας και τα κου­ νούπια δ ε ν μ' ενοχλούν. Σ π ρ ώ χ ν ω τ ο έ ν α φύλλο, ο αέρας έ χ ε ι π έ σ ε ι , η νύχτα είναι γ ε μ ά τ η γ α λ ή ν η . Τ α φύλλα τ η ς συ­ κιάς δεν κουνιούνται. Τ ο φως στην κ ά μ α ρ η του Ρ ε τ ζ έ π σ β η ­ σ τ ό . Κ ο ι μ ή θ η κ ε , τ ί π ο τ α δ ε ν έ χ ε ι να σ κ ε φ τ ε ί ο τ ζ ο υ τ ζ έ ς , α μ έ σ ω ς τον παίρνει ο ύπνος. Η μ ό ν η ασχολία του είναι τ ο μ α γ ε ί ρ ε μ α , τα λίγα ρούχα που έ χ ε ι να πλύνει, τα ψώνια στην αγορά. Κ α ι τ ι ψ ω ν ί ζ ε ι ; Σ ά π ι α ροδάκινα. Γ ι α να π ά ρ ε ι σάπια ροδάκινα, τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ε ι ώρες στους δρόμους. Δ ε ν β λ έ π ω τ η θ ά λ α σ σ α , μα ξ έ ρ ω από πού α ρ χ ί ζ ε ι και μ έ χ ρ ι πού μ π ο ρ ε ί να π ά ε ι χωρίς να φ α ί ν ε τ α ι : τ ε ρ ά σ τ ι ο ς ο κ ό σ μ ο ς ! Αν δ ε ν υ π ή ρ χ α ν οι π ο λ ύ β ο υ ε ς μ η χ α ν έ ς κ ι οι β ά ρ ­ κ ε ς μ ε γ υ μ ν ο ύ ς , ά ν τ ρ ε ς και γ υ ν α ί κ ε ς , θα μύριζε κ ι όμορφα, τον αγαπώ τον κόσμο... Ακούω και το τριζόνι. Σ ε μια ε β δ ο μ ά δ α π ή γ ε μόνο έ ν α β ή μ α μ π ρ ο σ τ ά . Ε γ ώ ο ύ τ ε τόσο δ ε ν κ α τ ά φ ε ρ α να π ρ ο χ ω ρ ή σ ω . Π α λ ι ό τ ε ρ α , σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν α πως ο κ ό σ μ ο ς ε ί ν α ι ωραίος, μα τ ό τ ε ή μ ο υ ν α π α ι δ ί , α ν ό η ­ τ η . Έ κ λ ε ι σ α τ α παντζούρια, τ ρ ά β η ξ α τ ο σ ύ ρ τ η · ο κ ό σ μ ο ς ας μ ε ί ν ε ι ε κ ε ί .

26

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

Κάθομαι, αργά στην κ α ρ έ κ λ α , κοιτάζω τ η ν ε π ι φ ά ν ε ι α του τραπεζιού. Τ α έ π ι π λ α γ ε μ ά τ α σ ι ω π ή . Η καράφα μ ι σ ο γ ε μ ά ­ τ η , τ ο νερό μ έ σ α α κ ί ν η τ ο . Ό τ α ν θ έ λ ω να π ι ω , β γ ά ζ ω τ ο γ υ ά λ ι ν ο π ώ μ α , σ η κ ώ ν ω τ η ν καράφα, κ ο ι τ ά ζ ω πώς τ ρ έ χ ε ι τ ο νερό στο π ο τ ή ρ ι , ακούω: το γ υ α λ ί θα κουδουνίσει, το ν ε ­ ρό θα μουρμουρίσει, θα νιώσω μια φρεσκάδα. Ό λ α αυτά θα μου αλλάξουν τ η δ ι ά θ ε σ η , θα μ ε παρασύρουν, μα τ ο νερό δ ε ν θα τ ο π ι ω . Ό χ ι α κ ό μ η . Τ α π ρ ά γ μ α τ α που μοιράζουν τ ο χρόνο π ρ έ π ε ι να ξοδεύο­ νται μ ε σ ύ ν ε σ η . Κ ο ι τ ά ζ ω τ η βούρτσα τ ω ν μαλλιών μου και β λ έ π ω τ ι ς τ ρ ί χ ε ς από τα μ α λ λ ι ά μου που έχουν σ κ α λ ώ σ ε ι ανάμεσα στα δόντια τ η ς . Τ α αδύνατα λ ε π τ ά μαλλιά μου των ε ν ε ν ή ν τ α χρόνων. Ο ι τ ρ ί χ ε ς πέφτουν μία μία. Ο καιρός, αυ­ τ ό που λ έ γ ε τ α ι χρόνος, κ υ λ ά ε ι . Σ τ α μ α τ ά ω , αφήνω τ η βούρ­ τσα ανάποδα. Μ ο υ θ υ μ ί ζ ε ι έ ν τ ο μ ο α ν α π ο δ ο γ υ ρ ι σ μ έ ν ο κ ι ανατριχιάζω. Ό λ α αυτά τα α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α , αν τα άφηνα ε κ ε ί που βρίσκονται, αν για χίλια χρόνια δεν τα ά γ γ ι ζ ε κανείς, θα έ μ ε ν α ν σ τ η θ έ σ η τους χίλια χρόνια. Π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι τ ο κ λ ε ι δ ί , η καράφα, διάφορα μ ι κ ρ ο π ρ ά γ μ α τ α . Τ ι π α ρ ά ξ ε ν ο , όλα σ τ η θ έ σ η τ ο υ ς , α κ ί ν η τ α ! Τ ό τ ε κ ι η σ κ έ ψ η μου θα ' μ ε νε α κ ί ν η τ η , ά χ ρ ω μ η , ά ο σ μ η , σαν ένα κ ο μ μ ά τ ι π ά γ ο υ . Ό μ ω ς αύριο θα 'ρθουν και τ ό τ ε θα σ κ ε φ τ ώ . Γ ε ι α σου, πώς ε ί σ α ι ; Ε σ ύ πώς ε ί σ α ι ; θ α μου φιλήσουν τ ο χ έ ρ ι . Π ώ ς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά κ α μου, πώς ε ί σ τ ε , πώς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; θ α τους π ε ­ ριεργαστώ. Μ η μ ι λ ά τ ε όλοι μαζί, έλα ε δ ώ εσύ, να σε δω, έλα κοντά μου, π ε ς μου λοιπόν, τ ι κ ά ν ε ι ς ; Ξ έ ρ ω , θα ρωτήσω γ ι α να μου πουν και ν' ακούσω ψ έ μ α τ α , μια-δυο ε π ι π ό λ α ι ε ς κου­ β έ ν τ ε ς ! Ε ε , αυτό ή τ α ν όλο; Δ ε ν έ χ ε τ ε να π ε ί τ ε τ ί π ο τ ε άλλο σ τ η γ ι α γ ι ά σας. θ α κοιταχτούν, θα μιλήσουν μ ε τ α ξ ύ τους, θα γελάσουν, θα τους ακούσω, θα κ α τ α λ ά β ω . Σ τ ο τ έ λ ο ς θα

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

27

αρχίσουν να φωνάζουν. Μ η φ ω ν ά ζ ε τ ε , μ η φ ω ν ά ζ ε τ ε , τα αυ­ τ ι ά μου, δόξα τ ω Θ ε ώ , ακούω καλά. Μ α ς σ υ γ χ ω ρ ε ί τ ε , για­ γ ι ά , ξ έ ρ ε τ ε , η ά λ λ η γ ι α γ ι ά μας δεν ακούει καλά. Ε γ ώ δεν ε ί μ α ι η μ η τ έ ρ α τ η ς μ η τ έ ρ α ς σας, ε ί μ α ι του πατέρα σας. Μ α ς σ υ γ χ ω ρ ε ί τ ε , μας σ υ γ χ ω ρ ε ί τ ε ! Κ α λ ά , καλά, π ε ί τ ε , π ε ί τ ε μου κ ά τ ι τουλάχιστον γ ι α τ η ν ά λ λ η σας τ η γ ι α γ ι ά , μ ι λ ή σ τ ε μου γ ι ' α υ τ ή , τ ι κ ά ν ε ι ; Ξαφνικά, θα σωπάσουν α π ο ρ η μ έ ν ο ι . Α λ ή ­ θεια, τ ι κ ά ν ε ι η ά λ λ η μας η γ ι α γ ι ά ; Κ α ι τ ό τ ε θα νιώσω ότι δ ε ν έχουν μ ά θ ε ι να βλέπουν και να καταλαβαίνουν, ας είναι όμως, και π ά λ ι θα τους ρ ω τ ή σ ω , όχι β έ β α ι α γ ι α να β ε β α ι ω ­ θώ, κι ε ν ώ ε γ ώ θα σ κ έ φ τ ο μ α ι να τους ρ ω τ ή σ ω , αυτοί θα τ ο 'χουν ξ ε χ ά σ ε ι κ ι ό λ α ς : δ ε ν θα τους ε ν δ ι α φ έ ρ ω ε γ ώ ο ύ τ ε οι ε ρ ω τ ή σ ε ι ς μου, στο δ ω μ ά τ ι ο τους, μ ε τα δικά τους θα είναι α π α σ χ ο λ η μ έ ν ο ι , κι ε γ ώ θα ε ί μ α ι π ά λ ι μ ό ν η , ο λ ο μ ό ν α χ η . . . Α π λ ώ ν ω τ ο χ έ ρ ι μου, και παίρνω έ ν α β ε ρ ί κ ο κ ο * τ ο τ ρ ώ ω και π ε ρ ι μ έ ν ω . Ό χ ι , ο ύ τ ε αυτό ω φ έ λ η σ ε . Ε ί μ α ι π ά ν τ α ε δ ώ , α ν ά μ ε σ α στα έ π ι π λ α , μ α κ ρ ι ά από κ ά θ ε σ κ έ ψ η . Κ ο ι τ ά ζ ω τ ο τ ρ α π έ ζ ι . Τ ο ρολόι δ ε ί χ ν ε ι δ ώ δ ε κ α παρά π έ ν τ ε . Π λ ά ι στο ρολόι, τ ο μ π ο υ κ ά λ ι μ ε τ η ν κ ο λ ό ν ι α , π λ ά ι , μια ε φ η μ ε ­ ρίδα, μ ε τ ά έ ν α μ α ν τ ί λ ι . Ό λ α σ τ η θ έ σ η τ ο υ ς . Τ α κ ο ι τ ά ζ ω , τ ο β λ έ μ μ α μου π λ α ν ι έ τ α ι π ά ν ω τ ο υ ς , α γ γ ί ζ ε ι τ ι ς ε π ι φ ά ­ ν ε ι ε ς τους γ ι α να μου πούνε κ ά τ ι , μα μου θ ύ μ ι σ α ν ή δ η τ ό ­ σο π ο λ λ ά , που δ ε ν έχουν π ι α τ ί π ο τ α να μου π ο υ ν . Έ ν α μ π ο υ κ ά λ ι κολόνιας, μια ε φ η μ ε ρ ί δ α , έ ν α μ α ν τ ί λ ι , έ ν α κ λ ε ι ­ δί κ ι έ ν α ρολόι: τ ι κ - τ α κ , δ ο υ λ ε ύ ε ι , και κ α ν ε ί ς , ο ύ τ ε κ ι ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , δ ε ν είναι σε θ έ σ η να ξ έ ρ ε ι τ ι είναι χρόνος. Μ ι α σ τ ι γ μ ή , ξ ο π ί σ ω τ η ς μια ά λ λ η , κ ι ά λ λ η μια μ ι κ ρ ή , μ ι κ ρ ο ύ ­ λ ι κ η , κ ι η σ κ έ ψ η μ ο υ , εσύ σ κ έ ψ η , που τ ρ έ χ ε ι ς ε δ ώ κ ι ε κ ε ί , μ η τ υ χ ό ν και σ κ α λ ώ σ ε ι ς σε κ α μ ι ά α π ' α υ τ έ ς τ ι ς σ τ ι γ μ έ ς , σάλτα, έ β γ α έ ξ ω , ά ν τ ε , π ά μ ε να β γ ο ύ μ ε έ ξ ω , έ ξ ω από τ ο

28

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

χρόνο και τ ο δ ω μ ά τ ι ο ! Τ ρ ώ ω άλλο έ ν α β ε ρ ί κ ο κ ο , μα δ ε ν μ π ο ρ ώ να β γ ω έ ξ ω από τ ο χρόνο. Κ α ι τ ό τ ε , θ α ρ ρ ε ί ς , κ ο ι ­ τ ά ζ ω πιο πολύ τα έ π ι π λ α κ ι α ν α τ ρ ι χ ι ά ζ ω , θ έ λ ω να βρω ν ' ασχοληθώ μ ε κ ά τ ι . Αν δ ε ν υπήρχα ε γ ώ , αν δ ε ν υ π ή ρ χ ε κα­ ν ε ί ς , τ α π ρ ά γ μ α τ α θα μ έ ν α ν ε σ τ η θ έ σ η τους γ ι α π ά ν τ α , και τ ό τ ε κ α ν ε ί ς δ ε ν θα μ π ο ρ ο ύ σ ε να σ κ ε φ τ ε ί ότι δ ε ν ξ έ ρ ε ι τι είναι η ζωή! Κ α ν ε ί ς ! Ό χ ι , τ ί π ο τ α δ ε ν μ π ο ρ ε ί να μ ε α π ο σ π ά σ ε ι από τ ι ς σ κ έ ­ ψ ε ι ς μου. Σ η κ ώ ν ο μ α ι από τ η ν κ α ρ έ κ λ α , πάω στην τ ο υ α λ έ ­ τα και π λ έ ν ο μ α ι χωρίς να π ε ι ρ ά ξ ω τ η ν α ρ ά χ ν η που κ ρ έ μ ε ­ τ α ι σε μια γ ω ν ι ά στο τ α β ά ν ι - ε π ι σ τ ρ έ φ ω στο δ ω μ ά τ ι ο μου. Γ υ ρ ί ζ ω τ ο δ ι α κ ό π τ η , η λ ά μ π α που κ ρ έ μ ε τ α ι από τ ο τ α β ά ν ι σ β ή ν ε ι - μ έ ν ε ι α ν α μ μ έ ν ο μόνο τ ο φως στο κ ο μ ο δ ί ν ο . Ξ α ­ π λ ώ ν ω π ά λ ι στο κ ρ ε β ά τ ι . Ο καιρός ε ί ν α ι ζ ε σ τ ό ς , μα δ ε ν μπορώ να κ ά ν ω δίχως π ά π λ ω μ α , τ ι να γ ί ν ε ι , είναι κ ά τ ι που σ' α γ κ α λ ι ά ζ ε ι , μ π α ί ν ε ι ς μ έ σ α τ ο υ , κ ρ ύ β ε σ α ι . Έ χ ω α κ ο υ ­ μ π ή σ ε ι τ ο κ ε φ ά λ ι μου στο μ α ξ ι λ ά ρ ι , π ε ρ ι μ έ ν ω , ξ έ ρ ο ν τ α ς πως δ ε ν θα μ ε π ά ρ ε ι α μ έ σ ω ς ο ύπνος. Τ ο χλομό φως τ η ς λ ά μ π α ς χ τ υ π ά ε ι στο τ α β ά ν ι , ακούω τ ο τριζόνι. Ν ύ χ τ ε ς κα­ λοκαιρινές, ζεστές! Π α λ ι ό τ ε ρ α , θαρρείς, τα καλοκαίρια ή τ α ν πιο ζεστά. Π ί ­ ν α μ ε λ ε μ ο ν ά δ ε ς , σ ε ρ μ π έ τ ι α . Δ ε ν τα αγοράζαμε β έ β α ι α στο δρόμο από τους π ω λ η τ έ ς μ ε τ ι ς άσπρες π ο δ ι έ ς . Η μ η τ έ ρ α μου συνήθιζε να λ έ ε ι : Θα φ τ ι ά ξ ο υ μ ε στο σ π ί τ ι , Φ α τ μ ά , να είναι καθαρό. Γ υ ρ ί ζ α μ ε από τ η ν αγορά - τα μαγαζιά δ ε ν εί­ χαν τ ί π ο τ α καινούργιο. Τ α βράδια π ε ρ ι μ έ ν α μ ε τον π α τ έ ρ α μ ο υ , ε ρ χ ό τ α ν , μ ι λ ο ύ σ ε , ε μ ε ί ς τον α κ ο ύ γ α μ ε , τ ο στόμα του μύριζε καπνό, η φωνή του ή τ α ν β ρ α χ ν ή . Μ ι α μέρα μου λ έ ε ι : Φ α τ μ ά , είναι ένας γ ι α τ ρ ό ς , σε θ έ λ ε ι . Δ ε ν α π ά ν τ η σ α . Έ ν α ς γ ι α τ ρ ό ς , ε π α ν α λ α μ β ά ν ε ι , ε γ ώ σωπαίνω, ο π α τ έ ρ α ς μου δ ε ν

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

29

λ έ ε ι τ ί π ο τ ε άλλο* τ η ν ά λ λ η μ έ ρ α μου τ ο ξ α ν α λ έ ε ι - ε γ ώ ήμουν α κ ό μ η δ ε κ ά ξ ι χ ρ ο ν ώ ν - , άκου, Φ α τ μ ά , μου λ έ ε ι η μ η ­ τ έ ρ α μ ο υ , ε ί ν α ι γ ι α τ ρ ό ς , και τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α :

Περίεργο

π ρ ά γ μ α , πού να μ ε ε ί δ ε ά ρ α γ ε ; Φ ο β ή θ η κ α , δ ε ν ρώτησα και π ά λ ι σ κ έ φ τ η κ α : Γ ι α τ ρ ό ς . Μ ε μια ν ε κ ρ ο κ ε φ α λ ή π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι ; Κ α τ ό π ι ν ο π α τ έ ρ α ς μου τ ο ξανάπε και π ρ ό σ θ ε σ ε : Έ χ ε ι λαμπρό μέλλον, Φατμά, ρώτησα, έκανα τις έρευνες μου, είναι ε ρ γ α τ ι κ ό ς , μ π ο ρ ε ί να 'ναι και λ ί γ ο φιλόδοξος, μα είναι τ ί μ ι ο ς κ ι έ ξ υ π ν ο ς , σ κ έ ψ ο υ τ ο καλά. Δ ε ν ε ί π α τ ί π ο τ α . Έ κ α ν ε π ο λ λ ή ζ έ σ τ η , π ί ν α μ ε σ ε ρ μ π έ τ ι . Ε γ ώ πώς να ξ έ ρ ω . . . Σ τ ο τ έ λ ο ς , ε ί π α καλά, και τ ό τ ε ο πατέρας μου μ' έ π ι α σ ε και μου ε ί π ε : Ά κ ο ύ , κ ό ρ η μου, φ ε ύ γ ε ι ς από τ ο σ π ί τ ι του π α τ έ ­ ρα σου, β ά λ ' τ ο καλά στο μυαλό σου, τους ά ν τ ρ ε ς δ ε ν τους ρ ω τ ά ν ε πολλά, η π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α είναι γ ι α τ ι ς γ ά τ ε ς . Κ α λ ά , πα­ τ έ ρ α , τ ο ξ έ ρ ω . Ε γ ώ θα σου τ ο ξαναπώ, κ ό ρ η μου, και μ η ν έ χ ε ι ς τ ο χ έ ρ ι σου έ τ σ ι , μ η ν τρως τα νύχια σου, μ ε γ ά λ ω σ ε ς πια. Κ α λ ά , π α τ έ ρ α , δ ε ν θα κ ά ν ω ε ρ ω τ ή σ ε ι ς . Δ ε ν π ρ έ π ε ι να κ ά ν ε ι ς , κόρη μου. Κ α ι δ ε ν έ κ α ν α π ο τ έ . Δ ε ν έκανα ε ρ ω τ ή σ ε ι ς . Π έ ρ α σ α ν τ έ σ σ ε ρ α χρόνια, δ ε ν κά­ ν α μ ε παιδιά, έ φ τ α ι γ ε , λ έ ε ι , ο αέρας τ η ς Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , αργό­ τ ε ρ α κ α τ ά λ α β α ! Έ ν α ζεστό καλοκαιρινό βράδυ, ο Σ ε λ α χ α ­ τίν δεν π ή γ ε στο ιατρείο του· ή ρ θ ε στο δ ω μ ά τ ι ο μου και μου ε ί π ε : Δ ε ν θα μ ε ί ν ο υ μ ε άλλο στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , Φ α τ μ ά . Δ ε ν ρώτησα γ ι α τ ί , αλλά αυτός μου ε ξ ή γ η σ ε κουνώντας αδέξια χέρια-πόδια, σαν ανισόρροπο π α ι δ ί : Δ ε ν θα μ ε ί ν ο υ μ ε άλλο σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , Φ α τ μ ά . Σ ή μ ε ρ α μ ε κ ά λ ε σ ε ο Τ α λ ά τ πα­ σ ά ς * και μου ε ί π ε : Γ ι α τ ρ έ Σ ε λ α χ α τ ί ν , θα φ ύ γ ε ι ς από τ η ν

* Πολιτικός του κόμματος Ενότητα και Πρόοδος, υπουργός Ε σ ω ­ τερικών μεταξύ 1 9 1 3 - 1 9 1 7 , πρωθυπουργός έως το 1 9 1 8 .

30

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ κ α ι δ ε ν θ' ασχοληθείς άλλο μ ε τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή ! Έ τ σ ι μου ε ί π ε ο ά τ ι μ ο ς , κ ι ή τ α ν α ν έ ν δ ο τ ο ς . Ε ί σ α ι π ε ι σ μ α ­ τ ά ρ η ς , π ε ρ ν ι έ σ α ι γ ι α ήρωας, μου ε ί π ε , αν όμως θ έ λ ω , μ π ο ­ ρώ να σ ε σ τ ε ί λ ω α μ έ σ ω ς , μ ε τ ο π ρ ώ τ ο π λ ο ί ο , μαζί μ ε τους άλλους στις φυλακές τ η ς Σ ι ν ώ π η ς . Τ α ' β α λ ε ς μαζί μας, κα­ τ η γ ό ρ η σ ε ς τ ο κ ό μ μ α μ α ς , μα φαίνεσαι άνθρωπος λ ο γ ι κ ό ς , έ λ α σ τ α σ υ γ κ α λ ά σου, ε ί σ α ι π α ν τ ρ ε μ έ ν ο ς , ε ί σ α ι γ ι α τ ρ ό ς , έ χ ε ι ς έ ν α καλό ε π ά γ γ ε λ μ α , μ π ο ρ ε ί ς να κ ε ρ δ ί σ ε ι ς α ρ κ ε τ ά χ ρ ή μ α τ α , ώ σ τ ε να ζ ή σ ε ι ς μ ι α ή σ υ χ η ζ ω ή σ' ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε μέρος του κόσμου. Π ώ ς είναι τ α γ α λ λ ι κ ά σου, α γ α π η τ έ μ ο υ ; Ο διάβολος να τον π ά ρ ε ι ! Κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς , Φ α τ μ ά , αυτοί οι Ε ν ω τ ι κ ο ί τ ο παρακάνουν, δ ε ν ανέχονται τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α . Τ ι διαφορά έχουν από τ ο ν Α μ π ν τ ο υ λ χ α μ ί ν τ ; * Κ α λ ά , του λ έ ω , Τ α λ ά τ ε φ έ ν τ η , δ έ χ ο μ α ι τ η ν ε ν τ ο λ ή σου, παίρνω τ α μ π α ­ γ κ ά ζ ι α μου και φ ε ύ γ ω , όχι όμως ε π ε ι δ ή φοβάμαι τ ι ς φυλα­ κ έ ς τ η ς Σ ι ν ώ π η ς . Ό χ ι ! Σ τ ο Π α ρ ί σ ι θα π ά μ ε , Φ α τ μ ά , γ ι α τ ί από κ ε ι θα ε ί μ α ι σ ε θ έ σ η να τους δώσω τ η ν πρέπουσα απά­ ν τ η σ η κ ι όχι από τ ι ς φυλακές τ η ς Σ ι ν ώ π η ς . Ε τ ο ι μ ά σ ο υ λοι­ πόν, φ ε ύ γ ο υ μ ε , κ α ι κ ο ί τ α να π ο υ λ ή σ ε ι ς τ ί π ο τ α δ ι α μ α ν τ ι κ ά σου! Δ ε ν θ έ λ ε ι ς ; Κ α λ ά , έ χ ω ε γ ώ μια μ ι κ ρ ή περιουσία που μου ά φ η σ ε ο π α τ έ ρ α ς μου, κ ι αν μας είναι δύσκολο να π ά μ ε σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η , μ π ο ρ ο ύ μ ε να π ά μ ε σ τ η Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η , γ ι α τ ί να ' μ α σ τ ε μακριά από τ η ν π α τ ρ ί δ α ; Α π ό ε κ ε ί τ ρ α β ά μ ε γ ι α Δ α μ α σ κ ό , ο γ ι α τ ρ ό ς Ρ ι ζ ά π ή γ ε σ τ η ν Α λ ε ξ α ν δ ρ έ τ τ α , μου

γράφει ότι ε κ ε ί κ ε ρ δ ί ζ ε ι πολλά, πού είναι τ α γράμματα τ ο υ ,

* Αμπντουλχαμίντ Β ' ( 1 8 4 2 - 1 9 1 8 ) : σουλτάνος από το 1876 μ έ χ ρ ι το 1909, οπότε και εκθρονίστηκε. Κ υ β έ ρ ν η σ ε απολυταρχικά και υπήρ­ ξε υπεύθυνος για τους φοβερούς διωγμούς και τ ι ς σφαγές των Α ρ μ ε ­ νίων.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

31

δ ε ν τ α β ρ ί σ κ ω , δ ε ν σας ε ί π α να μ η ν π ε ι ρ ά ζ ε τ ε τ α π ρ ά γ μ α ­ τα που αφήνω σ τ ο τ ρ α π έ ζ ι μ ο υ ; Ω Θ ε έ μου, μ π ο ρ ο ύ μ ε να π ά μ ε κ α ι στο Β ε ρ ο λ ί ν ο , σ τ η Γ ε ν ε ύ η , ξ έ ρ ε ι ς πού είναι η Γ ε ­ ν ε ύ η ; Αυτοί είναι χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο ι κ ι από τ ο ν Α μ π ν τ ο υ λ χ α μ ί ν τ , τ ι μ ε κοιτάς έ τ σ ι , σαν χ α μ έ ν η , ε τ ο ί μ α σ ε τ α μπαούλα, τ α σ ε ­ ν τ ο ύ κ ι α , η γυναίκα ενός α γ ω ν ι σ τ ή τ η ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς π ρ έ π ε ι να 'ναι α τ ρ ό μ η τ η , έ τ σ ι δ ε ν είναι, μ η φοβάσαι. Ε γ ώ σώπαι­ να, δ ε ν του έ λ ε γ α ούτε καν τ ο γ ν ω σ τ ό « ε σ ύ ξ έ ρ ε ι ς » , ε ν ώ ο Σ ε λ α χ α τ ί ν συνέχεια μ ι λ ο ύ σ ε , έ λ ε γ ε γ ι α τον αγώνα που κ ά ­ νανε κ ά π ο τ ε από τ ο Π α ρ ί σ ι αυτός κ ι οι ο μ ο ϊ δ ε ά τ ε ς του ενά­ ντια στον Α μ π ν τ ο υ λ χ α μ ί ν τ , για τον αγώνα που θα συνέχιζαν τ ώ ρ α ε ν ά ν τ ι α στους σ η μ ε ρ ι ν ο ύ ς τυράννους, κ α ι π ρ ό σ θ ε σ ε ότι μ ι α μ έ ρ α ο π ω σ δ ή π ο τ ε θα γ υ ρ ί ζ α μ ε μ ε τ ο τ ρ έ ν ο από τ ο Π α ρ ί σ ι ν ι κ η τ έ ς ! Κ α τ ό π ι ν , ε ί π ε να π ά μ ε σ τ η Δ α μ α σ κ ό κ ι έ π ε ι τ α να π ά μ ε σ τ η Σ μ ύ ρ ν η , και τ ο βράδυ ε ί π ε : Ό χ ι , κα­ λ ύ τ ε ρ α να π ά μ ε σ τ η ν Τ ρ α π ε ζ ο ύ ν τ α , μα π ρ έ π ε ι να π ο υ λ ή ­ σ ο υ μ ε όλα τ α υπάρχοντα μας, Φ α τ μ ά , ε ί σ α ι έ τ ο ι μ η γ ι α θυ­ σ ί ε ς ; Θ έ λ ω να ριχτώ στον αγώνα μ ε όλες μου τ ι ς δ υ ν ά μ ε ι ς ! Π ρ ό σ ε χ ε , Φ α τ μ ά , μ η ν π ε ι ς τ ί π ο τ α στους υ π η ρ έ τ ε ς , γ ι α τ ί α κ ό μ η κ ι οι τοίχοι έχουν αυτιά, όμως, Τ α λ ά τ ε φ έ ν τ η , δ ε ν ή τ α ν α ν ά γ κ η να μου π ε ι ς ε σ ύ « φ ύ γ ε » . Δ ε ν μ π ο ρ ώ π ι α να μ ε ί ν ω σ' α υ τ ή τ η ν α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ ν η τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , σ' αυ­ τ ό τ ο μ π ο ρ ν τ έ λ ο , Φ α τ μ ά , εσύ πού λ ε ς να π ά μ ε , π ε ς κ ά τ ι κ ι ε σ ύ ! Ε γ ώ σώπαινα κ α ι σκεφτόμουνα ό τ ι α π έ ν α ν τ ι μου είχα ένα παιδί. Ν α ι , ο σατανάς μονάχα έ ν α παιδί μ π ο ρ ε ί να ξ ε ­ γ ε λ ά σ ε ι σ ε τ έ τ ο ι ο β α θ μ ό , καταλάβαινα ό τ ι είχα π α ν τ ρ ε υ τ ε ί ένα παιδί που θα μπορούσε να ε π η ρ ε α σ τ ε ί κ α ι να λοξοδρο­ μ ή σ ε ι διαβάζοντας τ ρ ε ι ς τόμους β ι β λ ί α . Μ ε σ ά ν υ χ τ α β γ ή κ α από τ ο δωμάτιο μου, έ κ α ν ε ζ έ σ τ η , ή θ ε λ α κ ά τ ι να π ι ω . β λ έ ­ ποντας φως στο δωμάτιο τ ο υ , π ή γ α , μισάνοιξα τ η ν πόρτα

32

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ ο υ , τον ε ί δ α : ο Σ ε λ α χ α τ ί ν έ κ λ α ι γ ε , μ ε τους α γ κ ώ ν ε ς ακου­ μ π ι σ μ έ ν ο υ ς στο τ ρ α π έ ζ ι , τ ο κ ε φ ά λ ι ανάμεσα στα χέρια του. Τ ο ά σ χ η μ ο φως από τ η χ λ ο μ ή λ ά μ π α φώτιζε τ ο πρόσωπο τ ο υ . Η ν ε κ ρ ο κ ε φ α λ ή , που τ η ν ε ί χ ε π ά ν τ α στο τ ρ α π έ ζ ι , τον κοίταζε κ ι α υ τ ή κ ο τ ζ ά μ άντρα που έ κ λ α ι γ ε . Έ κ λ ε ι σ α σιγα­ νά τ η ν πόρτα, π ή γ α στην κουζίνα, ή π ι α ένα π ο τ ή ρ ι νερό και σ κ έ φ τ η κ α ότι ο άντρας μου δ ε ν ή τ α ν παρά ένα παιδί. Σ η κ ώ ν ο μ α ι σιγά σιγά από τ ο κ ρ ε β ά τ ι , κ ά θ ο μ α ι στο τρα­ π έ ζ ι και κοιτάζω τ η ν καράφα. Π ώ ς τα κ α τ α φ έ ρ ν ε ι τ ο νερό και μ έ ν ε ι έ τ σ ι α κ ί ν η τ ο ; Μ ο υ κ ά ν ε ι ε ν τ ύ π ω σ η , θαρρείς και μια καράφα γ ε μ ά τ η νερό είναι κ ά τ ι π α ρ ά ξ ε ν ο . Μ ι α μ έ ρ α φυλάκισα μ έ σ α σ' ένα π ο τ ή ρ ι μια σφήκα. Ό π ο τ ε βαριόμου­ να στο κ ρ ε β ά τ ι μου, σηκωνόμουνα και τ η ν κοίταζα. Δυο μ έ ­ ρες στριφογύριζε μ έ σ α στο π ο τ ή ρ ι , μ έ χ ρ ι να κ α τ α λ ά β ε ι πως ή τ α ν αδύνατο να β ρ ε ι δ ι έ ξ ο δ ο και να φ ύ γ ε ι . Κ α τ ό π ι ν μα­ ζ ε ύ τ η κ ε σε μια γ ω ν ι ά α κ ί ν η τ η , π ε ρ ι μ έ ν ο ν τ α ς , χωρίς ω σ τ ό ­ σο να ξ έ ρ ε ι τ ι π ε ρ ι μ έ ν ε ι . Ε ί χ ε κ α τ α λ ά β ε ι ότι δ ε ν τ η ς έ μ ε ν ε τ ί π ο τ ε άλλο από τ ο να π ε ρ ι μ έ ν ε ι . Κ α ι τ ό τ ε αηδίασα, τ η σι­ χ ά θ η κ α , άνοιξα τα παντζούρια, έσυρα τ ο π ο τ ή ρ ι μ έ χ ρ ι τ η ν ά κ ρ η του τραπεζιού και τ ο σ ή κ ω σ α , γ ι α να π ε τ ά ξ ε ι , να φύ­ γ ε ι η σφήκα, μα η χαζή δ ε ν π έ τ α ξ ε ! Έ μ ε ν ε έ τ σ ι π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι . Φώναξα τον Ρ ε τ ζ έ π , του ε ί π α να τ η σ κ ο τ ώ σ ε ι . Α υ ­ τός π ή ρ ε ένα κ ο μ μ ά τ ι ε φ η μ ε ρ ί δ α ς , έ π ι α σ ε τ η σφήκα μ ε προ­ σοχή και τ η ν άφησε να φύγει από το παράθυρο. Δ ε ν το ά ν τ ε ­ χ ε η καρδιά του να τ η σ κ ο τ ώ σ ε ι . Κ ι αυτός σαν τ η σφήκα είναι. Γ έ μ ι σ α τ ο π ο τ ή ρ ι μ ε νερό, το ή π ι α σιγά σιγά. Τ ι να κά­ ν ω ; Σ η κ ώ ν ο μ α ι , γυρίζω π ί σ ω στο κ ρ ε β ά τ ι [ίου, α κ ο υ μ π ά ω τ ο κ ε φ ά λ ι μου στο μ α ξ ι λ ά ρ ι και σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ι ς μ έ ρ ε ς που έ χ τ ι ζ ε αυτό τ ο σ π ί τ ι ο Σ ε λ α χ α τ ί ν . IVT έ π ι α ν ε από το χ έ ρ ι

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

33

και μ ε π ή γ α ι ν ε από δ ω μ ά τ ι ο σε δ ω μ ά τ ι ο . Ε δ ώ , μου έ λ ε γ ε , θα γ ί ν ε ι τ ο ιατρείο μου, ε δ ώ η τραπεζαρία, ε δ ώ θα είναι η κουζίνα, ευρωπαϊκού σ τ ι λ * γ ι α τα παιδιά ε τ ο ι μ ά ζ ω ξεχωρι­ στά δωμάτια για τ ο καθένα, γ ι α τ ί π ρ έ π ε ι να μπορούν ν' απο­ σύρονται, γ ι α να κ α λ λ ι ε ρ γ ή σ ο υ ν τ η ν π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α τους, ναι, Φ α τ μ ά , θ έ λ ω τρία παιδιά* καθώς β λ έ π ε ι ς , δ ε ν φ τ ι ά χ ν ω καφάσια στα παράθυρα, τ ι ά σ χ η μ η λ έ ξ η , πουλιά είναι οι γ υ ­ ν α ί κ ε ς , ζώα ε ί ν α ι ; Ό λ ο ι ε ί μ α σ τ ε ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι . Ό π ο τ ε θ έ λ ε ι ς , μ π ο ρ ε ί ς ε λ ε ύ θ ε ρ α να μ' αφήσεις και να φ ύ γ ε ι ς . Φ τ ι ά χ ν ο υ μ ε κ ι ε μ ε ί ς παντζούρια όπως κ ι οι Ε υ ρ ω π α ί ο ι , και λ έ γ ε τ ο πια μ ε τ ο όνομα τ ο υ , Φ α τ μ ά , όχι σ ε χ ν ί σ ι , μ π α λ κ ό ν ι τ ο λ έ ν ε , ένας κ λ ε ι σ τ ό ς ε ξ ώ σ τ η ς είναι. Τ ι όμορφη που είναι η θ έ α ! Η Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ π ρ έ π ε ι να είναι κάπου ε κ ε ί κ ά τ ω από τα σύν­ νεφα, π ε ν ή ν τ α χ ι λ ι ό μ ε τ ρ α μ α κ ρ ι ά , καλά που κ α τ ε β ή κ α μ ε από τ ο τ ρ έ ν ο στην Γ κ έ μ π ζ ε , γ ρ ή γ ο ρ α π ε ρ ν ά ε ι ο καιρός, δ ε ν π ι σ τ ε ύ ω να μπορέσουν ν' αντέξουν πολύ, μ' α υ τ ή τ η ν α ν ό η ­ τ η κ υ β έ ρ ν η σ η . Μ π ο ρ ε ί , πριν τ ε λ ε ι ώ σ ε ι καλά καλά τ ο σπί­ τ ι μ α ς , να πέσουν οι Ε ν ω τ ι κ ο ί και να ε π ι σ τ ρ έ ψ ο υ μ ε σ τ η ν Ιστανμπούλ, Φατμά... Σ ε λ ί γ ο καιρό τ ε λ ε ί ω σ ε τ ο σ π ί τ ι , γ ε ν ν ή θ η κ ε ο γ ι ο ς μου, ο Ν τ ο γ ά ν , κ ι άρχισε π ά λ ι π ό λ ε μ ο ς . Μ α η α ν ό η τ η κ υ β έ ρ ν η ­ σ η τ ω ν Ε ν ω τ ι κ ώ ν δ ε ν έ π ε σ ε , και τ ό τ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν μου εί­ π ε : Κ α λ ά θα κ ά ν ε ι ς , Φ α τ μ ά , να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ς π ι α σ τ η ν Ιστανμπούλ, ο Τ α λ ά τ ε μ έ ν α θ έ λ η σ ε ν' απομακρύνει, όχι ε σ έ ­ να. Γ ι α τ ί δεν π η γ α ί ν ε ι ς να δ ε ι ς τ η μ η τ έ ρ α σου, τον π α τ έ ρ α σου, να ε π ι σ κ ε φ θ ε ί ς τ ι ς κόρες του Σουκρού πασά, να κ ά ν ε ι ς ψώνια, ν' αγοράσεις φορέματα, να β ά λ ε ι ς τα ρούχα που ο λ η ­ μ ε ρ ί ς κ ά θ ε σ α ι και ρ ά β ε ι ς σ τ η ρ α π τ ο μ η χ α ν ή , να φ ο ρ έ σ ε ι ς και τα π λ ε χ τ ά που π λ έ κ ε ι ς τις ν ύ χ τ ε ς , να τα δ ε ί ξ ε ι ς σ τ η μ η ­ τ έ ρ α σου, γ ι α τ ί , Φ α τ μ ά , γ ι α τ ί δ ε ν π η γ α ί ν ε ι ς ; μου ε ί π ε . Κ ι

34

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

ε γ ώ του α π ά ν τ η σ α : Ό χ ι , μαζί θα π ά μ ε , Σ ε λ α χ α τ ί ν , θα πά­ μ ε μαζί όταν π έ σ ε ι η κ υ β έ ρ ν η σ η τους. Έ λ α όμως που η κ υ ­ β έ ρ ν η σ η δ ε ν έ λ ε γ ε να π έ σ ε ι . Κ α τ ό π ι ν , μια μ έ ρ α , τ ο ε ί δ α στην ε φ η μ ε ρ ί δ α . Οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς του Σ ε λ α χ α τ ί ν έρχονταν μ ε κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η τ ρ ι ώ ν η μ ε ρ ώ ν , ό μ ω ς τ ώ ρ α πια δ ε ν έ τ ρ ε χ ε όπως π ρ ώ τ α να τ ι ς π ά ρ ε ι . Ο ύ τ ε έ δ ι ν ε ι δ ι α ί τ ε ρ η σ η μ α σ ί α στις π ο λ ε μ ι κ έ ς ε ι δ ή σ ε ι ς από τα μ έ τ ω π α τ η ς Π α λ α ι σ τ ί ν η ς , τ η ς Γ α λ ι κ ί α ς και των Δ α ρ δ α ν ε λ ί ω ν . Π ο λ λ έ ς φορές μ ά λ ι σ τ α ο ύ τ ε καν τ ι ς ξ ε φ ύ λ λ ι ζ ε , όπως έ κ α ν ε π α λ ι ά , μ ε τ ά τ ο βραδι­ νό φ α γ η τ ό . Τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α ε κ ε ί ν η τ η διάβασα ε γ ώ π ρ ώ τ η κ ι έ μ α θ α γ ι α τ η ν π τ ώ σ η τ ω ν Ε ν ω τ ι κ ώ ν . Τ η ν άφησα στο π ι ά τ ο τ ο υ , σαν ώ ρ ι μ ο φρούτο. Ό τ α ν ά φ η σ ε γ ι α λ ί γ ο τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α και κ α τ έ β η κ ε κ ά τ ω γ ι α τ ο μ ε σ η μ ε ρ ι α ν ό φ α γ η τ ό , ε ί δ ε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και τ η ν ε ί δ η σ η που δ η μ ο σ ι ε υ ό ­ ταν μ ε πελώρια σ τ ο ι χ ε ί α . Τ η δ ι ά β α σ ε και δ ε ν ε ί π ε τ ί π ο τ α . Ο ύ τ ε κι ε γ ώ τον ρ ώ τ η σ α μα, μ έ χ ρ ι τ ο βράδυ, άκουγα π ά ν ω από τ ο κ ε φ ά λ ι μου τα β ή μ α τ α του* δ ε ν σ τ α μ ά τ η σ α ν καθό­ λου και κ α τ ά λ α β α ότι όλο τ ο α π ό γ ε υ μ α δ ε ν ε ί χ ε γ ρ ά ψ ε ι ού­ τ ε μια λ έ ξ η γ ι α τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α τ ο υ . Κ ι όταν δ ε ν μί­ λ η σ ε ο ύ τ ε τ ο βράδυ στο φ α γ η τ ό , του ε ί π α : Ε ί δ ε ς , Σ ε λ α χ α ­ τ ί ν , τους ρ ί ξ α μ ε . Ν α ι , α π ά ν τ η σ ε , η κ υ β έ ρ ν η σ η έ π ε σ ε , οι Ε ν ω τ ι κ ο ί αφού κ ά ν α ν ε τ ο κράτος να χ ρ ε ο κ ο π ή σ ε ι , τα πα­ ράτησαν και φύγανε, χάσαμε βέβαια και τον π ό λ ε μ ο ! Δ ε ν μ ε κ ο ί τ α ζ ε στα μ ά τ ι α ο ύ τ ε μ ι λ ο ύ σ ε . Σ η κ ώ θ η κ ε από το τ ρ α π έ ­ ζι, και τ ό τ ε , π ά λ ι δίχως να μ ε κ ο ι τ ά ξ ε ι στα μάτια, σαν να μ η ν τ ο λ μ ο ύ σ ε να μου ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι κάποια αμαρτία τ ο υ , μου ε ί π ε σιγανά και ν τ ρ ο π α λ ά : Θα γυρίσουμε στην Ιστανμπούλ, Φ α τ μ ά , μόλις τ ε λ ε ι ώ σ ω τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α , γ ι α τ ί , οι μ ι κροανοησίες, που αυτοί στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ τις ονομάζουν π ο ­ λ ι τ ι κ ή , είναι ένα τίποτα μπροστά σ τ η σπουδαιότητα τ η ς

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

35

δουλειάς που θα κ ά ν ω μ ε α υ τ ή τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α , δου­ λ ε ι ά που θα ε π η ρ ε ά ζ ε ι τον κόσμο α κ ό μ η κι ύστερα από πολ­ λούς αιώνες. Δ ε ν έ χ ω τ ο δικαίωμα να τα π α ρ α τ ή σ ω , Φ α τ μ ά , τώρα α μ έ σ ω ς α ν ε β α ί ν ω ε π ά ν ω , ε ί π ε , κ ι α ν έ β η κ ε βιαστικά* κ α ι , μ έ χ ρ ι τ η σ τ ι γ μ ή που ή ρ θ ε α ν τ ι μ έ τ ω π ο ς μ ε τ ο θάνατο, αφού γ ι α τ έ σ σ ε ρ ι ς μ ή ν ε ς υ π έ φ ε ρ ε από φριχτούς πόνους, μ έ ­ χ ρ ι τ η μ έ ρ α που έ φ τ υ σ ε αίμα και π έ θ α ν ε , ε ξ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε , γ ι α τ ρ ι ά ν τ α χρόνια, να γ ρ ά φ ε ι ε κ ε ί ν η τ η φ ρ ι χ τ ή ε γ κ υ κ λ ο ­ π α ί δ ε ι α , γ ι ' αυτό κ ι ε γ ώ , μονάχα γ ι ' αυτό, σ' ευχαριστώ, Σ ε λαχατίν, αφού ε β δ ο μ ή ν τ α χρόνια τώρα μ έ ν ω ε δ ώ , στο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , και δεν β υ θ ί σ τ η κ α στην αμαρτία, στο « λ α ϊ κ ό κρά­ τος και τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ του μ έ λ λ ο ν τ ο ς » , όπως έ λ ε γ ε ς . Ν α ι , τ η γ λ ί τ ω σ α , Φ α τ μ ά , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι , μ π ο ρ ώ λοιπόν πια να κ ο ι μ ά μ α ι ήσυχα... Μ α δ ε ν κ ο ι μ ά μ α ι , ακούω από μακριά τ η σφυρίχτρα του τ ρ έ ν ο υ και κ α τ ό π ι ν , σιγά σιγά, τ ο θόρυβο τ η ς μ η χ α ν ή ς του. Π α λ ι ό τ ε ρ α το θόρυβο αυτό τον αγαπούσα. Σκεφτόμουνα πως πέρα, μακριά, υπήρχαν χ ώ ρ ε ς , π ε ρ ι ο χ έ ς , σ π ί τ ι α , κ ή π ο ι , που αγνοούσαν τ η ν α μ α ρ τ ί α , μα ή μ ο υ ν α π α ι δ ί , ε ύ κ ο λ α γ ε λ ι ό ­ μουνα. Ν ά , λ ο ι π ό ν , έ φ υ γ ε άλλο έ ν α τ ρ έ ν ο , δ ε ν τ ο ακούω πια, πού π ά ε ι ; Μ η ν τ ο σ κ έ φ τ ε σ α ι , Φ α τ μ ά . Τ ο μαξιλάρι κά­ τ ω από τ ο μάγουλο μου ζ ε σ τ ά θ η κ ε , τ ο γύρισα από τ η ν ά λ ­ λ η . Τ ώ ρ α είναι δροσερό. Τ ι ς χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς , π α ρ ' όλο τ ο κρύο, δεν π λ η σ ι ά ζ α μ ε ο ένας τον άλλο γ ι α να ζεσταθού­ μ ε . Ο Σ ε λ α χ α τ ί ν κ ο ι μ ό τ α ν ροχαλίζοντας, ε γ ώ , α η δ ι α σ μ έ ν η από τ η μυρωδιά του κρασιού που έ β γ α ι ν ε από το στόμα τ ο υ , π ή γ α ι ν α και καθόμουνα στο κρύο δ ι π λ α ν ό δ ω μ ά τ ι ο . Μ ι α φορά μ π ή κ α στο γραφείο του* ή θ ε λ α να ψάξω τα χαρτιά του, να δω τ ι έ γ ρ α φ ε όλη τ η μ έ ρ α : έ γ ρ α φ ε έ ν α άρθρο γ ι α τον πί­ θ η κ ο , τον πρόγονο του ανθρώπου: Τ ι ς μ έ ρ ε ς α υ τ έ ς , που η

36

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

ε π ι σ τ ή μ η σ τ η Δ ύ σ η ε ξ ε λ ί χ τ η κ ε τ ό σ ο , ώ σ τ ε να θ ε ω ρ ε ί α σ ή ­ μαντο τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς ύπαρξης του Θεού και να τ ο παρα­ μ ε ρ ί ζ ε ι , τους π ν ε υ μ α τ ι κ ο ύ ς μας ανθρώπους δ ε ν π ρ έ π ε ι να τους α π ο γ ο η τ ε ύ ε ι τ ο γ ε γ ο ν ό ς τ η ς κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η ς τ η ς Ανα­ τ ο λ ή ς και τ η ς ε π ι μ ο ν ή ς τ η ς να συνεχίζει να κ ο ι μ ά τ α ι στα σκοτάδια του Μ ε σ α ί ω ν α , α π ε ν α ν τ ί α ς , να τους ε γ κ α ρ δ ι ώ ν ε ι , να τους σ π ρ ώ χ ν ε ι σ τ η δ ο υ λ ε ι ά - γ ι α τ ί είναι ολοφάνερο, συ­ ν έ χ ι ζ ε , ότι ε μ ε ί ς δεν π ρ έ π ε ι απλώς να μ ε τ α φ έ ρ ο υ μ ε ε δ ώ τ η ν ε π ι σ τ ή μ η τ η ς Δ ύ σ η ς , μα να τ η ν αφομοιώσουμε, να τ η ν ε π α νεφεύρουμε* π ρ έ π ε ι να κ α λ ύ ψ ο υ μ ε τ ο σ υ ν τ ο μ ό τ ε ρ ο δυνατόν τ η διαφορά των αιώνων που μας χωρίζει μ ε τ η Δ ύ σ η * τώρα, που σ υ μ π λ η ρ ώ ν ω τον έ β δ ο μ ο χρόνο τ η ς π ρ ο σ π ά θ ε ι α ς μου α υ τ ή ς , β λ έ π ω πόσο α π ο β λ ά κ ω σ α ν τ ο λαό μ ε τ ο φόβο του Θεού. Θ ε έ μου, Φ α τ μ ά , μ η διαβάζεις, ά λ λ ο - μα δεν μπορώ να κ ρ α τ η θ ώ , σ υ ν ε χ ί ζ ω : Γ ι α να κ α τ α φ έ ρ ω να ξ υ π ν ή σ ω τα κ ο ι μ ι σ μ έ ν α μυαλά, βρίσκομαι στην α ν ά γ κ η να γ ρ ά ψ ω πράγ­ ματα παράξενα, που σε π ρ ο η γ μ έ ν ε ς χώρες είναι πια κοινο­ τ ο π ί ε ς * να είχα τουλάχιστον ένα φίλο μ ε τον οποίο θα μ π ο ­ ρούσα να τα σ υ ζ η τ ή σ ω όλα αυτά" μα όχι μόνο δ ε ν έ χ ω κα­ ν έ ν α φίλο, α λ λ ά έ χ ω χ ά σ ε ι και κ ά θ ε ε λ π ί δ α μ ε τ η ν κρύα γυναίκα μου. Ε ί σ α ι μόνος, ολομόναχος, Σ ε λ α χ α τ ί ν . Έ γ ρ α φ ε , έ γ ρ α φ ε . . . Σ ' έ ν α χ α ρ τ ά κ ι ε ί χ ε σ η μ ε ι ώ σ ε ι : Δ ο υ λ ε ι ά που έ χ ω να κ ά ν ω αύριο: να χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ω τ ο χ ά ρ τ η από το β ι β λ ί ο του Π ο λ ι κ ό φ σ κ ι , γ ι α τ η ν πορεία που ακολουθούν οι π ε λ α ρ ­ γοί και ά λ λ α πουλιά όταν μ ε τ α ν α σ τ ε ύ ο υ ν γ ι α ν' α π ο δ ε ί ξ ε ι στους χοντροκέφαλους τ η ν ανυπαρξία του Θεού, ε ί χ ε γ ρ ά ψ ε ι τ ρ ε ι ς π α ρ ο ι μ ί ε ς . Ό χ ι , δ ε ν μπορώ να συνεχίσω, φ τ ά ν ε ι , Φ α ­ τ μ ά . Π έ τ α ξ α τα α μ α ρ τ ω λ ά χαρτιά κ ι έφυγα από το π α γ ω ­ μ έ ν ο δ ω μ ά τ ι ο κ α ι , μ έ χ ρ ι που π έ θ α ν ε , δ ε ν ξ α ν α μ π ή κ α . Τ η ν ά λ λ η μ έ ρ α το πρωί ο Σ ε λ α χ α τ ί ν το κ α τ ά λ α β ε α μ έ σ ω ς : Χ τ ε ς

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

37

τ η νύχτα, τ η ν ώρα που κοιμόμουνα, μ π ή κ ε ς στο δωμάτιο μ ο υ , Φ α τ μ ά ; Ε γ ώ δ ε ν μ ί λ η σ α . Μ π ή κ ε ς σ τ ο δωμάτιο μου, Φ α τ μ ά , κ ι α ν α κ ά τ ε ψ ε ς τ α χαρτιά μου, σωστά; Γ ι α τ ί δ ε ν μ ι ­ λ ά ς ; Τ α έ κ α ν ε ς ά ν ω - κ ά τ ω , χάλασες τ η σειρά τους, ο ρ ι σ μ έ ­ να α π ' αυτά τ α 'ριξες κ ά τ ω , Φ α τ μ ά , ας είναι, δ ε ν π ε ι ρ ά ζ ε ι , μ π ο ρ ε ί ς να τ α διαβάσεις όσο θ έ λ ε ι ς , δ ι ά β α σ ε τ α ! Ε γ ώ δ ε ν μιλούσα. Τ α διάβασες, ε ε ; Κ α λ ά έ κ α ν ε ς , Φ α τ μ ά . Ποια είναι η γ ν ώ μ η σου; Ε γ ώ εξακολουθούσα να σωπαίνω. Ξ έ ρ ε ι ς κα­ λά τ η ν ε π ι θ υ μ ί α μ ο υ , Φ α τ μ ά , τ ο κ α λ ύ τ ε ρ ο που έ χ ε ι να κ ά ­ ν ε ι κ α ν ε ί ς είναι να δ ι α β ά ζ ε ι , διάβαζε κ α ι μορφώσου, γ ι α τ ί π ο λ λ ά είναι αυτά που π ρ έ π ε ι να κ ά ν ο υ μ ε , τ ι λ ε ς ; Ε γ ώ σώ­ παινα. Αν δ ι α β ά σ ε ι ς κ α ι φ ω τ ι σ τ ε ί ς , θα ν ι ώ σ ε ι ς , Φ α τ μ ά , π ό ­ σο πολλά π ρ ά γ μ α τ α έ χ ε ι να κ ά ν ε ι σ τ η ζωή του ο άνθρωπος, πόσο π ο λ λ ά ! Ό χ ι , πολύ λ ί γ α π ρ ά γ μ α τ α υπάρχουν σ τ η ζ ω ή . Π ο λ ύ λ ί ­ γ α , ε ν ε ν ή ν τ α χρόνια είναι αυτά, τώρα ξέρω. Π ρ ά γ μ α τ α , δω­ μάτια- κοιτάζω, β λ έ π ω - τριγυρίζω- έπειτα λίγο περίσσευ­ μα χρόνου - σ τ α γ ό ν ε ς νερού που στάζουν α σ τ α μ ά τ η τ α , από μια βρύση που π ο τ έ δ ε ν κ α τ α φ έ ρ ν ο υ μ ε να τ η ν κ λ ε ί σ ο υ μ ε : στο σώμα μου, στο κ ε φ ά λ ι μου, τ ο τώρα ή τ α ν τ ο χ τ ε ς , τ ο χ τ ε ς ή τ α ν τ ο σ ή μ ε ρ α , μ έ χ ρ ι που ν ' α ν ο ι γ ο κ λ ε ί σ ε ι ς τ α μ ά τ ι α σου, κ λ ε ί ν ο υ ν τ α π α ν τ ζ ο ύ ρ ι α , η ν ύ χ τ α , η μ έ ρ α , ά λ λ ο έ ν α π ρ ω ι ν ό - μα δ ε ν γ ε λ ι έ μ α ι . Κ α ι π ά λ ι π ε ρ ι μ έ ν ω . Αύριο θα 'ρθουν. Γ ε ι α σας, κ α λ η μ έ ρ α ! Π ώ ς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά κ α ! Θα φι­ λήσουν τ ο χ έ ρ ι μου, θα γελάσουν. Πόσο παράξενα είναι τ α μ α λ λ ι ά του κεφαλιού που σ κ ύ β ε ι σ τ ο χ έ ρ ι μ ο υ ! Π ώ ς ε ί σ τ ε , πώς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; Τ ι μπορεί να π ε ι ένας άνθρωπος σαν ε μ έ ­ να; Ζ ω κ α ι π ε ρ ι μ έ ν ω . Τ ά φ ο ι , ν ε κ ρ ο ί . Έ λ α , ύ π ν ε , π ά ρ ε μ ε . Γ υ ρ ί ζ ω στο κ ρ ε β ά τ ι μου. Δ ε ν ακούω πια ο ύ τ ε και τ ο τ ρ ι ­ ζόνι. Έ φ υ γ ε κ ι η μ έ λ ι σ σ α . Ό π ο υ να 'ναι θα ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι . Κ α ι

38

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μόλις ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι , π ά ν ω σ τ η σ τ έ γ η τ α κ ο ρ ά κ ι α , οι καρακά­ ξ ε ς . . . Ξ υ π ν ώ πρωί και τ α ακούω. Ε ί ν α ι α λ ή θ ε ι α πως οι κα­ ρακάξες είναι κ λ έ φ τ ρ ε ς ; Μ ι α καρακάξα έ κ λ ε ψ ε τα διαμα­ ν τ ι κ ά μιας β α σ ί λ ι σ σ α ς , μιας π ρ ι γ κ ί π ι σ σ α ς , τ η ν κ υ ν ή γ η σ α ν μα δ ε ν μ π ό ρ ε σ α ν να τ η ν πιάσουν. Ή μ ο υ ν α π ε ρ ί ε ρ γ η , δ ε ν μπορούσα να κ α τ α λ ά β ω πώς ε κ ε ί ν ο τ ο πουλί σ ή κ ω σ ε τόσο βάρος. Π ώ ς π ε τ ο ύ ν ε τα π ο υ λ ι ά ; Τ α α ε ρ ό σ τ α τ α , τα ζ έ π ε λ ι ν κ ι ε κ ε ί ν ο ς ο νεαρός, ο π ε ρ ί φ η μ ο ς Λ ί ν τ μ π ε ρ γ κ , πώς κ α τ α ­ φέρνουν να π ε τ ά ξ ο υ ν , έ γ ρ α φ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν . Ό τ α ν κ α τ έ β α ­ ζε όχι έ ν α μα δυο μ π ο υ κ ά λ ι α , δ ε ν έ δ ι ν ε σ η μ α σ ί α αν τ ο ν ά κ ο υ γ α ή ό χ ι , κ α ι μ ε τ ά τ ο φ α γ η τ ό μου έ λ ε γ ε :

Σήμερα

έ γ ρ α ψ α γ ι α τα α ε ρ ο π λ ά ν α , τα πουλιά, γ ι α τ ο πώς π ε τ ά ν ε , Φ α τ μ ά , σε λ ί γ ε ς μ έ ρ ε ς θα τ ε λ ε ι ώ σ ω τ ο άρθρο σ χ ε τ ι κ ά μ ε τον αέρα, άκου να δ ε ι ς . Ο αέρας δ ε ν είναι κ ά τ ι κ ε ν ό , Φ α ­ τ μ ά , μ έ σ α του υπάρχουν κ ά θ ε λ ο γ ή ς σ ω μ α τ ί δ ι α . Μ α ε γ ώ , όχι, αδύνατο να κ α τ α λ ά β ω πώς πετούν τα αερόστατα, όμως ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , γ ε μ ά τ ο ς ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό , ε ξ η γ ο ύ σ ε , και κ α τ έ ­ λ η γ ε όπως π ά ν τ α στο σ υ μ π έ ρ α σ μ α που ή θ ε λ ε : Ν ά , λοιπόν, που π ρ έ π ε ι να τα μ ά θ ο υ μ ε όλα αυτά, ε κ ε ί ν ο που μας χ ρ ε ι ά ­ ζ ε τ α ι είναι μια ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α , όταν μ ά θ ο υ μ ε σωστά τ ι ς φυσικές και κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς , τ ό τ ε ο Θεός θα π ε θ ά ν ε ι , κ ι ε μ ε ί ς . . . Μ α ε γ ώ δ ε ν σ' ακούω π ι α ! Δ ε ν ακούω ο ύ τ ε κ ι αυτά που λ έ ε ι μ ε άκρατο ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό ύ σ τ ε ρ α από τ ο τ ρ ί ­ το μ π ο υ κ ά λ ι : Ν α ι , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι Θεός, Φ α τ μ ά , υ π ά ρ χ ε ι μ ο ­ νάχα ε π ι σ τ ή μ η . Ο Θεός σου π έ θ α ν ε , α ν ό η τ η γ υ ν α ί κ α ! Κ α ­ τ ό π ι ν , όταν δ ε ν του έ μ ε ν ε τ ί π ο τ α ε κ τ ό ς από το ν' α γ α π ά ε ι τον εαυτό του και μαζί να τον σιχαίνεται, παρασυρόταν από σ ε ξ ο υ α λ ι κ ή ο ρ μ ή κ ι έ τ ρ ε χ ε σ τ η ν π α ρ ά γ κ α του κ ή π ο υ . Μ η σκέφτεσαι, Φατμά. Μ ι α υπηρέτρια... Μ η σκέφτεσαι... Και δυο σ α κ ά τ η δ ε ς ! Ά λ λ α π ρ ά γ μ α τ α σ κ έ ψ ο υ ! Τ α όμορφα π ρ ω -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

39

ινά, τους παλιούς κ ή π ο υ ς , τ ι ς ά μ α ξ ε ς . . . Έ λ α , ύ π ν ε , π ά ρ ε με... Α π λ ώ ν ω τ ο χ έ ρ ι μου π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά και σ β ή ν ω τ η λ ά μ π α . Β α θ ύ σ κ ο τ ά δ ι ! Α ν ά μ ε σ α από τα παντζούρια γ λ ι σ τ ρ ά ε ι λ ί γ ο φως, τ ο ξέρω. Δ ε ν ξεχωρίζω τα έ π ι π λ α , λ υ τ ρ ώ θ η κ α ν από τ ο β λ έ μ μ α μου, σωπαίνουν, κ λ ε ί σ τ η κ α ν στον εαυτό τους, σαν να λ έ ν ε πως και δίχως ε μ έ ν α θα μπορούσαν να μένουν σ τ η θ έ σ η τους α κ ί ν η τ α , μα ε γ ώ σας ξέρω καλά. Ε ί σ τ ε ε κ ε ί , έ π ι ­ πλα, κοντά μου, ξέρω, μ ε ν ι ώ θ ε τ ε . Κάπου κάπου, ένα απ' αυ­ τ ά τ ρ ί ζ ε ι , το ξέρω αυτό τ ο τ ρ ί ξ ι μ ο , δ ε ν μ ε ξ ε ν ί ζ ε ι καθόλου, και θ έ λ ω να β γ ά λ ω μια φ ω ν ή , και σ κ έ φ τ ο μ α ι : Τ ι παράξενο που είναι τ ο κ ε ν ό μ έ σ α στο οποίο β ρ ι σ κ ό μ α σ τ ε ! Τ ο τ ι κ - τ α κ του ρολογιού τ ο διαιρεί σε τ μ ή μ α τ α . Ο ρ ι σ τ ι κ ά και σ τ α θ ε ­ ρά. Μ ι α σ κ έ ψ η , κατόπιν μια ά λ λ η . Κ α τ ό π ι ν ξ η μ ε ρ ώ ν ε ι κ ι έ ρ χ ο ν τ α ι . Γ ε ι α σας, γ ε ι α σας. Κ ο ι μ ά μ α ι , ξ υ π ν ώ , η ώρα έ χ ε ι π ε ρ ά σ ε ι , τον π ή ρ α γ ι α τ α κ α λ ά . Ή ρ θ α ν ε , κυρία, ή ρ θ α ν ε ! Ε κ ε ί που π ε ρ ί μ ε ν α , ακούγεται ένα άλλο τ ρ έ ν ο που σφυρίζει. Γ ι α π ο ύ ; Σ τ ο καλό! Γ ι α πού, Φ α τ μ ά , γ ι α π ο ύ ; Ε μ ε ί ς φ ε ύ ­ γ ο υ μ ε , μ η τ έ ρ α , η Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ α π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι γ ι α μας. Π ή ­ ρες τα δ α χ τ υ λ ί δ ι α σου; Τ α π ή ρ α ! Τ η ρ α π τ ο μ η χ α ν ή ; Τ η ν π ή ρ α κ ι α υ τ ή . Τ α κ ο σ μ ή μ α τ α σου; Θα σου χρειαστούν, Φα­ τ μ ά , μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς τ η ς ζωής σου, θα σου χρειαστούν. Ν α γ υ ρ ί σ ε ι ς όμως σύντομα! Μ η ν κ λ α ι ς , μ η τ έ ρ α . Τ α σ ε ν τ ο ύ κ ι α και τα ά λ λ α α π α ρ α ί τ η τ α φορτώνονται στο τ ρ έ ν ο . Δ ε ν μ π ό ­ ρεσα α κ ό μ η να κ ά ν ω π α ι δ ί , π η γ α ί ν ο υ μ ε τ α ξ ί δ ι , ποιος ξ έ ρ ε ι σε π ο ι ε ς χώρες π η γ α ί ν ο υ μ ε μαζί μ ε τον άντρα μου, εξόρι­ σ τ ο ι - μ π α ί ν ο υ μ ε στο τ ρ έ ν ο , μας κοιτάζουν, κουνάω το χ έ ρ ι μου, α ν τ ί ο , μ π α μ π ά , α ν τ ί ο , μ α μ ά , κ ο ι τ ά ξ τ ε , φ ε ύ γ ω , π η γ α ί ­ νω μακριά.

3

« Ν α ι » , είπε ο μανάβης. « Τ ι θ έ λ ε τ ε ; » ((OL ν έ ο ι ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς διοργανώνουν μια β ρ α δ ι ά » , ε ί π ε ο Μουσταφά. «Μοιράζουμε προσκλήσεις». Έ β γ α λ α από τ η ν τ σ ά ν τ α μου τ ι ς π ρ ο σ κ λ ή σ ε ι ς . « Δ ε ν π η γ α ί ν ω σε τ έ τ ο ι α μ έ ρ η » , ε ί π ε ο μ α ν ά β η ς . « Δ ε ν έχω καιρό». « Δ ε ν θα ' θ ε λ ε ς δ η λ α δ ή να β ο η θ ή σ ε ι ς τους νέους ε θ ν ι κ ι ­ σ τ έ ς παίρνοντας ένα-δυο ε ι σ ι τ ή ρ ι α ; » ρ ώ τ η σ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Μ α πήρα, τ η ν π ε ρ α σ μ έ ν η ε β δ ο μ ά δ α » , α π ά ν τ η σ ε ο μα­ νάβης. « Δ ε ν τα π ή ρ ε ς από μ α ς » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Ε μ ε ί ς τ η ν περασμένη εβδομάδα δεν ήμασταν εδώ». « Ε κ τ ό ς αν β ο ή θ η σ ε ς τους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς , τ ό τ ε α λ λ ά ζ ε ι τ ο πράγμα!» είπε ο Σερντάρ. « Ό χ ι » , ε ί π ε ο μ α ν ά β η ς . « Α υ τ ο ί δ ε ν έρχονται ε δ ώ » . « Γ ι α τ ί δεν έρχονται;» ρώτησε ο Σερντάρ. « Μ ή π ω ς δεν θέλουν;» « Π ο ύ να ξ έ ρ ω » , ε ί π ε ο μανάβης. « Α φ ή σ τ ε μ ε ήσυχο. Ε γ ώ δ ε ν ασχολούμαι μ' α υ τ έ ς τ ι ς δ ο υ λ ε ι έ ς » .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

41

« Ν α σου π ω ε γ ώ , μ π ά ρ μ π α , γ ι α τ ί δ ε ν έ ρ χ ο ν τ α ι » , ε ί π ε ο Σερντάρ. « Μ α ς φοβούνται, γ ι ' αυτό. Αν δ ε ν ή μ α σ τ α ν ε μ ε ί ς , οι κ ο ­ μ ο υ ν ι σ τ έ ς θα χαράτσωναν όλη τ η ν π ε ρ ι ο χ ή , ακριβώς όπως κ ά ν α ν ε και στα Τ ο ύ ζ λ α » . « Θ ε ό ς φυλάξοι!» « Ν α ι ! Κ α ι ξ έ ρ ε ι ς , υ π ο θ έ τ ω , τ ι κάνουνε στα Τούζλα οι κο­ μ ο υ ν ι σ τ έ ς . Π ρ ώ τ α σ π ά ν ε τα τ ζ ά μ ι α τ ω ν κ α τ α σ τ η μ ά τ ω ν . . . » Γ υ ρ ί σ α μ ε και κ ο ι τ ά ξ α μ ε τ η βιτρίνα τ ο υ . Τ ο τ ζ ά μ ι ή τ α ν μεγάλο, πεντακάθαρο. « Θ έ λ ε ι ς να σου π ω τ ι κ ά ν α ν ε σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α , σε όσους αρ­ νούνταν να τους δώσουν χ ρ ή μ α τ α ; » Τ ο μυαλό μου π ή γ ε στους τάφους* αν κάνουν έ τ σ ι πά­ ν τ α , η Ρωσία π ρ έ π ε ι να είναι γ ε μ ά τ η τάφους. Ο μ α ν ά β η ς τελικά κατάλαβε τ η σοβαρότητα τ η ς κατάστασης, έβαλε τ ο χ έ ρ ι σ τ η ν τ σ έ π η του και μας κ ο ί τ α ξ ε κ α τ α κ ό κ κ ι ν ο ς . « Λ ο ι π ό ν , μ π ά ρ μ π α » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά , « δ ε ν έ χ ο υ μ ε πο­ λύ καιρό. Πόσα θ έ λ ε ι ς ; » «Θα πάρει δέκα», είπε ο Σερντάρ. « Μ α πήρα και τ η ν π ε ρ α σ μ έ ν η ε β δ ο μ ά δ α » , ε ί π ε ο μανά­ βης* « Κ α λ ά , ε ν τ ά ξ ε ι ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Ά δ ι κ α χ ά ν ο υ μ ε τον καιρό μας, παιδιά. Ώ σ τ ε σε όλη τ η ν αγορά αυτό είναι το μό­ νο μαγαζί που δ ε ν φοβάται μ η ν του σπάσουν τα τ ζ ά μ ι α . . . Ν α τ ο θυμάσαι, Χ α σ ά ν , π ά ρ ε τον αριθμό τ ο υ . . . » Β γ ή κ α έ ξ ω , κοίταξα τον α ρ ι θ μ ό π ά ν ω σ τ η ν π ό ρ τ α και μ π ή κ α π ά λ ι μ έ σ α . Τ ο πρόσωπο του μ α ν ά β η ε ί χ ε κ ο κ κ ι ν ί ­ σ ε ι α κ ό μ η πιο πολύ. «Εντάξει, μπάρμπα, μ η συγχύζεσαι», ε ί π ε ο Μουσταφά. « Δ ε ν θ έ λ ο υ μ ε να σε σ τ ε ν ο χ ω ρ ή σ ο υ μ ε , έ χ ε ι ς τα χρόνια του

42

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

παππού μας, ε μ ε ί ς δ ε ν ε ί μ α σ τ ε κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς » . Σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε μ έ ν α . « Χ α σ ά ν , δώσ' του π έ ν τ ε , προς τ ο π α ρ ό ν » . Έ β γ α λ α και του έδωσα π έ ν τ ε ε ι σ ι τ ή ρ ι α . Ο μανάβης ά π λ ω σ ε τ ο χ έ ρ ι του κ α ι τ α έ π ι α σ ε από τ ι ς ά κ ρ ε ς , σαν να σ ι χ α ι ν ό τ α ν . Κ α τ ό π ι ν , σοβαρά σ ο β α ρ ά , ά ρ χ ι σ ε να δ ι α β ά ζει. « Θ έ λ ε ι ς να σου δώσουμε και τ ι μ ο λ ό γ ι ο ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . Γέλασα. « Μ η ν τον π ρ ο σ β ά λ λ ε τ ε » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Α π ό τα ε ι σ ι τ ή ρ ι α αυτά έ χ ω ά λ λ α π έ ν τ ε » , ε ί π ε ο μανά­ β η ς . Άνοιξε μ ε αγωνία έ ν α σ κ ο τ ε ι ν ό και σ κ ο ν ι σ μ έ ν ο συρ­ τ ά ρ ι , κ ι άρχισε να ψ ά χ ν ε ι * σε λ ί γ ο λ έ ε ι χαρούμενα δ ε ί χ ν ο ­ ντας τα ε ι σ ι τ ή ρ ι α τ ο υ : « Τ α ίδια δ ε ν ε ί ν α ι ; » « Ν α ι » , λ έ ε ι ο Μουσταφά. «Θα σου τα 'δωσαν κατά λάθος οι άλλοι φίλοι σου. Μ α π ρ έ π ε ι να π ά ρ ε ι ς κ ι από μ α ς » . « Μ α αφού π ή ρ α ! » « Θ α π ε θ ά ν ε ι ς , μ π ά ρ μ π α , αν π ά ρ ε ι ς ά λ λ α π έ ν τ ε ; » ε ί π ε ο Σερντάρ. Ο τ σ ι γ κ ο ύ ν η ς γ έ ρ ο ς έ κ α ν ε πως δ ε ν άκουσε* μ ε τ ο δά­ χτυλο του έ δ ε ι ξ ε τ η ν ά κ ρ η του ε ι σ ι τ η ρ ί ο υ . « Η ε κ δ ή λ ω σ η σας ή τ α ν πριν από δυο μ ή ν ε ς . Ε δ ώ γ ρ ά φ ε ι Μ ά ι ο ς του 1 9 8 0 » . « Μ π ά ρ μ π α , σ κ ο π ε ύ ε ι ς μ ή π ω ς να πας σ τ η ν ε κ δ ή λ ω σ η μας;» ε ί π ε ο Μουσταφά. « Π ώ ς μπορώ να πάω σ ή μ ε ρ α σε ε κ δ ή λ ω σ η που έ γ ι ν ε πριν από δυο μ ή ν ε ς ; » ε ί π ε ο μ α ν ά β η ς . Γ ι ' αυτά τα ε ι σ ι τ ή ρ ι α όπου να 'ναι θα 'χανα τ η ν υ π ο μ ο ν ή μου. Ά δ ι κ α μας μαθαίνουνε στο σχολείο να ' μ α σ τ ε υ π ο μ ο ­ ν ε τ ι κ ο ί . Η υπομονή είναι χάσιμο χρόνου και τ ί π ο τ ε άλλο. Αν μας βάζανε να γ ρ ά ψ ο υ μ ε μια έ κ θ ε σ η μ ε το θ έ μ α αυτό, θα

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

43

ήμουνα τόσο π ε ι σ τ ι κ ό ς , θα έγραφα τόσο π ο λ λ ά , που θα μου έ β α ζ ε άριστα α κ ό μ η κ ι ο δάσκαλος τ η ς γλώσσας, που όλο μ' άφηνε στην ίδια τ ά ξ η . Ν ά όμως που ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ ε κι ο Σ ε ρ ­ ν τ ά ρ . Ά ρ π α ξ ε απότομα τ ο μ ο λ ύ β ι , που ε ί χ ε ο τ σ ι γ κ ο ύ ν η ς ο γ έ ρ ο ς π ί σ ω από τ ' αυτί, κ ά τ ι έ γ ρ α ψ ε π ά ν ω στα ε ι σ ι τ ή ρ ι α και του τα ε π έ σ τ ρ ε ψ ε μαζί μ ε τ ο μολύβι. α Ε ν τ ά ξ ε ι τώρα, μ π ά ρ μ π α ; » ε ί π ε . « Π ή γ α μ ε τ η ν ε κ δ ή λ ω ­ σ η δυο μ ή ν ε ς μ ε τ ά . Τ ώ ρ α θα δώσεις π ε ν τ α κ ό σ ι ε ς λ ί ρ ε ς ! » Ο μανάβης, αναγκαστικά, έδωσε τις πεντακόσιες λίρες. Τ η ν π α ρ ο ι μ ί α «ο καλός ο λόγος β γ ά ζ ε ι α κ ό μ η και τ ο φίδι από τ η ν τ ρ ύ π α » μονάχα οι α ν ό η τ ο ι κ α θ η γ η τ έ ς μας τ η ν π ι ­ στεύουν. Τόσο είχα ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ε ί , που έ λ ε γ α ότι κ ά τ ι κακό θα του κ ά ν ω του τ σ ι γ κ ο ύ ν η του γ έ ρ ο υ , κ ά τ ι να του π ο ν έ σ ε ι τ η ν καρδιά. Φ ε ύ γ α μ ε όταν ξαφνικά σ τ α μ ά τ η σ α , κ ι από τα ροδάκινα που ε ί χ ε σ τ ο ι β α γ μ έ ν α μ π ρ ο σ τ ά σ τ η ν πόρτα, π ή ­ ρα ένα από τ η ν κ ά τ ω σειρά. Μ α ή τ α ν τυχερός ο μ α ν ά β η ς και δ ε ν π έ σ α ν ε όλα. Έ β α λ α τ ο ροδάκινο σ τ η ν τ σ ά ν τ α μου. Κ α τ ό π ι ν π ή γ α μ ε στον κουρέα. Ο κουρέας έλουζε έ ν α . κ ε φ ά λ ι κ ά τ ω από τ η β ρ ύ σ η . Μ α ς ε ί δ ε από τον κ α θ ρ έ φ τ η . « Ν α μου δ ώ σ ε τ ε δύο», ε ί π ε συνεχίζοντας να λούζει τ ο κ ε ­ φάλι. «Αν θ έ λ ε τ ε , θα μπορούσατε να π ά ρ ε τ ε και δ έ κ α » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Θ α μ π ο ρ ο ύ σ α τ ε να τα π ο υ λ ή σ ε τ ε και στους π ε λ ά τ ε ς σας». « Δ ύ ο ε ί π α , από το σύνδεσμο δεν έ ρ χ ε σ τ ε ; » ρωτάει ο κου­ ρέας. Δ ύ ο ! Μ ε μ ι ά ς μου α ν έ β η κ ε τ ο αίμα στο κ ε φ ά λ ι . « Ό χ ι δύο, θα π ά ρ ε ι ς δ έ κ α » , ε ί π α , μ έ τ ρ η σ α δ έ κ α ε ι σ ι τ ή ­ ρια κ ι έ κ α ν α να του τα δώσω.

44

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

Α κ ό μ η κι ο Σ ε ρ ν τ ά ρ τα 'χασε. Ν α ι , κύριοι, καθώς β λ έ ­ π ε τ ε , έ τ σ ι γίνομαι όταν α ν έ β ε ι τ ο αίμα στο κ ε φ ά λ ι μου. Μ α ο κουρέας δεν π ή ρ ε τα ε ι σ ι τ ή ρ ι α . « Π ό σ ω ν χρονών είσαι ε σ ύ ; » ρ ώ τ η σ ε . Μ α ζ ί μ ε τον κουρέα, μ έ σ α από τον κ α θ ρ έ φ τ η μ ε κοίτα­ ζε και τ ο κ ε φ ά λ ι μ ε τα σαπούνια. « Δ ε ν θα π ά ρ ε ι ς ; » ρώτησα. «Δεκαοχτώ χρονών», είπε ο Σερντάρ. « Π ο ι ο ς σ' έ σ τ ε ι λ ε ε δ ώ , η ο ρ γ ά ν ω σ η μ ή π ω ς ; Σ α ν πολύ θ ε ρ μ ό σε β λ έ π ω » . Δ ε ν β ρ ή κ α να π ω τ ί π ο τ α και στράφηκα στον Μουσταφά. « Ν α μας σ υ μ π α θ ά τ ε , κ ύ ρ ι ε » , ε ί π ε αυτός. « Ο φίλος είναι καινούργιος. Δ ε ν σας ξ έ ρ ε ι » . « Τ ο β λ έ π ω . Π α ι δ ι ά , α φ ή σ τ ε δύο ε ι σ ι τ ή ρ ι α » . Έ β γ α λ ε από τ η ν τ σ έ π η του διακόσιες λ ί ρ ε ς . Ο ι φίλοι μ ε ξέχασαν α μ έ σ ω ς και συμφώνησαν μ' αυτόν, όπου να 'ναι θα του φιλούσαν και τ ο χ έ ρ ι . Ώ σ τ ε αρκεί να 'χεις κ ά π ο ι ε ς σ χ έ ­ σεις μ ε τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η , γ ι α να γ ί ν ε ι ς α φ ε ν τ ι κ ό τ η ς π ε ρ ι ο ­ χ ή ς . Ας μ η ν έ π α ι ρ ν ε καθόλου. Έ κ α ν α να του δώσω δύο ε ι ­ σ ι τ ή ρ ι α . Δ ε ν γ ύ ρ ι σ ε να τα π ά ρ ε ι .

«Άφησε τα ε κ ε ί » , ε ί π ε . Τ α άφησα. Κ ά τ ι θ έ λ η σ α να του π ω , δ ε ν τ ο ε ί π α . « Σ τ ο καλό, π α ι δ ι ά ! » ε ί π ε αυτός κ α ι , μ ε τ ο μ π ο υ κ ά λ ι του σαμπουάν που κ ρ α τ ο ύ σ ε , μ' έ δ ε ι ξ ε στους φίλους μ ο υ : « Α υ ­ τός σπουδάζει ή ε ρ γ ά ζ ε τ α ι ; » « Π ά ε ι για δ ε ύ τ ε ρ η χρονιά σ τ η δ ε ύ τ ε ρ η τ ά ξ η του λυκείου», ε ί π ε ο Μουσταφά. « Τ ι δουλειά κ ά ν ε ι ο π α τ έ ρ α ς σ ο υ ; » Ε γ ώ δ ε ν μιλούσα. «Είναι λαχειοπώλης», είπε ο Μουσταφά.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

45

« Π ρ ο σ έ ξ τ ε το αυτό το ζωύφιο, είναι πολύ οξύθυμο. Ά ν τ ε στο κ α λ ό » . Ο ι φίλοι μου γ ε λ ά σ α ν ε . Ε ε , ας π ω κ ά τ ι κ ι ε γ ώ , σ κ έ φ τ η ­ κα, μ η βασανίζεις τον παραγιό σου, π ή γ α να του π ω , δεν τ ο ε ί π α . Β γ ή κ α έ ξ ω , δίχως να γ υ ρ ί σ ω να κ ο ι τ ά ξ ω τον παραγιό του. Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ κι ο Μουσταφά μιλούσαν και γελούσαν, ε γ ώ δ ε ν τους άκουγα, ή μ ο υ ν φ ο υ ρ κ ι σ μ έ ν ο ς . Σ ε μια σ τ ι γ μ ή , ο Μ ο υ σ τ α φ ά λ έ ε ι στον Σ ε ρ ν τ ά ρ : « Θ υ μ ή θ η κ ε που ή τ α ν κ ά π ο τ ε κουρέας, παράτα τ ο ν » . « Ζ ω ύ φ ι ο , προχώρα!» Ε γ ώ δ ε ν μίλησα. Μ ο υ έχουν α ν α θ έ σ ε ι να κ ο υ β α λ ά ω αυ­ τ ή τ η ν τ σ ά ν τ α και να μοιράζω ε ι σ ι τ ή ρ ι α . Μ ε φ έ ρ α ν ε ε δ ώ από τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , και γ ι ' αυτό ε ί μ α ι ε δ ώ μαζί σας, δ ε ν έ χ ω τ ί π ο τ α να κουβεντιάσω μ' εσάς που γ ί ν ε σ τ ε ένα μ ε τους ξένους, και μ ε κ ο ρ ο ϊ δ ε ύ ε τ ε , λ έ γ ο ν τ α ς ε κ ε ί ν η τ η λ έ ξ η · σω­ παίνω λοιπόν. Μ π ή κ α μ ε σ' ένα φαρμακείο, ε γ ώ δεν ανοίγω τ ο στόμα μου να μ ι λ ή σ ω , σ' ένα χασάπικο, ε γ ώ πάλι βουβός, τ ο ίδιο κ ι όταν μ π ή κ α μ ε στον μ π α κ ά λ η , κ α τ ό π ι ν στο χ ρ ω ­ μ α τ ο π ω λ ε ί ο , στον κ α φ ε τ ζ ή . Ό σ η ώρα γ υ ρ ί ζ α μ ε στην αγορά, δ ε ν ε ί π α κ ο υ β έ ν τ α . Β γ α ί ν ο ν τ α ς από τ ο τ ε λ ε υ τ α ί ο μαγαζί, ο Μ ο υ σ τ α φ ά έ β α λ ε τα χέρια του στις τ σ έ π ε ς . « Τ ώ ρ α πια έ χ ο υ μ ε κ ά θ ε δ ι κ α ί ω μ α να φ ά μ ε από μια μ ε ­ ρίδα κ ε φ τ ε δ ά κ ι α » , ε ί π ε . Π ά λ ι δ ε ν μ ί λ η σ α , ούτε κ ι ε ί π α ότι τα χ ρ ή μ α τ α αυτά δ ε ν μας τα δίνουν γ ι α να τ ρ ώ μ ε κ ε φ τ ε δ ά κ ι α . « Ν α ι » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Κ α ι β έ β α ι α δ ι κ α ι ο ύ μ α σ τ ε από μια μ ε ρ ί δ α » . Ό τ α ν όμως κ α θ ί σ α μ ε σ τ η ν ψ η σ τ α ρ ι ά , π α ρ ά γ γ ε ι λ α ν από δύο μ ε ρ ί δ ε ς . Γ ι α τ ί αυτοί να φάνε δύο μ ε ρ ί δ ε ς κ ι ε γ ώ μ ί α ; Π ε ρ ι μ έ ν ο ν τ α ς τα κ ε φ τ ε δ ά κ ι α , ο Μουσταφά έ β γ α λ ε από τ η ν

46

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ σ έ π η του τα χ ρ ή μ α τ α και τα μ έ τ ρ η σ ε . Δ ε κ α ε φ τ ά χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς . Κ α τ ό π ι ν γ ύ ρ ι σ ε στον Σ ε ρ ν τ ά ρ και του ε ί π ε : α Γ ι α τ ί είναι μ ο υ τ ρ ω μ έ ν ο ς α υ τ ό ς ; » « Θ ύ μ ω σ ε γ ι α τ ί τον ε ί π α μ ε ζωύφιο», ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Τ ο βλάκα», ε ί π ε ο Μουσταφά. Ε γ ώ έ κ α ν α πως δεν άκουσα τα λόγια τ ο υ , γ ι α τ ί κοίταζα τ ο η μ ε ρ ο λ ό γ ι ο του τ ο ί χ ο υ . Σ ε λ ί γ ο ήρθαν τ α κ ε φ τ ε δ ά κ ι α . Αυτοί φάγανε κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ο ν τ α ς , ε γ ώ σωπαίνοντας. Ζ ή τ η ­ σαν και γ λ υ κ ό . Ε γ ώ π α ρ ά γ γ ε ι λ α ρ ε β α ν ί . Ο Μ ο υ σ τ α φ ά γ ι α μια σ τ ι γ μ ή έ β γ α λ ε τ ο π ε ρ ί σ τ ρ ο φ ο τ ο υ , τ ο κ ρ ά τ η σ ε κ ά τ ω από τ ο τ ρ α π έ ζ ι κ ι άρχισε να π α ί ζ ε ι . «Δώσ' το μου!» ε ί π ε ο Σερντάρ. Έ π α ι ξ ε κι αυτός. Σ ' ε μ έ ν α δ ε ν τ ο δώσανε, γελούσαν μ ε ­ ταξύ τ ο υ ς , έ π ε ι τ α ο Μ ο υ σ τ α φ ά έ χ ω σ ε τ ο όπλο σ τ η μ έ σ η τ ο υ , π λ ή ρ ω σ ε τ ο λογαριασμό, σ η κ ω θ ή κ α μ ε και φ ύ γ α μ ε . Π ε ρ ά σ α μ ε από τ η ν αγορά χωρίς να φ ο β ό μ α σ τ ε κ α ν έ ν α ν μ π ή κ α μ ε σε μια π ο λ υ κ α τ ο ι κ ί α κ ι α ν ε β ή κ α μ ε σιωπηλοί τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Μ π ή κ α μ ε σ τ η ν « έ ν ω σ η » · ε γ ώ , όπως κ ά θ ε φορά, είχα ένα φόβο μ έ σ α μου. Σ α ν να κ ά ν ω σ κ ο ν ά κ ι σε ε ξ ε τ ά ­ σεις και σαν βλάκας ανησυχώ μ η ν τ ο 'χει κ α τ α λ ά β ε ι ο δά­ σκαλος μου, που μ ε β λ έ π ε ι ν' α ν η σ υ χ ώ και τ ο κ α τ α λ α β α ί ­ νει... « Π ή γ α τ ε σ' όλα τα μαγαζιά τ η ς α γ ο ρ ά ς ; » ρ ώ τ η σ α ν . « Ν α ι » , α π ά ν τ η σ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Π ή γ α μ ε π α ν τ ο ύ , όπου μας ε ί π α τ ε » . « Τ α 'χεις μαζί σ ο υ ; » « Ν α ι » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . Έ β γ α λ ε τ ο περίστροφο και τα χρήματα. « Ε γ ώ θα πάρω μονάχα το ό π λ ο » , ε ί π ε αυτός. « Τ α χ ρ ή ­ ματα θα τα π α ρ α δ ώ σ ε τ ε στον Ζ ε κ ε ρ ι ά » .

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

47

Ο Μ ο υ σ τ α φ ά του έ δ ω σ ε τ ο π ε ρ ί σ τ ρ ο φ ο . Ο άλλος μ π ή κ ε μ έ σ α . Ο Μουσταφά τον ακολούθησε. Ε μ ε ί ς π ε ρ ι μ έ ν α μ ε . Τ ι π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε ά ρ α γ ε ; ε ί π α από μ έ σ α μου. Ξ έ χ α σ α ότι π ε ρ ι ­ μ έ ν α μ ε τον Ζ ε κ ε ρ ι ά , και μου φ ά ν η κ ε ότι π ε ρ ι μ έ ν α μ ε έ τ σ ι , χωρίς λ ό γ ο . Σ ε λ ί γ ο ή ρ θ ε κ ά π ο ι ο ς , σ τ η ν η λ ι κ ί α μ α ς , μας έ δ ω σ ε τ σ ι γ ά ρ α . Δ ε ν κ α π ν ί ζ ω , μα π ή ρ α τ ο τ σ ι γ ά ρ ο . Έ β γ α ­ λ ε έναν αναπτήρα σε σ χ ή μ α α τ μ ο μ η χ α ν ή ς κ ι ά ν α ψ ε τα τ σ ι ­ γάρα μας. « Ε ί σ τ ε οι φίλοι ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς που ή ρ θ α τ ε από τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σαρ;» « Ν α ι » , είπα. « Π ώ ς είναι η κ α τ ά σ τ α σ η ε κ ε ί ; » Τ ι ή θ ε λ ε να π ε ι ά ρ α γ ε ; σ κ έ φ τ η κ α . Τ ο τ σ ι γ ά ρ ο ε ί χ ε βρό­ μικη γεύση. « Ο π ά ν ω μαχαλάς είναι δικός μ α ς » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Τ ο ξ έ ρ ω » , ε ί π ε αυτός. « Ρ ω τ ά ω γ ι α τ η ν π α ρ α λ ί α . Τ α Τ ο ύ ζ λ α τα ε λ έ γ χ ο υ ν οι κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς . « Ό χ ι » , ε ί π α ε γ ώ α υ θ ό ρ μ η τ α . « Σ τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , η πα­ ραλία δ ε ν π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι κ α ν έ ν α ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν . Ε κ ε ί ζουν οι πλούσιοι, οι " κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι " » . Μ ε κ ο ί τ α ξ ε και γ έ λ α σ ε . Γ έ λ α σ α κ ι ε γ ώ . « Α ς ε ί ν α ι » , ε ί π ε . « Δ ε ν μ π ο ρ ε ί ς να ξ έ ρ ε ι ς » . « Ό π ο ι ο ς ε λ έ γ χ ε ι τον π ά ν ω μαχαλά, μ π ο ρ ε ί να ε λ έ γ χ ε ι και τ η ν π α ρ α λ ί α » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Ν α ι . Έ τ σ ι πήραν τα Τ ο ύ ζ λ α . Χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι π ρ ο σ ο χ ή » . Ν α ι , π ρ έ π ε ι να ' μ α σ τ ε π ρ ο σ ε χ τ ι κ ο ί , σ κ έ φ τ η κ α . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α λ ι γ ά κ ι τους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς . Κ ι ε ν ώ κ ά π ν ι ζ α και τους σκεφτόμουνα, ο νεαρός που μας μ ι λ ο ύ σ ε ε ί π ε ξαφνικά: « Ε ί σ α ι καινούργιος, ε ; » και, δίχως να π ε ρ ι μ έ ν ε ι α π ά ν τ η ­ σ η , μ π ή κ ε στο άλλο δ ω μ ά τ ι ο .

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

48

Δ ε ν πρόλαβα ν' α π α ν τ ή σ ω ! Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ κ ο ύ ν η σ ε καταφα­ τ ι κ ά τ ο κ ε φ ά λ ι τ ο υ . Π ώ ς κ α τ α λ α β α ί ν ο υ ν ά ρ α γ ε ότι ε ί μ α ι καινούργιος; Ό τ α ν του ε ί π α για τους κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι , ο άλ­ λος γ έ λ α σ ε , τ ι να σ ή μ α ι ν ε άραγε αυτό; Έ π ε ι τ α σ η κ ώ θ η κ ε κι ο Σ ε ρ ν τ ά ρ και π ή γ ε κάπου μέσα, και μ' άφησε μόνο, θαρ­ ρ ε ί ς , γ ι α να καταλαβαίνουν όσοι μπαινόβγαιναν ότι ήμουνα καινούργιος. Κ ι ε γ ώ κάπνιζα κοιτάζοντας τ ο τ α β ά ν ι και σ κ ε φ τ ό μ ο υ ­ να π ρ ά γ μ α τ α σ η μ α ν τ ι κ ά , τόσο σ η μ α ν τ ι κ ά ώ σ τ ε να κ α τ α ­ λάβουν α μ έ σ ω ς όσοι μπαινόβγαιναν ότι ή τ α ν σπουδαία: τα π ρ ο β λ ή μ α τ α του αγώνα μας. Υ π ά ρ χ ε ι έ ν α β ι β λ ί ο γ ι ' αυτό τ ο θ έ μ α · τ ο διάβασα. Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ , β γ ή κ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά από τ ο δ ω μ ά τ ι ο , φ ι λ ή θ η κ ε μ ε κάποιον, και τ η σ τ ι γ μ ή ε κ ε ί ν η όλοι π α ρ α μ έ ρ ι σ α ν : ο Ζ ε κ ε ρ ι ά , ναι, αυτός ή τ α ν . Μ π α ί ν ο ν τ α ς βια­ σ τ ι κ ά στο γ ρ α φ ε ί ο τ ο υ , μου έ ρ ι ξ ε μια μ α τ ι ά , κ ι ε γ ώ έ κ α ν α να σ η κ ω θ ώ , μα δ ε ν πρόλαβα. Κ α τ ό π ι ν κ α λ έ σ α ν ε τον Μ ο υ ­ σταφά. Σ α ν έ φ υ γ ε , α ν α ρ ω τ ή θ η κ α τ ι μπορούσαν να κ ο υ β ε ­ ντιάζουν μ έ σ α , σε λ ί γ ο όμως β γ ή κ α ν , και τ ο ύ τ η τ η φορά σηκώθηκα κι ε γ ώ έγκαιρα. ((Καλά!» ε ί π ε ο Ζ ε κ ε ρ ι ά στον Μ ο υ σ τ α φ ά . « Α ν σε χ ρ ε ι α ­ σ τ ο ύ μ ε , θα σε ε ν η μ ε ρ ώ σ ο υ μ ε . Μ π ρ ά β ο ! » Έ π ε ι τ α μ ε κοίταξε για λ ί γ ο - τρόμαξα, νόμισα πως κ ά τ ι θα μου έ λ ε γ ε , μα δ ε ν μ ί λ η σ ε , μονάχα ξαφνικά φ τ α ρ ν ί σ τ η κ ε και ξ α ν α ν έ β η κ ε ε π ά ν ω , στο κ ό μ μ α , ε ί π α ν . Ύ σ τ ε ρ α ο Μ ο υ σ τ α ­ φά μ ί λ η σ ε ψ ι θ υ ρ ι σ τ ά μ ε τον νεαρό που κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ α μ ε λ ί γ ο πριν. Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή σ κ έ φ τ η κ α ότι πιθανό να μιλούσαν γ ι α μ έ ν α , μα, όχι, μιλούσαν γ ι α τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή , για θ έ μ α τ α σο­ βαρά... Δ ε ν γύρισα να τους κοιτάξω, για να μ η νομίσουν πως ήμουνα π ε ρ ί ε ρ γ ο ς και κρυφάκουγα. « Ά ν τ ε , π α ι δ ι ά » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Φ ε ύ γ ο υ μ ε » .

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

49

Ά φ η σ α τ η ν τ σ ά ν τ α . Π ε ρ π α τ ή σ α μ ε ώς τ ο σ τ α θ μ ό σ ι ω π η ­ λοί, σαν άνθρωποι ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ι από τ η δουλειά τους. Κ α ­ τόπιν, αναρωτήθηκα γ ι α τ ί ήταν σιωπηλός ο Μουσταφά. Δ ε ν ήμουνα πια ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν ο ς μαζί τους. Τους ά ρ ε σ ε άραγε ο τρόπος που δούλευα; Αυτά σκεφτόμουνα τ η ν ώρα που, κα­ θ ι σ μ έ ν ο ι σ' έ ν α π α γ κ ά κ ι , π ε ρ ι μ έ ν α μ ε τ ο τ ρ έ ν ο * μ ε τ ά , όταν είδα α π έ ν α ν τ ι τ ο π ε ρ ί π τ ε ρ ο , σ κ έ φ τ η κ α τον πατέρα μου, που πουλούσε λαχεία, αν και δ ε ν ή θ ε λ α να τον σ κ έ φ τ ο μ α ι τον σκεφτόμουνα, και ψιθύρισα κ ά τ ι που ή θ ε λ α να του π ω : Τ ο πιο σπουδαίο π ρ ά γ μ α σ τ η ζωή δ ε ν είναι τ ο απολυτήριο του λυκείου, πατέρα! Ή ρ θ ε το τ ρ έ ν ο , μ π ή κ α μ ε . Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ κι ο Μουσταφά άρ­ χισαν π ά λ ι να μιλούν ψ ι θ υ ρ ι σ τ ά και να γελούν. Φ ο β ή θ η κ α μ η μου πουν καμιά βαριά κ ο υ β έ ν τ α , μ η ν κάνουν κανένα χ ω ­ ρατό και β ρ ε θ ώ σε δύσκολη θ έ σ η . Θα προσπαθούσα ν' απα­ ν τ ή σ ω στο χωρατό τους μ' ένα άλλο χωρατό, αλλά δεν θα τ ο κ α τ ά φ ε ρ ν α , θα β λ έ π α ν ε τ η ν α μ η χ α ν ί α μ ο υ , θα γ ε λ ο ύ σ α ν α κ ό μ η πιο πολύ, και τ ό τ ε θα ε κ ν ε υ ρ ι ζ ό μ ο υ ν , δ ε ν θα μ π ο ­ ρούσα να σ υ γ κ ρ α τ η θ ώ , αυτοί θα συνέχιζαν να γ ε λ ο ύ ν , κ ά τ ι που θα σ ή μ α ι ν ε ότι μ ε κοροϊδεύουν γ ι α τ η χαζομάρα μου. Κ α ι τ ό τ ε θα ή θ ε λ α να μ ε ί ν ω μόνος* ο άνθρωπος, όταν μ ε ί ­ ν ε ι μόνος, σ κ έ φ τ ε τ α ι τ ι ς σπουδαίες ε π ι τ υ χ ί ε ς που θα μ π ο ­ ρούσε να έ χ ε ι σ τ η ζωή του. Είναι φορές που τα χωρατά τους δ ε ν τα κ α τ α λ α β α ί ν ω , κάνουν ν ο ή μ α τ α μ ε τ α μ ά τ ι α , α κ ρ ι ­ βώς όπως έκαναν όταν ε ί π α ν τ η λ έ ξ η ζωύφιο. Τ ι είδους ζώο είναι αυτό ά ρ α γ ε ; Σ τ ο δ η μ ο τ ι κ ό είχα μια σ υ μ μ α θ ή τ ρ ι α * εί­ χε φέρει στην τάξη την εγκυκλοπαίδεια τ η ς , εγκυκλοπαί­ δεια των ζώων, τ η ς έ λ ε γ ε ς λιοντάρι,

άνοιγε το γράμμα λάμ­

δα, έ β ρ ι σ κ ε τ η λ έ ξ η α υ τ ή . . . Α ν είχα ε κ ε ί ν η τ η ν ε γ κ υ κ λ ο ­ π α ί δ ε ι α , θα 'ψαχνα να βρω τ η λ έ ξ η , μα η σ υ μ μ α θ ή τ ρ ι α μου

50

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ο π ω σ δ ή π ο τ ε θα μ' ε μ π ό δ ι ζ ε . Μ η , θα τ η λ ε ρ ώ σ ε ι ς ! Τ ι θες τ ό τ ε , μ ω ρ ή π ο υ τ ά ν α , κ α ι φ έ ρ ν ε ι ς στο σ χ ο λ ε ί ο τ η ν ε γ κ υ ­ κλοπαίδεια; Αργότερα το κορίτσι εκείνο μετακόμισε στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , ο π α τ έ ρ α ς τ η ς , λ έ ε ι , ε ί χ ε π λ ο υ τ ί σ ε ι . Ε ί χ ε και μια φ ί λ η , μ ε μια γαλάζια κ ο ρ δ έ λ α στο κ ε φ ά λ ι . . . Α φ α ι ρ έ θ η κ α . . . Ό τ α ν τ ο τ ρ έ ν ο έ φ τ α σ ε στα Τ ο ύ ζ λ α , τ α ­ ρ ά χ τ η κ α , αλλά δεν φ ο β ή θ η κ α . Ο ι κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς από σ τ ι γ μ ή σε σ τ ι γ μ ή μ π ο ρ ε ί να έ μ π α ι ν α ν στο τ ρ έ ν ο . Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ κ ι ο Μ ο υ σ τ α φ ά σώπασαν και κοίταζαν τ ρ ι γ ύ ρ ω ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν ο ι . Δ ε ν σ υ ν έ β η τ ί π ο τ α . Ό τ α ν ξ ε κ ί ν η σ ε τ ο τ ρ έ ν ο , διάβασα τα σ υ ν θ ή μ α τ α που είχαν γ ρ ά ψ ε ι οι κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς στους τοίχους: Τα Τούζλα

θα γίνουν

τάφος για τους φασίστες!

Λέγοντας

φ α σ ί σ τ ε ς , εννοούσαν ε μ ά ς . Β λ α σ τ ή μ η σ α . Φ τ ά σ α μ ε στο σ τ α θ μ ό μας, κ α τ ε β ή κ α μ ε . Π ε ρ π α τ ή σ α μ ε μ έ χ ρ ι τ η σ τ ά σ η χωρίς να π ο ύ μ ε τ ί π ο τ α . « Π α ι δ ι ά , ε γ ώ έ χ ω μια δ ο υ λ ε ι ά » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . «Άντε, γεια!» Τ ο ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε μ ε τ ο β λ έ μ μ α μ έ χ ρ ι που χ ά θ η κ ε α ν ά μ ε σ α στα π ο ύ λ μ α ν . Τ ό τ ε γύρισα στον Σ ε ρ ν τ ά ρ και του είπα: « Κ ά ν ε ι ζ έ σ τ η , δεν θ έ λ ω να πάω στο σπίτι για δ ι ά β α σ μ α » . «Ναι», είπε ο Σερντάρ. «Πολλή ζέστη». « Έ χ ω πολύ ε κ ν ε υ ρ ι σ μ ό » , ε ί π α . Κ α ι π ρ ό σ θ ε σ α : « Ά ν τ ε , Σ ε ρ ν τ ά ρ , π ά μ ε στο κ α φ ε ν ε ί ο » . « Δ ε ν μ π ο ρ ώ , θα πάω στο μαγαζί. Έ χ ω δ ο υ λ ε ι ά » . Έ φ υ γ ε . Ό τ α ν ο π α τ έ ρ α ς σου έ χ ε ι μαγαζί, έ χ ε ι ς κ ι εσύ ο π ω σ δ ή π ο τ ε κ ά π ο ι α δ ο υ λ ε ι ά ! Ε γ ώ όμως α κ ό μ η π η γ α ί ν ω στο σ χ ο λ ε ί ο , δ ε ν τα π α ρ ά τ η σ α , όπως ε σ ε ί ς . 'Ομως, τ ι πα­ ράξενο: ε μ έ ν α κοροϊδεύουν πιο πολύ. Κίμαι σίγουρος πως ο Σ ε ρ ν τ ά ρ τ ο βράδυ θα π ά ε ι πριν απ' όλους στο κ α φ ε ν ε ί ο και

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

θα π ε ι ότι μ ε ε ί π α ν ε ζωύφιο. Μη δίνεις σημασία, Χασάν, πα, από μ έ σ α μου. Μη σε νοιάζει.

51

εί­

Δ ε ν μ' ένοιαξε* άρχισα ν'

α ν ε β α ί ν ω τον ανήφορο. Κ ο ι τ ά ζ ω τ ο φ ο ρ τ η γ ό και τα α υ τ ο κ ί ν η τ α που περνούν μ ε μ ε γ ά λ ε ς τ α χ ύ τ η τ ε ς από μπροστά μου - γ ι α να προλάβουν τ ο φέρι μ π ο τ του Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ ή τ η ς Ντάριτζα* σ κ έ φ τ ο μ α ι πως ε ί μ α ι μόνος κι αυτό μ' ευχαριστεί. Θα 'θελα να ζήσω κάποια π ε ρ ι π έ τ ε ι α . Π ο λ λ ά μ π ο ρ ε ί να συμβούν σ τ η ζ ω ή , αλλά τ ι να κ ά ν ε ι ς , π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς . Μ ο υ φαίνεται πως αυτά που ε π ι θ υ μ ώ να γίνουν, γ ί ν ο ν τ α ι μ ε πολύ αργούς ρυθμούς, κ ι όταν γ ί ν ο ­ νται δ ε ν είναι ούτε όπως τα σ κ έ φ τ ο μ α ι ο ύ τ ε όπως τα π ε ρ ι ­ μ έ ν ω . Θαρρείς κ ι η αργοπορία είναι σ κ ό π ι μ η , μόνο και μ ό ­ νο γ ι α να ε κ ν ε υ ρ ί ζ ο μ α ι · ε κ ε ί που τα β λ έ π ε ι ς να πλησιάζουν, ε κ ε ί απομακρύνονται σ τ η σ τ ι γ μ ή . Α κ ρ ι β ώ ς όπως τα αμά­ ξια που περνούν από μπροστά μου. Άρχισαν να μ ε χτυπούν στα νεύρα, θα 'θελα ένα απ' αυτά να σ τ α μ α τ ή σ ε ι , για να μ η ν α ν έ β ω πεζός τον ανήφορο μ' αυτή τ η ζ έ σ τ η , μα κανένας δεν μου δίνει σημασία. Άρχισα να τρώω τ ο ροδάκινο μου, μα και π ά λ ι δ ε ν μπόρεσα να ξεφύγω από τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μου. Πόσο θα 'θελα να ή τ α ν χ ε ι μ ώ ν α ς , να π ή γ α ι ν α μόνος στην άδεια παραλία* θα έμπαινα από τ η ν ανοιχτή πόρτα, δίχως να λογαριάζω κ α ν έ ν α ν , θα π ή γ α ι ν α σ τ η ν αμμουδιά. Τ α κύμα­ τα θα χτυπούσαν σ τ η ν α κ τ ή , κ ι ε γ ώ , γ ι α να μ η βραχούν τα παπούτσια μου, θα έ κ α ν α π ί σ ω , θα έ τ ρ ε χ α , θα περπατούσα, θα σκεφτόμουνα τ η ζωή μου, θα σκεφτόμουνα πόσο σπου­ δαίος θα μπορούσα να γ ί ν ω . Τ ό τ ε , όχι μονάχα εκείνοι οι α λ ή ­ τ ε ς μα και τα κορίτσια θα μ ε κοιτάζανε μ ε άλλο β λ έ μ μ α , και, π ρ ο π ά ν τ ω ν , όταν θα έφερνα στο νου μου τ ο τ ι θα μ π ο ­ ρούσα να ε ί μ α ι στο μ έ λ λ ο ν , δ ε ν θα μελαγχολούσα πια και δ ε ν θα 'νιωθα τ η ν α ν ά γ κ η να π ω στον Σ ε ρ ν τ ά ρ , έ λ α , π ά μ ε

52

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στο κ α φ ε ν ε ί ο , θα π ρ ο τ ι μ ο ύ σ α να μ έ ν ω μόνος, αν, β έ β α ι α , ή τ α ν χ ε ι μ ώ ν α ς . Μ α τ ο χ ε ι μ ώ ν α είναι τ ο σ χ ο λ ε ί ο . . . Σ τ ο διά­ βολο οι δάσκαλοι, όλοι τους β λ α μ μ έ ν ο ι ε ί ν α ι . . . Κ α τ ό π ι ν είδα τ ο άσπρο Α ν α ν τ ό λ που α ν έ β α ι ν ε τον α ν ή ­ φορο. Κ α τ ά λ α β α πως μ έ σ α ή τ α ν ε κ ε ί ν ο ι , μα θαρρείς πως ν τ ρ ά π η κ α , κ ι αντί να σταθώ να τους χ α ι ρ ε τ ή σ ω , έ κ α ν α π ί ­ σω. Α υ τ ο ί π λ η σ ί α σ α ν , προσπέρασαν κ ι έ φ υ γ α ν δίχως να μ ε γ ν ω ρ ί σ ο υ ν . Κ α θ ώ ς α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ν , σ κ έ φ τ η κ α , γ ι α μια σ τ ι γ μ ή , πως μπορεί να είχα κ ά ν ε ι λάθος. Γ ι α τ ί η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , όταν ή τ α ν κ ο ρ ι τ σ ά κ ι , δ ε ν ή τ α ν τόσο ό μ ο ρ φ η . Κ α ι ποιος άλ­ λος ε κ τ ό ς από τον Φαρούκ μπορούσε να 'ναι ο χοντρός που οδηγούσε το αυτοκίνητο; Πόσο πάχυνε! Τ ό τ ε κατάλαβα πού θα ' π ρ ε π ε να π ά ω . Ό χ ι β έ β α ι α στο σ π ί τ ι . Θα 'παιρνα τον κατήφορο, θα 'ριχνα μια ματιά σ τ η ν πόρτα τους, μ π ο ρ ε ί να ' β λ ε π α τον μ π ά ρ μ π α μου τ ο νάνο, αυτός θα μ' έ π α ι ρ ν ε μ έ ­ σα, πιθανό να μ η ν ν τ ρ ε π ό μ ο υ ν και να 'μπαινα μ έ σ α , θα ' λ ε ­ γ α γ ε ι α σας, μ π ο ρ ε ί α κ ό μ η να φιλούσα τ ο χ έ ρ ι τ η ς γ ι α γ ι ά ς , κ α τ ό π ι ν θα τους έ λ ε γ α , μ ε γ ν ω ρ ί σ α τ ε , μ ε γ ά λ ω σ α πολύ, θα μου λ έ γ α ν ε , ναι, β έ β α ι α , όταν ή μ α σ τ α ν μικροί, ή μ α σ τ α ν κα­ λοί φίλοι, θα μ ι λ ο ύ σ α μ ε , θα μ ι λ ο ύ σ α μ ε , όταν ή μ α σ τ α ν μ ι ­ κρά παιδιά, ήμασταν φίλοι, θα μιλούσαμε, κι έ τ σ ι , μπορεί να ξεχνούσα και τ η ν απαίσια α υ τ ή μ ε λ α γ χ ο λ ί α μου.

4

Τ ο Α ν α ν τ ό λ α ν έ β α ι ν ε μ ε δυσκολία τον ανήφορο. «Τον γνωρίσατε, παιδιά;» «Ποιον;» ρώτησε η Νιλγκιούν. «Αυτόν μ ε τα γαλάζια ρούχα, που π ή γ α ι ν ε στην ά κ ρ η του δρόμου. Ε κ ε ί ν ο ς μας γ ν ώ ρ ι σ ε » . « Τ ο ν ψ η λ ό ; » έ κ α ν ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ε ί χ ε γ υ ρ ί σ ε ι π ί σ ω και του ε ί χ ε ρίξει μια ματιά, όμως είχαν ή δ η ξεμακρύνει. «Ποιος ήταν;» «Ο Χασάν!» «Ποιος είναι ο Χ α σ ά ν ; » ρ ώ τ η σ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν κάπως αδιά­ φορα. « Ο α ν ι ψ ι ό ς του Ρ ε τ ζ έ π » . «Πόσο μεγάλωσε!» είπε η Νιλγκιούν έ κ π λ η κ τ η . «Δεν τον γ ν ώ ρ ι σ α ! » « Ν τ ρ ο π ή , ρ ε » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ε ί ν α ι παιδικός μας φίλος». « Ε σ ύ γ ι α τ ί δ ε ν τον γ ν ώ ρ ι σ ε ς ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν τον ε ί δ α . . . Μ α μόλις τ ο ' π ε ο Φ α ρ ο ύ κ , κ α τ ά λ α β α ποιος ή τ α ν » . « Σ υ γ χ α ρ η τ ή ρ ι α » , ε ί π ε η Νιλγκιούν. « Ε ί σ α ι πολύ έξυπνος!»

54

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ώ σ τ ε αυτό εννοούσες όταν μας έ λ ε γ ε ς " ε γ ώ άλλαξα από τα νύχια μ έ χ ρ ι τ η ν κ ο ρ φ ή ! " » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ο μόνο που κ α τ ά φ ε ρ ε ς είναι να ξεχάσεις τ ο παρελθόν σου!» «Λες βλακείες». « Τ α β ι β λ ί α που διαβάζεις αδυνάτισαν, β λ έ π ω , τ η μ ν ή μ η σου!» «Λες ανοησίες!» είπε η Νιλγκιούν. Σ ώ π α σ α ν . Γ ι α α ρ κ ε τ ή ώρα δ ε ν μ ί λ η σ ε κ α ν ε ί ς . Α ν ε β ή κ α ­ μ ε τον ανηφορικό δρόμο, όπου κ ά θ ε χρόνο χτίζονταν στις δυο π λ ε υ ρ έ ς του καινούργιες πολυκατοικίες από μ π ε τ ό ν , π ε ­ ράσαμε ανάμεσα από κ λ η μ α τ α ρ ι έ ς , κερασιές και σ υ κ ι έ ς , που όλο και αραίωναν. Τ ο φορητό ραδιόφωνο έ π α ι ζ ε μια α σ ή ­ μ α ν τ η , δίχως ν ό η μ α , «ελαφριά δ υ τ ι κ ή μ ο υ σ ι κ ή » . Η σ υ γ κ ί ­ ν η σ η που ν ι ώ σ α μ ε όταν ε ί δ α μ ε από μακριά τ η θάλασσα και τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , ή τ α ν σχεδόν όμοια μ' α υ τ ή που ν ι ώ θ α μ ε όταν ή μ α σ τ α ν μ ι κ ρ ά π α ι δ ι ά - κ α ν ε ί ς δ ε ν μ ι λ ο ύ σ ε , μα αυτό δ ε ν κ ρ ά τ η σ ε πολύ. Κ α τ ε β ή κ α μ ε τ η ν κατηφόρα σ ι ω π η λ ο ί , π ε ρ ά σ α μ ε α ν ά μ ε σ α από ανθρώπους μ ε σορτς, μ ε μ α γ ι ό , μ ε κ α μ έ ν α από τον ή λ ι ο κορμιά. Ο Μ ε τ ί ν α ν ο ί γ ε ι τ η ν πόρτα. « Γ ι α τ ί δ ε ν κ ο ρ ν ά ρ ε ι ς ; » ρωτάει η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν τον αδελφό της. Έ β α λ α τ ο αμάξι στον κ ή π ο , κ ι όπως κ ά θ ε φορά που ε ρ ­ χόμουν, κοίταξα μ ε θ λ ί ψ η το ξύλινο σ π ί τ ι που μ έ ρ α μ ε τ η μ έ ρ α π ά λ ι ω ν ε , φθειρόταν. Τ α ξύλα του ξ ε β α μ μ έ ν α , ο κισσός από τον πλαϊνό τοίχο έ χ ε ι π ε ρ ά σ ε ι στην π ρ ό σ ο ψ η , η σκιά τ η ς συκιάς π έ φ τ ε ι στα κ λ ε ι σ τ ά παντζούρια τ η ς γ ι α γ ι ά ς , τα σ ι δ ε ρ έ ν ι α κ ά γ κ ε λ α , στα παράθυρα του κ ά τ ω π α τ ώ μ α τ ο ς , έχουν σ κ ο υ ρ ι ά σ ε ι . Κ υ ρ ι ε ύ τ η κ α από ένα παράξενο συναί­ σ θ η μ α . Σ α ν να υ π ά ρ χ ε ι κ ά τ ι φοβερό στο σ π ί τ ι , που π α λ ι ό ­ τ ε ρ α , από σ υ ν ή θ ε ι α , δ ε ν τ ο έ ν ι ω θ α , τώρα το ν ι ώ θ ω , κ ι αυ-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

55

τ ό μ ε ξαφνιάζει και μ ε κ ά ν ε ι ν' α ν η σ υ χ ώ . Α ν ά μ ε σ α από τα κ α κ ο φ τ ι α γ μ έ ν α φύλλα τ η ς π ό ρ τ α ς που ά ν ο ι ξ ε , β λ έ π ω τ ο υγρό και θανατερό σ κ ο τ ά δ ι όπου ζούνε η γ ι α γ ι ά και ο Ρ ε τζέπ. « Ά ν τ ε , τι κάθεσαι, κ α τ έ β α » , είπε η Νιλγκιούν. Ε ί χ ε κ α τ έ β ε ι από τ ο αμάξι και προχωρούσε προς το σπί­ τ ι . Κ α τ ό π ι ν , ε ί δ ε τον Ρ ε τ ζ έ π να β γ α ί ν ε ι α ν α σ τ α τ ω μ έ ν ο ς από τ η μ ι κ ρ ή πόρτα τ η ς κουζίνας και να π λ η σ ι ά ζ ε ι μ ε τ ο π α ρ α μ ο ρ φ ω μ έ ν ο σώμα τ ο υ . Α γ κ α λ ι ά σ τ η κ α ν , φ ι λ ή θ η κ α ν . Έ κ λ ε ι σ α τ ο ραδιόφωνο, που δ ε ν τ ο ά κ ο υ γ ε κ α ν ε ί ς , κ α τ έ β η ­ κα μ ε προσοχή από το α υ τ ο κ ί ν η τ ο και β ρ έ θ η κ α στον κ ή π ο . Ο Ρ ε τ ζ έ π φορούσε τ ο αιώνιο σ α κ ά κ ι τ ο υ , που έ κ ρ υ β ε κά­ πως τα χρόνια του, τ η λ ε π τ ή παράξενη ε κ ε ί ν η γραβάτα του. Α γ κ α λ ι α σ τ ή κ α μ ε και φ ι λ η θ ή κ α μ ε . «Ανησύχησα», είπε ο Ρετζέπ. «Αργήσατε!» « Τ ι κάνεις, Ρ ε τ ζ έ π ; » « Κ α λ ά ε ί μ α ι » , ε ί π ε ν τ ρ ο π α λ ά . « Ε τ ο ί μ α σ α τα κ ρ ε β ά τ ι α σας, φρόντισα τ α δ ω μ ά τ ι α σας. Η κυρία σάς π ε ρ ι μ έ ν ε ι . Ε σ ε ί ς , κύριε Φαρούκ, π α χ ύ ν α τ ε , β λ έ π ω , α κ ό μ η πιο π ο λ ύ » . « Η γ ι α γ ι ά πώς ε ί ν α ι ; » « Κ α λ ά . . . Σ υ ν έ χ ε ι α γ κ ρ ι ν ι ά ζ ε ι . . . Ν α πάρω τ ι ς β α λ ί τ σ ε ς σας». « Τ ι ς παίρνουμε μ ε τ ά » . Μπροστά ο Ρ ε τ ζ έ π , πίσω εμείς, ανεβήκαμε τις σκάλες. Θ υ μ ή θ η κ α τ ο γ ε μ ά τ ο σ κ ό ν η φως που τ ρ ύ π ω ν ε στο σ π ί τ ι από τ α παντζούρια, τ η μυρωδιά μούχλας κ α ι , δ ε ν ξέρω γ ι α ­ τ ί , χ ά ρ η κ α . Ό τ α ν φ τ ά σ α μ ε μπροστά σ τ η ν πόρτα τ η ς γ ι α ­ γ ι ά ς , ο Ρ ε τ ζ έ π κ ο ν τ ο σ τ ά θ η κ ε , π ή ρ ε μια α ν α π ν ο ή , και κα­ τ ό π ι ν , μ ε μάτια που λ ά μ π α ν ε από χαρά, φώναξε: «Κυρία, ήρθανε, ήρθανε!»

56

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Π ο ύ ε ί ν α ι ; » ρ ώ τ η σ ε η γ ι α γ ι ά μ ε τ η γ έ ρ ι κ η , ανυπόμονη φωνή τ η ς . « Γ ι α τ ί δ ε ν μου τ ο ' π ε ς , πού ε ί ν α ι ; » Ή τ α ν ξ α π λ ω μ έ ν η στο κ ρ ε β ά τ ι που, όταν ήμουνα μικρός, έ κ α ν α χάζι να χ τ υ π ά ω τ α μπρούντζινα πόμολα του γ ι α να τ ο ακούω να κουδουνίζουν, τ υ λ ι γ μ έ ν η στο γαλάζιο λουλουδ έ ν ι ο πάπλωμα τ η ς , μ ε τ ι ς π λ ά τ ε ς α κ ο υ μ π ι σ μ έ ν ε ς στα τρία μαξιλάρια. Ό λ ο ι φ ι λ ή σ α μ ε τ ο χ έ ρ ι τ η ς . Χ ά ρ η κ α β λ έ π ο ν τ α ς τ ι ς γ ν ώ ρ ι μ ε ς ε λ ι έ ς κ α ι τους λ ε κ έ δ ε ς στο κ α τ ά λ ε υ κ ο , μαλα­ κό και ζαρωμένο δ έ ρ μ α του χεριού τ η ς , σαν να συναντούσα φίλους από παλιά. Τ ο δ ω μ ά τ ι ο , η γ ι α γ ι ά , τ ο χ έ ρ ι τ η ς , είχαν τ η ν ίδια μυρωδιά. « Ο Θεός να σας ε υ λ ο γ ε ί ! » «Πώς είστε, γιαγιά;» « Ό χ ι κ α λ ά » , ε ί π ε η γ ι α γ ι ά , μα ε μ ε ί ς δ ε ν ε ί π α μ ε τ ί π ο τ α . Κ ο ύ ν η σ ε λίγο τα χ ε ί λ η τ η ς , ν τ ρ ά π η κ ε σαν κοριτσάκι, ή μ π ο ­ ρεί και να 'κανε σαν να ε ί χ ε ν τ ρ α π ε ί . « Ε λ ά τ ε τώρα, π ε ί τ ε μου τ α δικά σ α ς » , ε ί π ε σ τ η συνέχεια. Ε μ ε ί ς , τα τρία αδέλφια, κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε και σωπάσαμε. Σ κ έ φ τ η κ α πως η κ ά μ α ρ η μύριζε μούχλα, β ε ρ ν ί κ ι ε π ί π λ ω ν , παλιό σαπούνι, μ π ο ρ ε ί μ έ ν τ α , λ ε β ά ν τ α , κολόνια, κ ι α κ ό μ η , σκόνη. « Λ ο ι π ό ν , δ ε ν έ χ ε τ ε τ ί π ο τ α να μου π ε ί τ ε ; » « Ή ρ θ α μ ε μ ε αυτοκίνητο, γιαγιά», είπε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ο τα­ ξίδι από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ μ έ χ ρ ι ε δ ώ κ ρ ά τ η σ ε α κ ρ ι β ώ ς σα­ ράντα π έ ν τ ε λ ε π τ ά » . Κ ά θ ε φορά τ α ίδια λ έ ε ι και κ ά θ ε φορά τ ο π ε ι σ μ α τ ά ρ ι κ ο πρόσωπο τ η ς γ ι α γ ι ά ς φαίνεται να η ρ ε μ ε ί γ ι α μ ι α σ τ ι γ μ ή , μα α μ έ σ ω ς μ ε τ ά παίρνει τ ο γ ν ώ ρ ι μ ο ύφος τ η ς . « Ε σ ε ί ς , π α λ ι ό τ ε ρ α , σε πόσες ώρες ε ρ χ ό σ α σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; » ρ ώ τ η σ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , σαν να μ η ν ή ξ ε ρ ε .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

57

« Ε γ ώ ήρθα μονάχα μια φορά!» ε ί π ε η γ ι α γ ι ά μ ε καμάρι και μ ε ύφος ν ι κ η τ ή . Π ή ρ ε μια α ν α π ν ο ή και π ρ ό σ θ ε σ ε : « Γ ι ά να σας π ω , σ ή μ ε ρ α ε γ ώ ρωτάω, όχι ε σ ε ί ς ! » Τ η ς άρεσαν φαίνεται αυτά που ε ί π ε από συνήθεια κι έ π ε ι ­ τα σ κ έ φ τ η κ ε λ ί γ ο να β ρ ε ι , θαρρείς, μια ε ρ ώ τ η σ η , μα γ ρ ή ­ γορα έ ν ι ω σ ε πως η ε ρ ώ τ η σ η δ ε ν ή τ α ν όσο έ ξ υ π ν η θα ή θ ε ­ λ ε να είναι. « Ε σ ε ί ς οι υπόλοιποι τ ι κ ά ν ε τ ε ; » ρ ώ τ η σ ε . «Καλά είμαστε, γιαγιά». Φ ο υ ρ κ ί σ τ η κ ε , σαν να ε ί χ ε η τ τ η θ ε ί , ξ ί ν ι σ ε τ ο πρόσωπο τ η ς . Ό τ α ν ήμουνα μ ι κ ρ ό ς , ή τ α ν φορές που τ ο φοβόμουνα αυτό τ ο πρόσωπο. « Ρ ε τ ζ έ π , β ά λ ε σ τ η ν π λ ά τ η μου έ ν α μ α ξ ι λ ά ρ ι ! » « Ό λ α τα μαξιλάρια είναι σ τ η ν π λ ά τ η σας, κ υ ρ ί α » . « Ν α σας φ έ ρ ω άλλο έ ν α , γ ι α γ ι ά ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν μου λ ε ς , εσύ τ ι γ ί ν ε σ α ι ; » « Γ ι α γ ι ά κ α μου, η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν π ά ε ι στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο » , εί­ πα ε γ ώ . « Έ χ ω κ ι ε γ ώ γλώσσα, α δ ε λ φ έ μου, μ η ν α ν η σ υ χ ε ί ς » , εί­ π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Σ π ο υ δ ά ζ ω κοινωνιολογία, γ ι α γ ι ά , φ έ τ ο ς τέλειωσα το πρώτο έτος». «Εσύ τι κάνεις;» « Τ ο υ χρόνου θα τ ε λ ε ι ώ σ ω τ ο λ ύ κ ε ι ο » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . «Μετά;» « Μ ε τ ά θα πάω σ τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή » . « Τ ι έχει ε κ ε ί ; » ρώτησε η γιαγιά. « Ε κ ε ί , οι άνθρωποι είναι πλούσιοι, ξ ύ π ν ι ο ι ! » ε ί π ε η Ν ι λ ­ γκιούν. «Υπάρχουν π α ν ε π ι σ τ ή μ ι α » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Μ η μ ι λ ά τ ε όλοι μ α ζ ί » , ε ί π ε η γ ι α γ ι ά . « Ε σ ύ τ ι κ ά ν ε ι ς ; »

58

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Δ ε ν τ η ς ε ί π α πως π η γ α ι ν ο έ ρ χ ο μ α ι από τ ο σ π ί τ ι στο πα­ ν ε π ι σ τ ή μ ι ο μ ε τ η ν πελώρια τ σ ά ν τ α μου, πως τ ι ς ν ύ χ τ ε ς , στο ά δ ε ι ο σ π ί τ ι , κάθομαι χωρίς να κ ά ν ω τ ί π ο τ α , τ ρ ώ ω και μ ι σ ο κ ο ι μ ά μ α ι μπροστά σ τ η ν τ η λ ε ό ρ α σ η . Δ ε ν τ η ς ε ί π α α κ ό μ η πως χ τ ε ς τ ο πρωί, π η γ α ί ν ο ν τ α ς στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , π ε ρ ί μ ε ­ να ανυπόμονα π ό τ ε θα ' ρ θ ε ι η ώρα ν' αρχίσω να π ί ν ω , πως φοβάμαι μην π ά ψ ω να π ι σ τ ε ύ ω σ' αυτό που λ έ γ ε τ α ι Ιστορία, και πως είχα ε π ι θ υ μ ή σ ε ι τ η γυναίκα μου. «Αυτός», γιαγιά, «έγινε υφηγητής», είπε η Νιλγκιούν. « Γ ι α γ ι ά , ε ί σ τ ε μια χαρά!» ε ί π α γ ι α ν' αλλάξω κ ο υ β έ ν τ α . « Τ ι κ ά ν ε ι η γυναίκα σ ο υ ; » ρ ώ τ η σ ε η γ ι α γ ι ά . « Μ α σας ε ί π ε τ η ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η φορά που ή ρ θ α μ ε , έχου­ με χωρίσει». « Τ ο ξ έ ρ ω , τ ο ξ έ ρ ω ! » ε ί π ε . « Κ α ι τώρα τ ι κ ά ν ε ι ; » «Ξαναπαντρεύτηκε». « Ε τ ο ί μ α σ ε ς τα δ ω μ ά τ ι α τους, έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » ρ ώ τ η σ ε η γιαγιά. «Τα ετοίμασα», απάντησε ο Ρετζέπ. « Δ ε ν έ χ ε τ ε τ ί π ο τ ε άλλο να μου π ε ί τ ε ; » « Γ ι α γ ι ά , ο πληθυσμός τ η ς Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ α υ ξ ή θ η κ ε π ο λ ύ » , είπε η Νιλγκιούν. « Κ ι ε δ ώ έ χ ε ι πολύ κ ό σ μ ο » , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Γ ι α τ ί δεν κ ά θ ε σ α ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ί π α . « Γ ι α γ ι ά , το σπίτι παραπάλιωσε», είπε ο Μ ε τ ί ν . « Ε γ ώ δεν είμαι καλά», είπε η γιαγιά. « Π ο λ ύ π ά λ ι ω σ ε , γ ι α γ ι ά * να τ ο κ α τ ε δ α φ ί σ ο υ μ ε και να φ τ ι ά ξ ο υ μ ε μια π ο λ υ κ α τ ο ι κ ί α , έ τ σ ι θα έ χ ε τ ε κ ι ε σ ε ί ς π ε ρ ι σ ­ σότερες ανέσεις». « Σ ώ π α ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν σ' ακούει. Τώρα δ ε ν εί­ ναι κ α τ ά λ λ η λ η ώ ρ α » .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

59

« Π ό τ ε θα ε ί ν α ι ; » «Ποτέ!» Έ γ ι ν ε σ ι ω π ή . Έ ν ι ω σ α τα έ π ι π λ α να μεγαλώνουν και να τρίζουν στο ζεστό δ ω μ ά τ ι ο που δ ε ν ε ί χ ε α ε ρ ι σ τ ε ί . Α π ό τ ο παράθυρο έ μ π α ι ν ε ένα άψυχο φως, που έ μ ο ι α ζ ε να είναι ε κ ε ί από χρόνια. « Δ ε ν θα π ε ί τ ε τ ί π ο τ α ; » ε ί π ε η γ ι α γ ι ά . « Γ ι α γ ι ά , ε ί δ α μ ε στο δρόμο τον Χ α σ ά ν ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Μ ε γ ά λ ω σ ε , έ γ ι ν ε ολόκληρος ά ν τ ρ α ς » . Τα χείλη της γιαγιάς κουνήθηκαν περίεργα. « Α υ τ ο ί τ ι κάνουν, Ρ ε τ ζ έ π ; » ρ ώ τ η σ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Τ ι να κ ά ν ο υ ν ; » α π ά ν τ η σ ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Μ έ ν ο υ ν στο σπί­ τ ι στο τέλος τ η ς ανηφόρας. Ο Χασάν π η γ α ί ν ε ι στο λ ύ κ ε ι ο . . . » « Τ ι τους λ ε ς ; » φώναξε η γ ι α γ ι ά . « Γ ι α ποιον μ ι λ ά ς ; » «Ο Ισμαήλ τι κάνει;» ρώτησε η Νιλγκιούν. « Τ ι να κ ά ν ε ι ; » ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Π ο υ λ ά ε ι λ α χ ε ί α » . « Τ ι σας λ έ ε ι ; » ξαναφώναξε η γ ι α γ ι ά . « Μ ' ε μ έ ν α να μ ι ­ λ ά τ ε , όχι μ' αυτόν! Β γ ε ς έ ξ ω , Ρ ε τ ζ έ π , φ ύ γ ε , κ α τ έ β α στην κουζίνα σου!» « Δ ε ν πειράζει, γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε η Νιλγκιούν. «Ας μείνει ε δ ώ ! » « Α μ έ σ ω ς τους τα πρόφτασες όλα, έ τ σ ι ; » ε ί π ε η γ ι α γ ι ά . « Τ ι τους ε ί π ε ς ; Κ α μ ώ θ η κ ε ς τον α δ ι κ η μ έ ν ο , ε ; » « Δ ε ν είπα τίποτα, κυρία», είπε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Σ ε είδα να μ ι λ ά ς , κ ά τ ι τους έ λ ε γ ε ς » . Ο Ρ ε τ ζ έ π δεν α π ά ν τ η σ ε * β γ ή κ ε έ ξ ω . Έ γ ι ν ε σ ι ω π ή . « Ά ν τ ε , Νιλγκιούν, μίλα, πες κ ά τ ι » , είπα ε γ ώ . « Ε γ ώ ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Τ ι να π ω ; » Σ κ έ φ τ η κ ε λ ί γ ο : « Μ ε γ ά λ η ακρίβεια υπάρχει, γ ι α γ ι ά » , είπε. « Δ ι α β ά ζ ε ι ς σ υ ν έ χ ε ι α β ι β λ ί α , τ ό σ ο , που ξ έ χ α σ ε ς να β λ έ ­ π ε ι ς γ ύ ρ ω σου», ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν .

60

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Π ά ψ ε να κ ά ν ε ι ς τον έ ξ υ π ν ο ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Τ ι λ έ τ ε ; » ρώτησε η γιαγιά. Έ γ ι ν ε πάλι σιωπή. « Ά ν τ ε , γ ι α γ ι ά » , ε ί π α ε γ ώ . « Ν α π ά μ ε πια στα δ ω μ ά τ ι α μας». « Μ α μόλις ή ρ θ α τ ε » , ε ί π ε η γ ι α γ ι ά . « Π ο ύ θ έ λ ε τ ε να πά­ τε;» « Δ ε ν θα π ά μ ε π ο υ θ ε ν ά » , ε ί π α . « Μ ι α ε β δ ο μ ά δ α ε δ ώ θα είμαστε». « Ώ σ τ ε δεν έ χ ε τ ε τ ί π ο τ α να π ε ί τ ε » , ε ί π ε η γ ι α γ ι ά . « Έ τ σ ι , κανένα γ λ υ κ ό λ ό γ ο » , π ρ ό σ θ ε σ ε και χ α μ ο γ έ λ α σ ε παίρνοντας έ ν α παράξενο θ ρ ι α μ β ε υ τ ι κ ό ύφος. « Α ύ ρ ι ο θα π ά μ ε στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο » , ε ί π α , έ τ σ ι , γ ι α να π ω κάτι. Ο Ρ ε τ ζ έ π π ε ρ ί μ ε ν ε έ ξ ω , μπροστά σ τ η ν πόρτα. Μ α ς π ή ­ γ ε έ ν α ν έναν στα δ ω μ ά τ ι α μας, άνοιξε τα παντζούρια. Γ ι α μ έ ν α , όπως π ά ν τ α , ε ί χ ε ε τ ο ι μ ά σ ε ι τ ο δ ω μ ά τ ι ο που έ β λ ε π ε στο π η γ ά δ ι . Θ υ μ ή θ η κ α τ η μυρωδιά τ η ς μούχλας, του σ ε ­ ντονιού, τ η μυρωδιά τ ω ν π α ι δ ι κ ώ ν μου χρόνων. « Ν α 'σαι, καλά, Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π α . « Ό μ ο ρ φ α που ε τ ο ί μ α σ ε ς το δωμάτιο...» « Τ η ν π ε τ σ έ τ α σας τ η ν κ ρ έ μ α σ α ε δ ώ » , ε ί π ε και μου τ η ν έδειξε. Ά ν α ψ α ένα τ σ ι γ ά ρ ο . Κ ο ι τ ά ξ α μ ε μαζί έ ξ ω από το παρά­ θυρο. « Ρ ε τ ζ έ π , πώς είναι φ έ τ ο ς τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ ; » ρώτησα. « Ά σ χ η μ ο » , ε ί π ε . « Δ ε ν υπάρχει πια η παλιά του ομορφιά». « Τ ι θες να π ε ι ς ; » « Ο ι άνθρωποι γ ί ν α ν ε κακοί, α ν ε λ έ η τ ο ι » , ε ί π ε . Μ ε κ ο ί τ α ξ ε κ α τ ά μ α τ α , θέλοντας να κ α τ α λ ά β ε ι αν έδινα

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

61

β ά σ η στα λόγια του. Έ π ε ι τ α , ακούγοντας τ ο θόρυβο που ε ρ ­ χόταν από τ η μ ε ρ ι ά τ η ς παραλίας, κ ο ι τ ά ξ α μ ε α ν ά μ ε σ α από τα δ έ ν τ ρ α το δρόμο και τ η θάλασσα. Σ ε λ ί γ ο ή ρ θ ε ο Μ ε τ ί ν . « Μ ο υ δίνεις τ ο κ λ ε ι δ ί του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ ; » μου ε ί π ε . «Φεύγεις;» « Θ ' α ν ε β ά σ ω τ η β α λ ί τ σ α μου και θα πάω μια β ό λ τ α » . « Α ν φ έ ρ ε ι ς και τ ι ς δ ι κ έ ς μας, σου δίνω τ ο αμάξι μ έ χ ρ ι αύριο τ ο π ρ ω ί » . « Μ η ν κ ο υ ρ ά ζ ε σ τ ε , Φαρούκ μ π έ η , θα τ ι ς α ν ε β ά σ ω ε γ ώ » , είπε ο Ρετζέπ. « Θ α πας μ ή π ω ς στα α ρ χ ε ί α , να ψ ά ξ ε ι ς γ ι α τ η ν πανού­ κλα;» ρώτησε ο Μετίν. « Τ ι θα ψ ά ξ ε τ ε ; » ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Μ ε αυτό θ' ασχοληθώ αύριο», ε ί π α . « Κ α ι σ ή μ ε ρ α τ ι θα κ ά ν ε ι ς , θ' αρχίσεις να π ί ν ε ι ς ; » ρ ώ τ η ­ σε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ι σε νοιάζει αν π ί ν ω ; » ε ί π α , μα δ ε ν ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α . « Σ ω σ τ ά ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν , π ή ρ ε τ ο κ λ ε ι δ ί του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ κι έφυγε. Ε γ ώ κ ι ο Ρ ε τ ζ έ π , έ τ σ ι ασυναίσθητα, τον α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε , κ α τ ε β ή κ α μ ε τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Σ κ έ φ τ η κ α να πάω σ τ η ν κουζίνα να ψάξω στο ψ υ γ ε ί ο , μα όταν κ α τ έ β η κ α τ η μ ι κ ρ ή σ κ ά λ α , ά λ λ α ξ α γ ν ώ μ η , έ σ τ ρ ι ψ α προς τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , π έ ρ α σ α μπρος από το δωμάτιο του Ρ ε τ ζ έ π και π ή γ α μ έ χ ρ ι τ η ν ά κ ρ η του μ ε γ ά λ ο υ διαδρόμου. Ο Ρ ε τ ζ έ π μ ε ακολουθούσε. « Ε δ ώ είναι π ά ν τ α τ ο κ λ ε ι δ ί του π λ υ σ τ α ρ ι ο ύ ; » ρώτησα. Άπλωσα τ ο χέρι μου στο πάνω μέρος τ η ς πόρτας και β ρ ή ­ κα τ ο σ κ ο ν ι σ μ έ ν ο κ λ ε ι δ ί . « Η κυρία δ ε ν τον ξ έ ρ ε ι » , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Μ η ν τ η ς τ ο πείτε».

62

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Γύρισα το κ λ ε ι δ ί , έσπρωξα τ η ν πόρτα που άνοιξε δύσκο­ λα. Κ ά τ ι ε ί χ ε π έ σ ε ι π ί σ ω . Κ ο ί τ α ξ α , τ α 'χασα. Μ ι α σκονι­ σ μ έ ν η ν ε κ ρ ο κ ε φ α λ ή , σ τ ρ ι μ ω γ μ έ ν η ανάμεσα στην πόρτα και το σ ε ν τ ο ύ κ ι . Τ η ν πήρα από κ ά τ ω , τ η φύσηξα, να φύγουν οι σ κ ό ν ε ς , και τ η ν έ δ ε ι ξ α στον Ρ ε τ ζ έ π . « Τ ο θυμάσαι α υ τ ό ; » «Ποιο;» « Α π ' ό,τι φαίνεται, δ ε ν μ π α ί ν ε ι ς π ο τ έ ε δ ώ » . Άφησα τ η σ κ ο ν ι σ μ έ ν η ν ε κ ρ ο κ ε φ α λ ή σ τ η ν ά κ ρ η ενός μ ι ­ κρού τραπεζιού που ή τ α ν γ ε μ ά τ ο χαρτιά. Π ή ρ α ένα γ υ ά λ ι ­ νο σωλήνα, τον κούνησα σαν μ ι κ ρ ό παιδί, κατόπιν τον έ β α ­ λα σ τ η ν π λ ά σ τ ι γ γ α μιας σ κ ο υ ρ ι α σ μ έ ν η ς ζυγαριάς. Ο Ρ ε ­ τ ζ έ π σ τ ε κ ό τ α ν κοντά σ τ η ν πόρτα και μ ε κοίταζε φ ο β ι σ μ έ ­ νος. Ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς μ π ο υ κ α λ ά κ ι α , σ π α σ μ έ ν α γ υ α λ ι ά , σ ε ­ ν τ ο ύ κ ι α , κόκαλα, π α λ ι έ ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , σκουριασμένα ψ α λ ί ­ δια, τ σ ι μ π ι δ ά κ ι α , γ α λ λ ι κ ά β ι β λ ί α ανατομίας και ι α τ ρ ι κ ή ς , κουτιά γ ε μ ά τ α χαρτιά, ε ι κ ό ν ε ς πουλιών κ ι αεροπλάνων κολ­ λ η μ έ ν ε ς σε χαρτιά, ένας κύκλος μ ε ε π τ ά χρώματα, αλυσίδες μια ρ α π τ ο μ η χ α ν ή που, όταν ήμουνα μικρός, πατούσα τ ο π ε ­ ν τ ά λ τ η ς κι έπαιζα τον αμαξά, βιδολόγοι, μαμούνια και σαύ­ ρες κ α ρ φ ι τ σ ω μ έ ν α σε χαρτόνια, ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς άδεια μ π ο υ ­ κάλια μ ε ε τ ι κ έ τ ε ς που γράφανε Κρατικό

Μονοπώλιο,

κάθε

λ ο γ ή ς σκόνες μ έ σ α σε μ π ο υ κ ά λ ι α φαρμακείου και μια γ λ ά ­ στρα γ ε μ ά τ η φελλούς. « Φ ε λ λ ο ί είναι αυτοί, Φαρούκ μ π έ η ; » ρ ώ τ η σ ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Ν α ι , αν θ έ λ ε ι ς , μ π ο ρ ε ί ς να π ά ρ ε ι ς » . Φ ο β ό τ α ν , φαίνεται, να μ π ε ι στο δ ω μ ά τ ι ο , και του έ δ ω σ α ε γ ώ τους φελλούς. Κ α τ ό π ι ν , β ρ ή κ α μια μπρούντζινη πινα­ κίδα, που έ γ ρ α φ ε μ ε αραβικούς χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς , Ιατρός χατίν, δέχεται

καθημερινά,

ώρες 2-6 και 8-12.

Σελα­

Γ ι α μια σ τ ι γ -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

63

μ ή , όχι γ ι α τ ί τ ο β ρ ή κ α π ε ρ ί ε ρ γ ο μα, έ τ σ ι , γ ι α α ν α μ ν η σ τ ι κ ό , σ κ έ φ τ η κ α να πάρω τ η ν μ π ρ ο ύ ν τ ζ ι ν η π ι ν α κ ί δ α και να τ η ν πάω στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , αλλά νιώθοντας π α ρ ά ξ ε ν η α π έ χ θ ε ι α γ ι α τ η ν Ιστορία και τ ο παρελθόν, τ η ν π έ τ α ξ α α ν ά μ ε σ α στα κ ά θ ε λ ο γ ή ς σ κ ο ν ι σ μ έ ν α α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α . Έ π ε ι τ α κλείδωσα τ η ν πόρτα. Π η γ α ί ν ο ν τ α ς μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π προς τ η ν κουζίνα, είδα στο π λ α τ ύ σ κ α λ ο τον Μ ε τ ί ν . Α ν έ β α ζ ε π ά ν ω τ ι ς β α λ ί τ σ ε ς μας μουρμουρίζοντας.

5

Α ν έ β α σ α ε π ά ν ω τ ι ς α π ο σ κ ε υ έ ς του Φ α ρ ο ύ κ και τ η ς Ν ι λ ­ γκιούν, πήρα τ ο μαγιό μου, φόρεσα τα καλοκαιρινά μου ρού­ χα, π ή ρ α το γ ε μ ά τ ο πορτοφόλι μου, κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω , μ π ή ­ κα στο π α μ π ά λ α ι ο Α ν α ν τ ό λ κ ι έφυγα. Κ α τ έ β η κ α μπροστά στο σ π ί τ ι του Β ε ν τ ά τ . Δ ε ν είδα κανέναν ε κ τ ό ς από τ η ν υ π η ­ ρέτρια, που ή τ α ν στην κουζίνα. Πέρασα στο πίσω μέρος του σ π ι τ ι ο ύ , έσπρωξα ελαφρά τ ο παράθυρο και είδα τον Β ε ν τ ά τ ξ α π λ ω μ έ ν ο στο κ ρ ε β ά τ ι τ ο υ . Π ή δ η σ α σαν γ ά τ α στο δ ω μ ά ­ τ ι ο και τον κ α π έ λ ω σ α μ ε τ ο μαξιλάρι. « Α σ τ ε ί α είναι αυτά, ρε ζ ώ ο ; » φώναξε. Χ α μ ο γ έ λ α σ α , είχα πολύ κ α λ ή δ ι ά θ ε σ η . « Ε , πώς π ά μ ε ; » « Π ό τ ε ήρθες;» ρώτησε. Δ ε ν απάντησα α μ έ σ ω ς , περιεργαζόμουν το δωμάτιο. Ό λ α ή τ α ν όπως και π έ ρ σ ι , σ τ η ν ίδια θ έ σ η , το ίδιο και οι άχαρες ε κ ε ί ν ε ς φωτογραφίες μ ε τ ι ς γ υ μ ν έ ς γ υ ν α ί κ ε ς . Μ ε τ ά του λ έ ω ανυπόμονα: « Ά ν τ ε , παιδί μου, σ ή κ ω ! » « Τ έ τ ο ι α ώρα, τ ι να κ ά ν ο υ μ ε ; »

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

65

« Τ ι κ ά ν ε ι ο κόσμος τα α π ο γ ε ύ μ α τ α ; » ((Τίποτα!» αΜήπως δεν ήρθε κανείς α κ ό μ η ; » « Ό χ ι , όλοι ε δ ώ είναι, έ χ ο υ μ ε και ν ε ο φ ε ρ μ έ ν ο υ ς » . « Κ α ι πού μ α ζ ε ύ ε σ τ ε ; » « Σ τ ο σ π ί τ ι τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! Πριν από λ ί γ ε ς μ έ ρ ε ς ή ρ θ ε ! » «Καλά, άντε πάμε». « Η Τ ζ ε ϊ λ ά ν α κ ό μ η θα κ ο ι μ ά τ α ι » . « Τ ό τ ε , π ά μ ε να κ ά ν ο υ μ ε έ ν α μ π ά ν ι ο » , ε ί π α . « Ε π ε ι δ ή όλον αυτό τον καιρό τ ο μόνο που έ κ α ν α ή τ α ν μ α θ ή μ α τ α αγ­ γ λ ι κ ώ ν και μ α θ η μ α τ ι κ ώ ν στα κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν α παιδιά τ ω ν μ ε γ α λ ε μ π ό ρ ω ν και των β ι ο μ η χ ά ν ω ν , δεν β ρ ή κ α ευκαιρία να κ ά ν ω ούτε ένα μ π ά ν ι ο » . « Θ ε ς να π ε ι ς δ η λ α δ ή πως δεν ε ν δ ι α φ έ ρ ε σ α ι πια γ ι α τ η ν Τζεϊλάν;» « Σ ή κ ω , π ά μ ε τουλάχιστον στον Τ ο υ ρ γ κ ά ι » . « Τ ο ν Τ ο υ ρ γ κ ά ι τον κ ά λ ε σ α ν σ τ η ν ε θ ν ι κ ή μ π ά σ κ ε τ ε φ ή ­ βων, τ ο ξ έ ρ ε ι ς ; » « Ο ύ τ ε κ ι αυτό μ' ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι , δεν παίζω μ π ά σ κ ε τ π ι α » . « Γ ι α να έ χ ε ι ς χρόνο να διαβάζεις π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο , να υπο­ θέσω;» Δεν απάντησα. Κοίταξα το ηλιοκαμένο, γ ε μ ά τ ο υγεία, ξεκούραστο κορμί του Β ε ν τ ά τ και σ κ έ φ τ η κ α : Ν α ι , ε ί μ α ι κα­ λός μ α θ η τ ή ς , διαβάζω πολύ, σ τ ε ν ο χ ω ρ ι έ μ α ι όταν δεν β γ α ί ­ νω π ρ ώ τ ο ς , κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο υ ς σαν ε μ έ ν α ξ έ ρ ω ό τ ι τους λ έ ν ε « σ π α σ ί κ λ ε ς » , μα ο δικός μου π α τ έ ρ α ς δ ε ν έ χ ε ι ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α υ φ α ν τ ο υ ρ γ ί α ς , που μ ε τ ά από δ έ κ α χρόνια θ' α ν α λ ά β ω τ η δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τους, ούτε α π ο θ ή κ ε ς σιδερικών ο ύ τ ε ε ρ γ ο λ α β ι κ ή ε π ι χ ε ί ρ η σ η σ τ η Λ ι β ύ η ούτε γραφείο ε ι σ α γ ω γ ώ ν και ε ξ α γ ω ­ γ ώ ν . Τ ο μόνο που έ μ ε ι ν ε από τον συνταξιούχο φουκαρά πα-

66

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ έ ρ α μου είναι, ένας τάφος, όπου π η γ α ί ν ο υ μ ε μια φορά τ ο χρόνο μ ε τ η γ ι α γ ι ά μου, για να κ λ ά ψ ε ι ε κ ε ί όσο θ έ λ ε ι . Έ π ε ι ­ τα ρ ώ τ η σ α : « Γ ι ά λ έ γ ε , τ ι άλλο κάνουν οι δικοί μ α ς ; » Ο Β ε ν τ ά τ ήταν ξαπλωμένος μπρούμυτα και δεν ε ί χ ε σκο­ πό να σ η κ ω θ ε ί , κ ο υ ν ή θ η κ ε όμως τόσο ώ σ τ ε το στόμα του να β ρ ε θ ε ί στην ά κ ρ η του μαξιλαριού κ ι άρχισε να μου λ έ ε ι : Ο Μ ε χ μ έ τ γ ύ ρ ι σ ε από τ η ν Α γ γ λ ί α μ ε μια κ ο π έ λ α , μια νοσο­ κόμα, μ έ ν ε ι στο σ π ί τ ι τους, αλλά σε χωριστά δ ω μ ά τ ι α , εί­ ναι κάπου τ ρ ι ά ν τ α χρονών, έ γ ι ν ε φίλη μ ε τα κορίτσια τ η ς παρέας, ο Τουράν κ ά ν ε ι τ η θ η τ ε ί α τ ο υ , όπως μάλλον ήξερα. Από πού να το ξέρω, σ κ έ φ τ η κ α , το χειμώνα δεν έ χ ω σχέσεις μ ε τ η ν υ ψ η λ ή κοινωνία τ η ς Ά γ κ υ ρ α ς και τ η ς Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , μ έ ν ω ά λ λ ο τ ε στον κ ο ι τ ώ ν α του σ χ ο λ ε ί ο υ και ά λ λ ο τ ε στο σ π ί τ ι τ η ς θείας μου κ α ι , γ ι α να β γ ά λ ω μ ε ρ ι κ ά λ ε φ τ ά , πα­ ραδίνω μ α θ η μ α τ ι κ ά , α γ γ λ ι κ ά και π ό κ ε ρ σε α ν ό η τ α π λ ο υ σιόπαιδα σαν κ ι ε σ έ ν α . Φ υ σ ι κ ά , δ ε ν τα ε ί π α αυτά στον Β ε ­ ν τ ά τ που σ υ ν έ χ ι σ ε να μου λ έ ε ι πως ο π α τ έ ρ α ς του Τουράν τ ο ε ί χ ε π ά ρ ε ι απόφαση ότι ο γιος του δ ε ν θα γινόταν π ο τ έ άνθρωπος, γ ι ' αυτό και τον έ σ τ ε ι λ ε να κ ά ν ε ι τ ο σ τ ρ α τ ι ω τ ι ­ κό τ ο υ , μ ά λ ι σ τ α τον ά φ η σ ε να γ ί ν ε ι απλός φαντάρος, δίχως να κ ι ν η τ ο π ο ι ή σ ε ι γ ν ω σ τ ο ύ ς και φίλους, μ ή π ω ς έ τ σ ι έ β α ζ ε μυαλό, κ ι όταν τον ρώτησα αν κ α τ ά φ ε ρ ε κ ά τ ι μ' αυτό, ο Β ε ­ ν τ ά τ μου α π ά ν τ η σ ε πολύ σοβαρά πως δ ε ν ή ξ ε ρ ε και πρό­ σ θ ε σ ε ότι ο Τουράν ε ί χ ε έ ρ θ ε ι μ ε δ ε κ α π ε ν θ ή μ ε ρ η άδεια κι ότι τα ε ί χ ε φ τ ι ά ξ ε ι μ ε τ η Χ ο υ λ γ ι ά . Α φ α ι ρ έ θ η κ α , β υ θ ί σ τ η κ α σε σ κ έ ψ ε ι ς . Τ ώ ρ α ο Β ε ν τ ά τ μ ι λ ο ύ σ ε γ ι α κάποιον Φ ι κ ρ έ τ , ν ε ο φ ε ρ μ έ ν ο , κ α τ ά λ α β α ότι τον θ α ύ μ α ζ ε , τον χ α ρ α κ τ ή ρ ι ζ ε « σ π ο υ δ α ί ο » , « α ν ο ι χ τ ό κ α ρ δ ο » , κ ι όταν σε λ ί γ ο άρχισε να μ ι ­ λ ά ε ι γ ι α τ ο σκάφος του από φ ά ι μ π ε ρ γ κ λ α ς και γ ι α τ η ν ι π -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

67

π ο δ ύ ν α μ η τ η ς μ η χ α ν ή ς τ ο υ , ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α τόσο πολύ που έ π α ψ α ν' ακούω τον τ ι π ο τ έ ν ι ο φίλο μου* αυτός τ ο κ α τ ά λ α ­ β ε , και σ τ α μ α τ ή σ α μ ε τ η ν κ ο υ β έ ν τ α , σε λ ί γ ο όμως ξαναρχί­ σαμε. « Τ ι κάνει η αδελφή σου;» ρώτησε. « Σ ω σ τ ή κομουνίστρια. Ό λ η τ η ν ώρα λ έ ε ι πόσο πολύ ά λ ­ λαξε». « Κ ρ ί μ α , λυπάμαι π ο λ ύ » . Α φ α ι ρ έ θ η κ α κοιτάζοντας τ η φωτογραφία τ η ς γ υ μ ν ή ς γ υ ­ ναίκας στον τ ο ί χ ο . « Τ ο ίδιο κ ι η α δ ε λ φ ή του Σ ε λ τ σ ο ύ κ » , ε ί π ε ψ ι θ υ ρ ι σ τ ά . « Ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε , νομίζω, κάποιον! Λ ε ς κ ι η α δ ε λ φ ή σου ν' αγά­ π η σ ε κανέναν απ' αυτούς;» Δ ε ν α π ά ν τ η σ α . Κ ο υ ν ή θ η κ α όλο ε κ ν ε υ ρ ι σ μ ό και κ α τ ά λ α ­ β ε ότι τ ο θ έ μ α μ ε δυσαρεστούσε. « Ο αδελφός σου πώς π ά ε ι ; » ρ ώ τ η σ ε . « Ε ί ν α ι σε α π ε λ π ι σ τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η » , ε ί π α . « Π ί ν ε ι , χον τ ρ α ί ν ε ι και τ ε μ π ε λ ι ά ζ ε ι » . Ό σ ο μ ι λ ο ύ σ α μ ε , τόσο μ ε γ ά λ ω ν ε ο ε κ ν ε υ ρ ι σ μ ό ς μου. Του ε ί π α θ υ μ ω μ έ ν ο ς : « Ε ί ν α ι νωθρός, σε β α θ μ ό που είναι ανίκα­ νος να π ε τ ύ χ ε ι κ ά τ ι . Π ά ν τ ω ς μ ε τ η ν α δ ε λ φ ή μου σ υ ν ε ν ­ νοούνται. Α ς κάνουν ό,τι θέλουν, δεν μ' ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι . Η α δ ε λ ­ φή μου είναι ιδεολόγος, σε βαθμό που να περιφρονεί τα χ ρ ή ­ μ α τ α , κ ι ο άλλος ν ω θ ρ ό ς , σε β α θ μ ό που να μ η θ έ λ ε ι να κ ο υ ν ή σ ε ι τ ο χ έ ρ ι του γ ι α να τα κ ε ρ δ ί σ ε ι . Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ τ η ν π λ η ρ ώ ν ω ε γ ώ , ε ν ώ στο ο ι κ ό π ε δ ο μας εξακολουθεί να σ τ έ ­ κ ε τ α ι ολόαδειο ε κ ε ί ν ο το παράξενο, π α λ ι ό , φρικτό σ π ί τ ι » . « Μ α δ ε ν μένουν ε κ ε ί η γ ι α γ ι ά σου κ ι ο άνθρωπος που τ η φροντίζει;» « Ν α ι , ε κ ε ί μ έ ν ο υ ν . Μ α θα πείραζε αν έ μ ε ν α ν στο δ ι α μ έ -

68

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρισμα μιας πολυκατοικίας που θα χτιζόταν ε κ ε ί ; Κ α ι τ ό τ ε ε γ ώ δ ε ν θα παιδευόμουνα γ ι α να μ ά θ ω στα κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν α πλουσιόπαιδα τ ι είναι ο άξονας τ η ς υ π ε ρ β ο λ ή ς ή τ η σ χ έ σ η του σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή τ η ς ε σ τ ί α ς μ ε τ η σ τ α θ ε ρ ά r. Του χρόνου π ρ έ π ε ι ο π ω σ δ ή π ο τ ε να πάω σ τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή γ ι α π α ν ε π ι σ τ η ­ μ ι α κ έ ς σπουδές, από πού θα βρω λ ε φ τ ά ; » α'Εχεις δ ί κ ι ο » , ε ί π ε κάπως ανήσυχος. Α ν η σ ύ χ η σ α όμως κ ι ε γ ώ μ ε τ η σ κ έ ψ η μ ή π ω ς ο Β ε ν τ ά τ μ ε θ ε ω ρ ή σ ε ι εχθρό τ ω ν πλουσίων. Μ ε ί ν α μ ε γ ι α λ ί γ ο σιω­ πηλοί. « Ά ν τ ε , πάμε για μπάνιο», είπα εγώ. « Ν α ι , μ π ο ρ ε ί στο μ ε τ α ξ ύ να ξ ύ π ν η σ ε κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν » . « Δ ε ν ε ί μ α σ τ ε υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ι να π ά μ ε ε κ ε ί » . « Μ α όλοι ε κ ε ί θα ε ί ν α ι » . Σ η κ ώ θ η κ ε από τ ο κ ρ ε β ά τ ι , όπου μ έ χ ρ ι τ η σ τ ι γ μ ή ε κ ε ί ­ ν η ή τ α ν ξ α π λ ω μ έ ν ο ς α κ ί ν η τ ο ς . Δ ε ν φορούσε παρά μόνο ένα μ ι κ ρ ό μ α γ ι ό . Τ ο η λ ι ο κ α μ έ ν ο σώμα του ή τ α ν κ α λ ο φ τ ι α γ μ έ ­ νο, φαίνεται ότι τρεφόταν καλά. Χ α σ μ ο υ ρ ή θ η κ ε μ ε τ η ν η σ υ ­ χία τ ο υ , σαν άνθρωπος ξένοιαστος και κ α λ ο μ α θ η μ έ ν ο ς . « Θ α ερχόταν κ ι η Φ ο υ ν τ ά ! » Μ ' ε κ ν ε ύ ρ ι ζ ε τ ο σώμα του Β ε ν τ ά τ * ίσως να ε κ ν ε υ ρ ι ζ ό ­ μουνα και μ' ά λ λ α π ρ ά γ μ α τ α . « Κ α λ ά , ας έ ρ θ ε ι » . « Κ ο ι μ ά τ α ι όμως α κ ό μ η » . Α π ο φ ε ύ γ ο ν τ α ς να κοιτάζω το σώμα του Β ε ν τ ά τ , έ σ τ ρ ε ­ ψα τ ο β λ έ μ μ α μου σ τ η γ υ μ ν ή γυναίκα του τοίχου. « Κ α ι γ ι α τ ί δ ε ν πας να τ η ν ξ υ π ν ή σ ε ι ς ; » ε ί π α . « Κ α λ ά λ ε ς , ας τ η ν ξ υ π ν ή σ ω » . Π ή γ ε να ξ υ π ν ή σ ε ι τ η ν α δ ε λ φ ή τ ο υ . Σ ε λ ί γ ο ή ρ θ ε π ά λ ι κ α ι , σαν να ζούσε μια ζ ω ή γ ε μ ά τ η π ρ ο β λ ή μ α τ α και σ κ ο -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

69

τ ο ύ ρ ε ς κ α ι τ ο κ ά π ν ι σ μ α του ή τ α ν α π α ρ α ί τ η τ ο , ά ν α ψ ε μ ε λαχτάρα τ σ ι γ ά ρ ο . « Ε σ ύ εξακολουθείς να μ η ν κ α π ν ί ζ ε ι ς ; » «Ναι». Έ γ ι ν ε σ ι ω π ή . Έ φ ε ρ α μπροστά στα μάτια μου τ η Φουντά να χουζουρεύει τ ε μ π έ λ ι κ α κ α ι να ξύνεται. Σ ε λ ί γ ο ε ί π α μ ε και μια-δυο χ α ζ ο κ ο υ β έ ν τ ε ς γ ι α τ ο νερό τ η ς θάλασσας, αν είναι ζεστό ή κρύο, κ α ι στο μ ε τ α ξ ύ μ π ή κ ε στο δ ω μ ά τ ι ο η Φουντά. « Β ε ν τ ά τ , πού είναι τ α πέδιλα μ ο υ ; » Π έ ρ σ ι η Φουντά ήταν κοριτσάκι, τώρα ε ί χ ε ψ η λ έ ς , ωραίες γ ά μ π ε ς και φορούσε έ ν α μ ι κ ρ ό μ π ι κ ί ν ι . « Γ ε ι α σου, Μ ε τ ί ν ! » « Γ ε ι α σου». « Τ ι ν έ α ; Β ε ν τ ά τ , πού είναι τ α πέδιλα μ ο υ ; » Τ α αδέλφια άρχισαν να τ σ α κ ώ ν ο ν τ α ι . Αυτός τ η ς έ λ ε γ ε πως δ ε ν ή τ α ν ε κ ε ί γ ι α να φυλάει τα ρούχα τ η ς , α υ τ ή ξεφώ­ νιζε λ έ γ ο ν τ α ς πως π ρ ο χ τ έ ς α κ ό μ η ε ί χ ε β ρ ε ι τ ο ψάθινο κα­ π έ λ ο τ η ς σ τ η ν ντουλάπα τ ο υ . Φ ο υ ρ κ ι σ μ έ ν η , β ρ ό ν τ η ξ ε τ η ν πόρτα κ ι έ φ υ γ ε , μα σε λ ί γ ο ε π έ σ τ ρ ε ψ ε σαν να μ η ν ε ί χ ε συμ­ β ε ί τ ί π ο τ ε κ ι άρχισαν να συζητούν ποιος από τους δυο θα 'παιρνε τ ο κ λ ε ι δ ί του αυτοκινήτου από τ ο δ ω μ ά τ ι ο τ η ς μ η ­ τ έ ρ α ς τους. Τ ε λ ι κ ά , π ή γ ε ο Β ε ν τ ά τ . Ό λ α αυτά μ' ε ν ό χ λ η ­ σαν λ ί γ ο . « Λ ο ι π ό ν , Φουντά, τ ι ά λ λ α ν έ α ; » « Τ ι νέα θέλεις; Π λ ή ξ η ! » Μ ι λ ή σ α μ ε λίγο. Τ η ρώτησα τ ι τάξη πήγαινε. Ε ί χ ε τ ε ­ λ ε ι ώ σ ε ι τ η ν π ρ ώ τ η λ υ κ ε ί ο υ , δυο χρόνια π ή γ ε σ τ η ν « π ρ ο κ α ­ τ α ρ κ τ ι κ ή » , όχι, όχι στο γ ε ρ μ α ν ι κ ό ο ύ τ ε στο αυστριακό, στο ιταλικό λύκειο πήγαινε. Μουρμούρισα: E q u i p e m e n t e l e -

70

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

trique, Brevete type, A n s a l d o S a n Giorgia Genova... Η Φουντά μ ε ρ ώ τ η σ ε αν αυτά τα είχα δ ι α β ά σ ε ι σε κ α ν έ ν α πα­ κ έ τ ο δώρου που μου φ έ ρ α ν ε από τ η ν Ι τ α λ ί α , κ ι ε γ ώ τ η ς ε ί ­ πα ότι στην Ιστανμπούλ, στις π ό ρ τ ε ς των τ ρ ό λ ε ϊ είναι γ ρ α μ ­ μ έ ν α κ ά τ ι τ έ τ ο ι α α κ α τ α λ α β ί σ τ ι κ α , δ ε ν τ η ς ε ί π α όμως ότι οι ε π ι β ά τ ε ς τα διαβάζουν γ ι α να π ε ρ ά σ ε ι η ώρα και να μ η σκάσουν από τ η ν π λ ή ξ η , κ ι ότι τα αποστηθίζουν, γ ι α τ ί είχα τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η π ω ς , αν τ η ς έ λ ε γ α ότι μ ε τ α κ ι ν ο ύ μ α ι μ ε τ ρ ό ­ λ ε ϊ , θα μ ε π ε ρ ι φ ρ ο ν ο ύ σ ε . Κ α τ ό π ι ν σ ω π ά σ α μ ε . Σ κ έ φ τ η κ α γ ι α λ ί γ ο τ η σ ι χ α μ έ ν η ε κ ε ί ν η γυναίκα, τ η μ η τ έ ρ α τους, που έ π α ι ρ ν ε τον α π ο γ ε υ μ α τ ι ν ό τ η ς ύπνο π α ρ φ ο υ μ α ρ ι σ μ έ ν η και π α σ α λ ε ι μ μ έ ν η μ ε κ ρ έ μ ε ς κ ι αρώματα, και περνούσε τον και­ ρό τ η ς παίζοντας χαρτιά. Έ π ε ι τ α ή ρ θ ε ο Β ε ν τ ά τ κρατώντας τ ο κ λ ε ι δ ί του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ . Β γ ή κ α μ ε , π ρ ο χ ω ρ ή σ α μ ε καμιά διακοσαριά μ έ τ ρ α μ ε τ ο αυτοκίνητο και σ τ α μ α τ ή σ α μ ε μπροστά στο σ π ί τ ι τ η ς Τ ζ ε ϊ ­ λάν. Φοβόμουνα μ η δ ε ί ξ ω τ η ν αγωνία μου κ ι άρχισα να μ ι ­ λάω: αΠολύ άλλαξαν αυτά ε δ ώ τα μ έ ρ η » . «Ναι». Π ε ρ π α τ ή σ α μ ε π α τ ώ ν τ α ς στις π λ ά κ ε ς π ά ν ω στο γ ρ α σ ί δ ι . Έ ν α ς κηπουρός π ό τ ι ζ ε τα λουλούδια. Σ τ ο τ έ λ ο ς είδα τ α κ ο ­ ρίτσια, κι έ τ σ ι , γ ι α να π ω κ ά τ ι , ρ ώ τ η σ α : «Παίζετε πόκερ;» «Τι;» Κ α τ ε β ή κ α μ ε τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Τ α κορίτσια ήταν ε κ ε ί , ξαπλω­ μ έ ν α . Θα π ρ έ π ε ι να μ ε είδαν, σ κ έ φ τ η κ α . Φορούσα ένα που­ κάμισο που αγόρασα από του Ι σ μ έ τ μ ε τα χ ρ ή μ α τ α που κ έ ρ ­ δισα στο π ό κ ε ρ , τ ο π α ν τ ε λ ό ν ι μου πάνω από το μαγιό ήταν μάρκας Λ έ β ι ς * στην τ σ έ π η μου είχα δ ε κ α τ έ σ σ ε ρ ι ς χ ι λ ι ά δ ε ς

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

71

λίρες, λεφτά που τα είχα κερδίσει, κάνοντας ένα μήνα ιδιαί­ τ ε ρ α σε χαζούς! Κατόπιν άρχισα να μ ι λ ά ω έ τ σ ι , α φ η ρ η μ έ ν α . « Ρ ώ τ η σ α αν π α ί ζ ε τ ε χ α ρ τ ι ά . . . » « Τ ι χ α ρ τ ι ά ; Ν α σας σ υ σ τ ή σ ω τον Μ ε τ ί ν » . Τ η Ζ ε ϊ ν έ π τ η γνώριζα. « Γ ε ι α σου, Ζ ε ϊ ν έ π , τ ι ν έ α ; «Καλά». « Α π ό δω η Φαχρουνισά, μα μ η ν τ η λ ε ς έ τ σ ι . Θ υ μ ώ ν ε ι . Να τ η λες Φαφά!» Η Φαφά δ ε ν είναι όμορφη* δ ί ν ο υ μ ε τα χέρια. « Κ ι από δω η Τ ζ ε ϊ λ ά ν » . Έ π ι α σ α τ ο χ έ ρ ι τ η ς . Α π έ φ υ γ α να τ η ν κ ο ι τ ά ξ ω . Σ κ έ φ τ η ­ κα πως θα μπορούσα να τ η ν ε ρ ω τ ε υ τ ώ , μα τ η σ κ έ ψ η α υ τ ή τ η β ρ ή κ α α ν ό η τ η , πολύ π α ι δ ι ά σ τ ι κ η . Κοίταξα ή ρ ε μ α τ η θά­ λασσα, θ έ λ ο ν τ α ς να π ε ί σ ω τον ε α υ τ ό μου πως ή μ ο υ ν ψ ύ ­ χραιμος. Ο ι άλλοι μ ε είχαν κιόλας ξεχάσει και μιλούσαν μ ε ­ ταξύ τους. « Κ α ι τ ο θαλάσσιο σ κ ι είναι δύσκολο». « Μ ι α φορά να μπορούσα να σταθώ όρθια στο ν ε ρ ό ! » « Τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν δ ε ν είναι τόσο ε π ι κ ί ν δ υ ν ο όσο τ ο σ κ ι στα χιόνια!» « Τ ο μ α γ ι ό π ρ έ π ε ι να εφαρμόζει κ α λ ά » . «Πονούν τα χέρια γ ρ ή γ ο ρ α » . « Ν α ερχόταν ο Φ ι κ ρ έ τ και ν' α ρ χ ί ζ α μ ε ! » Ε ί χ α β α ρ ε θ ε ί , σ τ η ρ ί χ τ η κ α στο άλλο π ό δ ι , ξερόβηξα. «Κάτσε, ρε», είπε ο Βεντάτ. Π ί σ τ ε υ α πως έδινα τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η ανθρώπου σ κ ε φ τ ι κ ο ύ . « Γ ι α τ ί δεν κάθεσαι;» είπε η Τζεϊλάν. Τ η ν κοίταξα, ή τ α ν ό μ ο ρ φ η . Ν α ι ! Ξ α ν α σ κ έ φ τ η κ α πως θα μπορούσα να τ η ν ε ρ ω τ ε υ τ ώ .

72

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ν ά μια σ ε ζ λ ό γ κ » , ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν κ ι έ δ ε ι ξ ε μ ε τ η μ ύ τ η τ η ς μια ξαπλώστρα. Π η γ α ί ν ο ν τ α ς προς τ η ν ξαπλώστρα, πρόσεξα πως τα έ π ι ­ πλα στο κ ά τ ω π ά τ ω μ α του σπιτιού ή τ α ν απαίσια. Σ τ ι ς α μ ε ­ ρ ι κ ά ν ι κ ε ς τ α ι ν ί ε ς , σε κ ά τ ι τ έ τ ο ι α έ π ι π λ α κάθονται τα πλού­ σια και δυστυχισμένα αντρόγυνα, και μ ε τα ποτήρια του ουί­ σ κ ι στο χ έ ρ ι κ α β γ α δ ί ζ ο υ ν ε , σ υ ζ η τ ά ν ε τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α του γ ά μ ο υ τους,. Θαρρείς η μυρωδιά από τα έ π ι π λ α , τον π λ ο ύ ­ τ ο και τ η χ λ ι δ ή που ε ρ χ ό τ α ν ε από τ ο σ π ί τ ι , θα μου έ λ ε γ ε , τ ι δουλειά έ χ ε ι ς εσύ ε δ ώ , όμως σ κ έ φ τ η κ α : Ε ί μ α ι πιο έ ξ υ ­ πνος από όλους αυτούς ε δ ώ ! και η ρ έ μ η σ α . Κ ο ί τ α ξ α τον κ η ­ πουρό, που εξακολουθούσε να π ο τ ί ζ ε ι τα λουλούδια, π ή ρ α τ η ν ξαπλώστρα, τ η ν άνοιξα, κάθισα κοντά στους άλλους, κι ε ν ώ αναρωτιόμουν ε ί μ α ι ή δ ε ν ε ί μ α ι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς , άρχισα, κάπως α φ η ρ η μ έ ν ο ς , να παρακολουθώ τ η σ υ ζ ή τ η σ η τους. Η Φαφά έ λ ε γ ε α σ τ ε ί α , α ν έ κ δ ο τ α του σ χ ο λ ε ί ο υ , η σ υ μ ­ μαθήτρια τ η ς , η Τ ζ ε ϊ λ ά ν , τ η ς έ λ ε γ ε πες κι αυτό, πες κ ι ε κ ε ί ­ νο. Ό τ α ν τ έ λ ε ι ω σ α ν τ α α ν έ κ δ ο τ α , ε μ έ ν α μ ε ε ί χ ε ψ ή σ ε ι ο ή λ ι ο ς , κι ε κ τ ό ς αυτού, δεν είχα αποφασίσει α κ ό μ η αν ήμουν ή δεν ήμουν ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς . Κ α τ ό π ι ν , γ ι α να μ η μ ε πάρουν γ ι α άξεστο που δ ε ν α ν έ χ ε τ α ι τα α σ τ ε ί α , αποφάσισα να π ω κ ι ε γ ώ λ ί γ α ανόητα α ν έ κ δ ο τ α , και τους ε ξ ή γ η σ α πώς είχα­ μ ε κ λ έ ψ ε ι από τ ο γ ρ α φ ε ί ο του δ ι ε υ θ υ ν τ ή τ ι ς ε ρ ω τ ή σ ε ι ς τ ω ν ε ξ ε τ ά σ ε ω ν , π α ρ α λ ε ί π ο ν τ α ς β έ β α ι α να π ω ότι τ ι ς ε ρ ω τ ή σ ε ι ς τ ι ς π ο υ λ ή σ α μ ε σε κ ά π ο ι α χαζά π λ ο υ σ ι ό π α ι δ α , γ ι α τ ί τ ό τ ε όλοι θα μ ε π α ρ ε ξ η γ ο ύ σ α ν γ ι α τ η μ ι κ ρ ή ε κ ε ί ν η κ λ ε ψ ι ά που έ κ α ν α - δ ε ν είχα, β λ έ π ε ι ς , πλούσιο π α τ έ ρ α να μου δ ω ρ ί σ ε ι σ τ η γ ι ο ρ τ ή μου τ ο ρολόι Ω μ έ γ α που φορούσα στο χ έ ρ ι μου. Τ η μ ι κ ρ ή ε κ ε ί ν η κ λ ε ψ ι ά θα τ η ν κρίνανε σαν μια π ρ ά ξ η σι­ χ α μ ε ρ ή , κ ι ας ασχολούνται όλη μ έ ρ α οι π α τ ε ρ ά δ ε ς τους μ ε

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

73

τ έ τ ο ι ε ς δ ο υ λ ε ι έ ς . Ε κ ε ί ν η τ η σ τ ι γ μ ή α κ ο ύ σ τ η κ ε ο θόρυβος μιας ε ξ ω λ έ μ β ι α ς που π λ η σ ί α ζ ε . Ό λ ο ι γύρισαν και κοίταξαν. Κ α τ ά λ α β α πως ερχόταν ο Φ ι κ ρ έ τ . Τ ο σκάφος π λ η σ ί α σ ε μ ε μ ε γ ά λ η τ α χ ύ τ η τ α στην ε ξ έ δ ρ α και σ τ α μ ά τ η σ ε σ χ η μ α τ ί ζ ο ­ ντας φυσαλίδες σ τ η θάλασσα. Ο Φ ι κ ρ έ τ β γ ή κ ε μ ε δυσκολία σ τ η ν ξηρά. « Τ ι ν έ α , π α ι δ ι ά ; » ε ί π ε , και μου έ ρ ι ξ ε μια μ α τ ι ά . « Ν α σας σ υ σ τ ή σ ω » , ε ί π ε ο Β ε ν τ ά τ . « Ο Μ ε τ ί ν . . . ο Φ ι ­ κρέτ...» « Τ ι να σας κ ε ρ ά σ ω , π α ι δ ι ά ; » ρ ώ τ η σ ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Ό λ ο ι θέλησαν κόκα κόλα. Ο Φ ι κ ρ έ τ δ ε ν α π ά ν τ η σ ε καν, ζάρωσε μονάχα τα χ ε ί λ η του κ ι έ κ α ν ε μια χειρονομία που σ ή μ α ι ν ε « μ ' έχουν π ι ά σ ε ι τα διαβολιά μ ο υ » . Έ ρ ι ξ α μια ματιά στην Τ ζ ε ϊ λ ά ν , δεν είδα καμιά αντίδραση. Μ α κατάλαβα κά­ τ ι άλλο. Τ ο ξέρω καλά αυτό τ ο κόλπο του φίλου σας του Φ ι ­ κ ρ έ τ : παίζει το ρόλο του άντρα μ ε π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α . Αν είσαι ά σ χ η μ ο ς κ ι α ν ό η τ ο ς , π ρ έ π ε ι τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν να 'χεις σκάφος που να τ ρ έ χ ε ι μ ε τ α χ ύ τ η τ α μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η του ή χ ο υ , και να έ χ ε ι ς και π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α ώ σ τ ε να σε προσέχουν οι κ ο π έ λ ε ς . Η Τ ζ ε ϊ λ ά ν έ φ ε ρ ε τα α ν α ψ υ κ τ ι κ ά . Η παρέα κ ά θ ι σ ε α ρ κ ε ­ τ ή ώρα μ ε τα π ο τ ή ρ ι α στα χέρια κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ο ν τ α ς . « Θ έ λ ε τ ε ν' α κ ο ύ σ ε τ ε μ ο υ σ ι κ ή ; » « Τ ο βράδυ πού θα π ά μ ε » « Ε ί χ ε ς ένα δίσκο του Έ λ β ι ς . . . » « Ν α ι , πού είναι ο δίσκος Best

of

Elvis;»

«Δεν ξέρω». «Βαριέμαι...» « Τ ι θες να κ ά ν ο υ μ ε ; » Α ρ γ ό τ ε ρ α , σαν να κ ο υ ρ ά σ τ η κ α ν κι από τ ι ς κ ο υ β έ ν τ ε ς κι από τον ή λ ι ο που έ κ α ι γ ε , σώπασαν, μ ε τ ά π ά λ ι άρχισαν να

74

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μ ι λ ά ν ε , π ά λ ι σώπασαν και π ά λ ι μ ί λ η σ α ν όταν σ τ α μ ά τ η ­ σαν, α κ ο ύ σ τ η κ ε από τ ο μ α γ ν η τ ό φ ω ν ο μια μ ο υ σ ι κ ή , και τ ό ­ τ ε ε γ ώ σ κ έ φ τ η κ α πως κ ά τ ι έ π ρ ε π ε ε π ι τ έ λ ο υ ς να π ω . «Πολύ φτηνή μουσική, κατάλληλη για ασανσέρ», είπα. « Σ τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή τ έ τ ο ι α μ ο υ σ ι κ ή τ η ν ακούνε στα μ ε γ ά λ α τα­ ξίδια μ ε α σ α ν σ έ ρ » . « Μ ε γ ά λ α ταξίδια μ ε α σ α ν σ έ ρ ; » Ε ί π ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ν α ι , μ ί λ η σ ε ς , και τ ό τ ε μ ί λ η σ α κ ι ε γ ώ , κρυφοκοιτάζοντας γ ι α να β λ έ π ω αν μ ε παρακολουθείς, προ­ σπαθώντας να μ η ν κ α τ α λ ά β ε ι ς ότι σε κρυφοκοιτάζω, γ ι α τ ί , ναι, τ ε λ ι κ ά νομίζω πως ήμουν κιόλας ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς , και ν τ ρ ε ­ πόμουνα γ ι ' αυτό, όμως μ ί λ η σ α , ναι, μ ί λ η σ α , Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Ε ί π α γ ι α τ η σ η μ α σ ί α των ταξιδιών μ ε ασανσέρ σ τ η ζ ω ή τ ω ν κα­ τοίκων τ η ς Ν έ α ς Υόρκης, τόνισα ότι το Ε μ π ά ι ρ

Στέιτ

Μ π ί λ ν τ ι ν γ κ έ χ ε ι ύψος χίλια διακόσια πόδια και ε κ α τ ό ν δύο ορόφους, απ' όπου β λ έ π ε ι κανείς ένα πανόραμα π ε ν ή ν τ α μ ι ­ λίων, δεν ε ί π α β έ β α ι α ότι δεν π ή γ α π ο τ έ σ τ η Ν έ α Υ ό ρ κ η κι ότι όλα αυτά δ ε ν τα ε ί δ α , μα ήξερα π ω ς , σύμφωνα μ ε τ η ν έ κ δ ο σ η του 1957 τ η ς Ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α ς Μ π ρ ί τ ά ν ν ι κ α , ο π λ η ­ θυσμός τ η ς πόλης αυτής ή τ α ν 7.891.957 κ ά τ ο ι κ ο ι , ε ν ώ , σύμ­ φωνα μ ε τ η ν έ κ δ ο σ η του 1 9 4 0 , ή τ α ν 7 . 4 5 4 . 9 9 5 , κ ι ε ν ώ τα έ λ ε γ α αυτά, α κ ο ύ σ τ η κ ε η Φαφά να φωνάζει: «Κοίταξε τον! Τ ' αποστήθισε ο σπασίκλας!» Κ ι εσύ γ έ λ α σ ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , και τ ό τ ε θ έ λ η σ α να σας απο­ δ ε ί ξ ω πως δ ε ν ήμουνα σ π α σ ί κ λ α ς , κι α κ ό μ η , σ τ η ν προσπά­ θ ε ι α μου να σας δ ε ί ξ ω τ ο β α θ μ ό τ η ς ευφυΐας μου, ε ί π α ότι μου είναι πολύ πιο εύκολο να βρω τα πολλαπλάσια όλων των δ ι ψ ή φ ι ω ν αριθμών. « Ν α ι » , ε ί π ε ο Β ε ν τ ά τ . « Ο τύπος έ χ ε ι κ α τ α π λ η κ τ ι κ ό μυα­ λό, τ ο ξ έ ρ ε ι όλο τ ο σ χ ο λ ε ί ο » .

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

75

αΠόσο μας κάνουν δ ε κ α ε π τ ά ε π ί σαράντα ε ν ν έ α ; » ρώ­ τησε η Τζεϊλάν. Το βρήκα αμέσως. ((Οκτακόσια τ ρ ι ά ν τ α τ ρ ί α ! » « Ε β δ ο μ ή ν τ α φορές ε π ί δ ε κ α τ έ σ σ ε ρ α ; » «Εννιακόσια ογδόντα!» « Π ώ ς μπορούμε να ξέρουμε ότι είναι σωστά;» ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ ­ λάν. Ή μ ο υ ν α ν α σ τ α τ ω μ έ ν ο ς , μα χαμογελούσα. « Π ά ω να φ έ ρ ω χαρτί και μ ο λ ύ β ι » , ε ί π ε . Δ ε ν ά ν τ ε ξ ε ς τ ο ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ ό χ α μ ό γ ε λ ο μου και τ ι ν ά χ τ η ­ κ ε ς από τ η θ έ σ η σου, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , έ τ ρ ε ξ ε ς προς τα φοβερά ε κ ε ί ­ να έ π ι π λ α και γ ύ ρ ι σ ε ς φ ο υ ρ κ ι σ μ έ ν η , κ ρ α τ ώ ν τ α ς τ ο χαρτί αλληλογραφίας ενός ε λ β ε τ ι κ ο ύ ξενοδοχείου κ ι ένα α σ η μ έ ­ νιο σ τ ι λ ό . « Τ ρ ι ά ν τ α τρία ε π ί ε ί κ ο σ ι ε π τ ά ; » « ο κ τ α κ ό σ ι α ε ν ε ν ή ν τ α έ ν α » , « δ ε κ α ε π τ ά ε π ί είκοσι ε π τ ά ; » « π ε ν τ α κ ό σ ι α δέκα τ ρ ί α » , « ο γ δ ό ν τ α ένα ε π ί ε β δ ο μ ή ν τ α ε ν ν έ α ; » « έ ξ ι χ ι λ ι ά δ ε ς τ ρ ι α κ ό ­ σια ε ν ε ν ή ν τ α ε ν ν έ α » , « δ ε κ α ε π τ ά ε π ί δ ε κ α ε ν ν έ α ; » « τ ρ ι α κ ό ­ σια ε ί κ ο σ ι τ ρ ί α , όχι, τ ρ ι α κ ό σ ι α ε β δ ο μ ή ν τ α τ ρ ί α » . « Ξ α ν α π ο λ λ α π λ α σ ί α σ έ τ α , σε παρακαλώ, Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » « Κ α λ ά , τρια­ κόσια ε ί κ ο σ ι τ ρ ί α ! » , « ε ν ε ν ή ν τ α ε ν ν έ α ε π ί ε ν ε ν ή ν τ α ε ν ν έ α ; » « Α υ τ ό είναι πολύ ε ύ κ ο λ ο : ε ν ν έ α χ ι λ ι ά δ ε ς οκτακόσια έ ν α ! » Φ ο υ ρ κ ι ζ ό σ ο υ ν , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , φουρκιζόσουν, σ ε β α θ μ ό που έ ν ι ω θ α αποστροφή γ ι α τον εαυτό μου. « Α λ ή θ ε ι α , τα α π ο σ τ ή θ ι σ ε ς σαν σ π α σ ί κ λ α ς ! » Ε γ ώ α ρ κ έ σ τ η κ α να χ α μ ο γ ε λ ά σ ω , και σ κ έ φ τ η κ α ό τ ι τα χυδαία και σκάρτα ε κ ε ί ν α β ι β λ ί α που γράφουνε πως όλοι οι έ ρ ω τ ε ς αρχίζουν μ ε τ ο μίσος πολύ πιθανό να λ έ ν ε τ η ν α λ ή ­ θεια.

76

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Έ π ε ι τ α η Τ ζ ε ϊ λ ά ν π ή γ ε γ ι α σ κ ι μ ε τ ο ταχύπλοο του Φ ι ­ κ ρ έ τ κ ι ε γ ώ άρχισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι τον α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό , κ ι ήμουνα σίγουρος πως α υ τ έ ς οι σ κ έ ψ ε ι ς θα μ ε τυραννούσαν μ έ χ ρ ι τα μ ε σ ά ν υ χ τ α , γ ι α τ ί , που να π ά ρ ε ι ο δ ι ά β ο λ ο ς , π ί ­ στευα πια πως ήμουνα ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς .

6

Ξ ύ π ν η σ α , σ η κ ώ θ η κ α , ν τ ύ θ η κ α , έ β α λ α τ η γ ρ α β ά τ α και τ ο σ α κ ά κ ι μου και β γ ή κ α έ ξ ω . Ή τ α ν έ ν α ή σ υ χ ο , ολόλαμπρο, όμορφο πρωινό. Σ τ α δ έ ν τ ρ α κοράκια και σπουργίτια. Κ ο ί ­ ταξα τα παντζούρια. Ό λ α ή τ α ν κ λ ε ι σ τ ά , κ ο ι μ ο ύ ν τ α ι , χ τ ε ς κ ο ι μ ή θ η κ α ν αργά. Ο Φ α ρ ο ύ κ ή π ι ε , κ ι όσο έ π ι ν ε , η Ν ι λ ­ γ κ ι ο ύ ν τον κ ο ί τ α ζ ε . Η κυρά από π ά ν ω συνέχεια φώναζε. Ο ΙΥΙετίν δ ε ν ξέρω τ ι ώρα ή ρ θ ε γ ι α ύπνο, δ ε ν τον άκουσα. Γ ι α να μ η ν τους ξ υ π ν ή σ ω , δούλεψα πολύ σιγά τ η ν αντλία, έ π λ υ ­ να μ ε κρύο νερό τ ο π ρ ό σ ω π ο μ ο υ , κ α τ ό π ι ν μ π ή κ α μ έ σ α , σ τ η ν κουζίνα, έ κ ο ψ α δυο φ έ τ ε ς ψ ω μ ί , τ ι ς π ή ρ α , π ή γ α στο κ ο τ έ τ σ ι , άνοιξα τ η ν πόρτα. Ο ι κ ό τ ε ς φύγανε κακαρίζοντας. Πήρα δυο αυγά, τα τ ρ ύ π η σ α μ ε προσοχή από π ά ν ω , τα ρού­ φηξα, έφαγα και τ ο ψ ω μ ί μου. Π ή ρ α τα υπόλοιπα αυγά και γύρισα σ τ η ν κουζίνα δίχως να κ λ ε ί σ ω τ η ν πόρτα του κ ο τ ε τσιού. Ξ α φ ν ι ά σ τ η κ α : η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , μ ε τ η ν τ σ ά ν τ α στο χ έ ­ ρι, έ φ ε υ γ ε . Ό τ α ν μ ε ε ί δ ε , χ α μ ο γ έ λ α σ ε . «Καλημέρα, Ρετζέπ». « Γ ι α πού τ έ τ ο ι α ώ ρ α ; » « Γ ι α μ π ά ν ι ο . Α ρ γ ό τ ε ρ α θα έ χ ε ι πολύ κόσμο. Θα ρίξω μια βουτιά. Τ ' αυγά είναι από το κ ο τ έ τ σ ι ; »

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

78

« Ν α ι » , είπα, κι ένιωσα κάπως ένοχος. « Θ α π ά ρ ε τ ε πρωι­ νό;» «Θα πάρω», ε ί π ε η Νιλγκιούν, γ έ λ α σ ε κι έφυγε. Τ η ν κοίταξα από π ί σ ω . Μ ι α π ρ ο σ ε χ τ ι κ ή , ραφιναρισμέ­ ν η , ε π ι φ υ λ α κ τ ι κ ή γατούλα. Σ τ α γ υ μ ν ά τ η ς πόδια, π έ δ ι λ α . Μ ι κ ρ ή , ε ί χ ε πολύ λ ε π τ έ ς γ ά μ π ε ς , σαν σ π ί ρ τ α . Μ π ή κ α μ έ ­ σα, έ β α λ α νερό γ ι α τ ο τ σ ά ι . Έ τ σ ι ή τ α ν κ ι η μ η τ έ ρ α τ η ς . Τ ώ ρ α είναι στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο . Θα π ά μ ε στον τάφο τ η ς , θα π ρ ο σ ε υ χ η θ ο ύ μ ε . Θυμάσαι τ η μανούλα σου; Π ώ ς να τ η θυ­ μ η θ ε ί , ή τ α ν τριών χρονών. Ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς ή τ α ν καϊμα­ κ ά μ η ς κάπου στην Α ν α τ ο λ ή , τα τ ε λ ε υ τ α ί α καλοκαίρια τούς έ σ τ ε λ ν ε εδώ. Η μ η τ έ ρ α σου καθόταν στον κ ή π ο , στην αγκα­ λιά τ η ς ο Μ ε τ ί ν , δ ί π λ α τ η ς ε σ ύ , όλη μ έ ρ α ο ή λ ι ο ς έ π ε φ τ ε στο χλομό τ η ς πρόσωπο, μα, όταν γύριζε στο Κ ε μ ά χ , το πρό­ σωπο τ η ς ή τ α ν κάτασπρο όπως τ η μ έ ρ α που ερχόταν. Θ έ ­ λ ε τ ε βυσσινάδα, μ ι κ ρ ή κυρία; τ η ρωτούσα. Ε υ χ α ρ ι σ τ ώ , Ρ ε ­ τ ζ έ π ε φ έ ν τ η , έ λ ε γ ε , άφησε τ η ν ε δ ώ · ο Μ ε τ ί ν π ά ν τ α σ τ η ν αγκαλιά τ η ς · άφηνα τ η βυσσινάδα, ύστερα από δυο ώρες ε ρ ­ χόμουν κι έ β λ ε π α τ ο π ο τ ή ρ ι , μονάχα δυο γ ο υ λ ι έ ς ε ί χ ε π ι ε ι . Κ α τ ό π ι ν ερχόταν ο κύριος Φαρούκ, ι δ ρ ω μ έ ν ο ς και χοντρός, μ η τ έ ρ α , πείνασα, έ λ ε γ ε , κ ι έ π ι ν ε όλη τ η βυσσινάδα μονο­ ρούφι. Μ π ρ ά β ο τ ο υ ! Έ β γ α λ α τ ο τ ρ α π ε ζ ο μ ά ν τ ι λ ο και τ ο άπλωσα στο τ ρ α π έ ζ ι , η μυρωδιά μού τ ρ ύ π η σ ε τ η μ ύ τ η . Ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ χ τ ε ς έ χ υ σ ε ρακί στο τ ρ α π έ ζ ι . Π ή γ α , πήρα το πανί, τ ο σκούπισα. Τ ο νερό έ β ρ α σ ε , τ ο έ β α λ α σ τ η ν τ σ α γ ι έ ρ α . Α π ό χ τ ε ς ε ί χ ε μ ε ί ν ε ι και λ ί γ ο γ ά λ α . Μ ά λ λ ο ν αύριο θα π ή γ α ι ν α στον Ν ε β ­ ζάτ. Θ υ μ ή θ η κ α τ ο κ α φ ε ν ε ί ο , αλλά σ υ γ κ ρ α τ ή θ η κ α και συ­ ν έ χ ι σ α τ η δουλειά. Π έ ρ α σ ε λ ί γ η ώρα. Ε ν ώ ετοίμαζα το τ ρ α π έ ζ ι , άκουσα τον

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

79

κύριο Φαρούκ να κ α τ ε β α ί ν ε ι τ η σ κ ά λ α . Τ ο π ε ρ π ά τ η μ α του ή τ α ν αργό και βαρύ, τρίζανε τα σκαλοπάτια* μου θύμιζε τον π α π π ο ύ τ ο υ . Χ α σ μ ο υ ρ ή θ η κ ε και κ ά τ ι μουρμούρισε. « Τ ο τ σ ά ι είναι έ τ ο ι μ ο » , ε ί π α . « Κ α θ ί σ τ ε να σαζ φέρω το πρωινό σ α ς » . Σ ω ρ ι ά σ τ η κ ε σ τ η ν κ α ρ έ κ λ α όπου καθόταν χ τ ε ς τ η νύχτα κι έ π ι ν ε . « Θ έ λ ε τ ε και γ ά λ α ; » ρώτησα. « Τ ο γ ά λ α μας είναι πολύ καλό, π α χ ύ » . « Ν α ι » , ε ί π ε . « Κ ά ν ε ι καλό στο σ τ ο μ ά χ ι μ ο υ » . Π ή γ α στην κουζίνα. Τ ο στομάχι. Κ ά θ ε μ έ ρ α το ποτό μα­ ζεύεται ε κ ε ί σαν δ η λ η τ ή ρ ι ο και στο τ έ λ ο ς ανοίγει μια τρύπα. Αν συνεχίσεις να π ί ν ε ι ς , θα π ε θ ά ν ε ι ς , ε ί χ ε π ε ι η κυρά. Ά κ ο υ ­ σες τ ι ε ί π ε ο γιατρός. Ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς , μ ε σ κ υ μ μ έ ν ο το κ ε ­ φάλι, σκεφτόταν. Έ π ε ι τ α ε ί π ε : Κ α λ ύ τ ε ρ α να π ε θ ά ν ω παρά να σ τ α μ α τ ή σ ε ι να δουλεύει τ ο μυαλό μου, μάνα, αν σταμα­ τ ή σ ω να σ κ έ φ τ ο μ α ι , δεν θα μπορώ να ζήσω. Α υ τ ό δεν είναι σ κ έ ψ η , π α ι δ ά κ ι μ ο υ , είναι θ λ ί ψ η , μα ε ί χ α ν ξ ε χ ά σ ε ι πια ν ' ακούνε ο ένας τον άλλο. Α ρ γ ό τ ε ρ α , ο Ν τ ο γ ά ν π έ θ α ν ε , ε ν ώ έ γ ρ α φ ε ε κ ε ί ν α τα γ ρ ά μ μ α τ α . Ξερνούσε αίμα, όπως κι ο πα­ τέρας τ ο υ , ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , β έ β α ι α το αίμα ερχόταν από τ ο στο­ μάχι τ ο υ , κι η κυρά ξεφώνιζε κ ι έ κ λ α ι γ ε , μ ε φώναζε, λ ε ς και μπορούσα ε γ ώ να κ ά ν ω κ ά τ ι . Π ρ ο τ ο ύ π ε θ ά ν ε ι , έ β γ α λ α τ ο μ α τ ω μ έ ν ο του π ο υ κ ά μ ι σ ο , του φόρεσα ένα φ ρ ε σ κ ο σ ι δ ε ρ ω μ έ ν ο , καθαρό, και τ ό τ ε π έ θ α ν ε . Θα π ά μ ε στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο . Έ β ρ α σ α τ ο γ ά λ α και γ έ μ ι σ α το π ο τ ή ρ ι τ ο υ . Έ ν α σκοτά­ δι είναι τ ο σ τ ο μ ά χ ι , ένας κόσμος ά γ ν ω σ τ ο ς , που μονάχα ο π ρ ο φ ή τ η ς Ιωνάς γ ν ώ ρ ι σ ε . Σ α ν φέρνω στο νου μου ε κ ε ί ν η τ η σ κ ο τ ε ι ν ή τ ρ ύ π α , α ν α τ ρ ι χ ι ά ζ ω . Ό μ ω ς ε γ ώ , σαν να μ η ν έ χ ω στομάχι* ε π ε ι δ ή ε γ ώ ξέρω τα όριά μου, δ ε ν ε ί μ α ι σαν

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

80

αυτούς, ξέρω α κ ό μ η και να ξ ε χ ν ώ . Μ ό λ ι ς του π ή γ α τ ο γ ά ­ λα, ή ρ θ ε κ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , τόσο γ ρ ή γ ο ρ α ! Τ α μ α λ λ ι ά τ η ς β ρ ε γ μ έ ν α , ωραία. « Ν α σας φέρω τ ο πρωινό σ α ς ; » ε ί π α . « Η γιαγιά δεν κατεβαίνει για πρωινό;» ρώτησε η Ν ι λ ­ γκιούν. « Κ α τ ε β α ί ν ε ι » , ε ί π α . « Μ ο ν ά χ α τ ο πρωί και τ ο βράδυ κα­ τεβαίνει». « Τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι γιατί δεν κατεβαίνει;» « Τ η ν ε ν ο χ λ ε ί ο θόρυβος από τ η ν π λ α ζ » , ε ί π α . « Τ α μ ε ­ σημέρια της πηγαίνω το δίσκο». «Να περιμένουμε τ η γιαγιά!» είπε η Νιλγκιούν. « Π ό τ ε ξυπνάει;» « Θ α 'χει ξ υ π ν ή σ ε ι προ π ο λ λ ο ύ » , ε ί π α . Κ ο ί τ α ξ α τ ο ρολόι μου, ο κ τ ώ και μ ι σ ή . «Άκου, Ρ ε τ ζ έ π » , είπε η Νιλγκιούν. «Πήρα την εφημερί­ δα από τον μ π α κ ά λ η . Α π ό δω και πέρα θα τ η ν παίρνω ε γ ώ κάθε πρωί». « Ε σ ε ί ς ξ έ ρ ε τ ε » , ε ί π α και β γ ή κ α . « Τ ι να τ η ν κ ά ν ε ι ς τ η ε φ η μ ε ρ ί δ α ; » ε ί π ε ξαφνικά ο κύριος Φαρούκ δυνατά. « Μ α θ α ί ν ε ι ς ποιοι σκότωσαν πόσους, π ό ­ σοι α π ' αυτούς ή τ α ν φ α σ ί σ τ ε ς , πόσοι μ α ρ ξ ι σ τ έ ς και πόσοι αδιάφοροι, και λ ο ι π ό ν ; » Μ π ή κ α μέσα, ανέβηκα επάνω. Γιατί αυτή η βιασύνη, τι θ έ λ ε τ ε , γ ι α τ ί ε ί σ τ ε ά π λ η σ τ ο ι , τ ι παραπάνω θ έ λ ε τ ε ; Ε σ ύ δεν μ π ο ρ ε ί ς να ξ έ ρ ε ι ς , Ρ ε τ ζ έ π ! Ο θάνατος! Αν και τον φοβάμαι, σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ο θ ά ν α τ ο , γ ι α τ ί ο άνθρωπος είναι π ε ρ ί ε ρ γ ο ς . Η β ά σ η τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς είναι η π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α , ε ί χ ε π ε ι ο Σ ε λ α χ α ­ τίν, κ α τ ά λ α β ε ς , Ρ ε τ ζ έ π ; Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω , χτύπησα τ η ν πόρ­ τα τ η ς .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

81

«Ποιος είναι;» « Ε γ ώ ε ί μ α ι , κ υ ρ ί α » , ε ί π α και μ π ή κ α μ έ σ α . Ε ί χ ε ανοίξει τ η ν ντουλάπα κ ι έ ψ α χ ν ε κ ά τ ι να β ρ ε ι . Κ α μ ώ θ η κ ε πως τ η ν κ λ ε ί ν ε ι . « Τ ι ε ί ν α ι ; » ε ί π ε . « Γ ι α τ ί ξεφωνίζουν κ ά τ ω ; » « Σ α ς περιμένουν για το πρωινό». « Γ ι ' αυτό ξεφωνίζουν;» Σ τ ο δ ω μ ά τ ι ο ή τ α ν δ ι ά χ υ τ η . η μυρωδιά τ η ς παλιάς ντου­ λάπας. Μ ύ ρ ι ζ α και θυμόμουνα. « Ό χ ι » , είπα. «Κάνουν αστεία». « Π ρ ω ί πρωί στο τ ρ α π έ ζ ι ; » « Α ν αυτό π ε ρ ι μ έ ν ε τ ε να σας π ω , ο κύριος Φαρούκ δ ε ν π ί ν ε ι . Πίνουν τ έ τ ο ι α ώ ρ α ; » « Μ η ν π α ί ρ ν ε ι ς τ ο μ έ ρ ο ς τ ο υ ς ! » ε ί π ε . « Κ α ι μ η μου λ ε ς ψ έ μ α τ α ! Α μ έ σ ω ς τ ο κ α τ α λ α β α ί ν ω όταν μου λ ε ς ψ έ μ α τ α ! » « Δ ε ν λέω ψ έ μ α τ α » , είπα. «Σας περιμένουν για το πρωι­ νό!» Έ ρ ι ξ ε μια μ α τ ι ά σ τ η μ ι σ ά ν ο ι χ τ η ντουλάπα. « Ν α σας β ο η θ ή σ ω να κ α τ ε β ε ί τ ε κ ά τ ω ; » «Όχι!» « Θ α φ ά τ ε ε δ ώ ; Ν α σας φ έ ρ ω τ ο δ ί σ κ ο ; » « Φ έ ρ ' τον. Κ α ι π ε ς τους να ε τ ο ι μ α σ τ ο ύ ν » . «Είναι έτοιμοι». «Κλείσε την πόρτα». Τ η ν έ κ λ ε ι σ α , κ α τ έ β η κ α τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Κ ά θ ε χρόνο, προτού π ά ε ι στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο , ψ ά χ ν ε ι τ η ν ν τ ο υ λ ά π α , θαρρείς και κ ά τ ι θ έ λ ε ι να β ρ ε ι , κ ά τ ι που π ο τ έ δ ε ν β ρ ή κ ε και που π ο τ έ δ ε ν φ ό ρ ε σ ε . Τ ε λ ι κ ά φοράει τ ο παράξενο, τ ο φοβερό ε κ ε ί ν ο χοντρό παλτό. Μ π ή κ α σ τ η ν κουζίνα, π ή ρ α ψ ω μ ί και τους το πήγα.

82

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

((Διάβασε!» έ λ ε γ ε ο κύριος Φαρούκ σ τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ι ά ­ β α σ ε να δ ο ύ μ ε πόσοι σ κ ο τ ώ θ η κ α ν σήμερα!)) «Δεκαεφτά», είπε η Νιλγκιούν. « Ε , και ποιο είναι τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α ; » Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν κ α μ ώ θ η κ ε πως δ ε ν άκουσε τον αδελφό τ η ς κ ι έ χ ω σ ε τ η μ ύ τ η τ η ς πιο βαθιά σ τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α . « Κ α μ ι ά σ η μ α σ ί α δ ε ν έχουν πια όλα α υ τ ά » , ε ί π ε ο Φ α ­ ρούκ, κάπως ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ς . « Η κυρία δ ε ν θα κ α τ έ β ε ι γ ι α τ ο π ρ ω ι ν ό » , ε ί π α . « Φ έ ρ ν ω τ ο δικό σας». « Γ ι α τ ί δεν κ α τ ε β α ί ν ε ι ; » « Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ί π α . « Κ ά τ ι ψ ά χ ν ε ι σ τ η ν ντουλάπα τ η ς » . «Καλά, φέρε το δικό μας». « Δ ε σ π ο ι ν ί ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ί π α , « κ ά θ ε σ τ ε μ ε β ρ ε γ μ έ ν ο μα­ γ ι ό , θα κ ρ υ ώ σ ε τ ε . Α ν ε β ε ί τ ε ε π ά ν ω , α λ λ ά ξ τ ε και μ ε τ ά δια­ β ά ζ ε τ ε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α σας». « Β λ έ π ε ι ς , ο ύ τ ε σ' α κ ο ύ ε ι κ α ν » , ε ί π ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ . « Ε ί ν α ι α κ ό μ η νέα, τόσο, που π ι σ τ ε ύ ε ι στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς . Δια­ βάζει μ ε αγωνία γ ι α τ ι ς δολοφονίες». Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μου χ α μ ο γ έ λ α σ ε και σ η κ ώ θ η κ ε . Κ ι ε γ ώ π ή ­ γ α σ τ η ν κουζίνα. Ν α π ι σ τ ε ύ ε ι κ α ν ε ί ς στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς ; Γ ύ ­ ρισα τ ι ς φρυγανιές κι ε τ ο ί μ α σ α τ ο δίσκο τ η ς κυράς. Α υ τ ή διαβάζει ε φ η μ ε ρ ί δ α γ ι α να δ ε ι αν π έ θ α ν ε κανένας γ ν ω σ τ ό ς τ η ς η λ ι κ ι ω μ έ ν ο ς , όχι αν σ κ ο τ ώ θ η κ ε ή δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε κά­ ποιος ν έ ο ς . Τ η ς π η γ α ί ν ω τ ο δ ί σ κ ο . Κ ά π ο τ ε δ υ σ κ ο λ ε ύ ε τ α ι να διαβάσει και να κ α τ α λ ά β ε ι τα ονόματα, στις α γ γ ε λ ί ε ς θα­ νάτου που δημοσιεύουν οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , ε κ ν ε υ ρ ί ζ ε τ α ι , γ κ ρ ι ­ ν ι ά ζ ε ι , κατόπιν κ ό β ε ι τ η ν α γ γ ε λ ί α . Α ν δ ε ν έ χ ε ι π ο λ λ ά ν ε ύ ­ ρα κ ι ε ί μ α ι κοντά τ η ς , γ ε λ ά ε ι κ ο ρ ο ϊ δ ε υ τ ι κ ά μ ε τα ε π ί θ ε τ α τ ω ν ν ε κ ρ ώ ν . Τ ι παράξενα ε π ί θ ε τ α είναι αυτά, ε π ί θ ε τ α που

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

83

οδηγούν κατευθείαν στην κόλαση, τι νόημα έ χ ε ι αυτή η υ π ο χ ρ έ ω σ η να έ χ ο υ μ ε ένα ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ό όνομα; Σ κ έ φ τ η κ α : Τ ο ε π ί θ ε τ ο του π α τ έ ρ α μου, που τ ο έ δ ω σ ε και σ' ε μ έ ν α , εί­ ναι Κ α ρ α τ ά ς . * Φ α ν ε ρ ή η σ η μ α σ ί α τ ο υ . Τ α ε π ί θ ε τ α ο ρ ι σ μ έ ­ νων α ν θ ρ ώ π ω ν ε ί ν α ι α κ α τ α λ α β ί σ τ ι κ α , όπως αυτών ε δ ώ . Χ τ ύ π η σ α τ η ν πόρτα και μ π ή κ α . Η κυρά εξακολουθούσε να ψ ά χ ν ε ι στην ντουλάπα. « Σ α ς έφερα τ ο πρωινό σας». «Άφησε τ ο ε κ ε ί » . « Θ α π ρ έ π ε ι να φ ά τ ε α μ έ σ ω ς » , ε ί π α . « Ν α μην κρυώσει το γάλα σας». « Κ α λ ά , κ α λ ά ! » ε ί π ε . Τ ο μ ά τ ι τ η ς δ ε ν ή τ α ν στο δίσκο μα σ τ η ν ντουλάπα. « Κ λ ε ί σ ε τ η ν π ό ρ τ α » . Τ η ν έ κ λ ε ι σ α . Α μ έ σ ω ς μ ε τ ά θ υ μ ή θ η κ α τ ο ψ ω μ ί που φρυγάνιζα, κ α τ έ β η κ α τ ρ έ χ ο ν τ α ς . Ε υ τ υ χ ώ ς δ ε ν ε ί χ ε καεί. Έ β α ­ λα στο δίσκο τ ο πρωινό και τα αυγά τ η ς δεσποινίδας Ν ι λ ­ γκιούν και τους τα π ή γ α . « Μ ε συγχωρείτε, άργησα», είπα. « Ο Μ ε τ ί ν δεν θα 'ρθει για π ρ ω ι ν ό ; » ρ ώ τ η σ ε ο κύριος Φα­ ρούκ. Ξ α ν α ν έ β η κ α ε π ά ν ω , μ π ή κ α στο δ ω μ ά τ ι ο του Μ ε τ ί ν , τον ξύπνησα κι άνοιξα τα παντζούρια. Γ κ ρ ί ν ι α ξ ε , κ α τ έ β η κ α κά­ τ ω , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ζ ή τ η σ ε τ σ ά ι , π ή γ α σ τ η ν κουζίνα, π ή ρ α τ ο τ σ ά ι , στο μ ε τ α ξ ύ ε ί χ ε κ α τ έ β ε ι κ ι ο Μ ε τ ί ν και καθόταν στο τραπέζι. « Σ α ς φέρνω α μ έ σ ω ς τ ο πρωινό σ α ς » , ε ί π α . « Τ ι ώρα ή ρ θ ε ς χ τ ε ς το β ρ ά δ υ ; » ρ ώ τ η σ ε ο κύριος Φαρούκ. «Δεν θυμάμαι!» είπε ο Μετίν. Φορούσε μονάχα μ α γ ι ό και π ο υ κ ά μ ι σ ο . * Μ α ύ ρ η πέτρα.

84

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ά φ η σ ε ς καθόλου β ε ν ζ ί ν η στο α μ ά ξ ι ; » ρ ώ τ η σ ε ο κύριος Φαρούκ. « Μ η ν α ν η σ υ χ ε ί ς ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ε ί χ α μ ε άλλο αυτοκί­ ν η τ ο . Τ ο Α ν α ν τ ό λ ε δ ώ είναι λ ί γ ο . . . » «Λίγο, τ ι ; » είπε η Νιλγκιούν. « Δ ι ά β α ζ ε εσύ τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α σου, ε γ ώ μ ι λ ά ω μ ε τον αδελ­ φό μ ο υ » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . Π ή γ α να πάρω κι άλλο τ σ ά ι . Έ β α λ α να φρυγανίσω κ ι άλ­ λο ψ ω μ ί . Έ φ ε ρ α τ ο τ σ ά ι . « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » ρ ώ τ η σ α . « Ό λ ο ι ρωτούν γ ι α σ έ ν α » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Κ α ι τ ι μ' α υ τ ό ; » έ κ α ν ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Π α λ ι ό τ ε ρ α έ κ α ν ε ς παρέα μ ε τα κ ο ρ ί τ σ ι α » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ή σ α σ τ α ν π ά ν τ α μαζί. Τ ώ ρ α δ ι ά β α σ ε ς δυο-τρία β ι β λ ί α και τις περιφρονείς». « Δ ε ν τ ι ς περιφρονώ. Α π λ ώ ς δ ε ν θ έ λ ω να τ ι ς δ ω » . « Τ ι ς π ε ρ ι φ ρ ο ν ε ί ς . Ο άνθρωπος λ έ ε ι τουλάχιστον μια κα­ λημέρα». « Ε γ ώ δ ε ν θ έ λ ω να π ω ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » ρ ώ τ η σ α . « Τ α β λ έ π ε ι ς ; Η ιδεολογία σ' έ χ ε ι κ ά ν ε ι α γ ε ν ή » . «Ξέρεις τι σημαίνει ιδεολογία;» είπε η Νιλγκιούν. « Π ώ ς δεν ξ έ ρ ω » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ η ς α δ ε λ φ ή ς μου τώρα, τον τ ε λ ε υ τ α ί ο καιρό, τ η ς κ ά ν α ν ε π λ ύ σ η ε γ κ ε φ ά λ ο υ , τ ο β λ έ ­ πω καθημερινά». «Βλάκα!» « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » « Μ η ν τ σ α κ ώ ν ε σ τ ε , π α ι δ ι ά » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » «Δεν θέλω», είπε ο Μετίν.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

85

Έ τ ρ ε ξ α στην κουζίνα, γύρισα τα ψωμιά. Τ η ς κάνανε, λ έ ε ι , π λ ύ σ η ε γ κ ε φ ά λ ο υ . Ό σ ο μένουν οι β ρ ο μ ι έ ς στο μυαλό τους, όσο δ ε ν τ ο καθαρίζουν από τ ι ς ψ ε υ τ ι έ ς και τ ι ς α π ά τ ε ς , δ ε ν θα μ π ο ρ έ σ ο υ μ ε να ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ο ύ μ ε , έ λ ε γ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , αυ­ τός είναι ο λόγος που γράφω χρόνια τώρα, Φ α τ μ ά , αυτός ε ί ­ ναι ο λόγος. Ή π ι α μισό π ο τ ή ρ ι γ ά λ α . Ό τ α ν ρόδισαν οι φρυ­ γ α ν ι έ ς , τ ι ς π ή γ α στα παιδιά. « Σ τ ο ν τάφο, όταν π ρ ο σ ε ύ χ ε τ α ι η γ ι α γ ι ά , να π ρ ο σ ε ύ χ ε σ τ ε κ ι ε σ ε ί ς ! » έ λ ε γ ε ο κύριος Φαρούκ. « Ξ έ χ α σ α τ ι ς π ρ ο σ ε υ χ έ ς που μου ε ί χ ε μ ά θ ε ι η θ ε ί α μου, είπε η Νιλγκιούν. «Πολύ γρήγορα τις ξέχασες!» είπε ο Μ ε τ ί ν . « Μ α κ ι ε γ ώ τ ι ς ξ έ χ α σ α » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Α ν ο ί ξ ­ τ ε τουλάχιστον τα χέρια σας σαν να π ρ ο σ ε ύ χ ε σ τ ε , όπως αυ­ τ ή , γ ι α να μ η σ τ ε ν ο χ ω ρ η θ ε ί , αυτό μ ο ν ά χ α » . « Μ η ν ανησυχείς, θα τα ανοίξω», ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ε γ ώ δεν δίνω σ η μ α σ ί α σε κ ά τ ι τ έ τ ο ι α » . « Κ ά ν ε τ ο ίδιο κ ι ε σ ύ , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Κ α ι κ ά λ υ ψ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σου μ ε κ ά τ ι » . « Κ α λ ά » , είπε η Νιλγκιούν. « Α υ τ ό δ ε ν θα είναι α ν τ ί θ ε τ ο μ ε τ η ν ι δ ε ο λ ο γ ί α σ ο υ ; » εί­ πε ο Μετίν. Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω και χτύπησα τ η ν πόρτα τ η ς κυράς. Μ π ή κ α μ έ σ α . Ε ί χ ε φάει τ ο πρωινό τ η ς και σ τ ε κ ό τ α ν μ π ρ ο ­ στά σ τ η ν ντουλάπα. « Τ ι είναι;» ρώτησε. « Τ ι θέλεις;» « Θ έ λ ε τ ε άλλο έ ν α π ο τ ή ρ ι γ ά λ α ; » «Δεν θέλω». Π ή ρ α τ ο δ ί σ κ ο , αλλά ξαφνικά έ κ λ ε ι σ ε τ η ν ντουλάπα και φώναξε:

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

86

« Μ η ν πλησιάζεις!» « Δ ε ν π λ η σ ι ά ζ ω , κ υ ρ ί α ! » ε ί π α . « Κ α θ ώ ς β λ έ π ε τ ε , παίρνω μονάχα το δ ί σ κ ο » . « Τ ι κάνουν κ ά τ ω ; » «Ετοιμάζονται». « Δ ε ν μ π ό ρ ε σ α α κ ό μ η να δ ι α λ έ ξ ω . . . » ε ί π ε κ α ι , σαν να ν τ ρ ά π η κ ε ξαφνικά, γ ύ ρ ι σ ε το κ ε φ ά λ ι τ η ς προς τ η ν ντουλά­ πα. « Κ ά ν τ ε γ ρ ή γ ο ρ α , κ υ ρ ί α ! » ε ί π α . « Ν α μ η μας π ι ά σ ε ι ζ έ ­ στη!» « Κ α λ ά , καλά. Κ λ ε ί σ ε τ η ν π ό ρ τ α » . Κ α τ έ β η κ α σ τ η ν κουζίνα κ ι έ β α λ α ν ε ρ ό γ ι α τ α π ι ά τ α . Ή π ι α λ ί γ ο γ ά λ α α κ ό μ η κ α ι , π ε ρ ι μ έ ν ο ν τ α ς να ζ ε σ τ α θ ε ί το νερό, σ κ έ φ τ η κ α τ ο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο - τ α ρ ά χ τ η κ α , έ ν ι ω σ α ά σ χ η ­ μα, σ κ έ φ τ η κ α τα π ρ ά γ μ α τ α του στο π λ υ σ τ α ρ ι ό , τ α ε ρ γ α ­ λ ε ί α τ ο υ . Μ ε ρ ι κ έ ς φορές ο άνθρωπος θ έ λ ε ι να κ λ ά ψ ε ι στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο . Ο κύριος Μ ε τ ί ν ζ ή τ η σ ε τ σ ά ι , του π ή γ α . Ο κύ­ ριος Φαρούκ κ ο ί τ α ζ ε τον κ ή π ο κ α π ν ί ζ ο ν τ α ς . Κ α ν ε ί ς τους δ ε ν μ ι λ ο ύ σ ε . Μ π ή κ α μ έ σ α , έπλυνα τα π ι ά τ α και τα μαχαι­ ροπίρουνα. Ό τ α ν ξ α ν α π ή γ α κ ο ν τ ά τ ο υ ς , ο κύριος Μ ε τ ί ν ή τ α ν έ τ ο ι μ ο ς , ν τ υ μ έ ν ο ς . Κ ι ε γ ώ γύρισα, έ β γ α λ α τ η ν ποδιά μου, έριξα μια ματιά σ τ η γ ρ α β ά τ α και το σακάκι μου, χ τ έ ­ νισα τα μ α λ λ ι ά μου, όπως στο κουρείο όταν μ ε χ τ ε ν ί ζ ε ι ο κουρέας, κ ο ι τ ά χ τ η κ α στον κ α θ ρ έ φ τ η , χ α μ ο γ έ λ α σ α και β γ ή ­ κα έ ξ ω . « Ε ί μ α σ τ ε έ τ ο ι μ ο ι » , είπα. Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω . Η κυρά, ε π ι τ έ λ ο υ ς , ε ί χ ε ν τ υ θ ε ί . Π ά λ ι φορούσε ε κ ε ί ν ο το απαίσιο μαύρο παλτό. Ε π ε ι δ ή η κυρά κά­ θ ε χρόνο κ ό ν τ α ι ν ε λ ί γ ο , ο ποδόγυρος του ακουμπούσε στο π ά τ ω μ α . Α π ό κ ά τ ω φαίνονταν οι μ ύ τ ε ς τ ω ν π α π ο υ τ σ ι ώ ν

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ

ΣΙΩΠΗΣ

87

τ η ς , που μοιάζανε μ ε τ ι ς μ ύ τ ε ς δύο α λ ε π ο ύ δ ω ν . Φορούσε μ α ν τ ί λ α . Ό τ α ν μ ε ε ί δ ε , μου φ ά ν η κ ε ότι ν τ ρ ά π η κ ε λ ί γ ο . « Μ ' α υ τ ή τ η ζ έ σ τ η , θα ι δ ρ ώ σ ε τ ε έ τ σ ι που ν τ υ θ ή κ α τ ε » , τ η ς είπα. « Ό λ ο ι είναι έ τ ο ι μ ο ι ; » ρ ώ τ η σ ε . «Είναι έτοιμοι, κυρία». Έ ρ ι ξ ε μια ματιά στην κ ά μ α ρ η , κάτι έ ψ α ξ ε , ε ί δ ε ότι η ντουλάπα ή τ α ν κ λ ε ι σ τ ή , ξανάψαξε κ ά τ ι να β ρ ε ι , ξανακοί­ τ α ξ ε τ η ν ν τ ο υ λ ά π α και τ έ λ ο ς σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε μ έ ν α , « Ά ν τ ε , β ο ή θ η σ ε μ ε τώρα να κ α τ έ β ω κ ά τ ω » , μου ε ί π ε . Β γ ή κ α μ ε από τ ο δ ω μ ά τ ι ο . Ε ί δ ε που έ κ λ ε ι σ α τ η ν πόρτα, τ η ν έ σ π ρ ω ξ ε μ ε τ ο χ έ ρ ι τ η ς κ ι η ίδια. Σ τ η ν αρχή τ η ς σκά­ λας δ ε ν σ τ η ρ ί χ τ η κ ε στο μπαστούνι τ η ς μα σ' ε μ έ ν α . Κ α τ ε ­ β ή κ α μ ε σιγά σιγά. Ε ν ώ ετοιμαζόμασταν να τ η β ά λ ο υ μ ε στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , ήρθαν κ ι οι άλλοι. « Κ λ ε ί σ α τ ε καλά τ ι ς π ό ρ τ ε ς ; » ε ί π ε . « Μ ά λ ι σ τ α , κ υ ρ ί α » , ε ί π α , μα και π ά λ ι π ή γ α και τ ρ ά β η ξ α τ ι ς π ό ρ τ ε ς , γ ι α να σ ι γ ο υ ρ ε υ τ ε ί ότι ή τ α ν κ λ ε ι σ τ έ ς . Σ τ ο τ έ λ ο ς , δόξα τ ω Θ ε ώ , μ π ή κ ε στο αμάξι.

7

Θ ε έ μου, τ ι παράξενο, μόλις ξ ε κ ί ν η σ ε τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , ξαφ­ ν ι κ ά , σ υ γ κ ι ν ή θ η κ α , θαρρείς κι είχα κ α θ ί σ ε ι στην άμαξα τ ω ν π α ι δ ι κ ώ ν μου χ ρ ό ν ω ν , μα κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α ε σ ά ς , ε σ ά ς τους δύστυχους του ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο υ , και νόμισα πως θα 'βαζα τα κ λ ά μ α τ α , μα όχι α κ ό μ η Φ α τ μ ά , ε π ε ι δ ή κοίταζα από τ ο παράθυρο και σκεφτόμουνα τον Ρ ε τ ζ έ π που θα ' μ ε ν ε μόνος στο σ π ί τ ι , όταν ξαφνικά τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο σ τ α μ ά τ η σ ε , π ε ρ ι ­ μ έ ν α μ ε λ ί γ ο , κ ι ή ρ θ ε κ ι ο νάνος, μ π ή κ ε από τ η ν ά λ λ η πόρ­ τα και κ ά θ ι σ ε π ί σ ω . Ό τ α ν ξ ε κ ι ν ή σ α μ ε , ο Φαρούκ ρ ώ τ η σ ε : αΤις π ό ρ τ ε ς τ ι ς έ κ λ ε ι σ ε ς καλά, Ρ ε τ ζ έ π ; » « Τ ι ς έ κ λ ε ι σ α , κύριε Φ α ρ ο ύ κ » , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . Α κ ο ύ μ π η σ α τ η ν π λ ά τ η μου στο κ ά θ ι σ μ α και « Γ ι α γ ι ά , τ ο ακούσατε, τ ι ς έ κ λ ε ι σ ε καλά τ ι ς π ό ρ τ ε ς . Μ η ν ξ α ν α ρ χ ί σ ε τ ε σαν και π έ ρ σ ι να π α ρ α π ο ν ι έ σ τ ε ό τ ι μ ε ί ν α ν ε ανοιχτές...» άρχισα να τους σ κ έ φ τ ο μ α ι , Σ ε λ α χ α τ ί ν , θυμάμαι ότι π ά ν ω από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ , αυτήν που ε ί π α ν ε ότι τ η ν είχαν κ λ ε ί σ ε ι , ε ί χ ε ς κ ρ ε μ ά σ ε ι μια μπρούντζινη πινακίδα που έγρα­ φε Γιατρός

Σελαχατίν,

είναι οι ώρες που δ έ χ ο μ α ι , Φ α τ μ ά ,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ

ΣΙΩΠΗΣ

89

έ λ ε γ ε ς , τους φτωχούς θα τους ε ξ ε τ ά ζ ω δ ω ρ ε ά ν , θ έ λ ω συνέ­ χεια να β ρ ί σ κ ο μ α ι σε ε π α φ ή μ ε το λαό, λ ί γ ο ι είναι β έ β α ι α α κ ό μ η οι άρρωστοι μας, δ ε ν ε ί μ α σ τ ε σε μ ε γ α λ ο ύ π ο λ η , ζού­ μ ε σε μια μ α κ ρ ι ν ή παραλία, τ η ν ε π ο χ ή ε κ ε ί ν η , α λ ή θ ε ι α , μ ο ­ νάχα λ ί γ ο ι φουκαράδες χωρικοί μ έ ν α ν ε σε τούτο τ ο μ έ ρ ο ς , τώρα, μόλις σ η κ ώ σ ω τ ο κ ε φ ά λ ι μου, β λ έ π ω π ο λ υ κ α τ ο ι κ ί ε ς , καταστήματα, κόσμο πολύ, μην κοιτάζεις, Φατμά, στην π λ α ζ τους μισόγυμνους, τ ι θόρυβος, τ ι θόρυβος είναι αυτός, ο έ ν α ς π ά ν ω στον ά λ λ ο , η κ ό λ α σ η σου, Σ ε λ α χ α τ ί ν , κ α τ έ ­ β η κ ε σ τ η γ η , τ ο κ α τ ά φ ε ρ ε ς , αν β έ β α ι α α υ τ ή ή τ α ν η ε π ι θ υ ­ μία σου, γ ι ά κοίτα τ ο π λ ή θ ο ς , μ π ο ρ ε ί αυτό να λαχταρούσες να δ ε ι ς , « Κ ο ι τ ά ζ ε ι μ ε πολύ ενδιαφέρον η γ ι α γ ι ά , έ τ σ ι δεν ε ί ν α ι ; » όχι, δ ε ν κοιτάζω καθόλου, μα τα ξ ε τ σ ί π ω τ ά σου ε γ γ ό ν ι α , Σελαχατίν, « Γ ι α γ ι ά , να σας κ ά ν ο υ μ ε μια μ ι κ ρ ή β ό λ τ α ; » σαν ε σ έ ν α νομίζουν ότι είναι κ ι η φουκαριάρα η γυναίκα σου, όμως τ ι να σου κάνουν τα κακόμοιρα αυτά παιδιά, έ τ σ ι μ ά θ α ν ε , γ ι α τ ί , Σ ε λ α χ α τ ί ν , ολόιδιο σαν ε σ έ ν α τον έ κ α ν ε ς τ ο γ ι ο σου, ο ύ τ ε ο Ν τ ο γ ά ν α σ χ ο λ ή θ η κ ε π ο τ έ μ ε τα παιδιά τ ο υ , η θ ε ί α τους τα φ ρ ο ν τ ί ζ ε ι , ε γ ώ δ ε ν μ π ο ρ ώ , πώς α λ λ ι ώ ς θα μπορούσαν να γίνουν στα χέρια τ η ς θείας τους, νομίζουν πως η γ ι α γ ι ά τους, π η γ α ί ν ο ν τ α ς στα μ ν ή μ α τ α , ε υ χ α ρ ι σ τ ι έ τ α ι να β λ έ π ε ι όλες αυτές τ ι ς α σ χ ή μ ι ε ς , γ ε λ ι έ σ τ ε , ε γ ώ ο ύ τ ε καν γ υ ­ ρίζω να δω, μ ε σ κ υ μ μ έ ν ο τ ο κεφάλι ανοίγω τ η ν τ σ ά ν τ α μου, ν ι ώ θ ω τ η γ έ ρ ι κ η ε κ ε ί ν η μυρωδιά μου που α ν α δ ί ν ε τ α ι από μέσα, και τα μικρά κοκαλιάρικα χέρια μου ψάχνουν και βρί­ σκουν στο σ κ ο τ ά δ ι τ η ς τ σ ά ν τ α ς τ ο μ α ν τ ί λ ι μου, τ ο παίρνω, το 'φερα στα σ τ ε γ ν ά μάτια μου, γ ι α τ ί η σ κ έ ψ η μου είναι γ ε ­ μ ά τ η μ' εσάς, μονάχα μ' εσάς,

90

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Τ ι έ χ ε τ ε τώρα και κ λ α ί τ ε , γ ι α γ ι ά , μ η ν κ λ α ί τ ε ! » όμως δ ε ν ξέρουν τ η ν α γ ά π η που σας έ χ ω , ο ύ τ ε ξέρουν ότι δ ε ν α ν τ έ χ ω να σας σ κ έ φ τ ο μ α ι νεκρούς μια η λ ι ό λ ο υ σ τ η μ έ ρ α σαν α υ τ ή · ξανάφερα τ ο μ α ν τ ί λ ι στα μ ά τ ι α μ ο υ , δ ύ ­ σ τ υ χ η ε γ ώ , μα φ τ ά ν ε ι πια, Φ α τ μ ά , η ζωή μου ή τ α ν γ ε μ ά τ η π ί κ ρ ε ς , συνήθισα, ξ έ ρ ω πια να τ ι ς α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ω , νά, π έ ρ α ­ σε κ ι αυτό, κ ο ι τ ά ξ τ ε , σ ή κ ω σ α τ ο κ ε φ ά λ ι μου, κοιτάζω τ ρ ι ­ γ ύ ρ ω : τ ι ς π ο λ υ κ α τ ο ι κ ί ε ς , τους τοίχους, τ ι ς π λ α σ τ ι κ έ ς δια­ φ η μ ι σ τ ι κ έ ς ε π ι γ ρ α φ έ ς , τ ι ς αφίσες, τ ι ς β ι τ ρ ί ν ε ς , τα χρώμα­ τα, μα π ά λ ι αρχίζω να σιχαίνομαι, Θ ε έ μου, τ ι α σ χ ή μ ι α , μ η ν κοιτάς πια, Φ α τ μ ά , ε γ ώ « Γ ι α γ ι ά , πώς ή τ α ν π α λ ι ό τ ε ρ α αυτά ε δ ώ τα μ έ ρ η ; » ε ί μ α ι κ λ ε ι σ μ έ ν η σ τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς και τον πόνο μου, δ ε ν σας ακούω και δ ε ν μ π ο ρ ώ να σας α π α ν τ ή σ ω , π α λ ι ό τ ε ρ α ε δ ώ ή τ α ν κ ή π ο ι , πάρκα, πού είναι τώρα όλα αυτά, ο τόπος ή τ α ν σχεδόν έ ρ η μ ο ς και τα πρώτα ε κ ε ί ν α χρόνια, προτού ο σα­ τανάς κ υ ρ ι έ ψ ε ι τον π α π π ο ύ σας, τα βράδια μου έ λ ε γ ε , έ λ α , Φ α τ μ ά , π ά μ ε μια βόλτα, να μ ε σ υ μ π α θ ά ς , ε ί μ α ι π ν ι γ μ έ ν ο ς σ τ η δ ο υ λ ε ι ά , δ ε ν μ π ο ρ ώ να σ ε π ά ω π ο υ θ ε ν ά , η ε γ κ υ κ λ ο ­ π α ί δ ε ι α μου μ ε κουράζει πολύ, αλλά δ ε ν θ έ λ ω να φ έ ρ ο μ α ι δ ε σ π ο τ ι κ ά ε π ε ι δ ή δ ε ν έ χ ω καιρό, σαν Α ν α τ ο λ ί τ η ς , θ έ λ ω να δ ι α σ κ ε δ ά ζ ε ι η γυναίκα μου, να τ η ν κ ά ν ω ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν η , έ λ α να κ ά ν ο υ μ ε έ ν α ν π ε ρ ί π α τ ο στους κ ή π ο υ ς , να κ ο υ β ε ν τ ι ά ­ σ ο υ μ ε , να σου π ω τ ι διάβασα σ ή μ ε ρ α , π ι σ τ ε ύ ω σ τ η ν ανα­ γ κ α ι ό τ η τ α τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς , η κακομοιριά μας οφείλεται στην έ λ λ ε ι ψ η τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς στον τόπο μας, κι ε μ ε ί ς έ χ ο υ μ ε ανά­ γ κ η από μια α ν α γ έ ν ν η σ η , μια ε π α ν ά σ τ α σ η στην ε π ι σ τ ή μ η , νιώθω ότι μ ε π ε ρ ι μ έ ν ε ι ένα μ ε γ ά λ ο , πολύ μ ε γ ά λ ο κ α θ ή κ ο ν κ ι ε υ γ ν ω μ ο ν ώ τον Τ α λ ά τ πασά που μ' ε ξ ό ρ ι σ ε σε τούτον ε δ ώ τον ε ρ η μ ό τ ο π ο , έ τ σ ι μου δ ό θ η κ ε η ευκαιρία να μ ε λ ε -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

91

τ ή σ ω και να σ κ ε φ τ ώ , γ ι α τ ί , αν δ ε ν ήμουν σ' α υ τ ή τ η μονα­ ξιά και δ ε ν είχα τόσο χρόνο σ τ η δ ι ά θ ε σ η μου, δ ε ν θα μ π ο ­ ρούσα να β γ ά λ ω όλα αυτά τα σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α και να νιώσω τ η σ η μ α σ ί α του ιστορικού αυτού κ α θ ή κ ο ν τ ο ς , Φ α τ μ ά , ξ έ ­ ρ ε ι ς , όλες οι σ κ έ ψ ε ι ς του Ρουσό γ ε ν ν ή θ η κ α ν στο ύπαιθρο, μ έ σ α σ τ η φ ύ σ η , φ α ν τ α σ ί ε ς ενός μοναχικού ανθρώπου, μα ε μ ε ί ς ε ί μ α σ τ ε δύο. ((Μάρλμπορο, Μάρλμπορο!» Σ α ν σήκωσα τ ο κ ε φ ά λ ι μου κι ε ί δ α , τρόμαξα, έ κ α ν ε να χ ώ σ ε ι τ ο χ έ ρ ι του στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , μ η , παιδί μου, θα σε πα­ ρασύρει, ε υ τ υ χ ώ ς φ ύ γ α μ ε από τα μ π ε τ ό ν , μ π ή κ α μ ε σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή μ ε τους κ ή π ο υ ς , στις δυο π λ ε υ ρ έ ς τ η ς ανηφόρας, « Π ο λ λ ή ζέστη δεν κάνει, Φαρούκ;» όπου τα πρώτα εκείνα χρόνια, όταν βγαίναμε περίπατο μ ε τον Σ ε λ α χ α τ ί ν , σ τ έ κ ο ν τ α ν μ ε ρ ι κ ο ί φουκαράδες χωρικοί και μας χαιρετούσαν, δ ε ν είχαν αρχίσει να τον φοβούνται ακό­ μ η . Κ υ ρ γ ι α τ ρ έ , η γυναίκα μου είναι πολύ ά ρ ρ ω σ τ η , μ π ο ­ ρ ε ί τ ε να ' ρ θ ε ί τ ε , ο Θεός να σας δίνει καλό, γ ι α τ ί ε κ ε ί ν ο ς δεν ε ί χ ε χάσει α κ ό μ η τ η ν α ί σ θ η σ η του μ έ τ ρ ο υ , οι κ α κ ο μ ο ί ρ η ­ δ ε ς , Φ α τ μ ά , τους λ υ π ά μ α ι δ ε ν π ή ρ α χ ρ ή μ α τ α , τ ι να κ ά ν ω , κ ι όταν αυτός ε ί χ ε α ν ά γ κ η από χ ρ ή μ α τ α , οι χωρικοί δ ε ν έ ρ ­ χονταν πια, και τ ό τ ε τα δαχτυλίδια μου, τα διαμάντια μ ο υ . . . κ λ ε ί δ ω σ α άραγε τ η ν ν τ ο υ λ ά π α ; Ν α ι , τ η ν κ λ ε ί δ ω σ α , « Γ ι α γ ι ά κ α , καλά ε ί σ τ ε , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » ουφ, μα δεν μ' αφήνουν ή σ υ χ η , μ' ενοχλούν μ ε τ ι ς α ν ό η ­ τ ε ς ε ρ ω τ ή σ ε ι ς τους· έφερα τ ο μ α ν τ ί λ ι μου στα μ ά τ ι α , πώς είναι δυνατό να 'ναι καλά μια γυναίκα όταν π η γ α ί ν ε ι στον τάφο του άντρα τ η ς και του παιδιού τ η ς , τώρα πια « Κ ο ι τ ά ξ τ ε , γ ι α γ ι ά , π ε ρ ν ά μ ε μ π ρ ο ς από τ ο σ π ί τ ι του Ισμαήλ. Νά το!»

92

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μόνο πονάω, άκου τ ι λ έ ν ε , Θ ε έ μου, ε δ ώ είναι, λ έ ε ι , τ ο σ π ί τ ι του κουτσού, μα ε γ ώ δ ε ν γυρίζω να κ ο ι τ ά ξ ω , τ ο μπασ τ ά ρ δ ι κ ό σου, άραγε ξέρουνε, ε γ ώ « Ρ ε τ ζ έ π , πώζ είναι ο Ι σ μ α ή λ ; » δ ε ν ξέρω και «Καλά. Πουλάει λαχεία». ακούω μ ε π ρ ο σ ο χ ή , όχι, Φ α τ μ ά , εσύ δ ε ν ακούς τ ί π ο τ α . . . « Π ώ ς είναι τ ο πόδι τ ο υ ; » ξ έ ρ ε ι άραγε κανείς ότι μονάχα γ ι α να προφυλάξω από τ η ν αμαρτία τον άντρα μου, τον εαυτό μου και τ ο γ ι ο μου, « Ό π ω ς π ά ν τ α , κύριε Φαρούκ. Κ ο υ τ σ α ί ν ε ι » . έ κ α ν α ό,τι έ κ α ν α . Ξέρουν ότι έ φ τ α ι ξ α ; Τους τα δ ι η γ ή ­ θ η κ ε άραγε όλα « Ο Χ α σ ά ν πώς ε ί ν α ι ; » ο τ ζ ο υ τ ζ έ ς , κ ι αυτοί αν, ε π ε ι δ ή ονειρεύονται τ η ν ι σ ό τ η ­ τα όπως ο παππούς κ ι ο μ π α μ π ά ς τους, « Δ ε ν π ά ε ι κ α λ ά στα μ α θ ή μ α τ α , έ μ ε ι ν ε μ ε τ ε ξ ε τ α σ τ έ ο ς στα α γ γ λ ι κ ά και τα μ α θ η μ α τ ι κ ά . Δ ε ν έ χ ε ι και δ ο υ λ ε ι ά » . μου πούνε, γ ι α γ ι ά , είναι θ ε ί ο ι μας. Δ ε ν τ ο ξ έ ρ α μ ε , γ ι α ­ γ ι ά , γ ι α τ' όνομα του Θ ε ο ύ , Φ α τ μ ά , μ η σ κ έ φ τ ε σ α ι , δ ε ν ή ρ ­ θες σ ή μ ε ρ α ε δ ώ γ ι α να σ κ έ φ τ ε σ α ι αυτά, μα α κ ό μ η δ ε ν ή ρ ­ θ α μ ε και θα κ λ ά ψ ω , ή δ η φέρνω τ ο μ α ν τ ί λ ι μου στα μ ά τ ι α , ε ξ ά λ λ ο υ , τ η μαύρη α υ τ ή γ ι α μ έ ν α μ έ ρ α , κάθονται στο αυ­ τ ο κ ί ν η τ ο και κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ο υ ν γ ι α τον καιρό σαν να π η γ α ί ­ νουν π ε ρ ί π α τ ο , π α λ ι ό τ ε ρ α , ίσως πριν από σαράντα χρόνια, μια φορά π ή γ α μ ε μ' έ ν α μ ό ν ι π π ο π ε ρ ί π α τ ο μ ε τον Σ ε λ α χ α ­ τ ί ν , α ν ε β ή κ α μ ε τον α τ έ λ ε ι ω τ ο ανήφορο, τ ί κ ι - τ ά κ α , σιγά σι­ γ ά , τ ι καλά που κ ά ν α μ ε , Φ α τ μ ά , έ τ σ ι όπως μ' έ χ ε ι απορρο­ φ ή σ ε ι η ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α , δ ε ν έ χ ω καιρό γ ι α ε κ δ ρ ο μ έ ς , κρί­ μα που δεν π ή ρ α έ ν α μ π ο υ κ ά λ ι κρασί και βραστά αυγά, να

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

93

κ α θ ί σ ο υ μ ε στην ε ξ ο χ ή , να π ά ρ ο υ μ ε καθαρό αέρα, να χαρού­ μ ε τ η φύση, κ ι όχι να φ ά μ ε μ έ χ ρ ι σκασμού όπως οι Ανατο­ λ ί τ ε ς , τ ι ωραία που φαίνεται η θάλασσα από δ ω , στην Ε υ ­ ρ ώ π η αυτό το λ έ ν ε π ι κ ν ί κ , ε κ ε ί όλα τα κάνουν μ ε μ έ τ ρ ο , ας ε λ π ί σ ο υ μ ε , Φ α τ μ ά , πως κ ι ε μ ε ί ς κ ά π ο ι α μ έ ρ α θα π ρ ο κ ό ­ ψ ο υ μ ε , αυτό μ π ο ρ ε ί τα παιδιά μας να μ η ν τ ο δουν, όμως τα ε γ γ ό ν ι α μας πιθανόν να 'χουν τ η ν τ ύ χ η «Φτάσαμε, γιαγιά, φτάσαμε! Κοιτάξτε». και τ ό τ ε , όλοι μαζί, σε μια ε π ο χ ή που η ε π ι σ τ ή μ η θα ε π ι ­ κ ρ α τ ή σ ε ι , τα ε γ γ ό ν ι α μας θα ζούνε ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν α σ τ η χώρα μας που δ ε ν θα δ ι α φ έ ρ ε ι από τ ι ς χώρες τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , όμως τα ε γ γ ό ν ι α μου έρχονται στον τάφο σου, Σ ε λ α χ α τ ί ν , κ ι όταν σ τ α μ ά τ η σ ε η μ η χ α ν ή του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ , λ α χ τ ά ρ η σ ε η καρ­ διά μου, πόσο ή ρ ε μ α είναι ε δ ώ , σ τ η ζ έ σ τ η τα τ ζ ι τ ζ ί κ ι α , ο θάνατος στα ε ν ε ν ή ν τ α , κ α τ έ β η κ α ν κ ι άνοιξαν τ η ν πόρτα, « Ε λ ά τ ε , γ ι α γ ι ά , δ ώ σ τ ε μου τ ο χ έ ρ ι σ α ς » . πόσο ε ύ κ ο λ α κ α τ έ β α ι ν ε ς από τ η ν άμαξα κ α ι πόσο δ ύ ­ σκολο να κ α τ ε β α ί ν ε ι ς από τ ο π λ α σ τ ι κ ό αυτό α υ τ ο κ ί ν η τ ο , Θεός φυλάξοι, αν π έ σ ω , α μ έ σ ω ς θα π ε θ ά ν ω και θα μ ε θάψουνε ε π ι τ ό π ο υ , μ π ο ρ ε ί να χαρούν, « Ν α ι , έ τ σ ι ! Π ι ά σ τ ε τ ο χ έ ρ ι μου, α κ ο υ μ π ή σ τ ε ε π ά ν ω μου, γιαγιά». μ π ο ρ ε ί και να λυπηθούν, ή μ α ρ τ ο ν , τ ι είναι αυτά που σ κ έ ­ φ τ ο μ α ι τώρα, β γ ή κ α έ ξ ω , προχωρώντας α ν ά μ ε σ α από τ α ­ φ ό π ε τ ρ ε ς , μ ε τον έ ν α ν α ρ ι σ τ ε ρ ά και τον ά λ λ ο δ ε ξ ι ά μ ο υ , Θ ε έ μου, συγχωρά μ ε , πόσο μ ε τρομάζουν οι τ α φ ό π ε τ ρ ε ς , « Έ χ ε τ ε τίποτα, γιαγιά;» μια μ έ ρ α , θα μ π ω κ ι ε γ ώ μ έ σ α σ' α υ τ ή τ η ζ έ σ τ η στις μ υ ­ ρωδιές από ξ ε ρ α μ έ ν α χόρτα, ο λ ο μ ό ν α χ η , ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν η , « Π ο ύ είναι λ ο ι π ό ν ; »

94

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σ' έναν από τους τάφους αυτούς, έ λ α τώρα, μ η σ κ έ φ τ ε ­ σαι, Φ α τ μ ά , « Α π ό δω, κύριε Φ α ρ ο ύ κ ! » γ ι ά κοίτα ε δ ώ , μ ι λ ά ε ι α κ ό μ η ο τ ζ ο υ τ ζ έ ς , γ ι α ν' α π ο δ ε ί ξ ε ι πως ξ έ ρ ε ι κ α λ ύ τ ε ρ α από τα ε γ γ ό ν ι α του πού είναι ο τάφος, ε π ε ι δ ή ε ί μ α ι γ ι ο ς του μ ή π ω ς θ έ λ ε ι ς να π ε ι ς , μα κ ι οι άλλοι μόλις δούνε τον τάφο του π α τ έ ρ α και τ η ς μ η τ έ ρ α ς τ ο υ ς , « Ε δ ώ είναι!» εγώ, «Φτάσαμε, γιαγιά, εδώ είναι!» καρδιά μου, θα κ λ ά ψ ω , νά, ε δ ώ ε ί σ τ ε , δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ε ς μου α γ ά π ε ς , α φ ή σ τ ε τ ο χ έ ρ ι μ ο υ , α φ ή σ τ ε μ ε μ ό ν η μ' αυτούς, σκούπισα τα δάκρυα μου μ ε τ ο μ α ν τ ί λ ι , έ τ σ ι που σας είδα ε δ ώ , Θ ε έ μου, γ ι α τ ί άραγε δ ε ν π ή ρ ε ς και τ η δ ι κ ή μου ψ υ ­ χ ή , ή μ α ρ τ ο ν , ξ έ ρ ω β έ β α ι α , ε γ ώ ο ύ τ ε μια φορά δ ε ν παρα­ σύρθηκα από το σατανά, μα δ ε ν ήρθα ε δ ώ γ ι α να σας κα­ τ η γ ο ρ ή σ ω , θ έ λ ω να κ λ ά ψ ω , φύσηξα τ η μ ύ τ η μου, κ ρ ά τ η σ α γ ι α μια σ τ ι γ μ ή τ η ν α ν α π ν ο ή μου, άκουσα τα τ ζ ι τ ζ ί κ ι α , έ β α ­ λα τ ο μ α ν τ ί λ ι μου σ τ η ν τ σ έ π η , άνοιξα τα χέρια μου, προ­ σεύχομαι γ ι α σας στο Θ ε ό , η π ρ ο σ ε υ χ ή μου τ έ λ ε ι ω σ ε , σ η ­ κώνω τ ο κ ε φ ά λ ι μου, κ ι αυτοί έχουν ανοιχτά τα χέρια, μπρά­ βο, η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν έ χ ε ι σ κ ε π ά σ ε ι το κεφάλι τ η ς μ' ένα μ α ν τ ί λ ι , μα τούτο τον ξ ι π α σ μ έ ν ο νάνο τον σιχαίνομαι, Θ ε έ μου, συγ­ χ ώ ρ ε σ ε μ ε , δ ε ν α ν τ έ χ ω να β λ έ π ω έ ν α ν άνθρωπο να κ α υ ­ χ ι έ τ α ι γ ι α τ ί είναι μ π ά σ τ α ρ δ ο ς , να π ρ ο σ ε ύ χ ε τ α ι δ ή θ ε ν πολύ, γ ι α να δ ε ί ξ ε ι πως σ' α γ α π ά ε ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ' όλους μας, Σ ε λ α χ α τ ί ν , ποιον ν ο μ ί ζ ε ι ς ότι θα γ ε λ ά σ ε ι ς , τ ζ ο υ τ ζ έ , αν είχα τ ώ ρ α τ ο μπαστούνι μ ο υ , πού να 'ναι ά ρ α γ ε , τ ι ς π ό ρ τ ε ς λ ε ς να τ ι ς κ λ ε ί σ α ν ε , μα τ ώ ρ α ε γ ώ μονάχα ε σ έ ν α σ κ έ φ τ ο μ α ι , ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν ο ς κ ά τ ω από μια τ α φ ό π ε τ ρ α , θα μπορούσες

ΤΟ ΣΠΙΤΙ

ΤΗΣ

ΣΙΩΠΗΣ

95

π ο τ έ να τ ο δ ι α ν ο η θ ε ί ς πως μια μ έ ρ α ε δ ώ σ τ η ν τ α φ ό π ε τ ρ α σου θα διάβαζα

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ ΣΕΛΑΧΑΤΙΝ ΝΤΑΡΒΙΝΟΓΛΟΥ 1881-1942 ΥΠΕΡ ΑΝΑΠΑΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥ και θα προσευχόμουνα, Σ ε λ α χ α τ ί ν , μα εσύ ήσουν ά π ι σ τ ο ς και τώρα η ψ υ χ ή σου τ α λ α ι π ω ρ ε ί τ α ι σ τ η ν κ ό λ α σ η , Θ ε έ μου, δ ε ν θ έ λ ω να το π ι σ τ έ ψ ω , μα δ ε ν φταίω ε γ ώ γ ι ' αυτό, συχνά του έ λ ε γ α , π ε ς « ή μ α ρ τ ο ν » , Σ ε λ α χ α τ ί ν , κ ι αυτός μ ε κορόι­ δ ε υ ε , σ τ ε ν ό μ υ α λ η γυναίκα, α ν ό η τ η γ υ ν α ί κ α , σου κ ά ν α ν ε κ ι ε σ έ ν α π λ ύ σ η ε γ κ ε φ ά λ ο υ , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι ο ύ τ ε Θεός ο ύ τ ε άλ­ λος κόσμος, ο άλλος κόσμος είναι έ ν α χοντρό, απαίσιο ψ έ ­ μα αυτών που θέλουν να μας ε π ι β ά λ λ ο ν τ α ι , να μας εξουσιά­ ζουν. Γ ι α ν' α π ο δ ε ί ξ ο υ μ ε τ η ν ύπαρξη του Θ ε ο ύ , δ ε ν έ χ ο υ μ ε τ ί π ο τ α ε κ τ ό ς από σ χ ο λ α σ τ ι κ έ ς α ν ο η σ ί ε ς . Τ ο μόνο που μας μ έ ν ε ι είναι η α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α και τα γ ε γ ο ­ νότα, που ε ί μ α σ τ ε σε θ έ σ η να ξ έ ρ ο υ μ ε τ ι ς μ ε τ α ξ ύ τους σ χ έ ­ σεις, έ χ ω λοιπόν καθήκον ν' αποδείξω στους λαούς τ η ς Ανα­ τολής τ η ν ανυπαρξία του Θεού, ακούς, Φ α τ μ ά , ήμαρτον, Φα­ τ μ ά , τ ι είναι αυτά που λ ε ς , θ έ λ ω να σε σ κ έ φ τ ο μ α ι , Σ ε λ α ­ χατίν, όπως ήσουν τ ό τ ε , πριν παραδοθείς στο σατανά, θ έ λ ω να σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ι ς π ρ ώ τ ε ς ε κ ε ί ν ε ς μ έ ρ ε ς , όχι μονάχα ε π ε ι δ ή π ρ έ π ε ι να σ κ ε φ τ ό μ α σ τ ε καλά π ρ ά γ μ α τ α γ ι α τους νεκρούς μας, μα και γ ι α τ ί εσύ ήσουν π ρ α γ μ α τ ι κ ά ένα π α ι δ ί , κ ι όπως έ λ ε γ ε ο π α τ έ ρ α ς μου, μ ε λ α μ π ρ ό μ έ λ λ ο ν , που καθόταν ή σ υ ­ χα ήσυχα στο ιατρείο τ ο υ , καθόταν, ο Θεός ξ έ ρ ε ι τ ι έ κ α ν ε μ ε τους δύστυχους εκείνους αρρώστους, μα τον ε π ι σ κ έ π τ ο -

96

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

νταν και β α μ μ έ ν ε ς Ε υ ρ ω π α ί ε ς , κ λ ε ί ν ο ν τ α ν στο ιατρείο τ ο υ , έ ρ χ ο ν τ α ν κ ι οι ά ν τ ρ ε ς τ ο υ ς , ε γ ώ , στο δ ι π λ α ν ό δ ω μ ά τ ι ο , ήμουν α ν ή σ υ χ η , μ η βάζεις κακό στο νου σου, Φ α τ μ ά , ναι, ν α ι , μ π ο ρ ε ί κ ι όλα να έ γ ι ν α ν ε ξ α ι τ ί α ς τ ο υ ς , μ ό λ ι ς ε ί χ α μ ε ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί ε δ ώ , ε ί χ α μ ε δ υ ο - τ ρ ε ι ς π ε λ ά τ ε ς , αρρώστους τους έ λ ε γ ε εκείνος, ε ί χ α μ ε κ α τ α φ έ ρ ε ι να εξασφαλίσουμε κά­ ποια π ε λ α τ ε ί α , κ ά τ ι που ή τ α ν όντως πολύ δύσκολο, ε ν τ ά ξ ε ι , Σ ε λ α χ α τ ί ν , στο θ έ μ α αυτό σε δ ι κ α ι ώ ν ω , μόνοι π ε λ ά τ ε ς σου σ τ η ν αρχή ή τ α ν μ ε ρ ι κ ο ί ψαράδες κι άλλοι λ ί γ ο ι α κ α μ ά τ η δες χ ω ρ ι ά τ ε ς που έρχονταν από μακρινά χωριά κ ι ο λ η μ ε ρ ί ς τ ε μ π έ λ ι α ζ α ν στο κ α φ ε ν ε ί ο τ η ς π α λ ι ά ς α π ο β ά θ ρ α ς , αυτοί όμως δ ε ν αρρωσταίνουν, ζουν σ τ η ν ύ π α ι θ ρ ο , κ ι αν αρρω­ στήσουν, δ ε ν τ ο καταλαβαίνουν, κι αν τ ο καταλαβαίνουν, δ ε ν π ά ν ε σε γ ι α τ ρ ό , εξάλλου ποιος θα ' ρ θ ε ι , δυο-τρία σ π ί τ ι α είναι, κι άλλοι τόσοι ανόητοι χ ω ρ ι ά τ ε ς , έ λ ε γ ε ς * παρ' όλα αυ­ τά α κ ο ύ σ τ η κ ε τ ' όνομα τ ο υ , κι άρχισαν να 'ρχονται άρρω­ στοι από το Ι ζ μ ί τ , από τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε οι περισσότεροι, από τα Τ ο ύ ζ λ α έρχονταν μ ε β ά ρ κ ε ς , αλλά μόλις άρχισε να κ ε ρ δ ί ζ ε ι χ ρ ή μ α τ α τα ' β α λ ε μ ε τους αρρώστους, Θ ε έ μου, ε γ ώ , από τ ο δ ι π λ α ν ό δ ω μ ά τ ι ο , τον άκουγα, τ ι ά λ ε ι ψ ε ς σ τ η ν π λ η γ ή , π ρ ώ τ α κ α π ν ό , κυρ γ ι α τ ρ έ μου, μ ε τ ά κοπριά, πώς είναι δυ­ ν α τ ό ν , αυτά είναι γ ι α τ ρ ο σ ό φ ι α , υ π ά ρ χ ε ι ε π ι σ τ ή μ η , και τ ο παιδί αυτό τ ι έ χ ε ι , π έ ν τ ε μ έ ρ ε ς τώρα, γ ι α τ ρ έ μου, έ χ ε ι π υ ­ ρ ε τ ό , γ ι α τ ί δ ε ν τ ο φ έ ρ α τ ε ε γ κ α ί ρ ω ς , πώς να τ ο φ έ ρ ν α μ ε , κυρ γ ι α τ ρ έ , έ β γ α λ ε φουρτούνα, δ ε ν τ ο ε ί δ α τ ε , θα τ ο π ε θ ά ­ ν ε τ ε , ρ ε , τ ο παιδί, αν έ τ σ ι το θ έ λ ε ι ο Θεός, τ ι να γ ί ν ε ι , ποιος Θεός, ρ ε , Θεός δ ε ν υπάρχει, ο Θεός π έ θ α ν ε , ω Θ ε έ μου, π ε ς , ή μ α ρ τ ο ν , Σ ε λ α χ α τ ί ν , τ ι ή μ α ρ τ ο ν , ρε α ν ό η τ η γ υ ν α ί κ α , κα­ θόλου δ ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι ς από κείνους τους χαζούς χ ω ρ ι ά τ ε ς , λ ε ς β λ α κ ε ί ε ς , μ ε κ ά ν ε ι ς να ν τ ρ έ π ο μ α ι , β ά λ θ η κ α να φ έ ρ ω στον

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

97

σωστό δρόμο τον κόσμο, μα δεν μπορώ ούτε τ η γυναίκα μου να λ ο γ ι κ έ ψ ω , πόσο α ν ό η τ η είσαι, κ α τ ά λ α β ε τ ο πια αυτό και δ ώ σ ε β ά σ η στα λόγια μου, μα εσύ θα χ ά σ ε ι ς και τους αρρώ­ στους που έ χ ε ι ς , Σ ε λ α χ α τ ί ν , κι όσο του τ ο έ λ ε γ α , τόσο αυ­ τ ό ς , θ α ρ ρ ε ί ς , π ε ί σ μ ω ν ε , παρακολουθούσα από τ ο δ ι π λ α ν ό δ ω μ ά τ ι ο , και τ ι δ ε ν τ η ς έ λ ε γ ε ε κ ε ί ν η ς τ η ς κ α κ ό μ ο ι ρ η ς , που έ κ α ν ε τόσο δρόμο μ ε τον άντρα τ η ς γ ι α να 'ρθει να ε ξ ε τ α ­ σ τ ε ί , π ρ έ π ε ι η γυναίκα σου να γ δ υ θ ε ί , μου σ π ά σ α τ ε τα ν ε ύ ­ ρα, μ ί λ η σ ε τ η ς , ρε κ ο υ τ έ χ ω ρ ι ά τ η , δ ε ν γ δ ύ ν ε τ α ι , τ ό τ ε κ ι ε γ ώ , δ ε ν τ η ν ε ξ ε τ ά ζ ω , να π ά τ ε στο διάβολο, δ ε ν θα υποκύ­ ψ ω στις α ν ό η τ ε ς π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς σας, α μ ά ν , κυρ γ ι α τ ρ έ μου, γ ι α όνομα του Θ ε ο ύ , δ ώ σ ε μας έ ν α φ ά ρ μ α κ ο , όχι, αν δ ε ν γ δ υ θ ε ί η γυναίκα σου, δ ε ν σας δίνω φάρμακο, να π ά τ ε στο διάβολο, σας ξεγελούν μ ε το ψ έ μ α του Θεού, ή μ α ρ τ ο ν , έ π ρ ε ­ π ε τουλάχιστον να κρατάς τ η γλώσσα σου, να μ η ν τους μ ι ­ λάς έ τ σ ι , όχι, ε γ ώ δεν φοβάμαι κ α ν έ ν α ν , ποιος ξ έ ρ ε ι τ ι λ έ ­ ν ε γ ι α μ έ ν α , είναι άθεος ο γ ι α τ ρ ό ς , μ η ν π η γ α ί ν ε τ ε σ' ε κ ε ί ­ νον τ ο σατανά, δ ε ν ε ί δ α τ ε τ η ν ε κ ρ ο κ ε φ α λ ή που έ χ ε ι π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι , και το δ ω μ ά τ ι ο του είναι γ ε μ ά τ ο β ι β λ ί α , έ χ ε ι και κ ά θ ε λ ο γ ή ς ε ρ γ α λ ε ί α που κάνουν μ ά γ ι α , φακούς που τους ψύλλους τους κάνουν κ α μ ή λ ε ς , σωλήνες που βγάζουν καπνούς, έ χ ε ι και ψ ό φ ι ε ς , ξ ε ρ α μ έ ν ε ς χ ε λ ώ ν ε ς , μ η ν π η γ α ί ­ ν ε τ ε , ποιος λογικός άνθρωπος, αν δ ε ν τον αναγκάσουνε, θα δ ε χ τ ε ί να παραδώσει τον εαυτό του σ' αυτό τον ά π ι σ τ ο , σ' αυτόν πας γ ε ρ ό ς κ α ι β γ α ί ν ε ι ς ά ρ ρ ω σ τ ο ς , Θ ε ό ς φ υ λ ά ξ ο ι , όποιος π ε ρ ά σ ε ι τ ο κ α τ ώ φ λ ι του σ α λ ε ύ ε ι ο νους τ ο υ , τ ι ς προ­ ά λ λ ε ς ε ί π ε σ' έ ν α ν άρρωστο που κ ο υ β α λ ή θ η κ ε από τ η Γ ι α ρίμτζα, εσύ φαίνεσαι άνθρωπος λ ο γ ι κ ό ς , νομίζω πως μπορώ να σου έ χ ω ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η , π ά ρ ε αυτά τα κ ε ί μ ε ν α και π ή γ α ι ­ νε στο καφενείο του χωριού να τα διαβάσεις στους χ ω ρ ι ά τ ε ς ,

98

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έ χ ω γ ρ ά ψ ε ι πώς μπορούν ν' α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ο υ ν τον τύφο και τ η φ υ μ α τ ί ω σ η , γράφω α κ ό μ η ότι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι Θ ε ό ς , τ ρ έ χ α και δ ι ά β α σ ε τα, θ' α π α λ λ α γ ε ί τ ο χωριό από πολλά κακά, αν μπορούσα να σ τ ε ί λ ω σε κ ά θ ε χωριό έ ν α λ ο γ ι κ ό ά ν θ ρ ω π ο όπως ε σ ύ , κ ι αν αυτός ο άνθρωπος κ ά θ ε βράδυ μάζευε τ ο χωριό στο κ α φ ε ν ε ί ο και δ ι ά β α ζ ε κ ε φ ά λ α ι α από τ η ν ε γ κ υ ­ κ λ ο π α ί δ ε ι α μου, ο λαός αυτός ο π ω σ δ ή π ο τ ε θα γ λ ί τ ω ν ε , μα θα π ρ έ π ε ι τ ο τ α χ ύ τ ε ρ ο δυνατό να σ υ μ π λ η ρ ώ σ ω τ η ν ε γ κ υ ­ κ λ ο π α ί δ ε ι α μου, τ ι να γ ί ν ε ι όμως που η δουλειά παρατρα­ β ά ε ι σε μάκρος κι α υ τ ή η αναπαραδιά μ ε τ σ ά κ ι σ ε , τα δια­ μ α ν τ ι κ ά σου, Φ α τ μ ά , τα δαχτυλίδια σου, η κ ο σ μ η μ α τ ο θ ή κ η σου - ο ι π ό ρ τ ε ς είναι σίγουρα κ λ ε ι σ τ έ ς - μα, όχι, π ε ρ ι τ τ ό , γ ι α τ ί μονάχα λ ί γ ο ι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ι άρρωστοι, που τ ί π ο τ α πια δ ε ν φοβούνται, και κάποιοι άλλοι που, μόλις μπουν από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ , μετανιώνουν π ι κ ρ ά μα δεν φεύγουν, γ ι α ­ τ ί φοβούνται μ η ν εκνευρίσουν τ ο σατανά, περνούν τ ο κα­ τ ώ φ λ ι μας, κ α ν έ ν α ς άλλος άρρωστος δ ε ν έ ρ χ ε τ α ι πια στο ιατρείο σου, εσύ όμως αδιαφορείς, Σ ε λ α χ α τ ί ν , μ π ο ρ ε ί αιτία να 'ναι τα δ ι α μ α ν τ ι κ ά μου, δ ε ν έρχονται πια άρρωστοι, και καλά κάνουν, έ λ ε γ ε ς , σαν έ β λ ε π ε ς εκείνους τους ανόητους, μα ε μ έ ν α είχαν σ π ά σ ε ι τα νεύρα μου, ήμουν α π ε λ π ι σ μ έ ν η , πολύ δύσκολο να π ι σ τ έ ψ ε ι ς ότι τα ζώα αυτά μπορούν να γ ί ­ νουν ά ν θ ρ ω π ο ι , έ λ ε γ ε ς , τ ι ς π ρ ο ά λ λ ε ς , κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ο ν τ α ς μ' έναν α π ' αυτούς, πόσες μοίρες είναι τ ο άθροισμα τ ω ν γ ω ­ νιών ενός τ ρ ι γ ώ ν ο υ , του λ έ ω , ήξερα β έ β α ι α πως ο φουκαράς ε κ ε ί ν ο ς χ ω ρ ι ά τ η ς π ρ ώ τ η φορά ά κ ο υ γ ε τ η λ έ ξ η τρίγωνο,

μα

π ή ρ α μολύβι και χαρτί και του ε ξ ή γ η σ α , ή θ ε λ α να δω μ έ χ ρ ι ποιο σ η μ ε ί ο δουλεύει το μυαλό τους, δ ε ν φταίνε όμως αυτοί οι κ α κ ο μ ο ί ρ η δ ε ς , Φ α τ μ ά , το κράτος δ ε ν φρόντισε π ο τ έ να τους μ ά θ ε ι γ ρ ά μ μ α τ α , δ ε ν θ έ λ ε ι να τους ξ ε σ τ ρ α β ώ σ ε ι , αχ,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ

ΣΙΩΠΗΣ

99

πόσες ώρες προσπαθούσα να του δώσω να κ α τ α λ ά β ε ι , και τ ι δεν του είπα, μ ε κοίταζε σαν χαζός, φ ο β ι σ μ έ ν α , αχ, α ν ό η ­ τ η γυναίκα, α κ ρ ι β ώ ς όπως μ ε κ ο ι τ ά ζ ε ι ς τώρα ε σ ύ , σαν να β λ έ π ε ι ς τ ο σατανά, ε γ ώ ε ί μ α ι ο άντρας σου, κ α η μ έ ν η μου, ναι, αλλά είσαι κ ι ο σατανάς, Σ ε λ α χ α τ ί ν , και τώρα β ρ ί σ κ ε ­ σαι σ τ η ν κ ό λ α σ η , σ τ η φωτιά τ η ς κ ό λ α σ η ς , δ α ί μ ο ν ε ς , καζά­ νια που βράζουν, ή μ ή π ω ς ο θάνατος είναι όπως έ λ ε γ ε ς εσύ ότι είναι, ε γ ώ ανακάλυψα τ ο θ ά ν α τ ο , Φ α τ μ ά , μου ε ί χ ε π ε ι , άκουσε μ ε , αυτό είναι το πιο σ η μ α ν τ ι κ ό , είναι τόσο φοβε­ ρός ο θάνατος που δ ε ν α ν τ έ χ ω να σε σ κ έ φ τ ο μ α ι μ έ σ α στον τάφο, φοβάμαι, και α Ε ί σ τ ε καλά, γ ι α γ ι ά ; » ξαφνικά ζ α λ ί σ τ η κ α , μου φ ά ν η κ ε πως θα σωριαζόμουνα κ ά τ ω , μα μ η χολοσκάς, Σ ε λ α χ α τ ί ν , θ έ λ ε ι ς δ ε ν θ έ λ ε ι ς , γ ι α μια τ ε λ ε υ τ α ί α φορά «Αν θ έ λ ε τ ε , κ α θ ί σ τ ε ε δ ώ , γ ι α γ ι ά , να ξ α π ο σ τ ά σ ε τ ε ! » θα προσευχηθώ γ ι α ν' αναπαυτεί η ψ υ χ ή σου, σωπάσαν ε , ακούω ένα αμάξι που π ε ρ ν ά ε ι από τ ο δρόμο, κατόπιν τα τ ζ ι τ ζ ί κ ι α , και, τ ε λ ι κ ά , α μ ή ν , β γ ά ζ ω τ ο μ α ν τ ί λ ι μου, σκου­ πίζω τα μάτια μου, και τώρα έρχομαι σ' ε σ έ ν α , παιδί μου, σ' ε σ έ ν α ο νους μου κ ι ο συλλογισμός μου, μα πρώτα ε ί π α να ε π ι σ κ ε φ θ ώ τον π α τ έ ρ α σου, κακόμοιρο, άμυαλο, άτυχο π α ι ­ δί μου,

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΕΠΑΡΧΟΥ ΝΤΟΓΑΝ ΝΤΑΡΒΙΝΟΓΛΟΥ 1915-1967 ΥΠΕΡ ΑΝΑΠΑΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥ

100

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τώρα προσεύχομαι γ ι α σ έ ν α , φτωχό μ ο υ , α π ε λ π ι σ μ έ ν ο , δυστυχισμένο, ορφανό μου, κακότυχό μου παιδί, είσαι κι εσύ ε δ ώ , α μ ά ν , Θ ε έ μου, ξαφνικά μου φ ά ν η κ ε , γ ι α μια σ τ ι γ μ ή , ότι δεν έ χ ε ι ς π ε θ ά ν ε ι , πού είναι τ ο μ α ν τ ί λ ι μου, μα, μ έ χ ρ ι να τ ο βρω, ξέσπασα σε λ υ γ μ ο ύ ς , «Γιαγιά, γιαγιά, μην κ λ α ί τ ε ! » άρχισα να τ ρ έ μ ω , αν δ ε ν μ ε π λ η σ ί α ζ α ν , αν δ ε ν προλά­ βαιναν, νόμισα πως θα σωριαζόμουνα κ ά τ ω , Θ ε έ μου, πόσο ά τ υ χ η ε ί μ α ι , να βρίσκομαι τώρα στον τάφο του παιδιού μου, τ ι έκανα και μ ε τ ι μ ω ρ ε ί ς έ τ σ ι , ήμαρτον, ε γ ώ έκανα ό,τι μ π ο ­ ρούσα, δεν τ ο 'θελα αυτό, παιδί μου, Ν τ ο γ ά ν , πόσες φορές σου ε ί π α , πρόσεχε, μ η μ ι μ η θ ε ί ς τον π α τ έ ρ α σου, σ' έ σ τ ε ι λ α μ ά λ ι σ τ α και ε σ ω τ ε ρ ι κ ό στο σ χ ο λ ε ί ο , π α ι δ ά κ ι μου, κ ι όταν α κ ό μ η δεν ε ί χ α μ ε καθόλου χ ρ ή μ α τ α , σε ε π ο χ ή που ζούσαμε πουλώντας τα δ ι α μ α ν τ ι κ ά μου, τα δαχτυλίδια που μου είχαν δ ώ σ ε ι προίκα ο μ α κ α ρ ί τ η ς ο παππούς κ ι η μακαρίτισσα η γ ι α γ ι ά μου, δεν σου ε ί π α τ ί π ο τ α και σ' έ σ τ ε ι λ α στα κ α λ ύ τ ε ­ ρα σχολεία, τα α π ο γ ε ύ μ α τ α του Σ α β β ά τ ο υ ερχόσουνα αργά στο σ π ί τ ι , ο μ π ε κ ρ ή ς ο πατέρας σου δεν ερχόταν στο σταθ­ μό να σε π ά ρ ε ι , κι ε ν ώ προσπαθούσε μ ε κ ά θ ε τρόπο να μου αποσπάσει χ ρ ή μ α τ α , για να δ η μ ο σ ι ε ύ σ ε ι ε κ ε ί ν α τα ανόητα κ ε ί μ ε ν α τ ο υ , τα γ ε μ ά τ α β λ α σ τ ή μ ι ε ς , ε γ ώ ε κ ε ί ν ε ς τ ι ς π α γ ε ­ ρές χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς παρηγοριόμουνα μ ε τ η σ κ έ ψ η ότι ο γιος μου τουλάχιστον σπουδάζει σε γ α λ λ ι κ ό σχολείο, αλλά ξαφνικά, τ ι να δω, αντί να γ ί ν ε ι ς σαν εκείνους κι ε σ ύ , αρχι­ τ έ κ τ ο ν α ς ή έμπορος, π ή γ ε ς και γ ρ ά φ τ η κ ε ς σ' ε κ ε ί ν η τ η σχο­ λ ή , ή θ ε λ ε ς να γ ί ν ε ι ς π ο λ ι τ ι κ ό ς , ξέρω,.εσύ και πρωθυπουργός μπορούσες να γ ί ν ε ι ς , μα δεν ή τ α ν κρίμα για ένα παιδί σαν ε σ έ ν α , μ η τ έ ρ α , η χώρα μονάχα μ ε τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή θα β ε λ τ ι ω ­ θ ε ί , εσύ θα τ η ν έσωζες τ η χώρα, άμυαλο μου παιδί, δεν πρό-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

101

φτασα να το π ω , κ ι ή ρ θ ε στις δ ι α κ ο π έ ς , κουρασμένος, ονει­ ροπόλος· Θ ε έ μου, τ ι άτυχη που ήμουνα, είχες αρχίσει ή δ η να π η γ α ί ν ε ι ς πέρα-δώθε στο δ ω μ ά τ ι ο , σ κ ε φ τ ι κ ό ς , ίδιος ο π α τ έ ­ ρας σου, σ' ε κ ε ί ν η τ η ν η λ ι κ ί α άρχισες και να κ α π ν ί ζ ε ι ς , γ ι α ­ τ ί τόσο σ ε κ λ έ τ ι , τόσο μαράζι, παιδί μου, είπα, κ ι εσύ, φταίει η κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς χώρας, ε ί π ε ς , μάνα, και, για να ξεσκάσεις λ ί γ ο , γ έ μ ι σ α τ ι ς τ σ έ π ε ς σου μ ε λ ε φ τ ά , π ή γ α ι ν ε στην Ισταν­ μπούλ, γ λ έ ν τ α , β γ ε ς μ ε κορίτσια, να ξ ε σ κ ά σ ε ι ς , δεν σου εί­ πα; Δ ε ν σου έδωσα και τα ροζ μαργαριτάρια μου κρυφά από τον π α τ έ ρ α σου, να τα πουλήσεις στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , να δια­ σ κ ε δ ά σ ε ι ς , πού να 'ξερα πως θα παντρευόσουν αμέσως μ ε το χλομό κι άχαρο ε κ ε ί ν ο κοριτσάκι και θα το 'φερνες στο σπί­ τ ι , ε γ ώ σου έ λ ε γ α να ε π ι μ ε ί ν ε ι ς σ τ η δουλειά σου, να μ η ν πα­ ραιτηθείς'από κ α ϊ μ α κ ά μ η ς , μπορεί να γ ί ν ε ι ς και β ο υ λ ε υ τ ή ς , σε λ ί γ ο καιρό θα προαχθείς σε ν ο μ ά ρ χ η , δ ε ν σου το 'πα, όχι, μάνα δεν α ν τ έ χ ω άλλο, όλα είναι α η δ ι α σ τ ι κ ά , βρόμικα, σι­ χάθηκα, κακόμοιρο παιδάκι μου, γ ι α τ ί κ ι εσύ, όπως όλοι, δεν πας από τ η δουλειά σου στο σ π ί τ ι σου, μα ξέρω, είπα μια μ έ ­ ρα που ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α , είσαι τ ε μ π έ λ η ς και δειλός σαν τον πα­ τ έ ρ α σου, δεν έ χ ε ι ς το θάρρος να δ ε ι ς κ α τ ά μ α τ α τ η ζ ω ή , να ζεις μ ε τους ανθρώπους, είναι πιο εύκολο β έ β α ι α να τους κα­ τ η γ ο ρ ε ί ς και να τους σιχαίνεσαι, όχι, μ η τ έ ρ α , όχι, δεν ξ έ ρ ε ι ς εσύ, όλοι μου φέρνουν αναγούλα, και τ η δουλειά μου δεν τ η ν α ν τ έ χ ω πια, να δ ε ι ς πόσο άσχημα φέρονται ε κ ε ί στους κα­ κ ο μ ο ί ρ η δ ε ς τους χωρικούς, σ τ η φτωχολογιά, πόσο τους βα­ σανίζουν, π έ θ α ν ε κι η γυναίκα μου, τα παιδιά μου από δω και μπρος ας τα φροντίσει η θεία τους, ε γ ώ θα υποβάλω τ η ν π α ρ α ί τ η σ η μου, θα 'ρθω να ε γ κ α τ α σ τ α θ ώ ε δ ώ , σε παρακαλώ, μ η τ έ ρ α , άσε μ ε , χρόνια τώρα σ κ έ φ τ ο μ α ι να 'ρθω και να ζ ή ­ σω σε τούτο τον ήσυχο τ ό π ο ,

102

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Άντε, γιαγιά, κάνει πολλή ζέστη», μόνος, να γ ρ ά ψ ω τ ι ς α λ ή θ ε ι ε ς που έ χ ω στο μυαλό μου, όχι, δ ε ν σου το ε π ι τ ρ έ π ω αυτό, « Π ε ρ ι μ έ ν ε τ ε λ ί γ ο , κύριε Μ ε τ ί ν . . . . » δ ε ν μ π ο ρ ε ί ς να ζ ή σ ε ι ς ε δ ώ , π ρ έ π ε ι να ε ί σ α ι ά ν θ ρ ω π ο ς κοινωνικός! Ρ ε τ ζ έ π , μην του δίνεις φ α γ η τ ό , είναι ολόκληρος άντρας, να π ά ε ι να κ ε ρ δ ί σ ε ι μόνος του τ ο ψ ω μ ί τ ο υ , μ η ν τ ο κ ά ν ε ι ς , μ η τ έ ρ α , σε παρακαλώ, « Ν α υ π ή ρ χ ε κάποιος να καθάριζε αυτούς τους τ ά φ ο υ ς . . . » μ η μ ε ρ ε ζ ι λ έ ψ ε ι ς , π ά ψ τ ε πια, α ν α ί σ θ η τ ο ι , θ έ λ ω να μ ε ί ν ω μ ό ν η μ ε τον π α τ έ ρ α σας, τ ο β λ έ π ω ότι είναι βρόμικος ο τ ά ­ φος, έ τ σ ι θα κ α τ α ν τ ο ύ σ α μ ε , ε γ ώ όμως σε ρώτησα τ ό τ ε , πί­ ν ε ι ς , παιδί μου, δ ε ν α π ά ν τ η σ ε ς , είσαι νέος α κ ό μ η , να σε ξαν α π α ν τ ρ έ ψ ω , καλά, και τ ι θα κ ά ν ε ι ς όλη μ έ ρ α σε τούτο τον έ ρ η μ ο τ ό π ο , δ ε ν μ ι λ ά ς , αχ, Θ ε έ μ ο υ , ξ έ ρ ω , θ' α ρ χ ί σ ε ι ς κ ι ε σ ύ , όπως ο π α τ έ ρ α ς σου, να γ ρ ά φ ε ι ς α ν ο η σ ί ε ς , σωπαίνεις, έ τ σ ι δ ε ν είναι, αχ, π α ι δ ί μου, πώς θα μ π ο ρ έ σ ω να σε π ε ί σ ω ότι δεν ευθύνεσαι εσύ για τα ε γ κ λ ή μ α τ α και τ ι ς α δ ι κ ί ε ς , ε γ ώ ε ί μ α ι μια α μ ό ρ φ ω τ η γυναίκα, κοίτα, τώρα ε ί μ α ι μ ό ν η , ολο­ μ ό ν α χ η , μ ε κοροϊδεύουν, αν έ β λ ε π ε ς τ η ζ ω ή που ζω, θα κα­ τ α λ ά β α ι ν ε ς πόσο ά τ υ χ η ε ί μ α ι , πώς κ λ α ί ω , πώς σ φ ί γ γ ω τ ο μ α ν τ ί λ ι μου, « Φ τ ά ν ε ι , γ ι α γ ι ά , φ τ ά ν ε ι , μ η ν κ λ α ί τ ε π ι α , θα ξανάρθουμε άλλη μέρα...» Θ ε έ μου, πόσο ά τ υ χ η ε ί μ α ι , θέλουν να φ ύ γ ο υ μ ε , α φ ή σ τ ε μ ε ή σ υ χ η μ ε τ ο γ ι ο μου και τον άντρα μου, θ έ λ ω να μ ε ί ν ω μ ό ν η μ' αυτούς, να π έ σ ω π ά ν ω στους τάφους τους, μα δ ε ν τ ο 'κανα, όχι, Φ α τ μ ά , κ ο ί τ α , α κ ό μ η και τα ε γ γ ό ν ι α σου σε λυπούνται, β λ έ π ο υ ν ε πόσο ά τ υ χ η και πόσο κ α κ ό μ ο ι ρ η ε ί ­ σαι, έχουν δ ί κ ι ο , και μ ά λ ι σ τ α μ' α υ τ ή τ η ζ έ σ τ η , να π ρ ο σ ε υ -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

103

χηθώ ά λ λ η μια φορά, λ έ ω , μα, σαν ε ί δ α ε κ ε ί ν ο τον απαίσιο τ ζ ο υ τ ζ έ να μ ε κ ο ι τ ά ζ ε ι α υ θ ά δ ι κ α , δ ε ν μ ε α φ ή ν ε ι π ο τ έ σε ησυχία, ο σατανάς, είναι π α ν τ ο ύ , κρυφοκοιτάζει π ί σ ω από τ ο ύ τ η τ η μ ά ν τ ρ α , θαρρείς γ ι α να μ' ε κ ν ε υ ρ ί σ ε ι , ναι, τουλά­ χιστον θ έ λ ω να π ρ ο σ ε υ χ η θ ώ ά λ λ η μια φορά, « Γ ι α γ ι ά κ α , δ ε ν σας β λ έ π ω καλά, να φ ύ γ ο υ μ ε π ι α . . . » γ ι α τ η σωτηρία τ η ς ψ υ χ ή ς σας, όταν άνοιξα τα χέρια μου τ' άνοιξαν κ ι ε κ ε ί ν ο ι , και γ ι α μια τ ε λ ε υ τ α ί α φορά π ρ ο σ ε υ ­ χ ό μ α σ τ ε , προσευχόμαστε, περνούν πολλά αυτοκίνητα, τ ι ζ έ ­ σ τ η που κ ά ν ε ι , καλά που δ ε ν φόρεσα τ ο π λ ε χ τ ό μου, τ ε ­ λ ε υ τ α ί α σ τ ι γ μ ή τ ο άφησα σ τ η ν ν τ ο υ λ ά π α , ε λ π ί ζ ω να τ η ν κ λ ε ί δ ω σ α , σ' έ ν α σ π ί τ ι που δ ε ν είναι κ α ν ε ί ς , Θεός φυλάξοι, β έ β α ι α , ε λ π ί ζ ω να μ η ν έ χ ε ι μ π ε ι κ λ έ φ τ η ς , πώς π ά ε ι ο νους του ανθρώπου στο κ α κ ό , συγχωρά μ ε , α μ ή ν , ε μ ε ί ς πια « Σ τ η ρ ι χ τ ε ί τ ε ε π ά ν ω μου, γ ι α γ ι ά ! » φ ε ύ γ ο υ μ ε , ο Θεός ν' α ν α π ά ψ ε ι τ η ν ψ υ χ ή σας, α λ ή θ ε ι α , εί­ σαι κ ι ε σ ύ , μα δ ε ν μου έ μ ε ι ν ε β λ έ π ε ι ς μυαλό,

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΓΚΙΟΥΛ ΝΤΑΡΒΙΝΟΓΛΟΥ 1922-1964 ΥΠΕΡ ΑΝΑΠΑΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΗΣ όμως θέλουν να φύγουν, ε ξ ά λ λ ο υ δ ε ν ε ί μ α ι σε θ έ σ η να μ ε ί ν ω και να π ρ ο σ ε υ χ η θ ώ κ ι ά λ λ ο , μ ν η μ ο ν ε ύ ο ν τ α ς αυτούς υ π ο τ ί θ ε τ α ι ότι μ ν η μ ό ν ε υ σ α κ ι ε σ έ ν α , χλομό κ ο ρ ι τ σ ά κ ι , ά ρ ε ­ σες στον Ν τ ο γ ά ν μου, στο γ ι ο μου, σ' έ φ ε ρ ε να φ ι λ ή σ ε ι ς τ ο χ έ ρ ι μου, κατόπιν ή ρ θ ε π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά στο δ ω μ ά τ ι ο μου, πώς ε ί σ α ι , μ η τ έ ρ α , μου ε ί π ε , τ ι να σου π ω , παιδί μου, αυτό τ ο αδύνατο, κ α χ ε κ τ ι κ ό κ ο ρ ι τ σ ά κ ι δ ι ά λ ε ξ ε ς , είχα π ρ ο β λ έ ψ ε ι ότι

104

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

δ ε ν θα ζούσε πολύ, τρία παιδιά ή τ α ν π ο λ λ ά γ ι α σ έ ν α , αφα­ ν ί σ τ η κ ε ς , κ α κ ο μ ο ί ρ ι κ ο , έ τ ρ ω γ ε ς σαν γ α τ ά κ ι από τ η ν ά κ ρ η του π ι ά τ ο υ , μια-δυο μ π ο υ κ ι έ ς , λ ί γ ο α κ ό μ η , κόρη μου, σου έ λ ε γ α , ά ν ο ι γ ε ς τα μ ά τ ι α σου τ ρ ο μ α γ μ έ ν α , μια χ λ ο μ ή ν υ ­ φούλα που φοβόταν τ ο φ α γ η τ ό , τ ι α μ α ρ τ ί ε ς μ π ο ρ ε ί να 'χεις γ ι α να θ έ λ ε ι ς και π ρ ο σ ε υ χ έ ς γ ι α τ η ν ψ υ χ ή σου, άνθρωποι σαν ε σ έ ν α δεν μάθανε να τ ρ ώ ν ε , ν' αγκαλιάζουν τ η ζ ω ή , μ ό ­ νο να πεθαίνουν ξέρουν χύνοντας δάκρυα γ ι α τους κ α η μ ο ύ ς των άλλων, κ α κ ό τ υ χ ο ι , β λ έ π ε τ ε , φ ε ύ γ ω , γ ι α τ ί μ ε π ι ά σ α ν ε από το μ π ρ ά τ σ ο και « Ε ί σ τ ε καλά, γ ι α γ ι ά ; » δόξα τ ω Θ ε ώ , γ υ ρ ί ζ ο υ μ ε στο σ π ί τ ι .

8

Τ η σ τ ι γ μ ή που θα φ ε ύ γ α ν ε , η γ ι α γ ι ά τους θ έ λ η σ ε ά λ λ η μια φορά να π ρ ο σ ε υ χ η θ ε ί , και τ ό τ ε μονάχα η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν άνοιξε μαζί τ η ς τα χέρια τ η ς στο Θ ε ό , μονάχα η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ναι. Ο Φ α ρ ο ύ κ έ β γ α λ ε τ ο μ ε γ ά λ ο μ α ν τ ί λ ι του και σ κ ο ύ π ι ζ ε τον ιδρώτα τ ο υ , ο θείος Ρ ε τ ζ έ π κρατούσε τ η ν κυρία κ ι ο Μ ε τ ί ν ε ί χ ε τα χέρια στις π ί σ ω τ σ έ π ε ς του μπλουτζίν τ ο υ , βαριό­ ταν α κ ό μ η και να κ ά ν ε ι πως π ρ ο σ ε ύ χ ε τ α ι . Τ έ λ ε ι ω σ α ν στα γ ρ ή γ ο ρ α τ η ν π ρ ό χ ε ι ρ η ε κ ε ί ν η π ρ ο σ ε υ χ ή , πιάσανε τ η γ ι α γ ι ά τους από τ ο αριστερό και τ ο δεξί μπράτσο και προχώρησαν. Ό τ α ν μου γύρισαν τ ι ς π λ ά τ ε ς τους, έ β γ α λ α τ ο κ ε φ ά λ ι μου α ν ά μ ε σ α από τους θάμνους και τους κοίταξα μ ε τ η ν ησυχία μου. Γ ε λ ο ί ο τ ο θ έ α μ α : καθώς προχωρούσαν μ ε τον χοντρό γ ί γ α ν τ α που τον λ έ ν ε Φαρούκ να τ η ν κρατάει από το ένα χ έ ­ ρι και τ ο νάνο τ ο θείο μου από τ ο ά λ λ ο , η γ ι α γ ι ά , μ' ε κ ε ί ν ο τ ο απαίσιο παλτό τ η ς , που θύμιζε μαύρο τ σ α ν τ ό ρ , σαν μια τ ρ ο μ α κ τ ι κ ή και ταυτόχρονα αστεία κούκλα, ν τ υ μ έ ν η μ ε φαρδιά ρούχα. Μ α ε γ ώ δ ε ν γ έ λ α σ α , μ π ο ρ ε ί μ ά λ ι σ τ α ν' ανα­ τρίχιασα, γ ι α τ ί ή μ α σ τ α ν στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο , μονάχα κοίταξα ε σ έ ν α , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , και τ η μ α ν τ ί λ α σου, που σου π ή γ α ι ν ε τ ό -

106

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σο πολύ, και κατόπιν κοίταξα τα λ ε π τ ά σου πόδια. Τ ι πα­ ράξενο: μ ε γ ά λ ω σ ε ς , έ γ ι ν ε ς ο λ ό κ λ η ρ η κ ο π έ λ α , μα τα πόδια σου είναι α κ ό μ η λ ε π τ ά σαν σ π ί ρ τ α . Μ π ή κ α τ ε στο αμάξι και ξ ε κ ι ν ή σ α τ ε , και μόνο τ ό τ ε ε γ ώ β γ ή κ α από κ ε ι που ήμουν κ ρ υ μ μ έ ν ο ς και κοίταξα τους σιω­ πηλούς τάφους, του παππού σας, τ η ς μ η τ έ ρ α ς σας και του π α τ έ ρ α σας. Ε γ ώ μονάχα τον π α τ έ ρ α σας είχα δ ε ι από κ ο ­ ν τ ά , τον θ υ μ ά μ α ι . Ό τ α ν π α ί ζ α μ ε κ ά π ο τ ε μαζί στον κ ή π ο , μας κοίταζε α ν ά μ ε σ α από τα παντζούρια, και δεν έ λ ε γ ε τ ί ­ ποτα γ ι α να σας α π ο τ ρ έ ψ ε ι να π α ί ζ ε τ ε μαζί μου. Π ρ ο σ ε υ ­ χ ή θ η κ α γ ι α τ η ν ψ υ χ ή τ ο υ , κατόπιν σ τ ά θ η κ α γ ι α λ ί γ ο στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο χωρίς να κ ά ν ω τ ί π ο τ α , ακούγοντας κ ά τ ω από τον καυτό ή λ ι ο τα τ ζ ι τ ζ ί κ ι α , έκανα κ ά τ ι παράξενες και σκο­ τ ε ι ν έ ς σ κ έ ψ ε ι ς , ανατρίχιασα, θόλωσε ο νους μου, σαν να εί­ χα κ α π ν ί σ ε ι τ σ ι γ ά ρ ο . Κ α τ ό π ι ν β γ ή κ α από τ ο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο και π ή ρ α τ ο δρόμο γ ι α τ ο σ π ί τ ι μου, γύριζα στο β ι β λ ί ο των μ α θ η μ α τ ι κ ώ ν που είχα α φ ή σ ε ι π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι μου. Γ ι α ­ τ ί μια ώρα π ρ ι ν , ε ν ώ καθόμουνα σ' ε κ ε ί ν ο τ ο τ ρ α π έ ζ ι και διάβαζα, κοίταξα από το παράθυρο και σας είδα μ ε το άσπρο Α ν α ν τ ό λ σας ν' α ν ε β α ί ν ε τ ε τον ανήφορο, ή τ α ν μαζί κι η για­ γ ι ά σας και κ α τ ά λ α β α πού π η γ α ί ν α τ ε , κ ι όταν σ κ έ φ τ η κ α τους τάφους και τους νεκρούς, πού να π ά ρ ε ι ο νους μου τα ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ ά κ ι ανόητα μ α θ η μ α τ ι κ ά , ώσπου ε ί π α , πάω να δω τ ι κάνουν στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο , να η σ υ χ ά σ ω , θα συνεχίσω α ρ γ ό τ ε ρ α τ ο δ ι ά β α σ μ α · γ ι α να μ η θ υ μ ώ σ ε ι η μάνα μου, π ή ­ δησα από τ ο παράθυρο, έ τ ρ ε ξ α κ ι ήρθα ε δ ώ , σας ε ί δ α , και τώρα γυρίζω στα μ α θ η μ α τ ι κ ά μου. Τ έ λ ε ι ω σ ε ο χ ω μ α τ ό δ ρ ο μ ο ς , άρχισε η άσφαλτος. Α π ό τ ο π λ ά ι μου περνούν αυτοκίνητα, σήκωσα μια-δυο φορές τ ο χ έ ­ ρι μ ο υ , αδιαφόρησαν, όσοι έχουν τ έ τ ο ι α α υ τ ο κ ί ν η τ α ε ί ν α ι

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

107

π ά ν τ α α σ υ ν ε ί δ η τ ο ι . Δ ε ν σε β λ έ π ο υ ν , κατεβαίνουν τον κα­ τήφορο σαν β ο λ ί δ ε ς . Προχώρησα προς το σ π ί τ ι του Ταχσίν. Αυτός και η μ η τ έ ρ α του μάζευαν κ ε ρ ά σ ι α , ο π α τ έ ρ α ς του μ π ρ ο σ τ ά στο σ π ι τ ά κ ι τα πουλούσε κ ι έ κ α ν ε πως δεν μ ε εί­ δ ε . Δ ε ν μπορούσε β έ β α ι α να μ ε δ ε ι , γ ι α τ ί δ ε ν ε ί μ α ι α π ' αυ­ τούς που περνούν μ ε π ο λ υ τ ε λ ή α υ τ ο κ ί ν η τ α και μ ε τ α χ ύ τ η ­ τα ε κ α τ ό χ ι λ ι ο μ έ τ ρ ω ν και ξαφνικά φρενάρουν κ ι αγοράζουν π έ ν τ ε κ ι λ ά κεράσια προς ογδόντα λίρες το κ ι λ ό . . . Ν α ι , ε τ ο ι ­ μαζόμουν να π ω πως μονάχα ε γ ώ α π ό μ ε ι ν α που να μ η δίνω σ η μ α σ ί α στα χ ρ ή μ α τ α , όταν είδα να π λ η σ ι ά ζ ε ι το σκουπι­ διάρικο του Χ α λ ί λ και χ ά ρ η κ α . Π ή γ α ι ν ε προς τα κ ά τ ω , σ ή ­ κωσα τ ο χ έ ρ ι μου, σ τ α μ ά τ η σ ε . Μ π ή κ α μ έ σ α . « Τ ι κάνει ο πατέρας σου;» ρώτησε ο Χαλίλ. « Τ ι να κ ά ν ε ι ; » ε ί π α . « Π ο υ λ ά ε ι λ α χ ε ί α ! » « Π ο ύ τα π ο υ λ ά ε ι ; » « Τ α πρωινά, στα τ ρ έ ν α » . « Κ ι εσύ;» « Ε γ ώ πάω α κ ό μ η στο σ χ ο λ ε ί ο » , ε ί π α . « Τ ο φ ο ρ τ η γ ό αυ­ τ ό πόσο γ ρ ή γ ο ρ α τ ρ έ χ ε ι ; » « Π ά ε ι κι ο γ δ ό ν τ α ! » ε ί π ε . « Τ ι γ υ ρ ε ύ ε ι ς ε δ ώ ; » « Έ χ ω ν ε ύ ρ α » , ε ί π α . « Β γ ή κ α λ ί γ ο να πάρω α έ ρ α » . « Α ν έ χ ε ι ς νεύρα από τ ώ ρ α . . . » Γ ε λ ά σ α μ ε . Μ π ρ ο σ τ ά στο σ π ί τ ι μου φ ρ έ ν α ρ ε . « Ό χ ι » , ε ί π α . « Θ α πάω στον κ ά τ ω μ α χ α λ ά » . «Γιατί;» « Μ έ ν ε ι ένας φίλος μου ε κ ε ί , δ ε ν τον ξ έ ρ ε ι ς ! » Π ε ρ ν ώ ν τ α ς μπροστά από τ ο σ π ί τ ι μας, κοίταξα τ ο ανοι­ χ τ ό παράθυρο μου. Μ έ χ ρ ι να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ο π α τ έ ρ α ς μου τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι , θα έ χ ω γ υ ρ ί σ ε ι . Σ τ ο ν κ ά τ ω μαχαλά, κ α τ έ β η κ α από τ ο φ ο ρ τ η γ ό κ α ι , γ ι α να μ η μ ε π ά ρ ε ι ο Χ α λ ί λ γ ι α τ ε -

108

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μ π έ λ η κι α κ α μ ά τ η , άρχισα να περπατάω πολύ γρήγορα. Π ή ­ γα μ έ χ ρ ι το μόλο, ήμουνα μ ο ύ σ κ ε μ α στον ιδρώτα, κάθισα και κοίταξα τ η θάλασσα. Π λ η σ ί α σ ε έ ν α ταχύπλοο, ά φ η σ ε μια κ ο π έ λ α σ τ η ν προκυμαία κ ι έ φ υ γ ε . Κ ο ι τ ά ζ ο ν τ α ς ε κ ε ί ν η τ η ν κ ο π έ λ α , σ κ έ φ τ η κ α ε σ έ ν α , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν : λ ί γ ο πριν σε ε ί ­ δα ν' α ν ο ί γ ε ι ς τα χ έ ρ ι α σου και να π ρ ο σ ε ύ χ ε σ α ι στο Θ ε ό . Π ε ρ ί ε ρ γ ο : ήταν σαν να μιλούσες μαζί του. Τ ο γράφουν τα β ι ­ β λ ί α : Υπάρχουν ά γ γ ε λ ο ι . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α : Υ π ά ρ χ ε ι κι ο σατανάς. Κ ι ά λ λ α πολλά. Θαρρείς τα σ κ έ φ τ η κ α όλα αυτά γ ι α να φ ο β η θ ώ - γ ι α να φοβηθώ, ν' αρχίσω να τ ρ έ μ ω από φό­ βο, να νιώσω ε ν ο χ έ ς , ν' α ν έ β ω τ ρ έ χ ο ν τ α ς τον ανήφορο, να φτάσω στο σ π ί τ ι , να συνεχίσω τα μ α θ η μ α τ ι κ ά , μα σε λ ί γ ο θα τ ο κ ά ν ω αυτό έ τ σ ι κι α λ λ ι ώ ς : τώρα ας κ ά ν ω μια βολτίτσα. Σ υ ν έ χ ι σ α τον π ε ρ ί π α τ ο . Ό τ α ν έφτασα σ τ η ν π λ α ζ , ακούγοντας τ ο βουητό που σε α π ο β λ α κ ώ ν ε ι , β λ έ π ο ν τ α ς τ η μάζα από κρέας σ κ έ φ τ η κ α πά­ λι τ η ν ε ν ο χ ή , τ η ν αμαρτία, τ ο σατανά. Μ ι α μάζα από κρέας που ολοένα σ α λ ε ύ ε ι : κάπου κάπου, μ έ σ α από τ η μάζα ξε­ π η δ ά ε ι μια χ ρ ω μ α τ ι σ τ ή μ π ά λ α , έ π ε ι τ α π ά λ ι π έ φ τ ε ι και χά­ ν ε τ α ι α ν ά μ ε σ α τους· θαρρείς και π ρ ο σ π α θ ε ί ν' α π α λ λ α γ ε ί από τ η ν ε ν ο χ ή κ ι από τ η ν αμαρτία, μα οι γ υ ν α ί κ ε ς δ ε ν τ η ν αφήνουν. Ξανακοίταξα τον κόσμο και τις γυναίκες πίσω από τ η ν περίφραξη μ ε τα α ν α ρ ρ ι χ η τ ι κ ά . Π ε ρ ί ε ρ γ ο π ρ ά γ μ α : εί­ ναι φορές που θ έ λ ω να κ ά ν ω κ ά τ ι κ α κ ό , ν τ ρ έ π ο μ α ι που τ ο λ έ ω , να τους πονέσω, έ τ σ ι για να νιώσουν τ η ν παρουσία μου: τ ό τ ε μονάχα θα τους έ χ ω τ ι μ ω ρ ή σ ε ι , κ α ν ε ί ς τους δ ε ν θα μ π ο ρ έ σ ε ι να παρασυρθεί από τ ο σατανά και μονάχα ε μ έ ν α θα φοβούνται: κ ά π ω ς έ τ σ ι περίπου θα ν ι ώ θ ω : σαν να 'χουμ ε π ά ρ ε ι ε μ ε ί ς τ η ν εξουσία κ ι αυτοί να έχουν μ π ε ι στον σω­ στό δρόμο. Κ α τ ό π ι ν ν τ ρ ά π η κ α , είχα α φ α ι ρ ε θ ε ί , και, γ ι α να

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

ξεχάσω τ η ν ν τ ρ ο π ή , ξανάφερα σ τ η θ ύ μ η σ η μου ε σ έ ν α , Ν ι λ ­ γ κ ι ο ύ ν . Ε σ ύ είσαι αθώα. Κ ι ε κ ε ί που σκεφτόμουνα να ξα­ νακοιτάξω τον μ α γ ε υ τ ι κ ό ε κ ε ί ν ο κ ό σ μ ο και να γ υ ρ ί σ ω στα μ α θ η μ α τ ι κ ά , ακούω μια φ ω ν ή , « Τ ι θες εσύ ε κ ε ί ; » μου λ έ ε ι αυστηρά ο φύλακας τ η ς πλαζ. «Απαγορεύεται;» « Α ν θ ε ς να μ π ε ι ς , β γ ά λ ε ε ι σ ι τ ή ρ ι ο ! Αν έ χ ε ι ς β έ β α ι α μα­ γ ι ό και χ ρ ή μ α τ α . . . » «Καλά, δεν χρειάζεται, φεύγω». Έ φ υ γ α . Αν έ χ ε ι ς χ ρ ή μ α τ α , αν έ χ ε ι ς χ ρ ή μ α τ α , πόσα χ ρ ή ­ μ α τ α : αντί γ ι α π ρ ο σ ε υ χ ή , αυτό λ έ ν ε πια. Ε ί σ τ ε τόσο σιχα­ μ ε ρ ο ί , που κ ά π ο τ ε νιώθω μόνος, ολομόναχος: οι μισοί άν­ θρωποι είναι α ν έ ν τ ι μ ο ι κ ι οι άλλοι μισοί κουτοί. Αν τ ο καλ ο σ κ ε φ τ ε ί ς , τον φοβάσαι αυτό τ ο ν κ ό σ μ ο , ε υ τ υ χ ώ ς που υπάρχουν και τ α δικά μας π α ι δ ι ά , κ ι όταν ε ί μ α ι μαζί τους, δ ε ν μ π ε ρ δ ε ύ ο μ α ι : ξέρω τ ι είναι α μ α ρ τ ί α , τ ι θα π ε ι ε ν ο χ ή , τ ι είναι θ ε μ ι τ ό και τ ι α θ έ μ ι τ ο και δεν φ ο β ά μ α ι : ξέρω πολύ κα­ λά τ ι π ρ έ π ε ι να γ ί ν ε ι . Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή θ υ μ ή θ η κ α τους φίλους μου που χ θ ε ς τ ο βράδυ στο κ α φ ε ν ε ί ο μ ε κορόιδευαν και μ ε λ έ γ α ν ε ζωύφιο. Ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α . Ε ν τ ά ξ ε ι . Α υ τ ό που π ρ έ π ε ι να κ ά ν ω , κύριοι, ε ί μ α ι σε θ έ σ η να τ ο π ε τ ύ χ ω και μόνος μου, μπορώ να προχωρήσω και μόνος μ ο υ , ε π ε ι δ ή ξέρω. Π ί σ τ ε ­ ψα στον εαυτό μ ο υ , έ χ ω ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η στον εαυτό μου. Π ε ρ π α τ ώ ν τ α ς , έ φ τ α σ α μ έ χ ρ ι τ ο σ π ί τ ι σας, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ασυναίσθητα, το κ α τ ά λ α β α μόλις είδα τ η ν παλιά μάντρα μ ε τα μ ο ύ σ κ λ ι α . Η π ό ρ τ α του κ ή π ο υ σας κ λ ε ι σ τ ή . Κ ά θ ο μ α ι στην ά λ λ η πλευρά του δρόμου, κ ά τ ω από τ η ν καστανιά, κοι­ τάζω τ α παράθυρα, τους τοίχους του σ π ι τ ι ο ύ σας, θα ή θ ε λ α πολύ να ξέρω τ ι κ ά ν ε ι ς μ έ σ α . Μ π ο ρ ε ί να τ ρ ω ς , μ π ο ρ ε ί να φοράς α κ ό μ η τ η μ α ν τ ί λ α , μ π ο ρ ε ί να κ ο ι μ ά σ α ι . Π ή ρ α έ ν α

110

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ξυλαράκι κ ι α φ η ρ η μ έ ν ο ς χάραξα σ τ η ν ά μ μ ο σ τ η ν ά κ ρ η του δρόμου τ ο πρόσωπο σου. Ό τ α ν κ ο ι μ ά σ α ι , είσαι α κ ό μ η πιο ωραία. Ό τ α ν κοιτάζω τ ο πρόσωπο σου, ξ ε χ ν ώ τ ι ς ε ν ο χ έ ς , τ ι ς α μ α ρ τ ί ε ς στις οποίες νομίζω ότι ε ί μ α ι β ο υ τ η γ μ έ ν ο ς μ έ ­ χρι τ ο λ α ι μ ό , τα σπιθούρια τ η ς ε ν ο χ ή ς , α λ λ ά τ ι α μ α ρ τ ί ε ς μ π ο ρ ε ί να έ χ ω ε γ ώ , σ κ έ φ τ ο μ α ι , δ ε ν ε ί μ α ι τ η ς ίδιας πάστας μ' αυτούς, ε ί μ α ι όπως εσύ· π ι σ τ ε ύ ω . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α : Κ ι αν μ π ω κρυφά στον κ ή π ο και σκαρφαλώσω στο δ έ ν τ ρ ο κ ι από κ ε ι στον τ ο ί χ ο , δίχως να μ ε δ ε ι ο νάνος, κ ι αν μ π ω σαν τ η γ ά τ α από τ ο ανοιχτό παράθυρο στο δ ω μ ά τ ι ο σου και σε φ ι λ ή σ ω στο μ ά γ ο υ λ ο : Π ο ι ο ς ε ί σ α ι ε σ ύ ; Δ ε ν μ ε γ ν ώ ρ ι σ ε ς , π α ί ζ α μ ε κρυφτό, σ' α γ α π ώ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ' όσο μ π ο ρ ε ί να σ' αγαπήσουν όλοι οι κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι ά ν τ ρ ε ς τ η ς παρέας σου! Ξ α φ ν ι κ ά θ ύ μ ω σ α : χ ά λ α σ α τ ο π ρ ό σ ω π ο που ε ί χ α χ α ρ ά ξ ε ι στην ά μ μ ο , β α ρ έ θ η κ α τις α ν ό η τ ε ς φαντασιώσεις κι έκανα να φύγω μα, ξαφνικά, τ ι να δ ω : Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν έ χ ε ι β γ ε ι από τ ο σ π ί τ ι και προχωρεί προς τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ . Μ π ο ρ ε ί να μ ε π α ρ ε ξ η γ ή σ ο υ ν , να σκεφτούν άλλα αντ' άλ­ λ ω ν . Α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α λ ί γ ο , γ ύ ρ ι σ α τ η ν π λ ά τ η μου σ τ η ν πόρτα. Κ ο ί τ α ξ α αφού άκουσα τ η φωνή σου: ε ί χ ε ς β γ ε ι από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ κ ι έ φ ε υ γ ε ς , πού να π ή γ α ι ν ε ς ά ρ α γ ε ; Μ ' έ τ ρ ω γ ε η π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α κ ι άρχισα να σε παρακολουθώ. Π ε ρ π α τ ά ε ι π ε ρ ί ε ρ γ α : λ ί γ ο σαν άντρας. Ν α μπορούσα να τ ρ έ ξ ω , να τ η ν πιάσω από τον ώ μ ο - δ ε ν μ ε γ ν ώ ρ ι σ ε ς , Ν ι λ ­ γ κ ι ο ύ ν , ε ί μ α ι ο Χ α σ ά ν , όταν ή μ α σ τ α ν μ ι κ ρ ά παιδιά, παίζα­ μ ε στον κ ή π ο σας, κ ι ο Μ ε τ ί ν μαζί μας, π α ί ζ α μ ε και μ ε τ ά πηγαίναμε για ψάρεμα. Ό τ α ν έ φ τ α σ ε σ τ η σ τ ρ ο φ ή , δεν έ κ α ν ε α ρ ι σ τ ε ρ ά , σ υ ν έ χ ι ­ σε ε υ θ ε ί α . Σ τ η ν π λ α ζ π η γ α ί ν ε ι ς μ ή π ω ς , να σ μ ί ξ ε ι ς μ' αυ-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

111

τούς; Ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α , μα δ ε ν σ τ α μ ά τ η σ α να σε ακολουθώ. Έ χ ε ι πολύ λ ε π τ ά πόδια και π ε ρ π α τ ά γ ρ ή γ ο ρ α , γ ι α τ ί τ ό σ η β ι α σ ύ ν η , σε π ε ρ ι μ έ ν ε ι κ ά π ο ι ο ς ; Σ τ η ν π λ α ζ δ ε ν σ τ α μ ά τ η σ ε , έ σ τ ρ ι ψ ε και π ή ρ ε τον α ν ή ­ φορο. Άρχισα να κ α τ α λ α β α ί ν ω ποιος τ η ν π ε ρ ί μ ε ν ε . Μ π ο ρ ε ί να μ π ε ι ς στο αμάξι τ ο υ , μ π ο ρ ε ί να 'χει και σκάφος. Ε ί μ α ι π ε ρ ί ε ρ γ ο ς να δω ποιος είναι, γ ι ' αυτό σε παρακολουθώ, ξ έ ­ ρω καλά πως δ ε ν έ χ ε ι ς καμιά διαφορά από τους άλλους. Ξ α φ ν ι κ ά , μ π ή κ ε στον μ π α κ ά λ η και χ ά θ η κ ε . Μ π ρ ο ς στο μ π α κ ά λ ι κ ο είναι ένας μικρός π α γ ω τ α τ ζ ή ς , μ ε ξ έ ρ ε ι - γ ι α να μ η μ ε π α ρ ε ξ η γ ή σ ε ι , σ τ ά θ η κ α λ ί γ ο μακριά. Σ ε λ ί γ ο η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν β γ ή κ ε από τ ο μ π α κ ά λ ι κ ο κ ι αντί να τ ρ α β ή ξ ε ι ίσια, γ ύ ρ ι σ ε προς τ η ν α ν τ ί θ ε τ η κ α τ ε ύ θ υ ν σ η και π ρ ο χ ώ ρ η σ ε προς τ η μ ε ρ ι ά μου. Α μ έ σ ω ς γύρισα τ η ν π λ ά τ η μου, έ σ κ υ ψ α , έ κ α ν α πως δ έ ν ω τ ο κορδόνι του παπουτσιού μου. Κ ρ α τ ο ύ σ ε ένα μ ι κ ρ ό π α κ έ τ ο , μ ε π λ η σ ί α σ ε , μ ε κ ο ί τ α ­ ξε, ντράπηκα. « Γ ε ι α σ ο υ » , τ η ς ε ί π α και σ η κ ώ θ η κ α . « Γ ε ι α σου, Χ α σ ά ν » , ε ί π ε . « Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Σ ώ π α σ ε γ ι α λί­ γ ο . « Σ ε ε ί δ α μ ε χ θ ε ς , στο δρόμο, καθώς ερχόμασταν, ο α δ ε λ ­ φός μου σε γ ν ώ ρ ι σ ε . Μ ε γ ά λ ω σ ε ς , άλλαξες πολύ. Τ ι κ ά ν ε ι ς ; » Σ ώ π α σ ε π ά λ ι λ ί γ ο . « Ο θ ε ί ο ς σου ε ί π ε ό τ ι μ έ ν ε τ ε α κ ό μ η στον π ά ν ω μαχαλά, κ ι ο π α τ έ ρ α ς σου α σ χ ο λ ε ί τ α ι , λ έ ε ι , μ ε λ α χ ε ί α » . Σ ώ π α σ ε και π ά λ ι . « Γ ι ά λ έ γ ε , λοιπόν, τ ι κ ά ν ε ι ς , σε ποια τ ά ξ η π α ς ; » « Ε γ ώ ; » ρώτησα. « Ε γ ώ φ έ τ ο ς π ε ρ ι μ έ ν ω . . . » μ π ό ρ ε σ α να πω. «Τι περιμένεις;» « Π α ς για μ π ά ν ι ο , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ; » « Ό χ ι » , ε ί π ε . « Έ ρ χ ο μ α ι από τον μ π α κ ά λ η . Π ή γ α μ ε τ η

112

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γ ι α γ ι ά στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο . Η ζ έ σ τ η , φ α ί ν ε τ α ι , τ η ν π ε ί ρ α ξ ε , αγόρασα κ ο λ ό ν ι α » . α'Ωστε δ ε ν πας σ' ε κ ε ί ν η τ η ν π λ α ζ . . . » ε ί π α . « Έ χ ε ι πολύ κ ό σ μ ο » , ε ί π ε . « Π η γ α ί ν ω τ ο πρωί, νωρίς, όταν δεν είναι κ α ν ε ί ς » . Σωπάσαμε λίγο. Κατόπιν χαμογέλασε, χαμογέλασα κι ε γ ώ , και σ κ έ φ τ η κ α πως τ ο πρόσωπο τ η ς ή τ α ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό α π ' ό,τι φαινόταν από μακριά. Ιδρώνω σαν χαζός. Α π ό τ η ζ έ σ τ η . Σ ω π α ί ν ω . Κ ά ν ε ι να φ ύ γ ε ι . « Ά ν τ ε γ ε ι α » , ε ί π ε . « Π ε ς στον π α τ έ ρ α σου τους χ α ι ρ ε τ ι ­ σμούς μ ο υ » . Ά π λ ω σ ε τ ο χ έ ρ ι τ η ς κ ι ε γ ώ τ ο δ ι κ ό μου. Τ ο χ έ ρ ι τ η ς ε ί ­ ναι ελαφρύ, απαλό. Τ ο δ ι κ ό μου ι δ ρ ω μ έ ν ο · ν τ ρ ά π η κ α . « Σ τ ο καλό!» είπα. Έ φ υ γ ε . Δ ε ν γ ύ ρ ι σ α να τ η ν κ ο ι τ ά ξ ω . Π ρ ο χ ώ ρ η σ α σ κ ε ­ φ τ ι κ ό ς , σαν άνθρωπος που τον π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν σπουδαίες υπο­ θέσεις.

9

Ό τ α ν γ υ ρ ί σ α μ ε από τ ο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο , η γ ι α γ ι ά έ φ α γ ε κ ά τ ω μαζί μας, ύστερα όμως α δ ι α θ έ τ η σ ε . Δ ε ν ή τ α ν σοβαρό. Ε μ ε ί ς μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μ ι λ ο ύ σ α μ ε και γ ε λ ο ύ σ α μ ε , όταν ξαφνικά μας α γ ρ ι ο κ ο ί τ α ξ ε , κ ι έ π ε ι τ α τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς έ π ε σ ε στο σ τ ή ­ θος τ η ς . Τ η ν π ι ά σ α μ ε από τα μπράτσα, τ η ν ανεβάσαμε ε π ά ­ νω, τ η ν ξαπλώσαμε στο κ ρ ε β ά τ ι , τ ρ ί ψ α μ ε τους καρπούς τ η ς μ ε τ η ν κολόνια που ε ί χ ε φ έ ρ ε ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Έ π ε ι τ α π ή γ α στο δ ω μ ά τ ι ο μου και κ ά π ν ι σ α τ ο π ρ ώ τ ο τ σ ι γ ά ρ ο μ ε τ ά τ ο φ α γ η τ ό . Ό τ α ν σ ι γ ο υ ρ ε ύ τ η κ α πως δ ε ν ε ί χ ε τ ί π ο τ α σοβαρό η γ ι α γ ι ά , μ π ή κ α στο Α ν α ν τ ό λ , που ε ί χ ε ψ η θ ε ί κ ά τ ω από τον ή λ ι ο , κ ι έφυγα. Δ ε ν π ή ρ α τ η ν κ ε ν τ ρ ι κ ή οδό, έ σ τ ρ ι ψ α προς τ η ν Ν τ ά ρ ι τ ζ α . Τ ο δρόμο τον είχαν ασφαλτοστρώσει. Λ ί γ ε ς κ ε ρ α σ ι έ ς και σ υ κ ι έ ς μ έ ν α ν ε α κ ό μ η σ τ η θ έ σ η τους. Ό τ α ν ή μ ο υ ν μ ι κ ρ ό ς , ε ρ χ ό μ α σ τ α ν ε δ ώ μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π και κ υ ν η ­ γ ο ύ σ α μ ε κοράκια, ή π ο λ λ έ ς φορές κ ά ν α μ ε π ε ρ ί π α τ ο . Α υ τ ό που νόμιζα πως ή τ α ν καραβάν σαράι θα π ρ έ π ε ι να ή τ α ν πιο κ ά τ ω . Σ τ ο υ ς λόφους έχουν χ τ ι σ τ ε ί , χ τ ί ζ ο ν τ α ι , καινούργιες σ υ ν ο ι κ ί ε ς . Σ τ η ν Ν τ ά ρ ι τ ζ α δ ε ν ε ί δ α τ ί π ο τ α κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ο : το ά γ α λ μ α του Α τ α τ ο ύ ρ κ είναι ε κ ε ί δ έ κ α χρόνια τώρα.

114

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε , π ή γ α ίσια στον κ α ϊ μ α κ ά μ η . Ά λ λ α ξ ε , μου ε ί π α ν . Πριν από δυο χρόνια, στο γ ρ α φ ε ί ο αυτό καθόταν κά­ ποιος που βαριότανε να ζ ε ι , τώρα είναι ένας νέος που κου­ νάει συνέχεια τα χέρια του. Δ ε ν χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε να του δ ε ί ξ ω τ η δ ι δ α κ τ ο ρ ι κ ή μου δ ι α τ ρ ι β ή , όπως είχα σ κ ε φ τ ε ί , για να του κάνω καλή ε ν τ ύ π ω σ η , να του πω ότι και παλιότερα είχα μ ε ­ λ ε τ ή σ ε ι τ α αρχεία και ότι κ ι ο μ α κ α ρ ί τ η ς ο π α τ έ ρ α ς μου ή τ α ν κ α ϊ μ α κ ά μ η ς . Α ν έ θ ε σ ε σε κάποιον να μ ε π ά ε ι στην αί­ θουσα μ ε τα αρχεία. Ρ ώ τ η σ α τον Ριζά, που είχα γ ν ω ρ ί σ ε ι στις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς μου, αλλά δ ε ν ή τ α ν ε κ ε ί , εί­ χε π ά ε ι στο ιατρικό κ έ ν τ ρ ο . Σ κ έ φ τ η κ α , μ έ χ ρ ι να γ υ ρ ί σ ε ι , να πάω στην αγορά και να κ ά ν ω μια βόλτα. Πέρασα από το σ τ ε ν ό μ ε τ ι ς χαρουπιές. Π ρ ώ τ α προχώ­ ρησα προς τα κ ά τ ω . Ο ι δρόμοι ή τ α ν έ ρ η μ ο ι . Έ ν α ς σκύλος γύριζε άσκοπα στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο, ένας άνθρω­ πος στο σιδεράδικο επιδιόρθωνε ένα σωλήνα υγραερίου. Δ ε ν γύρισα να κ ο ι τ ά ξ ω τ η β ι τ ρ ί ν α του χ α ρ τ ο π ω λ ε ί ο υ , π έ ρ α σ α κ ά τ ω από τ ι ς σ τ ε ν έ ς σ κ ι έ ς των κ α τ α σ τ η μ ά τ ω ν και προχώ­ ρησα μ έ χ ρ ι τ ο τ ζ α μ ί . Κ α τ ό π ι ν γύρισα, και π ή γ α και κ ά θ ι ­ σα κ ά τ ω από έναν π λ ά τ α ν ο , σ τ η μ ι κ ρ ή π λ α τ ε ί α , ή π ι α ένα τ σ ά ι για να ξ ε ν υ σ τ ά ξ ω , κ ι άκουσα αδιάφορα τ ο ραδιόφωνο του καφενείου προσπαθώντας να ξεχάσω τ η ζ έ σ τ η . Ή μ ο υ ­ να π ά ν τ ω ς ε υ χ α ρ ι σ τ η μ έ ν ο ς , γ ι α τ ί κ α ν ε ί ς δ ε ν ασχολιόταν μαζί μου. Ό τ α ν γύρισα στο κ α ϊ μ α κ α μ λ ί κ ι , ο Ριζά ή τ α ν ε κ ε ί - μ ε εί­ δ ε , μ ε θ υ μ ή θ η κ ε , χ ά ρ η κ ε . Μ έ χ ρ ι να β ρ ε ι τ ο κ λ ε ι δ ί , σ υ ­ μπλήρωσα τ η ν α ί τ η σ η . Κ α τ ε β ή κ α μ ε μαζί κ ά τ ω . Άνοιξε τ η ν π ό ρ τ α , θ υ μ ή θ η κ α α μ έ σ ω ς τ η μυρωδιά μούχλας, σ κ ό ν η ς και υγρασίας. Ε ν ώ ξεσκόνιζε τ η ν κ α ρ έ κ λ α , κ ο υ β ε ν τ ι ά σ α μ ε λ ι ­ γ ά κ ι . Ύ σ τ ε ρ α μ' ά φ η σ ε μόνο κ ι έ φ υ γ ε .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Σ τ α αρχεία τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε δεν υπάρχουν έ γ γ ρ α φ α ι δ ι α ί τ ε ­ ρα σ η μ α ν τ ι κ ά . Ό , τ ι υπάρχει είναι από τ ο σύντομο δ ι ά σ τ η ­ μα που η π ό λ η ή τ α ν έδρα των κ α τ ή δ ω ν , π ρ ά γ μ α που λ ί γ ο ι ξέρουν κ ι α κ ό μ η πιο λ ί γ ο ι ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α ι να μάθουν. Α ρ γ ό ­ τ ε ρ α τα αρχεία αυτά μ ε τ α φ έ ρ θ η κ α ν στο Ι ζ ν ί κ . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α φιρμάνια, έ γ γ ρ α φ α σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ί τ λ ο υ ς ι δ ι ο κ τ η σ ί α ς , δι­ κ ο γ ρ α φ ί ε ς , όλα τ ο π ο θ ε τ η μ έ ν α σε κ ο υ τ ι ά και ξ ε χ α σ μ έ ν α . Πριν από τ ρ ι ά ν τ α χρόνια, ένας ε θ ν ι κ ι σ τ ή ς - κ ά τ ι πολύ συ­ ν η θ ι σ μ έ ν ο τα πρώτα χρόνια τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς - , κ α θ η γ η τ ή ς ιστορίας στο λ ύ κ ε ι ο , που αγαπούσε το ε π ά γ γ ε λ μ α του, ε ί χ ε β α λ θ ε ί να τ α ξ ι ν ο μ ή σ ε ι όλα αυτά τα ε π ί σ η μ α έ γ γ ρ α φ α , μα β α ρ έ θ η κ ε και τα π α ρ ά τ η σ ε . Π ρ ι ν από δύο χρόνια, ε ί π α να συνεχίσω τ η δουλειά που άρχισε ο κ α θ η γ η τ ή ς τ η ς ιστορίας, μα μ έ σ α σε μια ε β δ ο μ ά δ α β α ρ έ θ η κ α κ ι ε γ ώ . Γ ι α να γ ί ν ε ι κ α ν ε ί ς αρχαιοδίφης, ιστορικός, π ρ έ π ε ι πριν α π ' όλα να είναι μ ε τ ρ ι ό φ ρ ω ν . Σ τ ι ς μ έ ρ ε ς μας, λ ί γ ο ι από αυτούς που ασχο­ λούνται μ ε τα γ ρ ά μ μ α τ α είναι μ ε τ ρ ι ό φ ρ ο ν ε ς . Ο ύ τ ε ο κ α θ η ­ γ η τ ή ς ή τ α ν , τ ι ς ώρες που περνούσε στα αρχεία β ά λ θ η κ ε να τις α ξ ι ο π ο ι ή σ ε ι και να ε κ δ ώ σ ε ι ένα β ι β λ ί ο . Σ τ ο β ι β λ ί ο του μ ι λ ο ύ σ ε γ ι α τ η ζ ω ή τ ο υ , γ ι α τ η ζωή των γ ν ω σ τ ώ ν του στην Γ κ έ μ π ζ ε , καθώς και για τα ιστορικά μ ν η μ ε ί α τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς . Τ ο β ι β λ ι α ρ ά κ ι αυτό, θ υ μ ά μ α ι , τ ο διάβαζα μ ε κ έ φ ι , πίνοντας μπίρα, τ ό τ ε που τ σ α κ ώ θ η κ α μ ε τ η Σ ε λ μ ά . Α ρ γ ό τ ε ρ α όταν το έ δ ε ι ξ α σε κάποιους συναδέλφους μου στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , όλοι μου ε ί π α ν τα ίδια: Ό χ ι , στην Γ κ έ μ π ζ ε είναι αδύνατο να υπάρχουν τ έ τ ο ι α έ γ γ ρ α φ α ! Ε γ ώ δ ε ν μ ί λ η σ α , ε ν ώ αυτοί ή θ ε λ α ν να μ ε πείσουν ότι στην Γ κ έ μ π ζ ε δ ε ν υπήρχαν ο ύ τ ε καν ε π ί σ η μ α αρχεία. Π ρ ο τ ι μ ώ να ε ρ γ ά ζ ο μ α ι σε μ έ ρ η όπου οι ε ι δ ι κ ο ί αγνοούν τ η ν ύπαρξη αρχείων παρά μ ε ζηλότυπους συναδέλφους στα

116

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αρχεία τ η ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ί α ς . Μ ' ε υ χ α ρ ι σ τ ε ί να ψαχουλεύω τα τ σ α λ α κ ω μ έ ν α , γ ε μ ά τ α λ ε κ έ δ ε ς και μούχλα χαρτιά. Ό τ α ν τα διαβάζω, είναι σαν να β λ έ π ω αυτούς που τα 'γραψαν, αυ­ τούς που τους ε π έ β α λ α ν να τα γράψουν κ ι αυτούς που η ζωή τους ή τ α ν σε μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ή σε μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο β α θ μ ό δ ε μ έ ν η μ' αυτά. Π ι θ α ν ό να θ έ λ η σ α ν' ασχοληθώ π ά λ ι μ ε τα αρχεία, όχι γ ι α τ ί π έ ρ σ ι είχα ε π ι σ η μ ά ν ε ι μια π ε ρ ί π τ ω σ η πανούκλας, μα γ ι α τ ί μ' ευχαριστούσε. Ό σ ο διαβάζεις τ ι ς σ τ ο ί β ε ς από χαρ­ τ ι ά τόσο τα γ ε γ ο ν ό τ α ξεδιπλώνονται σιγά σιγά. Ό π ω ς έ π ε ι ­ τα από έ ν α πολύωρο θαλασσινό τ α ξ ί δ ι , ξαφνικά, μ έ σ α από τ η ν ο μ ί χ λ η που διαλύεται, φανερωθεί μπροστά σας ένα κ ο μ ­ μ ά τ ι ξηράς, μ ε τα δ έ ν τ ρ α , τ ι ς π έ τ ρ ε ς , τα πουλιά τ ο υ , έ τ σ ι ζωντανεύουν στο μυαλό μου οι α μ έ τ ρ η τ ε ς ιστορίες ανθρώ­ πων που είναι γ ρ α μ μ έ ν ε ς στα χαρτιά. Κ α ι τ ό τ ε ενθουσιά­ ζομαι και π ι σ τ ε ύ ω π ω ς Ι σ τ ο ρ ί α ε ί ν α ι αυτό τ ο π ο λ ύ χ ρ ω μ ο και γ ε μ ά τ ο ζ ω ή π ρ ά γ μ α . Αν μου πούνε να τ ο π ε ρ ι γ ρ ά ψ ω , δ ε ν μ π ο ρ ώ . Ε ξ ά λ λ ο υ , σε λ ί γ ο η α ί σ θ η σ η εξαφανίζεται, α φ ή ­ νοντας πίσω τ η ς μια παράξενη γ ε ύ σ η . Κ α ι τ ό τ ε φοβάμαι μ η μ ε π ι ά σ ε ι η α π ε λ π ι σ ί α , γ ι ' αυτό αρχίζω π ά λ ι να σ κ έ φ τ ο μ α ι αυτό τ ο κ ά τ ι που ή ρ θ ε κ ι έ φ υ γ ε . Θ έ λ ω να κ α π ν ί σ ω ένα τ σ ι ­ γ ά ρ ο , γ ι α να τ ο κ ρ α τ ή σ ω σ τ η μ ν ή μ η μου, μα, δ ι ά β ο λ ε , σε τούτα τα μ έ ρ η α π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι τ ο κ ά π ν ι σ μ α . Διαβάζοντας τα π ρ α κ τ ι κ ά μιας δ ί κ η ς , σ κ έ φ τ η κ α πως θα μου ήταν δυνατό να ξανανιώσω ε κ ε ί ν η τ η ν αίσθηση αν έγρα­ φα αυτά που διάβασα. Έ β γ α λ α λοιπόν από τ η ν τ σ ά ν τ α μου ένα τ ε τ ρ ά δ ι ο κι άρχισα να γράφω. Έ ν α ς που λεγόταν Τ ζ ε λ ά λ ισχυρίζεται ότι κάποιος Μ ε χ μ έ τ τον έ β ρ ι σ ε . Του ε ί π ε , λ έ ε ι , « ά μ ε στο καλό, κ α τ ε ρ γ ά ρ η » ! Ο κατηγορούμενος α ρ ν ή θ η κ ε , ο Τ ζ ε λ ά λ ε ί χ ε δύο μ ά ρ τ υ ρ ε ς , τον Χ α σ ά ν και τον Κ α σ ί μ . Ο κ α τ ή ς κ ά λ ε σ ε τον Μ ε χ μ έ τ να ορκιστεί, αυτός δεν ο ρ κ ί σ τ η -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

117

κε. Η η μ ε ρ ο μ η ν ί α δ ε ν διακρίνεται, δ ε ν τ η γράφω. Κατόπιν διάβασα ότι κάποιος Χ α μ ζ ά διόρισε πληρεξούσιο του κάποιον Λ μ π ν τ ί , και τ ο έ γ ρ α ψ α . Μ ε τ ά σ η μ ε ί ω σ α τ η σ ύ λ λ η ψ η κά­ ποιου Ν τ ι μ ί τ ρ ι . Ο Ν τ ι μ ί τ ρ ι ήταν ρωσικής κ α τ α γ ω γ ή ς , σκλά­ βος κάποιου Β ε λ ί από τα Τούζλα, κι η απόφαση ήταν να πα­ ραδοθεί πίσω στον α φ έ ν τ η του. Διάβασα α κ ό μ η για τ ι ς π ε ρ ι ­ π έ τ ε ι ε ς του τσοπάνου Γιουσούφ, που τον φυλακίσανε ε π ε ι δ ή έχασε ένα βόδι. Δ ε ν π α ρ α δ έ χ τ η κ ε ούτε ότι πούλησε ούτε ότι έσφαξε το βόδι. Τ ο ε ί χ ε , λ έ ε ι , χάσει. Τ ε λ ι κ ά α π ο φ υ λ α κ ί σ τ η ­ κε μ ε ε γ γ ύ η σ η του αδελφού του Ραμαζάν. Κ α τ ό π ι ν διάβασα ένα φιρμάνι. Ά γ ν ω σ τ ο γ ι α τ ί , κάποια καράβια φορτωμένα σι­ τάρι έ π ρ ε π ε να π ά ν ε κ α τ ε υ θ ε ί α ν στην Ιστανμπούλ, δίχως να περάσουν από τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε , τα Τ ο ύ ζ λ α και τ ο Ε σ κ ί χ ι σ α ρ . Ά λ λ η π ε ρ ί π τ ω σ η : Κάποιος Ι μ π ρ α ή μ ε ί π ε , « Α ν δεν πάω στην Ιστανμπούλ, η γυναίκα μου θα π ε ι ότι τ η ν έ δ ι ω ξ α » , δεν μ π ό ­ ρεσε όμως να π ά ε ι , κι η γυναίκα τ ο υ , η Φ α τ μ ά , ισχυρίστηκε ότι ο άντρας τ η ς τ η ν ε ί χ ε διώξει* ο Ι μ π ρ α ή μ α π έ ρ ρ ι ψ ε τον ισχυρισμό τ η ς γυναίκας τ ο υ , λ έ γ ο ν τ α ς ότι ναι μ ε ν δεν π ή γ ε στην Ιστανμπούλ, αλλά ο π ω σ δ ή π ο τ ε θα π ή γ α ι ν ε κι ότι στον όρκο του δεν ε ί χ ε καθορίσει η μ ε ρ ο μ η ν ί α . Α π ό τους αριθμούς που αναφέρονταν σε ορισμένα έγγραφα, προσπάθησα να υπο­ λογίσω τ ο ύψος των φόρων που καταβάλλονταν παλιά, κα­ θώς και τ η σπουδαιότητα ορισμένων ε κ τ ά σ ε ω ν που παραχω­ ρούνταν σε ιερά ιδρύματα. Σ τ ά θ η κ ε όμως αδύνατο να β γ ά λ ω α π ο τ έ λ ε σ μ α . Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ , σ η μ ε ί ω σ α τα έσοδα που είχαν ορι­ σμένοι μύλοι, ελαιώνες καθώς και κάποια περιβόλια και α μ π έ ­ λια. Καθώς σ η μ ε ί ω ν α είχα τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως τα έ β λ ε π α όλα αυτά, μα φαίνεται πως ξεγελούσα τον εαυτό μου. Διάβασα μ ε ­ ρικά έγγραφα α κ ό μ η που ανέφεραν κ λ ε ψ ι έ ς , έφυγα όμως σί­ γουρος ότι δεν είχα νιώσει τίποτα.

118

ΟΡΧΛΝ ΓΙΛΜΟΤΚ

Κ α π ν ί ζ ο ν τ α ς στο διάδρομο, σ κ έ φ τ η κ α πως θα μπορού­ σα, αντί για λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς γ ι α τ η ν πανούκλα που διάβασα π έ ρ σ ι , να ψάξω να βρω στοιχεία για κάποιο άλλο θ έ μ α . Ανα­ ρ ω τ ή θ η κ α τ ι είδους ιστορία θα μπορούσε να μ' ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι . Μ α η σ κ έ ψ η α υ τ ή ή τ α ν κάπως π λ η κ τ ι κ ή , θ έ λ η σ α να σ κ ε ­ φτώ κ ά τ ι ά λ λ ο , γ ι α τ ί η Ιστορία είναι κ ά τ ι παραπάνω από μια α π λ ή δ ι ή γ η σ η . Έ ν α καλό β ι β λ ί ο Ι σ τ ο ρ ί α ς ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι , π ρ έ π ε ι να ξεχωρίζει, από μια σ υ λ λ ο γ ή δ ι η γ η μ ά τ ω ν ή από ένα μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α . Ο ι π α ρ α π ο μ π έ ς δ ε ν είναι το μόνο κ ρ ι τ ή ­ ριο διαφοροποίησης· ποια είναι όμως τα ά λ λ α ; Α π ό τ ο παράθυρο, στην ά κ ρ η του διαδρόμου, β λ έ π ω τον τοίχο του σπιτιού που είναι πίσω από το κ α ϊ μ α κ α μ λ ί κ ι . Ανα­ ρ ω τ ι έ τ α ι κ α ν ε ί ς κ ο ι τ ά ζ ο ν τ α ς τον τ ο ί χ ο , τ ι κ ρ ύ β ε τ α ι π ί σ ω του. Μ π ρ ο σ τ ά είναι σ τ α μ α τ η μ έ ν ο ένα φ ο ρ τ η γ ό , β λ έ π ω τ ι ς π ί σ ω ρόδες του. Τ έ λ ε ι ω σ α τ ο τ σ ι γ ά ρ ο μου, π έ τ α ξ α το απο­ τ σ ί γ α ρ ο στον κ ό κ κ ι ν ο κουβά μ ε τ η ν ά μ μ ο κ ι ε π έ σ τ ρ ε ψ α σ τ η ν αίθουσα. Διάβασα τ η ν κ α τ α γ γ ε λ ί α κάποιου Ε τ έ μ εναντίον κάποιου Κ α σ ί μ : ο Κ α σ ί μ π ή γ ε και κ ο υ β έ ν τ ι α σ ε μ ε τ η γυναίκα του Ε τ έ μ όταν αυτός δ ε ν ή τ α ν στο σ π ί τ ι . Ο Κ α σ ί μ δεν δ έ χ ε τ α ι τ η ν κ α τ η γ ο ρ ί α , ομολογεί όμως ότι π ή γ ε στο σ π ί τ ι του Ε τ έ μ γ ι α να φάει γ κ ι ο ζ λ ε μ έ και να ζ η τ ή σ ε ι λίγο βούτυρο. Δύο άλ­ λοι τύποι αλληλοκατηγορούνται γ ι α τ ί ο ένας τ ρ ά β η ξ ε τα γ έ ­ νια του άλλου. Σ τ η συνέχεια έ γ ρ α ψ α τα ονόματα τ ω ν χω­ ριών τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε που π α ρ α χ ω ρ ή θ η κ α ν στους Τ ζ α φ έ ρ και Α χ μ έ τ για τους ηρωισμούς τους στον π ό λ ε μ ο . Διάβασα και τ ι ς κ α τ α γ γ ε λ ί ε ς τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν ενός μαχαλά ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς Κ ε β σ έ ρ και τ η ς Κ ε ζ μ π ά ν που ή τ α ν πόρνες. Ο ι κ α τ ή γ ο ρ ο ι ζητούσαν τ η ν α π ο μ ά κ ρ υ ν σ η των δύο γυναικών από τ ο μα­ χαλά. Έ γ ρ α ψ α ε π ί σ η ς τ η μαρτυρία κάποιου Α λ ί , ο οποίος

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

ε π ι β ε β α ί ω σ ε ότι η Κ ε β σ έ ρ ή τ α ν πόρνη από παλιά. Κάποιος Σ α τ ι λ μ ί ς ε ί χ ε να λ α μ β ά ν ε ι ε ί κ ο σ ι δύο χρυσά ν ο μ ί σ μ α τ α από κάποιον Κ α λ ε ν τ έ ρ που όμως αρνιόταν τ ο χ ρ έ ο ς του. Μ ι α νέα κ ο π έ λ α , η Μ ε λ έ κ , ισχυριζόταν π ω ς , ε ν ώ ή τ α ν ε λ ε ύ θ ε ­ ρ η , κάποιος Ραμαζάν τ η ν π ο ύ λ η σ ε σε κάποιον Μ π α χ α τ ί ν . Κ α τ ό π ι ν σ η μ ε ί ω σ α τα ε ξ ή ς : Έ ν α ς μ ι κ ρ ό ς , ο Μ ο υ χ α ρ έ μ , έ φ υ γ ε από τ ο σ π ί τ ι του γ ι α να π ά ε ι να δ ι α β ά σ ε ι δ ή θ ε ν το Κ ο ρ ά ν ι ο , ο π α τ έ ρ α ς του όμως, ο Σ ι ν ά ν , τον έ π ι α σ ε μαζί μ ε τον Ρ ε σ ο ύ λ . Ο π α τ έ ρ α ς ισχυρίζεται ότι ο Ρ ε σ ο ύ λ δ ι έ φ θ ε ι ρ ε το γ ι ο του και ζ η τ ά ε ι να γίνουν α ν α κ ρ ί σ ε ι ς . Ο Ρ ε σ ο ύ λ όμως λ έ ε ι ότι ο Μ ο υ χ α ρ έ μ ε ί χ ε π ά ε ι σ' αυτόν, ότι μαζί π ή γ α ν ε στο μύλο κ ι ότι σ τ η ν ε π ι σ τ ρ ο φ ή ο Μ ο υ χ α ρ έ μ μ π ή κ ε στους κήπους για να μ α ζ έ ψ ε ι σύκα και χ ά θ η κ ε . Σ η μ ε ί ω σ α και τ η ν η μ ε ρ ο μ η ν ί α και σ κ έ φ τ η κ α τ ι σήμαιναν, περίπου τ ε τ ρ α κ ό σ ι α χρόνια πριν, τ α σύκα που λαχταρούσε έ ν α π α ι δ ί , κ ι ο Ρ ε ­ σούλ που λαχταρούσε τ ο παιδί που ή θ ε λ ε να φάει σύκα. Κ α ­ τόπιν διάβασα κ ι έ γ ρ α ψ α τ η σ ύ λ λ η ψ η ενός σ τ ρ α τ ι ώ τ η του ι π π ι κ ο ύ που θ έ λ η σ ε να κ ά ν ε ι το λ η σ τ ή , τ ι ς δ ι α τ α γ έ ς σ χ ε τ ι ­ κά μ ε το κ λ ε ί σ ι μ ο των κ α π η λ ε ι ώ ν και τ η ν κ α τ α δ ί ω ξ η όσων έπιναν κρασί. Διάβασα κ ι έ γ ρ α ψ α και πολλά ά λ λ α : κ λ ε ψ ι έ ς , ε μ π ο ρ ι κ έ ς διαφωνίες, λ η σ τ ε ί ε ς , γάμους και διαζύγια... Σ ε τ ι θα χ ρ η σ ί μ ε υ α ν όλες α υ τ έ ς οι ι σ τ ο ρ ί ε ς ; Τ ο ύ τ η τ η φορά όμως δ ε ν β γ ή κ α στο διάδρομο γ ι α να κ α π ν ί σ ω . Π ρ ο σ π ά θ η ­ σα να ξεχάσω τ η χ ρ η σ ι μ ό τ η τ α των ιστοριών και σ η μ ε ί ω σ α τ ι ς τ ι μ έ ς του κ ρ έ α τ ο ς . Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ κ ί ν η σ ε τ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν μου η α ν ά κ ρ ι σ η για έ ν α ν ν ε κ ρ ό που β ρ έ θ η κ ε στο λ α τ ο μ ε ί ο . Σ τ η ν α ν ά κ ρ ι σ η οι ε ρ γ ά τ ε ς ανέφεραν μ ε λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς τ ι εί­ χαν κ ά ν ε ι ε κ ε ί ν η τ η μ έ ρ α . Γ ι α π ρ ώ τ η φορά, μου φ ά ν η κ ε πως τ η ν έζησα τ η μέρα ε κ ε ί ν η , και χ ά ρ η κ α : 6 Ιουλίου 1619. Διάβασα ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν α και προσεχτικά τις κ α τ α θ έ σ ε ι ς των

120

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ρ γ α τ ώ ν . Ή θ ε λ α ένα τ σ ι γ ά ρ ο , μα σ υ γ κ ρ α τ ή θ η κ α . Ό λ α όσα διάβασα τα σ η μ ε ί ω σ α . Α υ τ ό κ ρ ά τ η σ ε πολύ μα, όταν τ ε λ ε ί ω ­ σα, η ικανοποίηση μου ήταν μ ε γ ά λ η . Ο ήλιος άρχισε να δύει, οι φ ω τ ε ι ν έ ς ακτίνες του μπαίνανε από τ ο παράθυρο του υπο­ γ ε ί ο υ . Α ν κάποιος μου έ φ ε ρ ν ε τ ρ ε ι ς φορές τ η ν η μ έ ρ α φα­ γ η τ ό , έ ν α π α κ έ τ ο τ σ ι γ ά ρ α και γ ι α τ ο βράδυ έ ν α μ π ο υ κ ά λ ι ρακί, θα μπορούσα να π ε ρ ά σ ω όλη μου τ η ζωή σε τούτο τ ο δροσερό υ π ό γ ε ι ο . Δ ε ν τ ο έ β λ ε π α α κ ό μ η καθαρά μα το α ν τ ι ­ λ ή φ θ η κ α : πίσω από τούτα τα χαρτιά, υπήρχαν ιστορίες στις οποίες θα μπορούσε κ α ν ε ί ς ν' αφιερώσει όλη του τ η ζ ω ή , οι ιστορίες αυτές θα μπορούσαν να μου δείξουν τ ο κ ο μ μ ά τ ι τ η ξηράς όταν δ ι α λ ύ ε τ α ι η ο μ ί χ λ η . Ό τ α ν τ ο σ κ έ φ τ η κ α αυτό, ένιωσα α κ ό μ η πιο μ ε γ ά λ η ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η στον εαυτό μου και σ τ η δουλειά που έκανα. Κ α τ ό π ι ν μ έ τ ρ η σ α τον αριθμό τ ω ν σελίδων που είχα γ ρ ά ψ ε ι , σαν καλός και φρόνιμος μ α θ η τ ή ς : α κ ρ ι β ώ ς ε ν ν έ α σ ε λ ί δ ε ς ! Σ κ έ φ τ η κ α πως ε ί χ α πια κ ά θ ε δ ι ­ καίωμα να γ υ ρ ί σ ω στο σ π ί τ ι και ν' αρχίσω να π ί ν ω , και σ η ­ κώθηκα.

10

Καθόμασταν στην προβλήτα μπροστά από το σπίτι τ η ς Τζεϊ­ λάν. Ή μ ο υ ν έ τ ο ι μ ο ς να β ο υ τ ή ξ ω , μα, δ ι ά β ο λ ε , έ σ τ η σ α πά­ λι αυτί σ' αυτά που λ έ γ α ν ε . « Τ ο βράδυ τ ι θα κ ά ν ο υ μ ε ; » ρ ώ τ η σ ε η Γκιουλνούρ. « Ν α κ ά ν ο υ μ ε κ ά τ ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό » , ε ί π ε η Φαφά. « Ν α ι ! Ν α π ά μ ε στο Σ ο υ α ν τ ι γ έ » . « Τ ι έχει ε κ ε ί ; » είπε ο Τουργκάι. « Μ ο υ σ ι κ ή ! » φώναξε η Γκιουλνούρ. « Μ ο υ σ ι κ ή υπάρχει κι ε δ ώ » . «Ωραία λοιπόν, εσύ τ ι π ρ ο τ ε ί ν ε ι ς ; » Β ο ύ τ η ξ α απότομα σ τ η θάλασσα κ ι , ε ν ώ κολυμπούσα, σ κ έ φ τ η κ α πως του χρόνου, τ έ τ ο ι ο ν καιρό, θα ήμουν σ τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή , σ κ έ φ τ η κ α α κ ό μ η τ η μ η τ έ ρ α και τον π α τ έ ρ α μου, που ή τ α ν στον τ ά φ ο , τους ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς δρόμους τ η ς Ν έ α ς Υ ό ρ κ η ς , τους ν έ γ ρ ο υ ς που θα παίζανε γ ι α μ έ ν α τζαζ σ τ ι ς γ ω ν ί ε ς , το α τ έ λ ε ι ω τ ο μ ε τ ρ ό , τους απέραντους υπόγειους λα­ βύρινθους όπου κ α ν ε ί ς δ ε ν γ ν ω ρ ί ζ ε ι κ α ν έ ν α ν . Τ α φαντά­ σ τ η κ α όλα αυτά και ξαλάφρωσα, μα σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α σ κ έ φ τ η ­ κα πως εξαιτίας του αδελφού και τ η ς α δ ε λ φ ή ς μου ίσως δ ε ν

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ί χ α χ ρ ή μ α τ α , ο π ό τ ε τ ο τ α ξ ί δ ι μου θα μ α τ α ι ω ν ό τ α ν , χι ήμουν έ τ ο ι μ ο ς να θ υ μ ώ σ ω , όμως όχι, τώρα μονάχα εσένα σ κ έ φ τ ο μ α ι , Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Π ώ ς κ ά θ ε σ α ι σ τ η ν π ρ ο β λ ή τ α , πώα έ χ ε ι ς α π λ ώ σ ε ι τα πόδια σου, ότι σ' α γ α π ώ , ότι θα σε κάνω να μ' α γ α π ή σ ε ι ς . Ύ σ τ ε ρ α από λίγο έ β γ α λ α τ ο κ ε φ ά λ ι μου από τ ο νερό και κοίταξα πίσω. Ε ί χ α απομακρυνθεί πολύ από τ η ν ξηρά, έ ν ι ω ­ σα έναν παράξενο φόβο: όλοι ή τ α ν ε κ ε ί , κι ε γ ώ μέσα σ' ένα τ ρ ο μ α κ τ ι κ ό υγρό στοιχείο δίχως αρχή και τ έ λ ο ς , αλμυρό, γ ε ­ μάτο φύκια. Α ν α σ τ α τ ώ θ η κ α ξαφνικά, κ ι άρχισα να κολυμπώ γ ρ ή γ ο ρ α σαν να μ ε κ υ ν η γ ο ύ σ ε κάνα σκυλόψαρο* β γ ή κ α από τ η θάλασσα και π ή γ α και κάθισα π λ ά ι στην Τ ζ ε ϊ λ ά ν . « Η θάλασσα είναι πολύ ωραία!» ε ί π α , μόνο και μόνο για να π ω κ ά τ ι . « Μ α βγήκες αμέσως!» είπε η Τζεϊλάν. Γύρισα κ ι άκουσα αυτά που έ λ ε γ ε ο Φ ι κ ρ έ τ . Ε ξ η γ ο ύ σ ε τα προβλήματα και τις π ε ρ ι π έ τ ε ι ε ς ανθρώπων που έχουν προ­ σ ω π ι κ ό τ η τ α : ε ί π ε για τ η ν καρδιακή κ ρ ί σ η που έ π α θ ε ο πα­ τέρας του ξαφνικά το χειμώνα, α ν έ φ ε ρ ε ότι α ν α γ κ ά σ τ η κ ε ν' αναλάβει μόνος τ η ν ευθύνη τ η ς ε π ι χ ε ί ρ η σ η ς του, σε η λ ι κ ί α μόλις δεκαοκτώ χρονών, κι ε ξ ή γ η σ ε τα προβλήματα που αντι­ μ ε τ ώ π ι σ ε σ τ η διαχείριση τ η ς δουλειάς του πατέρα του μ έ χ ρ ι να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α ο μ ε γ ά λ ο ς του αδελφός. Κ α ­ τόπιν, για ν' αποδείξει ότι σύντομα θα μπορούσε να γίνει ακό­ μ η πιο σ η μ α ν τ ι κ ό ς ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ί α ς , ε ί π ε ότι από σ τ ι γ μ ή σε σ τ ι γ μ ή ο πατέρας του μπορεί να π ε θ ά ν ε ι - ε γ ώ τον δ ι έ κ ο ψ α , λ έ γ ο ν τ α ς ότι ο πατέρας κι η μ η τ έ ρ α μου είχαν π ε θ ά ν ε ι προ πολλού κι ότι σ ή μ ε ρ α το πρωί είχα πάει στον τάφο τους. « Α μ ά ν , παιδιά! Μ ο υ μαυρίσατε την ψυχή με τις κουβέ­ ν τ ε ς σας!» ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν και σ η κ ώ θ η κ ε .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

123

« Π ά μ ε να κ ά ν ο υ μ ε κ ά τ ι » . « Ν α ι , ας κ ά ν ο υ μ ε κ ά τ ι . Π ά μ ε κ ά π ο υ » . « Π ο ύ να π ά μ ε ; » ε ί π ε η Φαφά σ η κ ώ ν ο ν τ α ς το κ ε φ ά λ ι τ η ς από τ ο π ε ρ ι ο δ ι κ ό που κ ρ α τ ο ύ σ ε . « Κ ά π ο υ να δ ι α σ κ ε δ ά σ ο υ μ ε ! » ε ί π ε η Γκιουλνούρ. «Στο Χισάρ!» είπε η Ζεϊνέπ. «Εκεί πήγαμε χτες», είπε ο Βεντάτ. « Τ ό τ ε να π ά μ ε γ ι α ψ ά ρ ε μ α » , ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . « Η ώρα είναι α κ α τ ά λ λ η λ η » , ε ί π ε ο Τ ο υ ρ ά ν , προσπαθώ­ ντας ν' ανοίξει ένα κ ο υ τ ά κ ι α ν τ η λ ι α κ ό . « Γ ι α τ ί είναι α κ α τ ά λ λ η λ η ; » « Ν α π ά μ ε στα Τ ο ύ ζ λ α » . « Ε κ ε ί κάνει πολλή ζ έ σ τ η » , είπε ο Φικρέτ. «Θα τρελαθώ!» είπε η Τζεϊλάν, φουρκισμένη κι απελπι­ σμένη. « Μ α ζ ί σας δ ε ν μ π ο ρ ε ί να κ ά ν ε ι κ α ν ε ί ς τ ί π ο τ α » , ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Τ ι γ ί ν ε τ α ι τώρα, θα π ά μ ε κ ά π ο υ ; » ρ ώ τ η σ ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Κ α ν ε ί ς δ ε ν α π ά ν τ η σ ε . Ύ σ τ ε ρ α από μια μακριά σ ι ω π ή , το κ α π ά κ ι από τ ο κ ο υ τ ά κ ι μ ε τ ο α ν τ η λ ι α κ ό έ π ε σ ε από τα χέρια του Τουράν κ α τ α γ ή ς , κ ύ λ η σ ε σαν βόλος κ ι ή ρ θ ε στα πόδια τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Η Τ ζ ε ϊ λ ά ν τ ο κ λ ό τ σ η σ ε , τ ο κ α π ά κ ι έ π ε σ ε σ τ η θάλασσα. « Δ ε ν ή τ α ν δ ι κ ό μου, ή τ α ν τ η ς Χ ο υ λ γ ι ά » , ε ί π ε ο Τουράν. « Τ η ς παίρνω ά λ λ ο » , ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν κ ι ή ρ θ ε και κ ά θ ι σ ε π λ ά ι μου. Σ κ έ φ τ η κ α αν τ η ν αγαπούσα ή όχι, στο τ έ λ ο ς π ί σ τ ε ψ α ότι τ η ν αγαπούσα. Κ ε ν έ ς κ ι α ν ό η τ ε ς σ κ έ ψ ε ι ς , α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς π ν ι γ η ρ ή ς ζ έ σ τ η ς . . . Ο Τουράν σ η κ ώ θ η κ ε , π ή γ ε προς τ η θάλασσα κ ι έ ψ α ξ ε μ ε τ ο β λ έ μ μ α του να β ρ ε ι τ ο κ α π ά κ ι .

124

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ό χ ι ! » ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν και π ε τ ά χ τ η κ ε από τ η θ έ σ η τ η ς . « Δ ε ν θα τ ο β γ ά λ ε ι ς ε σ ύ , Τ ο υ ρ ά ν » . «Καλά, τ ό τ ε βγάλ' το εσύ». « Ε γ ώ ; » ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . « Γ ι α τ ί να τ ο β γ ά λ ω ε γ ώ ; Α ς τ ο βγάλει ο Χουσείν!» « Λ ε ς α ν ο η σ ί ε ς » , ε ί π ε ο Τουράν. « Ε γ ώ θα τ ο β γ ά λ ω » . « Τ ο βγάζω ε γ ώ » , είπα, και σ η κ ώ θ η κ α . « Τ ώ ρ α μόλις β γ ή ­ κα από τ η θ ά λ α σ σ α » . « Ε ί σ α ι πολύ καλό π α ι δ ί » , ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . « Έ ν α λ ο γ ι κ ό , καλό π α ι δ ί » . « Γ ι ά β γ ά λ ' τ ο να δ ο ύ μ ε ! » ε ί π ε ο Τουράν κ ι έ δ ε ι ξ ε μ ε τ ο δάχτυλο του σαν να μου έ δ ι ν ε ε ν τ ο λ ή . « Δ ε ν θα το β γ ά λ ω » , είπα ξαφνικά. « Η θάλασσα είναι κρύα». Η Φαφά έ β α λ ε τα γ έ λ ι α . Ε γ ώ γύρισα και κάθισα σ τ η θ έ ­ ση μου. « Χ ο υ λ γ ι ά » , ε ί π ε ο Τ ο υ ρ ά ν , « θ α σου π ά ρ ω κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ο αντηλιακό». « Ό χ ι , ε γ ώ θα τ η ς πάρω καινούργιο α ν τ η λ ι α κ ό » , ε ί π ε η Τζεϊλάν. « Ή δ η είχε τελειώσει», είπε η Χουλγιά. « Α ς είναι, θα σου π ά ρ ω . Τ ι μάρκα ή τ α ν ; » ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ ­ λ ά ν . Κ α τ ό π ι ν , δίχως να π ε ρ ι μ έ ν ε ι α π ά ν τ η σ η , π ρ ό σ θ ε σ ε μ ε π α ρ α κ λ η τ ι κ ό τ ό ν ο : « Ά ν τ ε παιδιά, σας ι κ ε τ ε ύ ω , ας κ ά ν ο υ μ ε κάτι». Ο Μ ε χ μ έ τ ε ί π ε πως η Μ α ρ ί ή θ ε λ ε να π ά ε ι στο α π έ ν α ν τ ι ν η σ ί και τ ό τ ε , ξαφνικά, σε όλους ξ ύ π ν η σ ε τ ο κ ό μ π λ ε ξ κα­ τ ω τ ε ρ ό τ η τ α ς , η ε π ι θ υ μ ί α να ευχαριστήσουμε τ η ν Ευρωπαία. Τ ρ έ ξ α μ ε στα σκάφη. Μ π ή κ α στο ίδιο ταχύπλοο μ ε τ η ν Τζεϊ­ λ ά ν , που β γ ή κ ε όμως α μ έ σ ω ς κ ι έ τ ρ ε ξ ε στο σ π ί τ ι τ η ς . Γ ύ ­ ρισε κρατώντας δυο μ π ο υ κ ά λ ι α .

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

125

«Τζιν!» Έ ν α ς άλλος φώναξε « Μ ο υ σ ι κ ή » , και τ ό τ ε έ τ ρ ε ξ ε ο Τζουν έ ι τ κ ι έ φ ε ρ ε από τ ο σ π ί τ ι το α η δ ι α σ τ ι κ ό ε κ ε ί ν ο κουτί και τα η χ ε ί α . Τ α ταχύπλοα ξ ε κ ί ν η σ α ν . Π ρ ώ τ α σ η κ ώ θ η κ ε στον αέρα η π λ ώ ρ η τους. Η Σ ε μ ά παραλίγο να π έ σ ε ι . Ό σ ο μ ε ­ γ ά λ ω ν ε η τ α χ ύ τ η τ α τους, τόσο η π λ ώ ρ η κ α τ έ β α ι ν ε * ύστερα από μισό λ ε π τ ό β ρ ε θ ή κ α μ ε στα ανοιχτά τ η ς θάλασσας. Ά ρ ­ χισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι : Α υ τ ο ί ε ί ν α ι π λ ο ύ σ ι ο ι , καρφί δ ε ν τους κ α ί γ ε τ α ι αν κάτι σπάσει, χαλάσει, π α λ ι ώ σ ε ι , οι πλούσιοι πά­ νε τα σ κ ά φ η τους μ ε σαράντα μ ί λ ι α , ε γ ώ φοβάμαι, ο φόβος μου είναι ε λ ε ε ι ν ό ς , που μ ε κ ά ν ε ι να τ ρ έ μ ω σύγκορμος. Τ ζ ε ϊ ­ λάν, σ' α γ α π ώ . Μ α μ η φοβάσαι, Μ ε τ ί ν , μ η φοβάσαι, σ κ έ ­ φ τ η κ α , είσαι έξυπνος. Π ι σ τ ε ύ ω σ τ η δύναμη τ η ς εξυπνάδας, ναι, π ί σ τ ε υ α . . . Π λ η σ ι ά σ α μ ε τόσο πολύ σ τ η ν α κ τ ή του ν η σ ι ο ύ , που πα­ ραλίγο να τ σ α κ ι σ τ ο ύ μ ε στους βράχους, κ ό ψ α ν ε όμως τ α χ ύ ­ τ η τ α , τ α σ κ ά φ η σ τ α μ ά τ η σ α ν . Σ τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά του ν η ­ σιού υ π ή ρ χ ε έ ν α ς φάρος, μονάχα η κορυφή του φαινόταν. Α π ό κάπου ξ ε τ ρ ύ π ω σ ε ένας σκύλος, κ α τ ό π ι ν έ ν α ς ά λ λ ο ς , μαύρος, κ ι ύστερα ένας γ κ ρ ί ζ ο ς , κ α τ έ β η κ α ν σ τ η ν παραλία, και χ ώ θ η κ α ν στους βράχους. Μ α ς κοίταζαν και γ ά β γ ι ζ α ν . Τ ο μπουκάλι μ ε το τζιν άλλαζε συνέχεια χέρια, τ ο έπιναν ξε­ ροσφύρι, μου δώσανε κ ι ε μ έ ν α , ή π ι α μονορούφι και μου ή ρ ­ θε σαν φαρμάκι. Τ α σκυλιά αλυχτούσαν σ υ ν έ χ ε ι α . « Ε ί ν α ι λ υ σ σ α σ μ έ ν α ! » ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Β ά λ ε μπροστά τ η μ η χ α ν ή , Φ ι κ ρ έ τ , να δ ο ύ μ ε τ ι θα κά­ νουν!» ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Μ ό λ ι ς ο Φ ι κ ρ έ τ έ β α λ ε μ π ρ ο σ τ ά τ η μ η χ α ν ή , τα σκυλιά άρχισαν να τρέχουν μαζί μας σαν τ ρ ε λ ά γ ύ ρ ω από τ ο ν η σ ί . Ό λ η η παρέα έ β α λ ε τ ι ς φωνές, τραγουδούσε, τα σκυλιά απο-

126

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ ρ ε λ ά θ η κ α ν , η παρέα ε ν θ ο υ σ ι ά σ τ η κ ε , έ β α λ ε τ ι ς φωνές, τα σκυλιά αλυχτούσαν, η π α ρ έ α ξ ε φ ώ ν ι ζ ε , κ ι ε γ ώ σ κ έ φ τ η κ α ότι όλοι τους ή τ α ν κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ι , μα, δ ι ά ο λ ε , το σαματά αυτό τον έ β ρ ι σ κ α πιο δ ι α σ κ ε δ α σ τ ι κ ό από τ ο ζεστό και ψ ό ­ φιο σ π ί τ ι τ η ς γ ι α γ ι ά ς μου, πιο πλούσιο, πιο ζωντανό από τα μικρά σ κ ο ν ι σ μ έ ν α δ ω μ ά τ ι α και τα ραδιόφωνα μ ε τα κ ε ν τ η ­ τά σ ε μ ε δ ά κ ι α . α Μ ο υ σ ι κ ή ! Α ν ο ί ξ τ ε όλη τ η ν έ ν τ α σ η , να δ ο ύ μ ε τ ι θα κά­ νουν!» Άνοιξαν μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς τ η μ ο υ σ ι κ ή και κ ά ν α μ ε δυο φο­ ρές το γύρο του ν η σ ι ο ύ . Ό τ α ν α ρ χ ί σ α μ ε τον τ ρ ί τ ο γύρο, το β λ έ μ μ α μου γ ι α μια σ τ ι γ μ ή έ π ε σ ε στον αφρό που άφηνε π ί ­ σω του το σκάφος, και ξαφνικά τα 'χασα: κάπου μακριά, μ έ ­ σα από τον αφρό, π ρ ό β α λ ε τ ο χαρούμενο κ ε φ ά λ ι τ η ς Τ ζ ε ϊ ­ λάν. Χ ω ρ ί ς δ ε ύ τ ε ρ η σ κ έ ψ η , βούτηξα στο νερό, σαν να βου­ τούσα σ' έναν ε φ ι ά λ τ η . Μ ό λ ι ς βούτηξα, έ ν ι ω σ α κ ά τ ι παράξενο, φοβερό: θαρρείς η Τ ζ ε ϊ λ ά ν κ ι ε γ ώ θα π ε θ α ί ν α μ ε ε δ ώ , κι η παρέα στα σκά­ φη δ ε ν θα το κ α τ α λ ά β α ι ν ε . Μ π ο ρ ε ί να έ φ τ α ι γ ε ένα σκυλό­ ψαρο, ίσως ο τ ρ ο μ ε ρ ό ς θόρυβος τ η ς μ η χ α ν ή ς που θα κ ά λ υ ­ π τ ε τ ι ς φωνές μ α ς , μ π ο ρ ε ί τα σ κ υ λ ι ά που θύμιζαν π ε ι ν α ­ σ μ έ ν ο υ ς λύκους... Σ τ ο διάβολο! Α δ ύ ν α τ ο να σ κ ε φ τ ώ τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Σ ε λ ί γ ο έ β γ α λ α το κ ε φ ά λ ι μου από τ ο νερό* ξ α φ ν ι ά σ τ η κ α . Έ ν α από τα σ κ ά φ η ε ί χ ε π λ η σ ι ά σ ε ι τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , τ η ν τραβούσαν μ έ ­ σα. Τ η ν έ β γ α λ α ν από τ ο νερό κι ήρθαν να πάρουν κι ε μ έ ν α . « Π ο ι ο ς σ' έ σ π ρ ω ξ ε ; » ρ ώ τ η σ ε ο Φ ι κ ρ έ τ . « Κ α ν ε ί ς δ ε ν τ η ν έ σ π ρ ω ξ ε » , ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Μ ό ν η της πήδησε». «Μόνη της πήδησε; Γιατί πήδησες;»

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

127

« Μ α ποιος μ' έ σ π ρ ω ξ ε ; » ρ ώ τ η σ ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Π ι ά ν ο μ α ι από τ ο κ ο υ π ί που ά π λ ω σ ε ο Τ ο υ ρ γ κ ο ύ τ και προσπαθώ ν' α ν έ β ω στο σκάφος, μα, ε κ ε ί που α ν ε β α ί ν ω , ο Τ ο υ ρ γ κ ο ύ τ αφήνει το κουπί και ξ α ν α π έ φ τ ω σ τ η θάλασσα. Σαν έ β γ α λ α το κ ε φ ά λ ι μου από τ ο νερό, είδα ότι κ α ν ε ί ς δ ε ν ασχολούνταν μαζί μου και π α ρ α ξ ε ν ε ύ τ η κ α . Μ ι λ ο ύ σ α ν , γ ε ­ λούσαν, δ ι α σ κ έ δ α ζ α ν . Γ ι α ν ' α π α λ λ α γ ώ γ ρ ή γ ο ρ α από τον ε φ ι ά λ τ η τ η ς μοναξιάς, θέλησα να β ρ ε θ ώ ανάμεσα τους, κρα­ τ ή θ η κ α από τ η ν κ ο υ π α σ τ ή , κ α ι , προσπαθώντας ν' α ν έ β ω , έ σ τ η σ α αυτί στις κ ο υ β έ ν τ ε ς τους. «Βαρέθηκα!» « Ε ί δ ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! Μ ό λ ι ς έ π ε σ ε ς σ τ η θάλασσα, α μ έ σ ω ς έ π ε σ ε κ ι ο Μ ε τ ί ν στο ν ε ρ ό » . « Π ο ύ είναι τα σ κ υ λ ι ά ; » ρ ώ τ η σ ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Σ τ ο τ έ λ ο ς κ α τ ά φ ε ρ α ν' α ν έ β ω στο σκάφος* ε ί χ α λαχα­ νιάσει. « Ά μ ε στο καλό σας, κ α ν ε ί ς σας δεν ξ έ ρ ε ι να δ ι α σ κ ε δ ά ­ ζει...» « Π ρ ό σ ε χ ε ! Θα σε π ε τ ά ξ ο υ μ ε στα σ κ υ λ ι ά ! » « Δ ε ν μας λες εσύ τ ι να κάνουμε για να διασκεδάσουμε, αν ξέρεις βέβαια», είπε ο Τουργκάι. « Β λ ά κ ε ς ! » φώναξε η Γκιουλνούρ. Έ ν α από τα σκυλιά, που μας παρακολουθούσε, ε ί χ ε α ν έ ­ β ε ι στον πιο κοντινό βράχο και γ ά β γ ι ζ ε . « Τ ρ ε λ έ ! » ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Κ ο ί τ α ξ ε σαν μ α γ ε μ έ ν η το σκυ­ λί μ ε τα γ υ α λ ι σ τ ε ρ ά , σουβλερά δόντια. « Φ ι κ ρ έ τ , π λ η σ ί α σ ε λ ί γ ο στο σ κ υ λ ί » . «Γιατί;» «Έτσι...» « Τ ι θες να δ ε ι ς ; »

128

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ο Φ ι κ ρ έ τ π λ η σ ί α σ ε τ ο σκυλί μ ε τ ο σκάφος. « Τ ι θ έ λ ε ι ς από τ ο ζ ώ ο ; » ρ ώ τ η σ ε ο Τ ο υ ρ γ κ ά ι . « Α ρ σ ε ν ι κ ό είναι ή θ η λ υ κ ό ; » ρ ώ τ η σ ε ο Φ ι κ ρ έ τ , που ε ί χ ε σταματήσει τ η μηχανή. « Η λ ί θ ι ε ! » ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν μ ε μια π α ρ ά ξ ε ν η φ ω ν ή . Ξ α φ ν ι κ ά ή θ ε λ α να τ η ν πάρω σ τ η ν α γ κ α λ ι ά μου μα, αντί γ ι ' αυτό, τ η ν κοίταξα, και σ κ έ φ τ η κ α τ ι θα μπορούσα να κά­ νω για να κ ε ρ δ ί σ ω τ η ν α γ ά π η τ η ς . Ή μ ο υ ν πολύ μ π ε ρ δ ε μ έ ­ νος, ή θ ε λ α ν' αρχίσω να π η δ ά ω μ έ σ α στο σκάφος, να φωνά­ ζω, να ξεφωνίζω, έ ν ι ω θ α παράξενα, άρχισα να π ι σ τ ε ύ ω πως ήμουν ένας τ ι π ο τ έ ν ι ο ς , από τ η ν ά λ λ η , παρασυρμένος από τα β ι β λ ί α και τους στίχους των τραγουδιών που είχα διαβά­ σ ε ι , μ ε γ α λ ο π ο ι ώ ν τ α ς τ η ν κάποια αξία μου, έ ν ι ω θ α π α ι δ ι ά ­ σ τ ι κ η , κ ε ν ή περηφάνια* καταλάβαινα ότι ε π ι τ ρ έ π ο ν τ α ς τον ε α υ τ ό μου να π α ρ α σ υ ρ θ ε ί από α υ τ ή τ η ν π ε ρ η φ ά ν ι α γ ι ν ό ­ μουνα ένας πολύ κοινός άνθρωπος, όμως τ ο συναίσθημα αυ­ τ ό μου ά ρ ε σ ε , φοβόμουνα μονάχα μ η νιώσω ν τ ρ ο π ή γ ι α τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μου γ ι ' αυτό ε ί π α ας ξεχάσω τον εαυτό μου, κι έ π ε ι ­ τα αποφάσισα ότι ή θ ε λ α να τ ρ α β ή ξ ω τ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ο υ ς , σ κ έ φ τ η κ α όμως πως ήμουν φτωχός, πιο φτωχός α π ' αυτούς, και δ ε ν β ρ ή κ α τ ο θάρρος και τ η ν αφορμή να κ ά ν ω κ ά τ ι σ η ­ μ α ν τ ι κ ό . Θαρρείς και μ ε είχαν δ έ σ ε ι χειροπόδαρα και μου εί­ χαν φορέσει ένα σ τ ε ν ό μανδύα φτώχειας που μ' έ σ φ ι γ γ ε πο­ λ ύ : Θα σε σ κ ί σ ω όμως ε γ ώ μ ε τ η ν εξυπνάδα μ ο υ ! Χ ό ρ ε υ α ν και ξεφώνιζαν, στο διπλανό σκάφος δυο φίλοι σπρώχνονταν, ο ένας προσπαθούσε να ρίξει τον άλλο σ τ η θάλασσα. Κ α ­ τ ό π ι ν τ ο άλλο σκάφος μας π λ η σ ί α σ ε κι άρχισαν να μας ρί­ χνουν νερό μ ε τους κ ο υ β ά δ ε ς . Κ ά ν α μ ε κι ε μ ε ί ς τ ο ίδιο. Ά ρ ­ χισαν να χ τ υ π ι ο ύ ν τ α ι μ ε τα κουπιά, σαν να 'παιζαν ξιφομα­ χία. Κ ά π ο ι ο ι π έ σ α ν ε σ τ η θάλασσα. Τ α μ π ο υ κ ά λ ι α του τζιν

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

129

είχαν α δ ε ι ά σ ε ι . Ο Φ ι κ ρ έ τ π ή ρ ε ένα απ' αυτά, τ ο π έ τ α ξ ε στο σκύλο. Τ ο μ π ο υ κ ά λ ι έ π ε σ ε π ά ν ω στους βράχους κ ι έ σ π α σ ε . « Τ ι γ ί ν ε τ α ι ; » φώναξε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . «Εντάξει, φεύγουμε», είπε ο Φικρέτ. Έ β α λ ε μπρος τ η μ η χ α ν ή και μ έ χ ρ ι να μ α ζ έ ψ ε ι αυτούς που ή τ α ν σ τ η θάλασσα, μας π λ η σ ί α σ ε ξανά τ ο άλλο σκά­ φος κ ι οι φίλοι μας αρχίσανε να μας ρίχνουν π ά λ ι νερό μ ε τους κ ο υ β ά δ ε ς . « Μ ά γ κ ε ς , κάνουμε κόντρες;» Τ α δύο σκάφη σ τ ά θ η κ α ν π λ ά ι π λ ά ι , κ α τ ό π ι ν η Γ κ ι ο υ λ ­ νούρ μ ε τ σ ι ρ ι χ τ ή φωνή έ δ ω σ ε τ ο σύνθημα και ξ ε κ ί ν η σ α ν . Τ ο άλλο σκάφος θα μας π ε ρ ν ο ύ σ ε , δ ε ν χωρούσε κ α μ ι ά α μ ­ φιβολία, μα ο Φ ι κ ρ έ τ φώναζε κ ι έ β ρ ι ζ ε να μ α ζ ε υ τ ο ύ μ ε όλοι σ τ η ν π ρ ύ μ ν η γ ι α να π ά μ ε πιο γ ρ ή γ ο ρ α . Σ ε λ ί γ ο , οι άλλοι μας πέρασαν και γ ι ο ρ τ ά σ α ν ε τ η ν ί κ η τους χορεύοντας. Η Τζεϊλάν φουρκίστηκε, έκανε μπάλα τ η β ρ ε μ έ ν η πετσέτα τ η ς και του τ η ν π έ τ α ξ ε , μα η π ε τ σ έ τ α έ π ε σ ε σ τ η θάλασσα. Λ μ έ σ ω ς γ υ ρ ί σ α μ ε να τ η ν πάρουμε προτού βουλιάξει, κανείς όμως δ ε ν ά π λ ω σ ε τ ο χ έ ρ ι τ ο υ , τ ο σκάφος π έ ρ α σ ε από π ά ν ω και η π ε τ σ έ τ α π ή γ ε στον π ά τ ο . Άρχισαν π ά λ ι να ξεφωνί­ ζουν. Κατόπιν ακολουθήσαμε το φέρι μ π ο τ που π ή γ α ι ν ε από την Ντάριτζα στη Γιάλοβα, το πλησιάσαμε, κάναμε γύρω του δυο κύκλους, π ά ν τ α ξεφωνίζοντας. Σ τ η συνέχεια παί­ ξαμε ένα άλλο παιχνίδι που το λ έ γ α ν ε « έ φ ο δ ο » . Τα δυο σκά­ φη π λ η σ ι ά σ α ν ε τ ο ένα τ ο ά λ λ ο , και μ ε τα σωσίβια και τ ι ς π ε τ σ έ τ ε ς σ τ η ν π λ ώ ρ η π έ σ α ν ε τ ο έ ν α π ά ν ω στο άλλο. Τ ο β α ρ ε θ ή κ α μ ε κι αυτό, και χωρίς να κ ό ψ ο υ μ ε τ α χ ύ τ η τ α , μ π ή ­ κ α μ ε σ τ η ν π λ α ζ . Ο ι κ ο λ υ μ β η τ έ ς , κ α τ α τ ρ ο μ α γ μ έ ν ο ι , προ­ σπαθούσαν να ξεφύγουν. Τους κοίταξα και ψ ι θ ύ ρ ι σ α : « Μ η γ ί ν ε ι κάνα α τ ύ χ η μ α ! »

130

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

α Μ π α , δάσκαλος είσαι.;» φώναξε η Φαφά. « Κ α θ η γ η τ ή ς λυκείου μ ή π ω ς ; » « Κ α θ η γ η τ ή ς ; » ρ ώ τ η σ ε η Γκιουλνούρ. « Ε γ ώ τους σιχαίνομαι τους δ α σ κ ά λ ο υ ς » , ε ί π ε η Φαφά. « Κ ι ε γ ώ » , πρόσθεσε ο Τζουνέιτ. « Δ ε ν ή π ι ε ούτε γ ο υ λ ι ά » , ε ί π ε ο Τ ο υ ρ ά ν . « Κ ά ν ε ι τον σο­ βαρό». « Ή π ι α » , ε ί π α . « Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο από σ έ ν α » . « Ξ έ ρ ε ι ς , δ ε ν φ τ ά ν ε ι να μ ά θ ε ι ς α π έ ξ ω τ η ν π ρ ο π α ί δ ε ι α ! » Κ ο ί τ α ξ α τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν αδιαφορούσε, δ ε ν έ δ ι ν ε σημασία. Γ υ ρ ί σ α μ ε λ ί γ ο α κ ό μ η μ ε τα σ κ ά φ η , κατόπιν π λ η σ ι ά σ α μ ε στην π ρ ο β λ ή τ α τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν κι αράξαμε. Μ ι α γυναίκα ή τ α ν ε κ ε ί , μια σαραντάρα, που φορούσε έ ν α μπουρνούζι* η μ η τ έ ­ ρα τ η ς . « Π α ι δ ι ά , ε ί σ τ ε μ ο ύ σ κ ε μ α » , ε ί π ε . « Α π ό πού έ ρ χ ε σ τ ε ; Πού είναι, μωρό μου, η π ε τ σ έ τ α σ ο υ ; » « Τ η ν έχασα, μ η τ έ ρ α » , ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . « Μ α έ τ σ ι θα κ ρ υ ώ σ ε ι ς » . Η Τ ζ ε ϊ λ ά ν έ κ α ν ε μια α ν ε π α ί σ θ η τ η κ ί ν η σ η . Κ α τ ό π ι ν εί­ π ε : Α ! Μ η τ έ ρ α , τ ο ύ τ ο ς ε δ ώ ε ί ν α ι ο Μ ε τ ί ν . Κ ά θ ο ν τ α ι σ' ε κ ε ί ν ο τ ο παλιό σ π ί τ ι . Τ ο παράξενο, στο σ π ί τ ι τ η ς σ ι ω π ή ς . « Π ο ι ο παλιό σ π ί τ ι ; » ρ ώ τ η σ ε η μ η τ έ ρ α τ η ς . Χ α ι ρ ε τ η θ ή κ α μ ε , ρ ώ τ η σ ε τ ι δουλειά κ ά ν ε ι ο π α τ έ ρ α ς μου και σε ποιο σχολείο π η γ α ί ν ω * τ η ς ε ί π α , και πρόσθεσα ότι θα πάω στην Α μ ε ρ ι κ ή γ ι α να συνεχίσω τ ι ς σπουδές μου. « Κ ι ε μ ε ί ς θ' αγοράσουμε σ π ί τ ι σ τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή . Ποια π ε ­ ριοχή τ η ς Α μ ε ρ ι κ ή ς είναι κ α λ ύ τ ε ρ η ; » Τ η ς έδωσα μ ε ρ ι κ έ ς πληροφορίες, ανέφερα τ ο κ λ ί μ α , τον π λ η θ υ σ μ ό τ η ς χώρας, τ η ς ε ί π α αριθμούς, μα δ ε ν κ α τ ά λ α β α αν μ' ά κ ο υ γ ε , γ ι α τ ί δ ε ν κ ο ί τ α ζ ε ε μ έ ν α μα τ ο μ α γ ι ό και τ α

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

μ α λ λ ι ά μου, σαν να ή τ α ν π ρ ά γ μ α τ α ξέχωρα από μ έ ν α . Σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α μ ι λ ή σ α μ ε γ ι α τ η ν αναρχία σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , κι ε ν ώ α ρ χ ί σ α μ ε να λ έ μ ε γ ι α τ ι ς δύσκολες σ υ ν θ ή κ ε ς τ η ς ζωής σ τ η χώρα, η Τ ζ ε ϊ λ ά ν μας δ ι έ κ ο ψ ε . « Τ ι έ γ ι ν ε , μ α μ ά , τώρα π έ τ υ χ ε ε σ έ ν α ο φ ω σ τ ή ρ α ς ; » «Είσαι ανάγωγη!» είπε η μητέρα της. Ό μ ω ς δ ε ν π ε ρ ί μ ε ν ε να τ ε λ ε ι ώ σ ω τ η ν κ ο υ β έ ν τ α μου, έ φ υ ­ γ ε β ι α σ τ ι κ ά . Κ ι ε γ ώ π ή γ α και ξάπλωσα σε μια ξαπλώστρα. Β ά λ θ η κ α να κοιτάζω τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν και τους άλλους που μπαινοβγαίνανε σ τ η θάλασσα και β υ θ ί σ τ η κ α σε σ κ έ ψ ε ι ς . Κ α τ ό ­ π ι ν , όλοι κάθισαν στις ξ α π λ ώ σ τ ρ ε ς , στις κ α ρ έ κ λ ε ς , κ α τ α ­ γ ή ς , κ ά τ ω από τον ή λ ι ο , έ γ ι ν ε μια α π ί σ τ ε υ τ η ησυχία, κι ε γ ώ π ά λ ι άρχισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι . Ε ι κ ό ν ε ς π α ρ ά ξ ε ν ε ς ζωντάνευαν μπροστά στα μ ά τ ι α μου. Φ α ν τ ά σ τ η κ α ένα ρολόι π α ρ α τ η μ έ ν ο π ά ν ω στο τ σ ι μ έ ν τ ο , ανάμεσα στα γυμνά κ ι άχαρα πόδια μας: ε ί χ ε μ π ε ρ δ έ ψ ε ι τον ω ρ ο δ ε ί κ τ η και τ ο λ ε π τ ο δ ε ί κ τ η τ ο υ , κ ι α φ η μ έ ν ο όπως ή τ α ν στο απρόσωπο τ σ ι μ έ ν τ ο , μέσα από τ η θ λ ι β ε ρ ή , α ν ό η τ η μου­ σ ι κ ή , από τ η δίχως α ρ χ ή , δίχως τ έ λ ο ς , δίχως μ έ σ η , δίχως βάθος κ ι ε π ι φ ά ν ε ι α σ ι ω π ή μας, κ ο ί τ α ζ ε τον ή λ ι ο , κ ι ή τ α ν υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο να ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι ότι δ ε ν μπορούσε πια να μ ε ­ τ ρ ή σ ε ι τ ο χρόνο. Ε ί χ ε ξεχάσει τ ι ή τ α ν αυτό που κ ά π ο τ ε μ ε ­ τ ρ ο ύ σ ε , μ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α η σ κ έ ψ η του ρολογιού να μ η δια­ φ έ ρ ε ι σε τ ί π ο τ ε από τ η σ κ έ ψ η του α π ε ρ ί σ κ ε π τ ο υ που προ­ σ π α θ ε ί να σ υ λ λ ά β ε ι αυτό που σ κ έ φ τ ε τ α ι . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α πως μ ε κ ά τ ι τ έ τ ο ι ε ς σ κ έ ψ ε ι ς κ ι ε γ ώ αγαπούσα τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Κ α ι μ έ χ ρ ι τα μ ε σ ά ν υ χ τ α αυτά είχα στο μυαλό μου.

11

Χ τ ύ π η σ α ν τ η ν πόρτα του δωματίου μου. Έ κ λ ε ι σ α τα μ ά τ ι α μ ο υ , δ ε ν έ β γ α λ α μ ι λ ι ά , μα η πόρτα ά ν ο ι ξ ε . Ή τ α ν η Ν ι λ ­ γκιούν. «Καλά είστε, γιαγιάκα;» Δ ε ν α π ά ν τ η σ α . Θ έ λ η σ α να δ ε ι τ ο χλομό μου πρόσωπο, το α κ ί ν η τ ο σώμα μου, και να κ α τ α λ ά β ε ι πόσο υποφέρω. « Ε ί σ τ ε κ α λ ύ τ ε ρ α , γ ι α γ ι ά , η ό ψ η σας έ φ τ ι α ξ ε » . Άνοιξα τα μ ά τ ι α μου και σ κ έ φ τ η κ α ότι π ο τ έ δ ε ν θα μ' έ ν ι ω θ α ν , ότι μόνο μ ε π λ α σ τ ι κ ά μ π ο υ κ ά λ ι α κολόνια και μ ε ψ ε ύ τ ι κ ο κ έ φ ι θα μου χαμογελούσαν. Κ ι ε γ ώ θα έ μ ε ν α μ ό ν η , ο λ ο μ ό ν α χ η μ ε τους πόνους μ ο υ , τ ο π α ρ ε λ θ ό ν μου και τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μου. Ν α ι , α φ ή σ τ ε μ ε , μ ε τ ι ς ωραίες, τ ι ς α γ ν έ ς σ κ έ ­ ψ ε ι ς μου. «Πώς αισθάνεστε, γιαγιά;» Μ α δ ε ν μ' αφήνουν. Κ ι ε γ ώ δ ε ν τους μ ι λ ώ . « Κ ο ι μ η θ ή κ α τ ε καλά; Θ έ λ ε τ ε κ ά τ ι ; » « Λ ε μ ο ν ά δ α ! » ε ί π α , χωρίς να ξέρω γ ι α τ ί . Ό τ α ν έ φ υ γ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν κι έ μ ε ι ν α μ ό ν η , π α ρ α δ ό θ η κ α π ά λ ι στις ωραίες και α γ ν έ ς σ κ έ ψ ε ι ς . Σ τ α μάγουλα και στο

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

133

νου μου η ζεστασιά από τον γ λ υ κ ό ύπνο που κ ο ι μ ή θ η κ α : Σ κ έ φ τ η κ α τ ο όνειρο που ε ί δ α , τον απόηχο του ονείρου μου. Ή μ ο υ ν α μ ι κ ρ ή , λ έ ε ι , σ' έ ν α τ ρ έ ν ο που ξ ε κ ι ν ο ύ σ ε από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ * σ τ η δ ι α δ ρ ο μ ή έ β λ ε π α κ ή π ο υ ς , ωραιότατους παλιούς κ ή π ο υ ς : η Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ είναι μ α κ ρ ι ά κ ι ε μ ε ί ς π η ­ γ α ί ν ο υ μ ε από τον έναν κ ή π ο στον άλλο. Θ υ μ ή θ η κ α τις πρώ­ τ ε ς ε κ ε ί ν ε ς μ έ ρ ε ς , Σ ε λ α χ α τ ί ν : τ η ν άμαξα, τ ο μ α γ κ α ν ο π ή ­ γ α δ ο , τ ο π α ρ η γ ο ρ η τ ι κ ό τ ρ ί ξ ι μ ο του π ε ν τ ά λ τ η ς ρ α π τ ο μ η ­ χ α ν ή ς · κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α τ ο γ έ λ ι ο , τον ή λ ι ο , τα χ ρ ώ μ α τ α , πόσο όμορφα μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε να ν ι ώ σ ο υ μ ε ξαφνικά χωρίς να υ π ά ρ χ ε ι λόγος, τ ο τώρα που γ έ μ ι ζ ε μ ε το τώρα, τ ι ς π ρ ώ τ ε ς ε κ ε ί ν ε ς μ έ ρ ε ς : είχα α ρ ρ ω σ τ ή σ ε ι στο τ ρ έ ν ο κι α ν α γ κ α σ τ ή ­ κ α μ ε να κ α τ έ β ο υ μ ε σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε . . . τ ό τ ε ή ρ θ α μ ε γ ι α π ρ ώ ­ τ η φορά στο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , γ ι α τ ί ε ί χ ε καλό κ λ ί μ α , αφού κα­ τ α τ α λ α ι π ω ρ ή θ η κ α στα δ ω μ ά τ ι α τ ω ν ξ ε ν ώ ν ω ν σ τ η ν Γ κ έ ­ μ π ζ ε . . . Μ ι α α π ο β ά θ ρ α που ε γ κ α τ α λ ε ί φ θ η κ ε μ ό λ ι ς κ α τ α ­ σ κ ε υ ά σ τ η κ ε η σ ι δ η ρ ο δ ρ ο μ ι κ ή γ ρ α μ μ ή , τ έ σ σ ε ρ α - π έ ν τ ε πα­ λιά σ π ί τ ι α , τ ρ ί α - τ έ σ σ ε ρ α κ ο τ έ τ σ ι α , όμως πόσο καθαρή είναι η ατμόσφαιρα, δεν είναι έ τ σ ι , Φ α τ μ ά ; Γ ι α τ ί να π ά μ ε αλλού; Ν α ε γ κ α τ α σ τ α θ ο ύ μ ε ε δ ώ ! Θα ' μ α σ τ ε και κοντά στην Ισταν­ μ π ο ύ λ κ α ι στους γ ο ν ε ί ς σου, δ ε ν θα σ τ ε ν ο χ ω ρ ι ο ύ ν τ α ι , κ ι α κ ό μ η , μόλις π έ σ ε ι η κ υ β έ ρ ν η σ η , θα ε ί μ α σ τ ε σ τ η ν Ι σ τ α ν ­ μ π ο ύ λ . Έ λ α να φ τ ι ά ξ ο υ μ ε ένα σ π ί τ ι ε δ ώ ! Τ ό τ ε , π ε ρ π α τ ο ύ σ α μ ε συχνά μαζί: έ χ ε ι τόσο πολλά να κά­ ν ε ι ο άνθρωπος σ τ η ζ ω ή τ ο υ , Φ α τ μ ά , έ λ ε γ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , έ λ α να σου δ ε ί ξ ω λ ί γ ο τον κ ό σ μ ο , πώς είναι τ ο π α ι δ ί που έ χ ε ι ς στην κοιλιά, άρχισε να κ λ ο τ σ ά ε ι , το ξ έ ρ ω , θα 'ναι αγό­ ρι, θα τ ο β γ ά λ ω Ν τ ο γ ά ν , * για να μας θυμίζει πάντα τον και-

Αυτός που γ ε ν ν ι έ τ α ι .

134

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

νούργιο κ ό σ μ ο , να 'ναι π ά ν τ α ν ι κ η τ ή ς , να 'χει α υ τ ο π ε π ο ί ­ θ η σ η , να βασίζεται σ τ η δύναμη τ ο υ ! Π ρ ό σ ε χ ε τ η ν υγεία σου, Φ α τ μ ά , και οι δυο να ' μ α σ τ ε π ρ ο σ ε χ τ ι κ ο ί , να ζ ή σ ο υ μ ε π ο λ ­ λά χρόνια, τ ι υπέροχος που είναι ο κ ό σ μ ο ς , τ ο ύ τ α τα χόρτα, τούτα τα θεόρατα δ έ ν τ ρ α που μονάχα τους φυτρώνουν και μονάχα τους μ ε γ α λ ώ ν ο υ ν . Π ώ ς να μ η μ ε ί ν ε ι κ α τ ά π λ η κ τ ο ς ο άνθρωπος μπρος σ' αυτό τ ο θαύμα τ η ς φύσης. Κ ι ε μ ε ί ς , όπως ο Ρουσό, να ζ ή σ ο υ μ ε στην αγκαλιά τ η ς φύσης, μακριά από τους ανόητους σουλτάνους, τους αυλοκόλακες π α σ ά δ ε ς , ν' α ν α θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε όλα όσα έ χ ο υ μ ε στο μυαλό μας. Τ ι ωραίο που είναι α κ ό μ η και να τ ο σ κ έ φ τ ε σ α ι αυτό! Κ ο υ ρ ά σ τ η κ ε ς , ψ υ χ ή μου, έ λ α , π ά ρ ε τ ο χ έ ρ ι μου, κ ο ί τ α τ η ν ομορφιά τ ο ύ ­ τ η ς τ η ς γ η ς , του ουρανού, πόσο χαίρομαι που γ λ ί τ ω σ α από τ η ν υποκρισία τ η ς Ιστανμπούλ, μ έ χ ρ ι κ ι ευχαριστήριο γ ρ ά μ ­ μα λ έ ω να γ ρ ά ψ ω στον Τ α λ ά τ πασά! Ά σ ' τους αυτούς σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ να σαπίζουν στις ε ν ο χ έ ς , στον πόνο και στα βα­ σ α ν ι σ τ ή ρ ι α που μ ε τόσο κ έ φ ι υποβάλλουν ο ένας τον ά λ λ ο ! Ε μ ε ί ς ε δ ώ θα σ κ ε φ τ ο ύ μ ε τα ολόδροσα, απλά, λ ε ύ τ ε ρ α , χα­ ρούμενα, ολοκαίνουργια π ρ ά γ μ α τ α και θα φ τ ι ά ξ ο υ μ ε έναν καινούργιο κ ό σ μ ο . Έ ν α ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο κ ό σ μ ο , που ο ύ τ ε και να διανοηθεί μ π ο ρ ε ί η Α ν α τ ο λ ή , έναν παράδεισο τ η ς λ ο γ ι κ ή ς , σου τ ' ο ρ κ ί ζ ο μ α ι , Φ α τ μ ά , αυτό θα γ ί ν ε ι π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , μ ά λ ι σ τ α , θα φ τ ι ά ξ ο υ μ ε έναν κόσμο κ α λ ύ τ ε ρ ο από τον κ ό ­ σμο τ η ς Δ ύ σ η ς , ε ί δ α μ ε , ξ έ ρ ο υ μ ε τα λ ά θ η τ ο υ ς , δ ε ν θα τα ε π α ν α λ ά β ο υ μ ε , κ ι αν α κ ό μ η δεν μ π ο ρ έ σ ο υ μ ε ε μ ε ί ς να τον φ τ ι ά ξ ο υ μ ε αυτό τον π α ρ ά δ ε ι σ ο τ η ς λ ο γ ι κ ή ς , θα τον φτιά­ ξουν τα παιδιά μας, τα ε γ γ ό ν ι α μας, σ' το υπόσχομαι! Έ π ε ι ­ τα π ρ έ π ε ι να μ ε γ α λ ώ σ ο υ μ ε σωστά τ ο παιδί που έ χ ε ι ς σ τ η ν κ ο ι λ ι ά σου, π ο τ έ δ ε ν θα τ ο κ ά ν ω να κ λ ά ψ ε ι , δεν θα μ ά θ ε ι π ο τ έ τ ι θα π ε ι φόβος, π ο τ έ δεν θα γ ν ω ρ ί σ ε ι τ η θ λ ί ψ η τ η ς

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Α ν α τ ο λ ή ς , τα δάκρυα, τον π ε σ ι μ ι σ μ ό , τ η ν απαίσια ανατο­ λ ί τ ι κ η δ ο υ λ ι κ ό τ η τ α . Θ ' ασχοληθούμε κ ι οι δυο μ ε τ η δια­ π α ι δ α γ ώ γ η σ η τ ο υ , θα δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ μ ε έ ν α ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο άν­ θρωπο, κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς β έ β α ι α τ ι σ η μ α ί ν ε ι αυτό, έ τ σ ι δεν εί­ ναι, μ π ρ ά β ο σου, και φυσικά νιώθω περήφανος για σένα, σε σ έ β ο μ α ι , σε β λ έ π ω σαν έναν ε λ ε ύ θ ε ρ ο , α δ έ σ μ ε υ τ ο άνθρωπο* δ ε ν σε β λ έ π ω σαν σ κ λ ά β α , σαν υ π η ρ έ τ ρ ι α , όπως βλέπουν οι άλλοι τις γυναίκες τους. Έ χ ε ι ς τα ίδια δικαιώματα μ' ε μ έ ­ να, κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς , ψ υ χ ή μ ο υ ; Μ α ας γ υ ρ ί σ ο υ μ ε πια, ναι, η ζωή είναι ωραία σαν έ ν α όνειρο, όμως, γ ι α να κ ά ν ο υ μ ε να δουν κι άλλοι το όνειρο αυτό, π ρ έ π ε ι να δ ο υ λ έ ψ ο υ μ ε . Α ς γ υ ­ ρίσουμε... « Γ ι α γ ι ά κ α , έφερα τ η λ ε μ ο ν ά δ α σ α ς » . Σ ή κ ω σ α τ ο κ ε φ ά λ ι μου από τ ο μαξιλάρι και κοίταξα. «Άφησε τ η ν ε δ ώ » , ε ί π α . « Γ ι α τ ί δ ε ν τ η ν έ φ ε ρ ε ο Ρ ε τ ζ έ π ; Εσύ την έφτιαξες;» « Ε γ ώ τ η ν έφτιαξα, γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Τ α χέρια του Ρ ε τ ζ έ π ή τ α ν λ ε ρ ω μ έ ν α - μ α γ ε ι ρ ε ύ ε ι » . Κατσούφιασα, και σε λ υ π ή θ η κ α , κ ό ρ η μου. Τ ι να κ ά ν ω , είναι φανερό ότι ο νάνος κ ι ε σ έ ν α σε ξ ε γ έ λ α σ ε , τ ο κ α τ ά ­ φ ε ρ ε , ε ί ν α ι ύπουλος. Σ κ έ φ τ η κ α : Π ώ ς τ ρ ύ π ω σ ε α ν ά μ ε σ α τ ο υ ς , πώς τους ε π η ρ έ α σ ε , πώς μ ε τ η χυδαία, ε λ ε ε ι ν ή ύπαρ­ ξ η του τους έ π ν ι ξ ε στο κακό, ντροπιαστικό αίσθημα ε ν ο χ ή ς , α κ ρ ι β ώ ς όπως π α ρ έ σ υ ρ ε και τον Ν τ ο γ ά ν μου. Α ν α ρ ω τ ι έ ­ μαι αν τους τα δ ι η γ ή θ η κ ε όλα. Τ ο κ ε φ ά λ ι μου, α π ο κ α μ ω μ έ ν ο , έ π ε σ ε στο μ α ξ ι λ ά ρ ι , κ ι έ κ α ν α π ά λ ι τ η φ ο β ε ρ ή και π ι ­ κ ρ ή σ κ έ ψ η που δ ε ν μ' α φ ή ν ε ι τ η δ ύ σ τ υ χ η να κ ο ι μ ά μ α ι τ ι ς νύχτες. Σ κ έ φ τ η κ α ότι ε ί μ α ι ε γ ώ ο Ρ ε τ ζ έ π ο τ ζ ο υ τ ζ έ ς και λ έ ω : Ν α ι , κυρία, τους τα δ ι η γ ο ύ μ α ι , ε ξ η γ ώ μ ε όλες τ ι ς λ ε π τ ο μ έ -

136

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρειες στα ε γ γ ό ν ι α σας όσα κ ά ν α τ ε σ' ε μ έ ν α , σ τ η φουκαριά­ ρα τ η μάνα μου και στον αδελφό μου* γ ι α να μάθουνε, να ξ έ ρ ο υ ν ε : γ ι α τ ί όπως έ γ ρ α φ ε τόσο ωραία κ ι ο μ α κ α ρ ί τ η ς ο π α τ έ ρ α ς μου, σ κ ά σ ε , β ρ ο μ ο ν ά ν ε , καλά, γ ι α τ ί όπως έ γ ρ α φ ε τόσο ωραία κ ι ο μ α κ α ρ ί τ η ς ο Σ ε λ α χ α τ ί ν μ π έ η ς , ε υ τ υ χ ώ ς , δ ε ν υπάρχει Θ ε ό ς , υπάρχει η γ ν ώ σ η , όλα ε ί μ α σ τ ε σε θ έ σ η να τα ξ έ ρ ο υ μ ε , ο φ ε ί λ ο υ μ ε να τα ξ έ ρ ο υ μ ε , ας τα ξ έ ρ ο υ ν τα ξ έ ρ ο υ ν γ ι α τ ί τους τα ε ί π α και τώρα πια μου λ έ ν ε , κ α κ ο ­ μ ο ί ρ η Ρ ε τ ζ έ π , ώ σ τ ε η γ ι α γ ι ά μας σε τ α λ α ι π ώ ρ η σ ε , κ ι εξα­ κολουθεί να σε τ α λ α ι π ω ρ ε ί - ε μ ε ί ς λ υ π ό μ α σ τ ε γ ι ' αυτό, ν ι ώ ­ θ ο υ μ ε ένοχοι, γ ι ' αυτό ακριβώς δ ε ν είναι α ν ά γ κ η να πλύνεις τα χέρια σου και να φτιάξεις λεμονάδα - μ η δουλεύεις, κ ά τ σ ε , τ ε μ π έ λ ι α σ ε , έ χ ε ι ς κ ι εσύ δ ι κ α ι ώ μ α τ α σ' αυτό το σ π ί τ ι - γ ι α ­ τ ί σίγουρα ο νάνος τούς τα ε ί π ε όλα - τους τα ε ί π ε ά ρ α γ ε ; Ε ί π ε ά ρ α γ ε , παιδιά, ξ έ ρ ε τ ε γ ι α τ ί ο π α τ έ ρ α ς σας, ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς , π ο ύ λ η σ ε και τα τ ε λ ε υ τ α ί α κ ο σ μ ή μ α τ α τ η ς γ ι α γ ι ά ς σας και θ έ λ η σ ε να μας δ ώ σ ε ι χ ρ ή μ α τ α ; Ό τ α ν τα σ κ έ φ τ η κ α αυτά, νόμισα πως θα π ν ι γ ό μ ο υ ν α . Σ ή κ ω σ α α η δ ι α σ μ έ ν η το κ ε φ ά λ ι μου από τ ο μ α ξ ι λ ά ρ ι . « Π ο ύ είναι α υ τ ό ς ; » «Ποιος, γιαγιά;» « Ο Ρ ε τ ζ έ π ! Πού είναι;» « Μ α σας ε ί π α , γ ι α γ ι ά , είναι κ ά τ ω . Μ α γ ε ι ρ ε ύ ε ι » . « Τ ι σου ε ί π ε ; » «Τίποτα, γιαγιά!» απάντησε η Νιλγκιούν. Ό χ ι , δεν μ π ο ρ ε ί να τους μ ί λ η σ ε , δ ε ν τ ο λ μ ά ε ι , Φ α τ μ ά , μ η φοβάσαι, είναι ύπουλος, είναι όμως και δ ε ι λ ό ς . Ή π ι α λ ί γ ο από τ η λ ε μ ο ν ά δ α μου. Μ α ξαφνικά θ υ μ ή θ η κ α τ η ν ντουλά­ πα μου. Τ η ρ ώ τ η σ α : « Τ ι κάνεις ε δ ώ ; »

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

« Μ α κάθομαι μαζί σας, γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Φ έ ­ τος πολύ τ ο π ε θ ύ μ η σ α τούτο ε δ ώ τ ο μ έ ρ ο ς » . « Κ α λ ά » , ε ί π α . « Κ ά τ σ ε . Μ α μ η σ η κ ω θ ε ί ς από τ η θ έ σ η σου». Σ η κ ώ θ η κ α σιγά σιγά από τ ο κ ρ ε β ά τ ι μου. Π ή ρ α κ ά τ ω από τ ο μαξιλάρι τα κ λ ε ι δ ι ά μου, πήρα και τ ο μπαστούνι μου και προχώρησα. « Γ ι α π ο ύ , γ ι α γ ι ά ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Ν α σας β ο η θ ή ­ σω». Δ ε ν α π ά ν τ η σ α . Μ π ρ ο ς σ τ η ν ντουλάπα σ τ α μ ά τ η σ α , για να ξ ε κ ο υ ρ α σ τ ώ . Β ά ζ ο ν τ α ς τ ο κ λ ε ι δ ί σ τ η ν κ λ ε ι δ α ρ ό τ ρ υ π α , ξανακοίταξα: Ν α ι , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν καθότανε. Άνοιξα τ η ν ντου­ λάπα και κοίταξα, άδικα είχα ανησυχήσει, τ ο κασελάκι ήταν ε κ ε ί , αδειανό, μα ας είναι, είναι ε κ ε ί , είναι τουλάχιστον ε κ ε ί . Κ λ ε ί ν ο ν τ α ς τ η ν ντουλάπα, τ ο θ υ μ ή θ η κ α . Α π ό τ ο κ ά τ ω συρ­ τ ά ρ ι πήρα τ η φοντανιέρα μ ε τα κ ο υ φ έ τ α και τ η ν π ή γ α σ τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , αφού έ κ λ ε ι σ α πρώτα τ η ν ντουλάπα. « Α χ , γ ι α γ ι ά κ α μ ο υ , σας ε υ χ α ρ ι σ τ ώ π ο λ ύ , γ ι α μ έ ν α σ η ­ κωθήκατε, κουραστήκατε». « Π ά ρ ε κ ι ένα κ ό κ κ ι ν ο κ ο υ φ έ τ ο ! » « Τ ι ωραία α σ η μ έ ν ι α φοντανιέρα είναι α υ τ ή ! » « Μ η ν την αγγίξεις!» Γ ύ ρ ι σ α στο κ ρ ε β ά τ ι μου, θ έ λ η σ α να σ κ ε φ τ ώ διαφορετι­ κά π ρ ά γ μ α τ α , μα δ ε ν μ π ό ρ ε σ α : άρχισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι μια από τ ι ς μ έ ρ ε ς ε κ ε ί ν ε ς που δ ε ν ξεκολλούσα από τ η ν ντουλά­ πα. Ε ί ν α ι ν τ ρ ο π ή , Φ α τ μ ά , έ λ ε γ ε τ η μ έ ρ α ε κ ε ί ν η ο Σ ε λ α χ α ­ τ ί ν . Ο άνθρωπος ή ρ θ ε από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ γ ι α να μας δ ε ι , κ ι εσύ δ ε ν λες να β γ ε ι ς από το δ ω μ ά τ ι ο σου. Ε ί ν α ι άνθρω­ πος κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι , και μ ε ε υ ρ ω π α ϊ κ ή μ ό ρ φ ω σ η . Αν όμως το κάνεις ε π ε ι δ ή είναι εβραίος, η ντροπή είναι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η .

138

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Φ α τ μ ά , μ ε τ ά τ η ν υ π ό θ ε σ η Ν τ ρ έ ι φ ο υ ς , όλη η Ε υ ρ ώ π η κα­ τ ά λ α β ε ότι η νοοτροπία αυτή είναι λ α θ ε μ έ ν η . Έ π ε ι τ α ο Σ ε ­ λαχατίν κ α τ έ β η κ ε κ ά τ ω * ε γ ώ κοίταζα από τα μ ι σ ά ν ο ι χ τ α παντζούρια. «Γιαγιάκα, γιατί δεν π ί ν ε τ ε τ η λεμονάδα σας;» Κοίταζα α ν ά μ ε σ α από τα παντζούρια: ένας μικρόσωμος ά ν θ ρ ω π ο ς , που π λ ά ι στον Σ ε λ α χ α τ ί ν φαινόταν α κ ό μ η πιο μ ι κ ρ ό ς : χρυσοχόος στο Κ α π α λ ί Τσαρσί, στην Κ λ ε ι σ τ ή Α γ ο ­ ρά! Ό μ ω ς ο Σ ε λ α χ α τ ί ν συζητούσε μαζί τ ο υ , λ ε ς κι ε ί χ ε να κ ά ν ε ι μ ε ε π ι σ τ ή μ ο ν α κ ι όχι μ ε έ μ π ο ρ ο . Τους άκουγα κ α λ ά : Λ ο ι π ό ν , κύριε Α β ρ α ά μ , τ ι νέα από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ ; Ε ί ν α ι ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ς ο λαός μ ε τ η ν ανακήρυξη τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ρωτούσε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , κι ο εβραίος α π α ν τ ο ύ σ ε : Ο ι δ ο υ λ ε ι έ ς δ ε ν π ά ν ε καλά, καθόλου καλά. Τ ι λ ε ς , έ λ ε γ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , και τ ο ε μ π ό ρ ι ο ; Μ α ς λ έ γ α ν ε ότι μ ε τ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α θα π ά ε ι μπροστά και τ ο ε μ π ό ρ ι ο . Τ ο ε μ π ό ρ ι ο θα σώσει τ ο λαό μας. Ο λαός μας κι όλη η Ανατολία θα ορθοποδήσουν μ ε το ε μ π ό ­ ριο* μα π ρ ώ τ α α π ' όλα π ρ έ π ε ι να μ ά θ ο υ μ ε να κ ε ρ δ ί ζ ο υ μ ε χ ρ ή μ α τ α , να μ ά θ ο υ μ ε μ α θ η μ α τ ι κ ά , και μόνο όταν ενώσου­ μ ε τα μ α θ η μ α τ ι κ ά μ ε τ ο ε μ π ό ρ ι ο και τα χ ρ ή μ α τ α , θα φτιά­ ξουμε ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α . Κ α ι τ ό τ ε , δεν θα 'χουμε μ ά θ ε ι μονάχα να κ ε ρ δ ί ζ ο υ μ ε χ ρ ή μ α τ α , μα και να σ κ ε φ τ ό μ α σ τ ε όπως ε κ ε ί ­ νοι! Ε σ ύ τ ι ν ο μ ί ζ ε ι ς ; Γ ι α να ζ ή σ ο υ μ ε όπως ε κ ε ί ν ο ι , π ρ έ π ε ι π ρ ώ τ α να μ ά θ ο υ μ ε να σ κ ε φ τ ό μ α σ τ ε όπως ε κ ε ί ν ο ι , ή να μά­ θ ο υ μ ε να κ ε ρ δ ί ζ ο υ μ ε χ ρ ή μ α τ α όπως ε κ ε ί ν ο ι ; Κ α ι τ ό τ ε ο εβραίος ρ ώ τ η σ ε : Π ο ι ο ι είναι αυτοί οι « ε κ ε ί ν ο ι » ; Κ ι ο Σ ε λ α ­ χατίν α π ά ν τ η σ ε α μ έ σ ω ς : Π ο ι ο ι θες να 'ναι; Ο ι Ε υ ρ ω π α ί ο ι φυσικά, οι Δ υ τ ι κ ο ί , αν και έ χ ο υ μ ε κι ε μ ε ί ς μουσουλμάνους που είναι συνάμα και πλούσιοι μ ε γ α λ έ μ π ο ρ ο ι . Ά κ ο υ σ ε ς να γ ί ν ε τ α ι λόγος γ ι α κάποιον έ μ π ο ρ ο φ ω τ ι σ τ ι κ ώ ν , που λ έ γ ε -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

139

ται Τζεβντέτ;* Άκουσα, είπε ο εβραίος, αυτός ο Τζεβντέτ τα χρόνια του πολέμου έβγαλε πολλά λεφτά. Κι ο Σελαχατίν: Καλά, καλά, τι άλλα νέα από την Ιστανμπούλ, πώς είναι οι σχέσεις σου με τον τύπο, τι λένε εκείνοι οι βλάκες, ποιους προβάλλουν τώρα ως συγγραφείς, ως ποιητές; Αα, δεν τα ξέρω αυτά, είπε ο εβραίος. Ελάτε να δείτε μόνος σας! Κα­ τόπιν άκουσα τη φωνή του Σελαχατίν: Όχι, δεν έρχομαι! Στο διάβολο να πάνε όλοι! Είναι ανίκανοι αυτοί να πετύ­ χουν οτιδήποτε. Δεν βλέπεις τον Αμπντουλάχ Τζεβντέτ,** πόσο χυδαίο είναι το τελευταίο του βιβλίο! Όλα κλεμμένα από άλλους, τα πασάρει σαν δικά του, και μάλιστα με λά­ θη, ούτε τι γράφει δεν καταλαβαίνει. Εξάλλου στο θέμα της θρησκείας και της βιομηχανίας είναι απαραίτητο να μελε­ τήσουμε πρώτα τον Μπουργκινιόν, αλλά τόσο ο Τζεβντέτ όσο κι ο Ζιά Γκεκάλπ, ο κοινωνιολόγος, αντιγράφουν άλλους. Και μάλιστα δίχως να τους καταλαβαίνουν. Θα πρέπει να προ­ σθέσουμε ότι ο Ζιά ξέρει πολύ λίγα γαλλικά, δεν είναι σε θέ­ ση να καταλάβει αυτά που διαβάζει* κάποτε σκέφτηκα να γράψω σχετικά και να τους εκθέσω, μα ποιος θα με καταλά­ βει; Εξάλλου άξιζε τον κόπο να καταπιαστώ με αυτά τα μι­ κροπράγματα και να παραμελήσω την εγκυκλοπαίδεια μου; Τους παράτησα κι έφυγα. Ας εξαντληθούν εκεί που είναι στην Ιστανμπούλ, πίνοντας ο ένας το αίμα του άλλου. «Γιαγιάκα, γιατί δεν πίνετε τη λεμονάδα σας;» Σήκωσα το κεφάλι μου από το μαξιλάρι, πήρα τη λεμο­ νάδα μου κι ήπια μια γουλιά. * Ήρωας ενός άλλου μυθιστορήματος του συγγραφέα, που έκανε περιουσία ως έμπορος φωτιστικών. * * Γιατρός (γενν. 1 8 6 9 - π έ θ . 1 9 3 2 ) , φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και πολιτικός μ ε μ ε γ ά λ η επιρροή στις αρχές του αιώνα.

140

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Κατόπιν ο Σελαχατίν π ρ ό σ θ ε σ ε : Π ή γ α ι ν ε να τους πεις τ ι σκέφτομαι γ ι ' αυτούς, κι ο εβραίος ε ί π ε : Ε γ ώ δεν τους ξέρω, τέτοιου είδους άνθρωποι δεν έρχονται π ο τ έ στο μαγαζί μου ο Σ ε λ α χ α τ ί ν τον δ ι έ κ ο ψ ε λέγοντας φωναχτά: Δ ε ν είναι ανά­ γ κ η να τους π ε ι ς τ ί π ο τ α . Σ τ ο υ ς σαράντα ο κ τ ώ τόμους τ η ς εγκυκλοπαίδειας μου, όταν τους τ ε λ ε ι ώ σ ω , θα τα έχω π ε ι όλα, και σ κ έ ψ ε ι ς και λόγια, ό,τι π ρ έ π ε ι να ε ι π ω θ ε ί , για να μορφω­ θούν οι άνθρωποι τ η ς Ανατολίας: θα γ ε μ ί σ ω το κενό τ η ς σ κ έ ­ ψ η ς , όλοι θα μείνουν μ' ανοιχτό το στόμα, οι μικροί ε φ η μ ε ρ ι ­ δοπώλες θα πουλούν σ τ η γέφυρα του Γ α λ α τ ά τ η ν ε γ κ υ κ λ ο ­ π α ί δ ε ι α μου, η Λεωφόρος Μ π α ν κ α λ ά ρ θ' α ν α σ τ α τ ω θ ε ί , το Σ ι ρ κ ε τ ζ ί θα γ ί ν ε ι ά ν ω - κ ά τ ω , ανάμεσα σ' αυτούς που θα τ η διαβάσουν κάποιοι θ' αυτοκτονήσουν και, το κυριότερο, ο λαός θα μ ε νιώσει, θα μ ε κ α τ α λ ά β ε ι ! Τ ό τ ε και μόνο τ ό τ ε θα γυρί­ σω στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , τ η ν ώρα τ η ς μ ε γ ά λ η ς α ν α γ έ ν ν η σ η ς , για να εξομαλύνω τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η , ε ί π ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , και τ ό ­ τ ε ο εβραίος του α π ά ν τ η σ ε , σας συνιστώ, μ π έ η μου, να μ ε ί ­ ν ε τ ε ε δ ώ , στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ τα π ρ ά γ μ α τ α αλλάξανε. Ό λ ο ι κοιτάνε πώς να β γ ά λ ε ι ο ένας το μ ά τ ι του άλλου. Οι χρυσο­ χόοι θα προσπαθήσουν μ ε κάθε τρόπο να ρίξουν τ ι ς τ ι μ έ ς των κ ο σ μ η μ ά τ ω ν σας. Μονάχα σ' ε μ έ ν α μ π ο ρ ε ί τ ε να ' χ ε τ ε ε μ π ι ­ στοσύνη. Υ π ά ρ χ ε ι β έ β α ι α , καθώς σας ε ί π α , αναδουλειά, μα και π ά λ ι θέλησα να 'ρθω, να δω τα κοσμήματα σας. Ν α μην κ α θ υ σ τ ε ρ ο ύ μ ε , δ ε ί ξ τ ε μου το διαμάντι. Π ώ ς είναι τα σκου­ λαρίκια που αναφέρατε στο γ ρ ά μ μ α σας; Κ α τ ό π ι ν έ γ ι ν ε σ ι ω π ή , και μ ε τ η ν καρδιά μου να χ τ υ π ά ε ι δυνατά άκουγα τ η σ ι ω π ή , κρατώντας στο χέρι το κλειδί μου. « Γ ι α γ ι ά , δ ε ν σας ά ρ ε σ ε η λ ε μ ο ν ά δ α ; » Ή π ι α ά λ λ η μια γουλιά και ξανάβαλα τ ο κ ε φ ά λ ι μου στο μαξιλάρι λέγοντας:

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

«Ωραία λ ε μ ο ν ά δ α ! Μ π ρ ά β ο , γ ε ι α στα χέρια σ ο υ » . « Έ β α λ α π ο λ λ ή ζάχαρη. Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; » Τ ό τ ε άκουσα τον ά σ χ η μ ο και νευρικό β ή χ α του εβραίου και τ η ν κάπως λ υ π η μ έ ν η φωνή του Σ ε λ α χ α τ ί ν : Δ ε ν θα μ ε ί ­ ν ε τ ε για φ α γ η τ ό ; Ο εβραίος εξακολουθούσε να ρωτάει για τα σκουλαρίκια. Κ α τ ό π ι ν , ο Σ ε λ α χ α τ ί ν α ν έ β η κ ε τ ρ έ χ ο ν τ α ς τ ι ς σ κ ά λ ε ς κ ι ή ρ θ ε στο δ ω μ ά τ ι ο μ ο υ : Φ α τ μ ά , έλα κ ά τ ω , θα κα­ θ ί σ ο υ μ ε στο τ ρ α π έ ζ ι , είναι ν τ ρ ο π ή , μου ε ί π ε , ξέροντας ότι δ ε ν θα κ α τ έ β α ι ν α . Σ ε λ ί γ ο κ α τ έ β η κ α ν κ ά τ ω μαζί μ ε τον Ν τ ο γ ά ν άκουσα τον εβραίο να λ έ ε ι : Τ ι χ α ρ ι τ ω μ έ ν ο παιδά­ κ ι ! Μ ε τ ά ρ ώ τ η σ ε γ ι α μ έ ν α , κι ο Σ ε λ α χ α τ ί ν του ε ί π ε πως ήμουνα ά ρ ρ ω σ τ η , κάθισαν οι τ ρ ε ι ς στο τ ρ α π έ ζ ι κ ι η πουτά­ να τούς π ε ρ ι π ο ι ή θ η κ ε . Δ ε ν άκουγα πια τ ι λ έ γ α ν ε , ή μάλλον δεν ή θ ε λ α ν' ακούω, γ ι α τ ί μιλούσε στον εβραίο για τ η ν ε γ κ υ ­ κλοπαίδεια του. « Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ι α γ ι ά , δεν θα μου π ε ί τ ε ; » Η ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α ! Ο ι φ υ σ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς , όλες οι ε π ι ­ σ τ ή μ ε ς , η ε π ι σ τ ή μ η κι ο Θεός, η Δ ύ σ η κι η Α ν α γ έ ν ν η σ η , η νύχτα και η μ έ ρ α , η φωτιά και τ ο ν ε ρ ό , η Α ν α τ ο λ ή και ο χρόνος, ο θάνατος και η ζ ω ή . Η ζ ω ή . Η ζ ω ή ! « Τ ι ώρα ε ί ν α ι ; » ρώτησα. Τ ο ε κ κ ρ ε μ έ ς μ ε τ ο τ ι κ - τ α κ χωρίζει το Χ ρ ό ν ο . Τ ο σ κ έ ­ φτομαι κ ι ανατριχιάζω. « Η ώρα ε ί ν α ι έ ξ ι , γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Κ α τ ό π ι ν π λ η σ ί α σ ε και κοίταξε. « Π ό σ α χρόνια τ ο ' χ ε τ ε αυτό το ρολόι, γιαγιά;» Δ ε ν άκουσα τ η ν κουβέντα στο τραπέζι· αηδίασα, δεν ή θ ε ­ λα ν' ακούω, δ ε ν άκουγα. Γ ι α τ ί στο τ έ λ ο ς ο εβραίος ε ί π ε : Τ ο φ α γ η τ ό είναι πολύ ωραίο. Μ α α υ τ ή που τ ο 'φτιαξε είναι α κ ό μ η πιο ωραία! Ποια είναι η γυναίκα α υ τ ή ; Κ ι ο Σ ε λ α -

142

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χατίν, σουρωμένος καθώς ή τ α ν , ε ί π ε : Μ ι α φουκαριάρα χωριάτισσα! Δ ε ν είναι απ' αυτά ε δ ώ τα μ έ ρ η , ο άντρας τ η ς π ή ­ γ ε σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς και τ η ν ά φ η σ ε σ' έ ν α μακρινό σ υ γ γ ε ν ή του. Ο σ υ γ γ ε ν ή ς αυτός π έ θ α ν ε . Η Φ α τ μ ά κουραζόταν μ ε το νοι­ κοκυριό κι ε μ ε ί ς ψ ά χ ν α μ ε για να βρούμε υ π η ρ έ τ ρ ι α , τ η ν π ή ­ ραμε, της δώσαμε κι ένα μικρό δωμάτιο. Είναι ε ρ γ α τ ι κ ή . Μ α τ ο δ ω μ ά τ ι ο που τ η ς δ ώ σ α μ ε είναι μ ι κ ρ ό , δ ε ν χωράει. Τ η ς έφτιαξα μια καλύβα. Ο άντρας τ η ς δ ε ν γ ύ ρ ι σ ε από το σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό . Ή θ έ λ η σ ε να τ ο σ κ ά σ ε ι , τον πιάσανε και τον κ ρ ε μ ά σ α ν ε , ή σ κ ο τ ώ θ η κ ε σε μ ά χ η . Τ η ν ε κ τ ι μ ώ πολύ. Σ τ η γυναίκα α υ τ ή β ρ ί σ κ ε ι ς όλα τα π ρ ο τ ε ρ ή μ α τ α του λαού μας, ε ρ γ α τ ι κ ό τ η τ α , ομορφιά. Π ο λ λ ά έ μ α θ α α π ' α υ τ ή σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ζωή στα χωριά, θα τα χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ω στην ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α μου! Σ α ς π α ρ α κ α λ ώ , π ι ε ί τ ε άλλο ένα π ο ­ τηράκι! Ε γ ώ είχα κ λ ε ί σ ε ι τ η ν πόρτα μου γ ι α να μ η ν ακούω, να μ η μ ε πνίξει η αηδία... « Τ ί ν ο ς ή τ α ν αυτό τ ο ρολόι, γ ι α γ ι ά , μου τ ο ε ί π α τ ε π έ ρ σ ι , αλλά...» « Τ η ς μ α κ α ρ ί τ ι σ σ α ς τ η ς γ ι α γ ι ά ς μ ο υ » , ε ί π α , σαν ε ί δ α όμως τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να γ ε λ ά ε ι , σ κ έ φ τ η κ α πως άδικα τ η ς μ ι ­ λούσα. Κ α τ ό π ι ν ο φουκαράς ο γιος μου, ο Ν τ ο γ ά ν , που ε ί χ ε ανα­ γ κ α σ τ ε ί να φάει μ' έναν εβραίο κ ι ένα μ ε θ ύ σ τ α κ α , α ν έ β η κ ε ε π ά ν ω , ή ρ θ ε στο δ ω μ ά τ ι ο μου, προτού τον α γ κ α λ ι ά σ ω , του ε ί π α να πλύνει τα χέρια τ ο υ , μ ε τ ά τον έ β α λ α να κ ο ι μ η θ ε ί . Ο Σ ε λ α χ α τ ί ν κ ά τ ω εξακολουθούσε να λ έ ε ι , μα αυτό δ ε ν κρά­ τ η σ ε πολύ. Ο εβραίος ε ί π ε ότι ή θ ε λ ε να φ ύ γ ε ι . Ο Σ ε λ α χ α ­ τ ί ν ή ρ θ ε ε π ά ν ω : Ο άνθρωπος φ ε ύ γ ε ι , Φ α τ μ ά , ε ί π ε . Π ρ ο τ ο ύ φ ύ γ ε ι , θ έ λ ε ι να δ ε ι έ ν α από τ α δ α χ τ υ λ ί δ ι α σου ή από τ α

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

143

σκουλαρίκια σου! Ε γ ώ δ ε ν μιλούσα. Ξ έ ρ ε ι ς , Φ α τ μ ά , ότι ή ρ ­ θ ε από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ γ ι ' α υ τ ή τ η δ ο υ λ ε ι ά , ύστερα από έ ν α σ χ ε τ ι κ ό γ ρ ά μ μ α που του έ σ τ ε ι λ α ; Δ ε ν είναι σωστό να φ ύ γ ε ι άπραχτος. Δ ε ν μιλούσα... Η τ σ ά ν τ α τ ο υ , Φ α τ μ ά , εί­ ναι γ ε μ ά τ η μ ε χ ρ ή μ α τ α , φαίνεται τ ί μ ι ο ς άνθρωπος, θα μας δ ώ σ ε ι , ν ο μ ί ζ ω , κ α λ ή τ ι μ ή . Ε γ ώ δ ε ν μιλούσα... Άκου να σου π ω , έ κ α ν ε τόσο δρόμο ο άνθρωπος, τον κ α λ έ σ α μ ε , ή ρ θ ε από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , δ ε ν είναι σωστό να π ά ε ι π ί σ ω άπραχτος! « Γ ι α γ ι ά , η φωτογραφία στον τοίχο του π α π π ο ύ μας δ ε ν είναι;» Ε γ ώ εξακολουθούσα να σωπαίνω. Κ α λ ά , Φ α τ μ ά , ε ί π ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν κλαψουρίζοντας. Σ τ ο ι α τ ρ ε ί ο μου, τ ο ξ έ ρ ε ι ς , δ ε ν π α τ ά ε ι πια άρρωστος, γ ι ' αυτό δ ε ν φταίω ε γ ώ , οι α ν ό η τ ε ς π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς του λαού α υ τ ή ς τ η ς α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ ν η ς χώρας φ τ α ί ν ε . Τ ο λ έ ω χωρίς να ν τ ρ έ π ο μ α ι : τ ο εισόδημα μου βρί­ σ κ ε τ α ι πια στο μ η δ έ ν , κι αν δ ε ν π ο υ λ ή σ ο υ μ ε σ ή μ ε ρ α στον εβραίο ο ρ ι σ μ έ ν α από τα κ ο σ μ ή μ α τ α που έ χ ε ι ς στην κ α σ ε ­ τίνα, σ κ έ φ τ η κ ε ς πώς θα περάσουμε έναν ολόκληρο χειμώνα, κ ι όχι μονάχα το χ ε ι μ ώ ν α , μα όλη μας τ η ζ ω ή ; Ε γ ώ μ έ σ α σε δ έ κ α χρόνια ό,τι είχα το πούλησα, Φ α τ μ ά , ξ έ ρ ε ι ς καλά τα έξοδα που έκανα γ ι ' αυτό τ ο σ π ί τ ι , το οικόπεδο στο Σαρατσχανέ τ ο πούλησα πριν από τρία χρόνια, τ α τ ε λ ε υ τ α ί α δύο χρόνια ζ ή σ α μ ε μ ε τα χ ρ ή μ α τ α που π ή ρ α μ ε από τ η ν π ώ λ η ­ σ η του μαγαζιού στο Κ α π α λ ί Τσαρσί, ξ έ ρ ε ι ς α κ ό μ η , Φ α τ μ ά , ότι τα ά τ ι μ α ε κ ε ί ν α τα ξαδέρφια μου όχι μονάχα δ ε ν δ έ χ ο ­ νται να πουλήσουν το σ π ί τ ι μας στο Β ε φ ά , μα αρνιούνται να μου δώσουν και το μ ε ρ ί δ ι ο μου από τα νοίκια, και να προ­ σ θ έ σ ω α κ ό μ η , είναι καιρός πια να τ ο μ ά θ ε ι ς , μ ε τ ι ν ο μ ί ζ ε ι ς ό τ ι ζ ή σ α μ ε τα τ ε λ ε υ τ α ί α δύο χ ρ ό ν ι α ; Σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε μ ε παίρνουν στο ψ ι λ ό . Ξ έ ρ ε ι ς πόσο φτηνά πούλησα στους βάρ-

144

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

βάρους ψευτοεμπόρους τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε τα παλιά σακάκια μου, το α σ η μ έ ν ι α στιλό μου, μ ο ν α δ ι κ ή κληρονομιά που μου ά φ η ­ σε η μακαρίτισσα η μ η τ έ ρ α μου, τ ο σ ε ν τ ο ύ κ ι γ ι α τα β ι β λ ί α μου, τα γ ά ν τ ι α μου, τα σ ι ν τ ε φ έ ν ι α κ ο μ π ο λ ό γ ι α μου και τ η γελοία ε κ ε ί ν η ρ ε ν τ ι ν γ κ ό τ α , τ η ν κ α τ ά λ λ η λ η μονάχα για τους ξιπασμένους του Μ π έ γ ι ο γ λ ο υ ; Φ τ ά ν ε ι πια, δεν α ν τ έ χ ω , δεν έ χ ω σκοπό να πουλήσω τα β ι β λ ί α μου, τα όργανα π ε ι ρ α μ ά ­ τ ω ν , τα όργανα ι α τ ρ ι κ ή ς . Σ ' τ ο λ έ ω ξ ά σ τ ε ρ α : προτού τ ε ­ λ ε ι ώ σ ω τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α , που θα κ λ ο ν ί σ ε ι μ ε μ ι ά ς σ υ θ έ ­ μ ε λ α τ η ζωή σ τ η ν Α ν α τ ο λ ή και που τ η ν ε τ ο ι μ ά ζ ω ε δ ώ και έ ν τ ε κ α χρόνια, δ ε ν έ χ ω σκοπό να γ υ ρ ί σ ω μ ε σ κ υ μ μ έ ν ο τ ο κ ε φ ά λ ι στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ ! Ο εβραίος π ε ρ ι μ έ ν ε ι κ ά τ ω , Φ α ­ τ μ ά ! Έ ν α μονάχα π ρ α γ μ α τ ά κ ι θ έ λ ω να β γ ά λ ε ι ς από τ η ν κα­ σετίνα σου! Κ α ι δεν θ έ λ ω να το κ ά ν ε ι ς αυτό μονάχα για να ξεφορτωθούμε τον εβραίο, μα και γ ι α να ξ υ π ν ή σ ε ι η Α ν α τ ο ­ λ ή , που αιώνες τώρα κ ο ι μ ά τ α ι βαθιά, κ ι α κ ό μ η γ ι α να μ η ν π ε ρ ά σ ε ι ο γιος μας, ο Ν τ ο γ ά ν , το χειμώνα μισοχορτάτος και τουρτουρίζοντας, ά ν τ ε , Φ α τ μ ά , άνοιξε τ ο ύ τ η τ η ν ντουλάπα! « Ξ έ ρ ε τ ε , γ ι α γ ι ά , όταν ήμουνα μ ι κ ρ ή , φοβόμουνα α υ τ ή τ η φωτογραφία του παππού μ ο υ ! » Τ ε λ ι κ ά άνοιξα τ η ν ντουλάπα, ε ν ώ ο Σ ε λ α χ α τ ί ν π ε ρ ί μ ε ν ε δυο β ή μ α τ α π έ ρ α . «Φοβόσουνα, ε ί π ε ς ; Γ ι α τ ί φοβόσουνα τον παππού σ ο υ ; » « Π ο λ ύ σ κ ο τ ε ι ν ή φωτογραφία, γ ι α γ ι ά ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Φ ο β ό μ ο υ ν α τα γ έ ν ι α τ ο υ , τ ο β λ έ μ μ α τ ο υ » . Μ ε τ ά άνοιξα τ η ν ντουλάπα, έ β γ α λ α τ η ν κασετίνα, ή μ ο υ ­ να α ν α π ο φ ά σ ι σ τ η , δ ε ν ήξερα ποιο να θυσιάσω: δαχτυλίδια, βραχιόλια, δ ι α μ α ν τ έ ν ι ε ς κ α ρ φ ί τ σ ε ς , το ρολόι μου από σ μ ά λ ­ τ ο , μ α ρ γ α ρ ι τ α ρ έ ν ι α κ ο λ ι έ , δ ι α μ α ν τ έ ν ι α π ε ρ ι δ έ ρ α ι α , διαμά­ ν τ ι α . Θ ε έ μου!

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

145

« Θ υ μ ώ σ α τ ε , γ ι α γ ι ά , που ε ί π α ότι φοβόμουνα τ η φωτο­ γραφία του π α π π ο ύ ; » Κ ρ α τ ώ ν τ α ς το ένα από τ α ρουμπινένια σκουλαρίκια, που του έ δ ω σ α α ν α θ ε μ α τ ί ζ ο ν τ α ς τ ο ν , ο Σ ε λ α χ α τ ί ν

κατέβηκε

γ ρ ή γ ο ρ α , μ ε μ ά τ ι α που λ ά μ π α ν ε από χαρά, τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Α κ ο ύ γ ο ν τ α ς τον να κ α τ ε β α ί ν ε ι β ι α σ τ ι κ ό ς , α μ έ σ ω ς κ α τ ά λ α ­ βα ότι ο εβραίος θα τον κ ο ρ ό ι δ ε υ ε : η σ υ ν α λ λ α γ ή δεν κ ρ ά τ η ­ σε πολύ. Προχωρώντας προς τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ , ο εβραίος μ ε τ η ν π α ρ ά ξ ε ν η τ σ ά ν τ α και τ ο κ α π έ λ ο , ε ί π ε : Μ η ν κοπιά­ σ ε τ ε να ' ρ θ ε τ ε σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ . Σ τ ε ί λ τ ε μου ένα γ ρ ά μ μ α , κ ι ε γ ώ έρχομαι α μ έ σ ω ς και σας β ρ ί σ κ ω . Έ τ σ ι άρχισαν οι ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς τ ο υ : ύστερα από ένα χρόνο, ή ρ θ ε ο εβραίος μ ε τ η ν ίδια τ σ ά ν τ α και τ ο ίδιο κ α π έ λ ο , και π ή ρ ε τ ο άλλο σκουλαρίκι. Μ ε τ ά από ο κ τ ώ μ ή ν ε ς , ή ρ θ ε και π ή ρ ε τ ο πρώτο δ ι α μ α ν τ έ ν ι ο βραχιόλι, και π ά λ ι φορούσε τ ο ίδιο κ α π έ λ ο , τώρα όμως τ ο κ α π έ λ ο αυτό ή τ α ν υ π ο χ ρ ε ω μ έ ­ νοι να τ ο φορούν κ ι οι μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ο ι . Τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο δ ι α μ α ­ ν τ έ ν ι ο βραχιόλι μάς τ ο π ή ρ ε το 1926. Γ ι α τ ο ε π ό μ ε ν ο βρα­ χιόλι ή ρ θ ε μ ε τ η ν ίδια τ σ ά ν τ α , ολοένα μ ι λ ο ύ σ ε γ ι α αναδου­ λ ε ι έ ς , δ ε ν ρ ώ τ η σ ε όμως γ ι α τ η ν όμορφη υ π η ρ έ τ ρ ι α . Τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α πως αυτό ίσως οφειλόταν στο γ ε γ ο ν ό ς ότι γ ι α να χ ω ρ ί σ ε ι ένας άντρας από τ η γ υ ν α ί κ α τ ο υ , χρειαζόταν πια δ ι κ α σ τ ι κ ή απόφαση κ ι όχι δυο-τρεις λ έ ξ ε ι ς του άντρα. Ε κ ε ί ­ ν η τ η φορά, μα και στις ά λ λ ε ς ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς τ ο υ , τ ο φ α γ η τ ό α ν α γ κ ά σ τ η κ ε να τ ο μ α γ ε ι ρ έ ψ ε ι ο ίδιος ο Σ ε λ α χ α τ ί ν . Ε γ ώ , όπως κ ά θ ε φορά, δ ε ν σ η κ ώ θ η κ α από τ η θ έ σ η μου, δεν β γ ή ­ κα από τ ο δ ω μ ά τ ι ο μου, ίσως ε π ε ι δ ή υ π έ θ ε τ α πως ο Σ ε λ α ­ χατίν του τα ε ί χ ε π ε ι όλα. Έ τ σ ι , ξ ε φ ο ρ τ ω θ ή κ α μ ε τ η ν υ π η ρ έ τ ρ ι α και τα μ π α σ τ α ρ δάκια τ η ς και μ ε ί ν α μ ε μόνοι, μ έ χ ρ ι που ο Ν τ ο γ ά ν τα β ρ ή -

146

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κ ε σ' ένα χωριό και μας τα έ φ ε ρ ε π ί σ ω : δυο μ π α σ τ α ρ δ ά κ ι α , τ ο έ ν α νάνος, τ ο άλλο κ ο υ τ σ ό . Τ α χρόνια ε κ ε ί ν α ή τ α ν τα καλύτερα τ η ς ζωής μας. Σ ε μια από τ ι ς ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς τ ο υ , ο εβραίος έ φ ε ρ ε και μια ε φ η μ ε ρ ί δ α κ ι ε κ ε ί ν ο τ ο βράδυ ο Σ ε ­ λαχατίν β υ θ ί σ τ η κ ε στις σ ε λ ί δ ε ς τ η ς . Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή ν ό μ ι ­ σα ότι στην ε φ η μ ε ρ ί δ α δημοσιεύονται τα πάντα, όλες οι ε ν ο ­ χ έ ς , οι α μ α ρ τ ί ε ς , α κ ό μ η κ ι η π ο ι ν ή που είχα ε π ι β ά λ ε ι ε γ ώ , και τ ό τ ε τρόμαξα, ανησύχησα. Μ α τ ο μόνο ενδιαφέρον ήταν οι φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ω ν μ ε κ α π έ λ α σαν τ ω ν χ ρ ι ­ στιανών. Σ ε μια ά λ λ η ε π ί σ κ ε ψ η του ο εβραίος έ φ ε ρ ε π ά λ ι μια ε φ η μ ε ρ ί δ α , που, ε κ τ ό ς από τους μουσουλμάνους μ ε κα­ π έ λ α σαν των χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν , κ ά τ ω από τ ι ς ε ι κ ό ν ε ς , ε ί χ ε και γ ρ ά μ μ α τ α σαν των χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν . Ή τ α ν τ ό τ ε που ο Σ ε λ α χ α ­ τίν ε ί π ε ότι σε μια μ έ ρ α έχουν κ ά ν ε ι ά ν ω - κ ά τ ω τ η ν ε γ κ υ ­ κ λ ο π α ί δ ε ι α μου, τ ό τ ε που έδωσα στον εβραίο το δ ι α μ α ν τ έ ­ νιο π ε ρ ι δ έ ρ α ι ο μου. αΤι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ι α γ ι ά κ α , ε ί σ τ ε κ α λ ά ; » Τ η ν ά λ λ η φορά έ β γ α λ α από τ η ν κ α σ ε τ ί ν α τ ο δ α χ τ υ λ ί δ ι μου μ ε το δ ι α μ ά ν τ ι . Τ η φορά που έδωσα τ ο δ α χ τ υ λ ί δ ι μου μ ε τ ο σ μ α ρ ά γ δ ι , τ ο ε ί χ ε π ρ ο σ θ έ σ ε ι σ τ η ν προίκα μου η γ ι α ­ γ ι ά μου, χιόνιζε, κι ο εβραίος μας ε ί π ε ότι όπως ερχόταν από τ ο σ τ α θ μ ό στο σ π ί τ ι μας ε ί χ ε π ι ά σ ε ι χιονοθύελλα, ότι του είχαν ε π ι τ ε θ ε ί λύκοι κ ι ότι τους ε ί χ ε διώξει μ ε τ η ν τ σ ά ν τ α του. Καταλάβαινα β έ β α ι α πως όλα αυτά τα έ λ ε γ ε για να πά­ ρει το δ α χ τ υ λ ί δ ι μου σ τ η μ ι σ ή τ ι μ ή . Ό τ α ν ξανάρθε, ή τ α ν φθινόπωρο* ο Ν τ ο γ ά ν μου μας ε ί χ ε π ε ι πως θα π ή γ α ι ν ε στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο και πως θα σπούδαζε π ο λ ι τ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς · ε ί χ α σ υ γ κ ι ν η θ ε ί τ ό σ ο , που έ κ λ α ι γ α . Σ τ η ν ε π ί σ κ ε ψ η του ύστερα από έξι μ ή ν ε ς , ο εβραίος π ή ρ ε τα σμαραγδένια σκου­ λ α ρ ί κ ι α μου και τ ο π ε ρ ι δ έ ρ α ι ο μου, τ η ν ε π ο χ ή ε κ ε ί ν η ο Σ ε -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

λαχατίν δεν ε ί χ ε π ά ε ι α κ ό μ η στην Γ κ έ μ π ζ ε γ ι α να γ ρ ά ψ ε ι στις τ α υ τ ό τ η τ ε ς μας τα καινούργια ε π ί θ ε τ α μας. Π ή γ ε μ ε ­ τ ά από έ ξ ι μ ή ν ε ς κ ι όταν γ ύ ρ ι σ ε , μου ε ί π ε ότι ε ί χ ε μ α λ ώ σ ε ι μ ε τον υ π ά λ λ η λ ο σ τ η διεύθυνση τ η ς έ κ δ ο σ η ς τ α υ τ ο τ ή τ ω ν . Έ φ ε ρ ε και μου έ δ ε ι ξ ε όλο καμάρι τ ι ς τ α υ τ ό τ η τ ε ς μας, είδα τ ο καινούργιο ε π ί θ ε τ ο μας, κ α τ ά λ α β α ότι μας κορόιδευαν, αηδίασα, σ κ έ φ τ η κ α πως μια μ έ ρ α θα γ ρ ά φ α ν ε το κ α κ ό γ ο υ ­ στο ε κ ε ί ν ο ε π ί θ ε τ ο σ τ η ν τ α φ ό π ε τ ρ α μου κ ι α ν α τ ρ ί χ ι α σ α . Έ π ε ι τ α από ένα χρόνο, ο εβραίος ή ρ θ ε και π ή ρ ε τ ο διαμα­ ν τ έ ν ι ο δ α χ τ υ λ ί δ ι και τα δ ι α μ α ν τ έ ν ι α σκουλαρίκια μου, λί­ γ ε ς μ έ ρ ε ς μ ε τ ά , ε ί δ α τ ο γ ι ο μου, τον Ν τ ο γ ά ν , να π ε ρ π α τ ά ε ι π ά ν ω - κ ά τ ω στο σ π ί τ ι θ λ ι μ μ έ ν ο ς · του έδωσα κρυφά από τον π α τ έ ρ α του τα ροζ μαργαριτάρια μου, του ε ί π α να τα που­ λ ή σ ε ι και να π ά ε ι σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ να δ ι α σ κ ε δ ά σ ε ι . Δ ε ν δ ι α σ κ έ δ α σ ε * φαίνεται ότι του ή τ α ν πιο εύκολο να στραφεί εναντίον μου. Π ή γ ε , β ρ ή κ ε τα μπασταρδάκια στο χωριό και τα έ φ ε ρ ε στο σ π ί τ ι μας. Η μάνα τους ε ί χ ε π ε θ ά ν ε ι . « Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γιαγιά; Εκείνους π ά λ ι ; » Ο εβραίος ξανάρθε, β έ β α ι α , ο Σ ε λ α χ α τ ί ν όμως κ α τ ά λ α β ε ε π ι τ έ λ ο υ ς ότι η κ α σ ε τ ί ν α ε ί χ ε αρχίσει ν' α δ ε ι ά ζ ε ι . Π α ί ρ ν ο ­ ντας τ η ν καρφίτσα μου μ ε το άστρο και τ ο μισοφέγγαρο από ρουμπίνι, μου ε ί π ε ότι η ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α τ ε λ ε ί ω ν ε . Ό λ η μ έ ­ ρα πια κυκλοφορούσε μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , ε γ ώ δ ε ν έ β γ α ι ν α από τ ο δ ω μ ά τ ι ο μου, ήξερα π ω ς , ε π ε ι δ ή ή τ α ν π ά ν τ ο τ ε μ ε θ υ σ μ έ ­ νος, η καρφίτσα μου, και τον ε π ό μ ε ν ο χρόνο η ά λ λ η μ ε τ ο τ ο π ά ζ ι , είχαν πουληθεί κ ο ψ ο χ ρ ο ν ι ά ' τα χ ρ ή μ α τ α όμως που ξόδευε γ ι α ν' αγοράσει β ι β λ ί α δ ε ν τα π ε ρ ι ό ρ ι ζ ε . Ό τ α ν ο Σ ε ­ λαχατίν, που ε ί χ ε παραδώσει πια ολόψυχα τον εαυτό του στο σατανά, ξ α ν α κ ά λ ε σ ε τον ε β ρ α ί ο , ε ί χ ε αρχίσει κ ι άλλος π ό ­ λ ε μ ο ς . Α ρ γ ό τ ε ρ α , ο εβραίος ή ρ θ ε ά λ λ ε ς δυο φορές: τ η ν πρώ-

148

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ η φορά π ή ρ ε τ ο δαχτυλίδι, μου μ ε τ ο μ ε γ ά λ ο μ α ρ γ α ρ ι τ ά ρ ι , τ η δ ε ύ τ ε ρ η , τ η ν καρφίτσα μου μ ε τα μ ι κ ρ ά δ ι α μ ά ν τ ι α που έγραφε πάνω αΘα περάσει κι αυτό». Έ τ σ ι , ο Σελαχατίν πού­ λ η σ ε και τ ο γούρι μας κ ι έ π ε ι τ α από λ ί γ ο καιρό, μ ε τ ά τ η σ η μ α ν τ ι κ ό τ α τ η , όπως έ λ ε γ ε , ε φ ε ύ ρ ε σ η του κ ι ε ν ώ σ κ ε φ τ ό ­ ταν να ξ α ν α κ α λ έ σ ε ι τον ε β ρ α ί ο , π έ θ α ν ε . Τ α δυο καλά δα­ χ τ υ λ ί δ ι α μου μ ε τα δ ι α μ ά ν τ ι α , που μ έ χ ρ ι τ ό τ ε τα έ κ ρ υ β α α π ' όλους, τ α π ή ρ ε ο α φ ε λ ή ς , ο κ α κ ο μ ο ί ρ η ς ο γ ι ο ς μ ο υ , ο Ν τ ο γ ά ν , και τα 'δωσε στα μ π α σ τ α ρ δ ά κ ι α - έ τ σ ι , η κ α σ ε τ ί ν α μου έ μ ε ι ν ε τ ε λ ε ί ω ς άδεια. Ε ί ν α ι α κ ό μ η σ τ η ν ντουλάπα μου, εντελώς άδειο, σκέφτηκα. « Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ι α γ ι ά , γ ι α τ ί δ ε ν μου τ ο λ έ τ ε ; » « Τ ί π ο τ α , ε ί π α αόριστα. Δ ε ν σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ί π ο τ α ! »

12

Όταν γυρίζεις όλη μέρα στους δρόμους και πηγαίνεις βρά­ δυ στο σπίτι, είναι σαν ν' αρχίζεις σχολείο ύστερα από κα­ λοκαιρινές διακοπές. Κάθισα στο καφενείο μέχρι να κλείσει. Ένας ένας όλοι γύριζαν στα σπίτια τους· περίμενα με την ελπίδα να συναντήσω κανένα φίλο που θα μου πρότεινε να κάνουμε κάτι, όμως όσοι συνάντησα το μόνο που έκαναν ήταν να με πουν ζωύφιο. «Άντε, παιδί μου, Χασάν, μην κάθεσαι σαν κατσαρίδα, πήγαινε στο σπίτι σου και διάβασε μαθηματικά!» Φεύγω- ανεβαίνω τον ανήφορο, δεν δίνω σημασία σε κα­ νέναν, γιατί αγαπώ το σκοτάδι* το σιωπηλό σκοτάδι. Μο­ νάχα τα τριζόνια υπάρχουν, τα ακούω, βλέπω το μέλλον μου στο σκοτάδι: ταξίδια σε μακρινές χώρες, αιματηροί πόλε­ μοι, ο κρότος των οπλοπολυβόλων, η χαρά της μάχης, ιστο­ ρικές ταινίες όπου σκλάβοι τραβούν κουπί, καμουτσίκια που καταπνίγουν τα αηδιαστικά βουητά των αμαρτωλών, κα­ νονικοί στρατοί, εργοστάσια και πουτάνες. Ντράπηκα, φο­ βήθηκα. Εγώ θα γίνω μεγάλος άνθρωπος. Έφτασα στο τέ­ λος του ανήφορου.

150

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ξ α φ ν ι κ ά η καρδιά μου σ φ ί χ τ η κ ε : τ α φώτα του σ π ι τ ι ο ύ μας! Σ τ ά θ η κ α και τα κοίταξα: ένα σ π ί τ ι σαν τάφος, που μ έ ­ σα ανάβει μια λ ά μ π α . Σ τ α παράθυρα δ ε ν υπάρχει καμιά κί­ ν η σ η . Π λ η σ ί α σ α και κοίταξα: η μ η τ έ ρ α μου δ ε ν ή τ α ν ε κ ε ί , θα ε ί χ ε π ά ε ι για ύπνο* ο π α τ έ ρ α ς μου, ξ α π λ ω μ έ ν ο ς στο σο­ φά, λ α γ ο κ ο ι μ ό τ α ν , μ ε π ε ρ ί μ ε ν ε * ας π ε ρ ι μ έ ν ε ι , ε γ ώ θα μ π ω κρυφά από το παράθυρο του δωματίου μου και θα κ ο ι μ η θ ώ . Π ή γ α , και κοίταξα π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά : ε ί χ ε κ λ ε ί σ ε ι το παράθυρο μου. Κ α λ ά ! Χ τ ύ π η σ α δυνατά το άλλο παράθυρο* ο π α τ έ ρ α ς μου ξ ύ π ν η σ ε . Α ν τ ί ν' ανοίξει τ η ν πόρτα, άνοιξε το παράθυ­ ρο. « Π ο ύ ή σ ο υ ν α ; » φώναξε. Δ ε ν μ ί λ η σ α , άκουγα τα τριζόνια. Γ ι α λ ί γ η ώρα μ ε ί ν α μ ε σιωπηλοί. « Ά ν τ ε , μ π ε ς μ έ σ α , μ π ε ς ! » ε ί π ε ο π α τ έ ρ α ς μου. « Μ η σ τ έ ­ κεσαι ε κ ε ί » . Μ π ή κ α από τ ο παράθυρο. Κ ά θ ι σ ε α π έ ν α ν τ ι μου και μ ε κ ο ί τ α ζ ε μ ε τ ο β λ έ μ μ α του π α τ έ ρ α . Κ α τ ό π ι ν άρχισε π ά λ ι : Π α ι δ ί μου, γ ι α τ ί δ ε ν διαβάζεις, αχ, παιδί μου, παιδί μου, τ ι κ ά ν ε ι ς όλη μέρα στους δρόμους; Α μ έ σ ω ς σ κ έ φ τ η κ α : Τ ι δου­ λ ε ι ά έ χ ο υ μ ε ε μ ε ί ς , μ η τ έ ρ α , μ' αυτό τον κ λ α ψ ι ά ρ η ; Θ έ λ ω να ξ υ π ν ή σ ω τ η μάνα μου και να τ η ρ ω τ ή σ ω , να τ η ν πάρω και να φ ύ γ ο υ μ ε από τ ο σ π ί τ ι αυτού του ανθρώπου. Σ κ έ φ τ η κ α όμως πως ο π α τ έ ρ α ς θα λυπόταν πολύ και ν τ ρ ά π η κ α λ ί γ ο . Ν α ι , φ τ α ί ω , ο λ η μ ε ρ ί ς γύριζα στους δρόμους, μα μ η φοβά­ σαι, π α τ έ ρ α , θα δ ε ι ς , θα διαβάσω αύριο. Ό μ ω ς δ ε ν θα μ ε π ι σ τ έ ψ ε ι . Σ τ ο τ έ λ ο ς σώπασε και μ ε κοίταζε φουρκισμένος κ ι έ τ ο ι μ ο ς να κ λ ά ψ ε ι . Π ή γ α α μ έ σ ω ς στο δ ω μ ά τ ι ο μου, κά­ θισα στο γ ρ α φ ε ί ο μου, κοίτα, π α τ έ ρ α , β λ έ π ε ι ς , διαβάζω μα­ θ η μ α τ ι κ ά . Μ η σ τ ε ν ο χ ω ρ ι έ σ α ι . Έ κ λ ε ι σ α και τ η ν πόρτα. Τ ο

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

φως είναι α ν α μ μ έ ν ο , θα γ λ ι σ τ ρ ά ε ι κ ά τ ω από τ η ν πόρτα, θα τ ο δ ε ι , θα σ κ ε φ τ ε ί πως διαβάζω. Ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί να παραμι­ λάει. Έ π ε ι τ α από λ ί γ ο η φ ω ν ή του σ τ α μ ά τ η σ ε ν' α κ ο ύ γ ε τ α ι · ανησύχησα, άνοιξα σιγά τ η ν πόρτα, κοίταξα, δεν ήταν ε κ ε ί : π ή γ ε να κ ο ι μ η θ ε ί . Αυτοί θέλουν να κοιμούνται ωραία ωραία, κ ι ε γ ώ π ρ έ π ε ι να διαβάζω. Κ α λ ά , αφού ε ί ν α ι τόσο σ η μ α ­ ν τ ι κ ό το απολυτήριο του λυκείου, ας π έ σ ω μ ε τα μούτρα, ας μ ε λ ε τ ή σ ω όλη τ η νύχτα δίχως να κ ο ι μ η θ ώ , μ έ χ ρ ι που να κ ά ν ω τ η μάνα μου τ ο πρωί ν' α ν η σ υ χ ή σ ε ι , ε γ ώ όμως ξ έ ρ ω καλά πως σ τ η ζ ω ή υπάρχουν άλλα π ρ ά γ μ α τ α , πολύ πιο σ η ­ μ α ν τ ι κ ά . Ν α σας τα π ω , αν θ έ λ ε τ ε . Μ ά ν α , έ χ ε ι ς α κ ο ύ σ ε ι γ ι α τους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς , τους χ ρ ι σ τ ι α ν ο ύ ς , τους σ ι ω ν ι σ τ έ ς , τους μασόνους, που τ ρ ύ π ω σ α ν α ν ά μ ε σ α μας, ξ έ ρ ε ι ς τ ι εί­ παν ο Κ ά ρ τ ε ρ κ ι ο πάπας μ ε τον Μ π ρ έ ζ ν ι ε φ ; Μ α και να τα π ω , δ ε ν θα μ' ακούσουν, κ ι αν μ' ακούσουν, δ ε ν θα κ α τ α ­ λ ά β ο υ ν . . . Τ έ λ ο ς , ας μ η σ κ ο τ ί ζ ο μ α ι , ας π ι ά σ ω τα μ α θ η μ α ­ τικά! Άνοιξα τ ο β ι β λ ί ο * ε ί χ α μ ε ί ν ε ι στους α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ ν ο υ ς λογάριθμους. Ναι, γράφουμε log και λ έ μ ε l o g Q ( A B )

=

l o g a A * l o g a B . Α υ τ ό είναι τ ο π ρ ώ τ ο που π ρ έ π ε ι να ξ έ ρ ω , είναι όμως κ ι άλλα* θ ε ω ρ ή μ α τ α τα λ έ ε ι τ ο β ι β λ ί ο . Τ α ξανά­ γ ρ α ψ α ωραία ωραία στο τ ε τ ρ ά δ ι ο . Τ α κοίταξα, μου άρεσαν. Έ γ ρ α ψ α τ έ σ σ ε ρ ι ς σ ε λ ί δ ε ς , ξέρω να μ ε λ ε τ ά ω ε γ ώ . Ώ σ τ ε αυ­ τ ό είναι ο λ ο γ ά ρ ι θ μ ο ς ! Ε ί π α να λύσω κι έ ν α π ρ ό β λ η μ α . Ν α υ π ο λ ο γ ί σ ω το λ ο γ ά ρ ι θ μ ο μ ι α ς τ ε τ ρ α γ ω ν ι κ ή ς ρίζας ενός κ λ ά σ μ α τ ο ς . Κ α λ ά , να τον βρω. Κ ο ί τ α ξ α τ ο π ρ ό β λ η μ α . Ξαναδιάβασα αυτά που έ γ ρ α ψ α στο τ ε τ ρ ά δ ι ο * π έ ρ α σ ε π ο λ λ ή ώρα, μα δ ε ν μπόρεσα να κ α τ α λ ά β ω τ ι πράξεις έ π ρ ε π ε να κ ά ν ω . Τ α ξα-

152

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ναδιάβασα, όπου να 'ναι όλα θα τα αποστήθιζα, κοίταξα πώς ή τ α ν η λύση στα π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α , μα και π ά λ ι δ ε ν κ α τ ά λ α ­ βα πολλά π ρ ά γ μ α τ α . Ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α και σ η κ ώ θ η κ α . Α ν εί­ χα τώρα ένα τ σ ι γ ά ρ ο , θα κάπνιζα. Ξ α ν α κ ά θ ι σ α , π ή ρ α ένα μολύβι κ ι άρχισα να σχεδιάζω, μα μονάχα μουντζούρες κα­ τ ά φ ε ρ α να κ ά ν ω . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο , κ ο ί τ α , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , τ ι έ γ ρ α ψ α στην ά κ ρ η του τ ε τ ρ α δ ί ο υ μ ο υ : Λεν ήμουν ερωτευμένος

μαζί

σου.

KL όμως, μου πήρες το μυαλό. Μ ε λ έ τ η σ α λ ί γ ο α κ ό μ η , μα του κάκου. Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η ­ κ α : Σ ε τ ι ω φ ε λ ε ί να ξ έ ρ ε ι ς τ η σ χ έ σ η λογαρίθμων και ριζών; Ας π ο ύ μ ε λοιπόν ότι μια μ έ ρ α γ ί ν ο μ α ι τόσο πλούσιος, που π ρ έ π ε ι να λογαριάζω τα χ ρ ή μ α τ α μου μ ε λογάριθμους και ρί­ ζ ε ς , ή ασχολούμαι μ ε κ ρ α τ ι κ έ ς υ π ο θ έ σ ε ι ς ; Θα ε ί μ α ι τόσο χαζός, ώ σ τ ε να μ η ν προσλάβω έναν υ π α λ λ η λ ά κ ο να κ ά ν ε ι τους λογαριασμούς μ ο υ ; Π α ρ ά τ η σ α τα μ α θ η μ α τ ι κ ά · άνοιξα τ ο β ι β λ ί ο τ ω ν α γ γ λ ι ­ κ ώ ν , μα τ ο μυαλό μου δ ε ν ή τ α ν πια σ τ η θ έ σ η τ ο υ . Σ τ ο διά­ βολο αυτοί οι Mr and Mrs

Brown,

είπα.. Ο ι ίδιες ε ι κ ό ν ε ς ,

οι κρύες κ ι ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ε ς φ ά τ σ ε ς , οι π α ν τ ο γ ν ώ σ τ ε ς , οι πα­ ντοδύναμοι Ε γ γ λ έ ζ ο ι * φορούν σ ι δ ε ρ ω μ έ ν α σακάκια και γρα­ β ά τ ε ς , οι δρόμοι τους είναι π ε ν τ α κ ά θ α ρ ο ι . Έ ν α ς κ ά θ ε τ α ι , άλλος σ η κ ώ ν ε τ α ι , συνέχεια βάζουν στα τραπέζια, π ά ν ω , κά­ τ ω , μ έ σ α , στο π λ ά ι , σπιρτόκουτα που δεν μοιάζουν καθόλου μ ε τα δικά μας. On, in, under, και δ ε ν ξέρω τ ι ά λ λ ε ς α ν ο η ­ σίες π ρ έ π ε ι ν' α π ο σ τ η θ ί σ ω , γ ι α τ ί , δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά , ο π α τ έ ρ α ς μου, που τώρα κ ο ι μ ά τ α ι μ έ σ α ροχαλίζοντας, θ' α ρ χ ί σ ε ι να χ τ υ π ι έ τ α ι λ έ γ ο ν τ α ς ότι ο γ ι ο ς του δ ε ν θ έ λ ε ι να σπουδάσει. Κ α λ ύ π τ ο ν τ α ς μ ε τ ο χ έ ρ ι μου τ η σελίδα και κοιτάζοντας τ ο

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

ταβάνι,, α π ο σ τ ή θ ι σ α , α π ο σ τ ή θ ι σ α , και ξαφνικά ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η ­ κα, άρπαξα τ ο β ι β λ ί ο και τ ο β ρ ό ν τ η ξ α κ ά τ ω . Σ τ ο διάβολο! Σ η κ ώ θ η κ α από τ ο γ ρ α φ ε ί ο μ ο υ , β γ ή κ α έ ξ ω , π ά λ ι από το παράθυρο. Δ ε ν ε ί μ α ι ε γ ώ ο άνθρωπος που μ π ο ρ ε ί ν' α ρ κ ε ­ σ τ ε ί σ' αυτά. Κ ά π ω ς ησύχασα όταν από τ η ν ά κ ρ η του κ ή ­ που είδα τ η σ κ ο τ ε ι ν ή θάλασσα και τ ο φάρο του νησιού μ ε τα σκυλιά, που α ν α β ό σ β η ν ε μόνος του στο σ κ ο τ ά δ ι . Ό λ α τα φώτα του κ ά τ ω μ α χ α λ ά ή τ α ν σ β η σ τ ά , μονάχα οι λ ά μ π ε ς του δρόμου και τ α φώτα του ε ρ γ ο σ τ α σ ί ο υ υ α λ ι κ ώ ν ή τ α ν α ν α μ μ έ ν α · έ π ε ι τ α τ ο κόκκινο φως ενός σιωπηλού καραβιού. Ο έ ρ η μ ο ς κ ή π ο ς μυρίζει ξερά χόρτα, χώμα και καλοκαίρι. Μ ο ν ά χ α τριζόνια υπάρχουν τ ρ ι γ ύ ρ ω · ά τ α κ τ α τριζόνια που μας θυμίζουν ότι στο σ κ ο τ ά δ ι υπάρχουν α κ ό μ η κ ε ρ α σ ι έ ς , μακρινοί λόφοι, α μ π έ λ ι α , λ ι ό δ ε ν τ ρ α , δροσιά κ ά τ ω από τα δ έ ν τ ρ α . Άκουσα μ ε προσοχή και τ ο αυτί μου π ή ρ ε τους βά­ τραχους στα λασπόνερα, σ τ η ν ά κ ρ η του δρόμου που έ β γ α ­ ζε στο Γ ι ε λ κ έ ν κ α γ ι α . Π ο λ λ ά έ χ ω να κ ά ν ω σ τ η ζ ω ή ! Σ κ έ ­ φ τ η κ α αυτά που σχεδίαζα να κ ά ν ω : τους π ο λ έ μ ο υ ς , τ ι ς νί­ κ ε ς , τ ο φόβο τ η ς ή τ τ α ς , τ η ν ε λ π ί δ α , τ η ν ε π ι τ υ χ ί α , τ η ν α γ ά π η που θα έ δ ε ι χ ν α στους δυστυχισμένους, αυτούς που θ' α π ε λ ε υ θ έ ρ ω ν α , τ η ν π ρ ο κ ο π ή μας σε τ ο ύ τ ο τον άπονο κ ό ­ σ μ ο . Τ α φώτα του κ ά τ ω μαχαλά ή τ α ν σ β η σ τ ά . Ό λ ο ι κοι­ μούνται* κοιμούνται* βλέπουν όνειρα χαζά, δίχως ν ό η μ α , μί­ ζερα, κ ι ε δ ώ , π ά ν ω α π ' όλους, ο μόνος ξύπνιος ε ί μ α ι ε γ ώ . Α γ α π ώ πολύ τ η ζ ω ή , μ ι σ ώ τον ύπνο. Ε ί ν α ι τόσα αυτά που π ρ έ π ε ι να κ ά ν ω , σ υ λ λ ο γ ί σ τ η κ α . Γύρισα πίσω στο δ ω μ ά τ ι ο μου, μ π ή κ α π ά λ ι από τ ο παρά­ θυρο* κ α τ ά λ α β α ότι δ ε ν μπορούσα να διαβάσω και ξάπλωσα στο κ ρ ε β ά τ ι μου δίχως να β γ ά λ ω τα ρούχα μου. Θα διαβάσω τ ο πρωί, μόλις σ η κ ω θ ώ . Ν ο μ ί ζ ω πως οι τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ έ κ α μ έ -

154

ΟΡΧΛΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρες είναι α ρ κ ε τ έ ς γ ι α τα α γ γ λ ι κ ά και τα μ α θ η μ α τ ι κ ά . Τ α πουλιά θ' αρχίσουν να πετούν στα κλαδιά κ ι ε σ ύ , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , θα πας στην παραλία σε ώρες που δ ε ν είναι κανείς. Θα 'ρθω κι ε γ ώ . Ποιος θα μ' ε μ π ο δ ί σ ε ι ; Σ τ η ν αρχή νόμισα πως ε ί χ ε φ ύ γ ε ι ο ύπνος μου, έ ν ι ω σ α τ η ν καρδιά μου να χ τ υ π ά , μα ύστερα κ α τ ά λ α β α πως ήμουν έ τ ο ι μ ο ς να κ ο ι μ η θ ώ . Ό τ α ν ξ ύ π ν η σ α , ο ή λ ι ο ς έ π ε φ τ ε στο χ έ ρ ι μου, τ ο πουκά­ μισο και τ ο π α ν τ ε λ ό ν ι μου ή τ α ν μ ο υ σ κ ε μ έ ν α από τον ιδρώ­ τα μου. Σ η κ ώ θ η κ α : η μ η τ έ ρ α κι ο π α τ έ ρ α ς μου δ ε ν είχαν σ η κ ω θ ε ί α κ ό μ η . Π ή γ α σ τ η ν κουζίνα, κ ι ε κ ε ί που έ τ ρ ω γ α ψ ω μ ί και τ υ ρ ί , ή ρ θ ε η μ η τ έ ρ α μου. «Πού ήσουνα;» « Π ο ύ να 'μαι, ε δ ώ » , ε ί π α . « Ό λ η τ η νύχτα δ ι ά β α ζ α » . « Π ε ι ν ά ς ; » ε ί π ε . « Ν α σου φτιάξω τ σ ά ι , θ έ λ ε ι ς ; » « Ό χ ι » , είπα. «Θα φύγω». « Π ο ύ θα πας τόσο πρωί, ξ α γ ρ υ π ν ι σ μ έ ν ο ς ; » « Θ α κ ά ν ω μια β ό λ τ α » , ε ί π α . « Ν α σ υ ν έ λ θ ω . Θα γ υ ρ ί σ ω γ ρ ή γ ο ρ α γ ι α να συνεχίσω τ ο δ ι ά β α σ μ α » . Έ κ α ν α να β γ ω , τ η ν κοίταξα, μου φ ά ν η κ ε πως ε ί χ ε αρχίσει να μ ε λυπάται. « Μ ά ν α » , είπα, «μου δίνεις π ε ν ή ν τ α λ ί ρ ε ς ; » Μ ε κοίταξε α ν α π ο φ ά σ ι σ τ η . « Τ ι θα τα κ ά ν ε ι ς τόσα χ ρ ή μ α τ α ; Κ α λ ά , καλά, θα σου δώ­ σω! Μ η ν τ ο π ε ι ς όμως του π α τ έ ρ α σου!» Μ π ή κ ε στο δ ω μ ά τ ι ο , β γ ή κ ε : μου έ δ ω σ ε δυο ε ι κ ο σ ά ρ ι κ α κι ένα δ ε κ ά ρ ι κ ο . Τ η ν ευχαρίστησα, π ή γ α στο δ ω μ ά τ ι ο μου, φόρεσα κ ά τ ω από τ ο π α ν τ ε λ ό ν ι τ ο μ α γ ι ό μου κ α ι , γ ι α να μ η ν κ ά ν ω θόρυβο και ξ υ π ν ή σ ε ι ο π α τ έ ρ α ς μου, β γ ή κ α από τ ο παράθυρο. Γ ύ ρ ι σ α και κοίταξα, η μ η τ έ ρ α μου μ ε παρα­ κολουθούσε από το άλλο παράθυρο. Μ η ν α ν η σ υ χ ε ί ς , μ η τ έ ­ ρα, ε γ ώ ξέρω τ ι θα κ ά ν ω σ τ η ζ ω ή .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Β γ ή κ α στον κ ε ν τ ρ ι κ ό δρόμο και προχώρησα προς τα κά­ τ ω . Α π ό δ ί π λ α μου περνούσαν σ υ ν έ χ ε ι α α υ τ ο κ ί ν η τ α μ ε μ ε ­ γ ά λ η τ α χ ύ τ η τ α . Διάφοροι τ ύ π ο ι μ ε γ ρ α β ά τ ε ς και μ ε τα σα­ κάκια τους κ ρ ε μ α σ μ έ ν α σε μιαν ά κ ρ η του αυτοκινήτου, τ ρ έ ­ χανε μ ε ε κ α τ ό χ ι λ ι ό μ ε τ ρ α τ η ν ώρα, π ή γ α ι ν α ν στην Ι σ τ α ν ­ μ π ο ύ λ , γ ι α ν' αρχίσουν τ ι ς κ ο μ π ί ν ε ς τους, να ξεζουμίσουν ο ένας τον άλλο, δ ε ν μ ε β λ έ π ο υ ν . Μ α ο ύ τ ε ε γ ώ σας λογαριά­ ζω, κύριοι μ ε γ ρ α β ά τ ε ς και κ έ ρ α τ α ! Σ τ η ν π λ α ζ δ ε ν ή τ α ν α κ ό μ η κ α ν ε ί ς . Δ ε ν ε ί χ ε έ ρ θ ε ι ούτε ο ταμίας ούτε κι ο φύλακας, γ ι ' αυτό μ π ή κ α δίχως ε ι σ ι τ ή ρ ι ο . Πρόσεξα μ η γεμίσουν τα α θ λ η τ ι κ ά μου παπούτσια μ ε ά μ μ ο , π ε ρ π ά τ η σ α μ έ χ ρ ι τους βράχους, ε κ ε ί που τ ε λ ε ι ώ ν ε ι η π λ α ζ κ ι αρχίζει η μάντρα ενός σ π ι τ ι ο ύ , και κάθισα σ' ένα σ η μ ε ί ο που δ ε ν το ' β λ ε π ε ο ή λ ι ο ς . Α π ό δω θα μπορούσα να δω τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να μ π α ί ν ε ι από τ η ν πόρτα. Κ ο ι τ ά ζ ω τ ο βυθό τ η ς ή ρ ε μ η ς θάλασσας. Μ ι κ ρ ά ψάρια κ ο λ υ μ π ά ν ε ανάμεσα στα φύκια, οι κέφαλοι ενοχλούνται κ ι από τον π α ρ α μ ι κ ρ ό θόρυ­ βο και φεύγουν. Κ ρ α τ ώ τ η ν α ν α π ν ο ή μου. Πολύ α ρ γ ό τ ε ρ α , κάποιος φόρεσε β α τ ρ α χ ο π έ δ ι λ α και μά­ σκα, π ή ρ ε το ψαροντούφεκό τ ο υ , β ο ύ τ η ξ ε στο νερό και β ά λ ­ θ η κ ε να κ υ ν η γ ά ε ι τους κέφαλους. Πόσο μ' εκνευρίζουν αυ­ τοί οι σ κ α τ ά δ ε ς που κ υ ν η γ ά ν ε τους κέφαλους! Έ π ε ι τ α το νερό η ρ έ μ η σ ε π ά λ ι κ ι είδα τους κέφαλους και τους κ ο κ ω βιούς. Έ π ε ι τ α από λ ί γ ο ο ήλιος έ π ε σ ε π ά ν ω μου. Ό τ α ν ή μ α σ τ α ν μ ι κ ρ ο ί , τ ρ ι γ ύ ρ ω υ π ή ρ χ ε μονάχα τ ο δ ι κ ό τους π α λ ι ό και παράξενο σ π ί τ ι , και τ ο δ ι κ ό μας στο λόφο. Ο Μ ε τ ί ν , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν κ ι ε γ ώ ερχόμασταν ε δ ώ , ε γ ώ έ μ π α ι ­ να μ έ χ ρ ι τα γ ό ν α τ α στο νερό και π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α μ ε να πιά­ σ ο υ μ ε αφρόψαρα κι α θ ε ρ ί ν ε ς . Μ α μονάχα κ ο κ ω β ι ο ύ ς π ι ά ­ ν α μ ε , πέταξε τ ο ν , έ λ ε γ ε ο Μ ε τ ί ν , έ φ α γ ε τ ο δ ό λ ω μ α , δ ε ν

156

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τον πετώ, έλεγα, τον έβαζα στο κουβαδάκι, κατόπιν το γέ­ μιζα νερό, και τότε ο Μετίν με κορόιδευε! Δεν είμαι τσι­ γκούνης, φίλε μου, του έλεγα, η Νιλγκιούν μπορεί ν' άκου­ γε, μπορεί και να μην άκουγε, δεν είμαι τσιγκούνης, ο κοκωβιός έφαγε το δόλωμα μου, κι αυτό θα μου το πληρώσει, του έλεγα. Ο Μετίν κρατάει τον κοκωβιό, Νιλγκιούν, κοί­ τα, στην άκρη της πετονιάς του έχει δέσει μια βίδα για βα­ ρίδι, δεν έχει μολύβι, είναι τσιγκούνης! Παιδιά, έλεγε η Νιλγκιούν, ρίξτε τα ψάρια στη θάλασσα, είναι κρίμα! Δύ­ σκολη η φιλία μ' αυτούς, το ξέρω. Η σούπα από κοκωβιό εί­ ναι πολύ νόστιμη, όταν μάλιστα προσθέσεις και πατάτες με κρεμμυδάκια... Έπειτα άρχισα να παρακολουθώ ένα καβούρι. Τα καβού­ ρια συνέχεια κινούνται, συνέχεια ασχολούνται με κάτι, γι' αυτό είναι σκεφτικά, αφηρημένα. Γιατί κουνάς το ποδάρι σου, τη δαγκάνα σου, καβούρι; Σαν να ξέρουν τα καβούρια περισσότερα από μένα. Από γεννησιμιού τους είναι φω­ στήρες. Ακόμη και τα πολύ μικρά, με την κάτασπρη και μαλακή κοιλιά. Σε λίγο η επιφάνεια της θάλασσας άρχισε να ταράζεται, ο βυθός να μη φαίνεται πια, οι κολυμβητές να μπαινοβγαί­ νουν στο νερό. Για μια στιγμή είδα να μπαίνει από την πόρ­ τα η Νιλγκιούν. Κρατούσε μια τσάντα. Προχώρησε προς το μέρος που καθόμουνα. Πλησίασε, στάθηκε, έβγαλε το κίτρινο φόρεμα της, και μόλις πρόλαβα να δω ότι το μπικίνι της ήταν γαλάζιο, έστρωσε μια πετσέτα και ξάπλωσε. Μετά έβγαλε από την τσάντα της ένα βιβλίο κι άρχισε να διαβάζει. Έβλεπα μο­ νάχα το χέρι της, που κρατούσε το βιβλίο ψηλά, και το κε­ φάλι της. Σκέφτηκα.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

157

Ίδρωσα. Πέρασε αρκετή ώρα, αυτή συνέχεια διάβαζε. Για να δροσιστώ λίγο, έπλυνα το πρόσωπο μου. Πέρασε πολλή ώρα, ακόμη διάβαζε. Σκέφτηκα να πάω να της πω: Γεια σου, Νιλγκιούν, ήρ­ θα να κολυμπήσω, πώς είσαι; Φοβήθηκα μη θυμώσει: δεν ξέρω γιατί, σκέφτηκα πως ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερη μου. Πάω αργότερα, άλλη φορά. Σε λίγο η Νιλγκιούν σηκώθηκε, προχώρησε προς τη θά­ λασσα· σκέφτηκα ότι ήταν πολύ όμορφη. Βούτηξε απότομα στο νερό κι άρχισε να κολυμπάει. Κολυμπούσε σταθερά, ανοιγόταν στη θάλασσα, αδιαφορώντας για τα πράγματα της που άφησε εκεί. Μην ανησυχείς, Νιλγκιούν, προσέχω εγώ τα πράγματα σου* επειδή ανοιγόταν δίχως να γυρίζει πίσω να δει. Θα μπορούσε κάποιος να πάει να ψάξει τα πράγματα της, μα εγώ τα προσέχω, δεν παθαίνουν τίποτα. Κατόπιν σηκώθηκα και πήγα κοντά στα πράγματα της. Κανείς δεν με είδε. Εξάλλου η Νιλγκιούν είναι φίλη μου. Έσκυψα, έριξα μια ματιά στο εξώφυλλο του βιβλίου πάνω στην τσάντα της: ένας χριστιανικός τάφος και δίπλα δυο ηλικιωμένοι που κλαίγανε. Πατέρες και γιοι ήταν ο τίτλος. Κάτω από το βιβλίο ήταν το κίτρινο φόρεμα της, γιά να δού­ με τι άλλο είχε στην τσάντα της; Έψαξα γρήγορα γρήγορα, για να μη με δει κανείς. Μια κρέμα, σπίρτα, ένα κλειδί, που το είχε ζεστάνει ο ήλιος, άλλο ένα βιβλίο, πορτοφόλι, φουρ­ κέτες, μια μικρή πράσινη χτένα, μαύρα γυαλιά ηλίου, πε­ τσέτα, ένα πακέτο τσιγάρα Σαμσούν, άλλο ένα μικρό μπου­ κάλι. Η Νιλγκιούν κολυμπούσε ακόμη στ' ανοιχτά. Για να μη με παρεξηγήσει κανείς, θα τα άφηνα όλα στη θέση τους, αλ­ λά ξαφνικά αποφάσισα να πάρω τη μικρή πράσινη χτένα και να τη βάλω στην τσέπη μου. Δεν με είδε κανείς.

158

ΟΡΧΛΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ξ α ν α π ή γ α στους βράχους και π ε ρ ί μ ε ν α . Σ ε λ ί γ ο η Ν ι λ ­ γκιούν β γ ή κ ε από τ η θάλασσα, π ρ ο χ ώ ρ η σ ε γ ρ ή γ ο ρ α και τ υ ­ λ ί χ τ η κ ε μ ε τ η ν π ε τ σ έ τ α τ η ς . Σ α ν να μ η ν ή τ α ν μια κ ο π έ λ α σ ο β α ρ ή , έ ν α χρόνο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η μ ο υ , μα έ ν α κ ο ρ ι τ σ ά κ ι . Σ κ ο υ π ί σ τ η κ ε , έ ψ α ξ ε λ ι γ ά κ ι τ η ν τ σ ά ν τ α τ η ς και μ ε τ ά φό­ ρ ε σ ε β ι α σ τ ι κ ά τ ο κ ί τ ρ ι ν ο φόρεμα τ η ς . Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή τ α 'χασα, μου φ ά ν η κ ε πως βιαζόταν ν' α π α λ λ α γ ε ί από μ έ ν α . Έ τ ρ ε ξ α να δω πού π ή γ α ι ν ε . Π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι τ η ς . Έ τ ρ ε ξ α , προσπάθησα να κ ό ψ ω δρόμο γ ι α να β γ ω μπροστά τ η ς , ξαφνικά έ σ τ ρ ι ψ ε , δ ε ν ήξερα τ ι να κ ά ν ω , γ ι α τ ί ε ί χ ε μ ε ί ν ε ι π ί σ ω μου, σαν να μ ε παρακολουθούσε τ ώ ­ ρα α υ τ ή . Μ π ρ ο σ τ ά στον μ π α κ ά λ η έ σ τ ρ ι ψ α δεξιά, κ ρ ύ φ τ η ­ κα π ί σ ω από ένα α υ τ ο κ ί ν η τ ο , έ κ α ν α πως έ δ ε ν α τα κορδό­ νια των παπουτσιών μου και τ η ν παρακολουθούσα: μ π ή κ ε στον μ π α κ ά λ η . Πέρασα στην α π έ ν α ν τ ι πλευρά του δρόμου. Π η γ α ί ν ο ν τ α ς προς τ ο σ π ί τ ι τ η ς , θα συναντιόμασταν. Σ κ έ φ τ η κ α κ ά τ ι : θα 'βγαζα από τ η ν τ σ έ π η μου τ η χ τ έ ν α τ η ς και θα τ η ς τ η ν έ δ ι ­ να: Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , αυτή η χ τ έ ν α είναι δ ι κ ή σου, θα τ η ς έ λ ε γ α . Ν α ι , θα ' λ ε γ ε , πού τ η β ρ ή κ ε ς ; Σου έ π ε σ ε , θα τ η ς έ λ ε γ α . Π ώ ς ξ έ ρ ε ι ς πως είναι δ ι κ ή μ ο υ ; θα ' λ ε γ ε . Ό χ ι , δεν θα τ η ς έ λ ε γ α έ τ σ ι : Σου έ π ε σ ε , τ η ν είδα και τ η ν πήρα, θα τ η ς έ λ ε γ α . Π ε ­ ρ ί μ ε ν α κοντά στο δ έ ν τ ρ ο . Ή μ ο υ ν μούσκεμα στον ιδρώτα... Σ ε λ ί γ ο β γ ή κ ε από τον μ π α κ ά λ η · ερχόταν προς τ ο μέρος μου. Κ α λ ά , κι ε γ ώ προς τον μ π α κ ά λ η πήγαινα. Δ ε ν τ η ν κοί­ ταξα, κοίταζα κ ά τ ω , τα α θ λ η τ ι κ ά μου παπούτσια. Ξ α φ ν ι κ ά , σ ή κ ω σ α το κ ε φ ά λ ι μου. « Γ ε ι α σου!» ε ί π α . Τ ι όμορφη που είναι! σ κ έ φ τ η κ α . « Γ ε ι α σου», ε ί π ε . Δ ε ν χ α μ ο γ έ λ α σ ε όμως. Σ τ α μ ά τ η σ α , α υ τ ή όχι.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

« Σ τ ο σ π ί τ ι πας, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ; » ε ί π α . Η φωνή μου ε ί χ ε κά­ τ ι παράξενο. « Ν α ι » , ε ί π ε και, δίχως να π ρ ο σ θ έ σ ε ι τ ί π ο τ ε άλλο, προ­ χ ώ ρ η σ ε κι έ φ υ γ ε . « Σ τ ο κ α λ ό » , φώναξα ξοπίσω τ η ς . Κ α τ ό π ι ν ξαναφώναξα: « Π ε ς τους χ α ι ρ ε τ ι σ μ ο ύ ς μου στον Ρ ε τ ζ έ π ! » Ν τ ρ ά π η κ α . Δ ε ν γ ύ ρ ι σ ε ούτε μια λ έ ξ η να μου π ε ι . Α π ό ­ μ ε ι ν α να τ η ν κοιτάζω. Γ ι α τ ί το 'κανε αυτό; Π ι θ α ν ό ν να τα κ α τ ά λ α β ε όλα, μα τ ι κ α τ ά λ α β ε ε π ι τ έ λ ο υ ς ; Ό τ α ν σ υ ν α ν τ ή ­ σεις στο δρόμο έναν π α ι δ ι κ ό σου φίλο, δ ε ν θα τον χ α ι ρ ε τ ή ­ σ ε ι ς ; Π ε ρ ί ε ρ γ ο ! Π ε ρ π α τ ο ύ σ α και σκεφτόμουνα. Ε ί ν α ι σω­ στό ότι οι άνθρωποι αλλάζουνε πολύ, ότι αποφεύγουνε ακό­ μ η και να χ α ι ρ ε τ ή σ ο υ ν . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α πως είχα σ τ η ν τ σ έ π η μου π ε ν ή ν τ α λ ί ρ ε ς και πως η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί χ ε φ τ ά σ ε ι πια στο σ π ί τ ι τ η ς . Τ ι να σ κ έ φ τ ε τ α ι ά ρ α γ ε ; Ε ί π α να τ η ς τ η ­ λ ε φ ω ν ή σ ω , να τ η ς τα ε ξ η γ ή σ ω όλα, να μ ε χ α ι ρ ε τ ά ε ι όπως παλιά, δεν θ έ λ ω τ ί π ο τ ε άλλο. Π ε ρ π α τ ά ω και σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ι θα τ η ς πω στο τ η λ έ φ ω ν ο . Μ π ο ρ ώ α κ ό μ η να τ η ς πω σ' αγα­ π ώ , γ ι α τ ί όχι; Σ κ έ φ τ η κ α κ ι ά λ λ α π ο λ λ ά . Σ τ ο υ ς δρόμους, άνθρωποι χυδαίοι που πηγαίνουν σ τ η ν π λ α ζ . Τ ι μ π ε ρ δ ε μ έ ­ νος κ ό σ μ ο ς ! Μ π ή κ α στο τ α χ υ δ ρ ο μ ε ί ο , πήρα τον τ η λ ε φ ω ν ι κ ό κ α τ ά λ ο ­ γο και τον ξεφύλλισα. Ν τ α ρ β ί ν ο γ λ ο υ Σ ε λ α χ α τ ί ν , Τ ζ ε ν έ τ χ ι σαρ. Λεωφόρος Σ α χ ί λ αρ. 1 2 . Γ ι α να μ η ν μ π ε ρ δ έ ψ ω τον αριθμό, τον έ γ ρ α ψ α σ' ένα χαρτί. Έ δ ω σ α δ έ κ α λίρες και π ή ­ ρε έ ν α κ έ ρ μ α , μ π ή κ α στο θάλαμο, πήρα το νούμερο μα, σαν έφτασα στον τ ε λ ε υ τ α ί ο αριθμό, τ ο δάχτυλο μου, αντί γ ι α το ε π τ ά , γ ύ ρ ι σ ε το εννιά. Δ ε ν τ ο έ κ λ ε ι σ α . Β γ ή κ ε λάθος αριθ­ μός, το κ έ ρ μ α έ π ε σ ε , σήκωσαν το τ η λ έ φ ω ν ο . « Ε μ π ρ ό ς ! » ε ί π ε μια γ υ ν α ι κ ε ί α φ ω ν ή .

160

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Εμπρός, ποιος είναι;» είπα. «Το σπίτι του Φερχάτ μπέη», είπε. «Εσείς ποιος είστε;» «Ένας φίλος!» είπα. «Θέλω λίγο να σας μιλήσω». «Ορίστε», είπε η φωνή με περιέργεια. «Για ποιο πράγμα;» «Για κάτι πολύ σημαντικό!» είπα, και σκέφτηκα τι θα 'λεγα. Πάει το δεκάλιρο. «Ποιος είστε;» ρώτησε. «Θα το πω στον Φερχάτ μπέη!» είπα. «Δώσε μου τον άντρα σου». «Τον Φερχάτ;» είπε. «Μα εσείς ποιος είστε;» «Ναι. Αυτόν θέλω!» Κοίταξα από το τζάμι του θαλάμου* ο υπάλληλος ήταν απασχολημένος: έδινε σε κάποιον γραμματόσημα. «Εσείς ποιος είστε;» εξακολουθούσε να λέει. «Σ' αγαπώ», είπα. «Σ' αγαπώ!» «Τι; Ποιος είστε;» «Μωρή, πουτάνα! Τη χώρα, όπου να 'ναι, την παίρνουνε οι κομουνιστές, εσείς είστε ακόμη γυμνές, μωρή πουτάνα, εγώ εσένα θα σε...» Το 'κλεισε. Κι εγώ το 'κλεισα. Ο υπάλληλος έδινε τα ρέ­ στα σ' αυτόν που αγόρασε γραμματόσημα. Βγήκα σιγά σι­ γά έξω. Ούτε με κοίταξε καν. Τουλάχιστον δεν θα λυπάμαι που πήγε χαμένο το δεκάλιρό μου. Βγήκα από το ταχυ­ δρομείο, περπάτησα και σκέφτηκα: είχα άλλες σαράντα λί­ ρες* αν ο άνθρωπος μπορεί να διασκεδάσει τόσο πολύ μ' ένα δεκάλιρο, με σαράντα λίρες θα μπορεί να διασκεδάσει τέσ­ σερις φορές περισσότερο. Αυτό λέγεται μαθηματικά, κι εί­ μαι, λέει, αδύνατος στο μάθημα αυτό και μ' άφησαν μετε­ ξεταστέο. Καλά, κύριοι. Εγώ ξέρω να περιμένω, μα στο τέ­ λος εσείς θα βγείτε ζημιωμένοι.

13

Η δεσποινίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν γ ύ ρ ι σ ε από τ η ν π λ α ζ , ο κύριος Φ α ­ ρούκ τ η ν π ε ρ ί μ ε ν ε . Κ ά θ ι σ α ν , τους έδωσα τ ο πρωινό τους. Α υ τ ή διάβαζε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α τ η ς , ο άλλος ή τ α ν αγουροξυ­ π ν η μ έ ν ο ς . Έ φ α γ α ν μ ι λ ώ ν τ α ς και γ ε λ ώ ν τ α ς . Κ α τ ό π ι ν ο κ ύ ­ ριος Φαρούκ π ή ρ ε τ η ν πελώρια τ σ ά ν τ α του και π ή γ ε σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε , για τα αρχεία. Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν π ή γ ε και κ ά θ ι σ ε στον κ ή π ο κοντά στο κ ο τ έ τ σ ι και σ υ ν έ χ ι σ ε τ ο δ ι ά β α σ μ α τ η ς . Ο Μ ε τ ί ν δ ε ν ε ί χ ε ξ υ π ν ή σ ε ι α κ ό μ η . Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω δίχως να μ α ζ έ ψ ω το τραπέζι. Χ τ ύ π η σ α τ η ν πόρτα τ η ς κυράς και μ π ή ­ κα μ έ σ α . « Π η γ α ί ν ω σ τ η ν αγορά, κ υ ρ ί α » , ε ί π α . « Θ έ λ ε τ ε τ ί π ο τ α ; » « Σ τ η ν α γ ο ρ ά ; » ε ί π ε . « Υ π ά ρ χ ε ι αγορά ε δ ώ ; » « Ε δ ώ και χρόνια δεν άνοιξαν μ ε ρ ι κ ά μ α γ α ζ ι ά ; » είπα. « Τ ο ξ έ ρ ε τ ε . Τ ι θ έ λ ε τ ε να σας π ά ρ ω ; » « Δ ε ν θ έ λ ω τ ί π ο τ ε α π ' αυτούς», ε ί π ε . « Τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι τ ι θα φ ά ν ε ; » « Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ί π ε . « Μ α γ ε ί ρ ε ψ ε ό,τι να ' ν α ι » . Κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω , έ β γ α λ α τ η ν ποδιά μου, πήρα τ ο δ ί χ τ υ και τ' άδεια μ π ο υ κ ά λ ι α κ ι ε τ ο ι μ ά σ τ η κ α να φύγω. Π ο τ έ δ ε ν

162

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λέει τι να φάμε, λέει τι να μη φάμε. Παλιότερα εγώ έπρε­ πε να σκεφτώ τι θα μαγειρέψω, μα στο μεταξύ πέρασαν σα­ ράντα χρόνια, ξέρω πια τι θέλει να φάει! Ο καιρός είναι ζε­ στός, ιδρώνω. Οι δρόμοι άρχισαν να γεμίζουν με παραθερι­ στές, μα είναι ακόμη πολλοί που τρέχουν να προλάβουν τις δουλειές τους στην Ιστανμπούλ. Ανέβηκα τον ανήφορο· τα σπίτια αραίωσαν, άρχισαν οι κήποι και οι κερασιές. Τα πουλιά είναι ακόμη μαζεμένα στα δέντρα. Είμαι κεφάτος, μα δεν πάω πιο μακριά. Μπήκα στο χωματόδρομο, ύστερα από λίγο είδα το σπίτι τους και την κεραία στη στέγη. Η γυναίκα του Νεβζάτ κι η θεία Τζενέτ αρμέγανε την αγελάδα. Τι όμορφα που είναι το χειμώνα να βλέπεις το γά­ λα ν' αχνίζει! Ήταν κι ο Νεβζάτ εκεί. Ήταν σκυμμένος στη μοτοσικλέτα του που την είχε ακουμπήσει στον τοίχο. Πλη­ σίασα. «Γεια σου», είπα. «Γεια σου», είπε, δίχως να γυρίσει να κοιτάξει. Είχε χω­ μένο το δάχτυλο του σ' ένα σημείο της μοτοσικλέτας και κάτι προσπαθούσε να κάνει. Μείναμε για λίγο σιωπηλοί. «Χάλασε;» ρώτησα για να πω κάτι. «Όχι, καλέ!» είπε. «Χαλάει αυτό;» Η μοτοσικλέτα του ήταν το καμάρι του, με το θόρυβο της αναστάτωνε όλο το μαχαλά. Την αγόρασε πριν από δύο χρόνια με τα χρήματα που κέρδισε κάνοντας τον κηπουρό και το γαλατά. Κάθε πρωί μοίραζε το γάλα στα σπίτια με τη μοτοσικλέτα του, μα εγώ του είχα πει να μην έρχεται σ' εμάς, για να πηγαίνω να το παίρνω εγώ και να κουβεντιά­ ζουμε.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ

ΣΙΩΠΗΣ

« Δ υ ο μπουκάλια έ φ ε ρ ε ς ; » « Ν α ι » , ε ί π α . « Ή ρ θ α ν ο κύριος Φαρούκ και τα αδέλφια του...» « Κ α λ ά , άφησε τα ε δ ώ » . Τ α άφησα. Έ φ ε ρ ε από μ έ σ α το χωνί και τ ο γράδο. Π ρ ώ ­ τα έ β α ζ ε τ ο γ ά λ α στο γράδο και μ ε τ ά γ έ μ ι ζ ε τ ο μ π ο υ κ ά λ ι μ ε τ ο χωνί. « Δ υ ο μ έ ρ ε ς έ χ ε ι ς να 'ρθεις στο κ α φ ε ν ε ί ο » , ε ί π ε . Δεν απάντησα. « Α ! » έ κ α ν ε . « Μ η δίνεις σ η μ α σ ί α σ' ε κ ε ί ν α π α λ ι ό π α ι δ α » . Σκέφτηκα. « Α λ ή θ ε ι α , είναι σωστά άραγε όσα έ γ ρ α ψ ε η ε φ η μ ε ρ ί δ α ; » ρώτησε. «Υπάρχει σπίτι για νάνους;» Ό λ ο ι τ η ν είχαν δ ι α β ά σ ε ι τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α . « Κ ι εσύ α μ έ σ ω ς θ ύ μ ω σ ε ς κ ι έ φ υ γ ε ς » , ε ί π ε . « Μ η δίνεις σ η μ α σ ί α στα παλιόπαιδα! Π ο ύ π ή γ ε ς ε κ ε ί ν ο τ ο β ρ ά δ υ ; » «Σινεμά». « Τ ι ταινία ε ί δ ε ς ; » ρ ώ τ η σ ε . « Μ π ο ρ ε ί ς να μου τ η δ ι η γ η ­ θείς;» Του τ η δ ι η γ ή θ η κ α . Ό τ α ν τ έ λ ε ι ω σ α , ε ί χ ε γ ε μ ί σ ε ι όλα τα μ π ο υ κ ά λ ι α κ ι ε ί χ ε αρχίσει να βάζει τους φελλούς. « Δ ύ σ κ ο λ α βρίσκεις φελλούς», ε ί π ε . « Έ χ ο υ ν ακριβύνει πο­ λύ. Σ τ α φτηνά κρασιά βάζουν πλαστικούς. Λ έ ω πάντα στους π ε λ ά τ ε ς μου να φυλάνε τους φελλούς. Δ έ κ α λίρες κοστίζουν. Ε γ ώ δ ε ν ε ί μ α ι ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο γ ά λ α κ τ ο ς . Α ν δ ε ν μ π ο ρ ε ί τ ε να φ υ λ ά τ ε τους φ ε λ λ ο ύ ς , να π α ί ρ ν ε τ ε γ ά λ α ε ρ γ ο σ τ α σ ί ο υ , μ ε σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ά , και να δ ί ν ε τ ε στα παιδιά σ α ς » . Τ α ίδια λ έ ε ι π ά ν τ α . Σ τ η ν τ σ έ π η μου είχα τους φελλούς που μου έ δ ω σ ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ , μα, δ ε ν ξ έ ρ ω γ ι α τ ί , δ ε ν τους έ β γ α λ α . Μ ο ν ά χ α του ε ί π α γ ι α να χ α ρ ε ί :

164

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« N a i . Όλα ακρίβυναν». α Ν α ι ! » ε ί π ε γ ε μ ί ζ ο ν τ α ς φουρκισμένος τα μπουκάλια του. Μ ί λ η σ ε για τ η ν α κ ρ ί β ε ι α , για τους παλιούς καλούς καιρούς· έ π λ η τ τ α , δ ε ν τον άκουγα. Αφού τ ε λ ε ί ω σ ε μ ε τα μπουκάλια του και τα τ ο π ο θ έ τ η σ ε στο κ ι β ώ τ ι ο , ε ί π ε : « Τ ώ ρ α θα τ α μ ο ι ρ ά σ ω . Α ν θ έ λ ε ι ς , μ π ο ρ ώ να σ' αφήσω στο σ π ί τ ι » . Έ β α λ ε μπρος τ η μ η χ α ν ή τ η ς μ ο τ ο σ ι κ λ έ τ α ς και κ ά θ ι σ ε πάνω. «Άντε, έλα!» είπε. « Ό χ ι , θ έ λ ω να π ε ρ π α τ ή σ ω » . « Κ α λ ά ! » ε ί π ε και ξ ε κ ί ν η σ ε . Μ έ χ ρ ι να β γ ω στην άσφαλτο, κοίταζα τ η σκόνη που ά φ η ­ νε π ί σ ω τ ο υ . Η α λ ή θ ε ι α είναι ότι ν τ ρ ά π η κ α . Π ε ρ π α τ ο ύ σ α μ ε τα μπουκάλια στο δ ί χ τ υ μου. Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο γύρισα και κοίταξα πίσω μου. Η γυναίκα του Ν ε β ζ ά τ κ ι η θεία Τ ζ ε ν έ τ συνέχιζαν ν' α ρ μ έ γ ο υ ν . Η θεία Τ ζ ε ν έ τ έ ζ η σ ε τα χρόνια τ η ς πανούκλας, έ λ ε γ ε η μάνα μου και μας έ λ ε γ ε λ ε π τ ο μ έ ­ ρ ε ι ε ς γ ι α ε κ ε ί ν η τ η ν ε π ι δ η μ ί α , κ ι ε γ ώ φοβόμουνα. Π έ ρ α σ α τους κ ή π ο υ ς μ ε τα τριζόνια, άρχιζαν πια τα σ π ί τ ι α . Χ ρ ό ν ι α τώρα ε δ ώ δ ε ν ά λ λ α ξ ε τ ί π ο τ α . Ύ σ τ ε ρ α από πολύ καιρό τον Σ ε π τ έ μ β ρ η , θ' άρχιζαν να έρχονται γ ι α κ υ ν ή γ ι , μ ε τα λυσ­ σ α σ μ έ ν α σκυλιά τους να π η δ ά ν ε σαν τ ρ ε λ ά από τα αμάξια τ α π α ι δ ι ά δ ε ν τους π λ η σ ί α ζ α ν , μ π ο ρ ε ί να τ α χ τ υ π ο ύ σ α ν ! Σ τ η ν ά κ ρ η μιας μ ά ν τ ρ α ς , μια σαύρα! Έ φ υ γ ε β ι α σ τ ι κ ά ! Γ ι α ­ τ ί αφήνει τ η ν ουρά τ η ς φ ε ύ γ ο ν τ α ς , ξ έ ρ ε ι ς , παιδί μου, ε ί χ ε π ε ι ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , σύμφωνα μ ε ποια α ρ χ ή ; Δ ε ν μιλούσα, τον κοίταζα φ ο β ι σ μ έ ν ο ς : ή τ α ν κ ο υ ρ α σ μ έ ν ο ς , α π ο κ α μ ω μ έ ν ο ς , ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο ς ο π α τ έ ρ α ς . Σ τ ά σ ο υ , να τ ο γ ρ ά ψ ω σ' ένα χαρ­ τ ί και να σου τ ο δώσω, ε ί π ε , έ γ ρ α ψ ε Κάρολος

Δαρβίνος

και

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

μου το 'δωσε, ακόμη το κρατώ. Τις τελευταίες του μέρες μου είχε δώσει κι άλλο ένα χαρτί: Είναι αυτά που μας πε­ ρισσεύουν κι αυτά που μας λείπουν, γιε μου. Τον κατάλογο, παιδί μου, αυτό μονάχα σου αφήνω, μπορεί μια μέρα να κα­ ταλάβεις. Πήρα το χαρτί, το κοίταξα. Ήταν γραμμένο με την παλιά αραβική γραφή. Με κοίταζε με τα κόκκινα από το ποτό μάτια του, όλη τη μέρα στο δωμάτιο του έγραφε την εγκυκλοπαίδεια του, ήταν κουρασμένος. Τα βράδια έπι­ νε- αργότερα, μια φορά την εβδομάδα, έπινε μέχρι να γίνει λιώμα και γύριζε για μέρες μεθυσμένος, μέχρι να γείρει στο δωμάτιο του ή σε κάποια γωνιά του κήπου να κοιμηθεί. Τό­ τε η κυρά κλεινόταν στο δωμάτιο της, δεν έβγαινε καθό­ λου έξω. Πήγα στο χασάπη. Ήταν κόσμος πολύς εκεί, όχι όμως η όμορφη μελαχρινή γυναίκα. αΘα περιμένεις λίγο, Ρετζέπ», είπε ο Μαχμούτ. Τα μπουκάλια με κούρασαν, κάθισα, μου έκανε καλό. Μετά, όταν τον έβρισκα εκεί που, σουρωμένος, είχε απο­ κοιμηθεί, για να μην τον δει η κυρά κι αρχίσει τις γκρίνιες και για να μην κρυολογήσει, πήγαινα φοβισμένος και τον ξυπνούσα: Κύριε, γιατί πλαγιάζετε εδώ, έρχεται βροχή, θα κρυώσετε, πηγαίνετε στο σπίτι, πλαγιαστέ στο δωμάτιο σας, του έλεγα. Γκρίνιαζε, μουρμούριζε, με τη γέρικη φω­ νή του, π' ανάθεμα την, τέτοια χώρα! Π' ανάθεμα την! Άδι­ κα, όλα άδικα! Να τελείωνα αυτούς τους τόμους, ή τουλά­ χιστον να έστελνα στον Στεπάν εγκαίρως αυτό το άρθρο! Τι ώρα είναι; Ένας ολόκληρος λαός κοιμάται, όλη η Ανα­ τολή κοιμάται, όχι, δεν ματαιοπονώ, μα απόκαμα πια, αχ, να είχα μια γυναίκα όπως την ήθελα, η μητέρα σου πότε πέ­ θανε, Ρετζέπ, παιδί μου; Στο τέλος σηκωνόταν, μ' έπιανε

166

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

από τ ο μ π ρ ά τ σ ο και τον π ή γ α ι ν α στο σ π ί τ ι . Σ τ ο σ π ί τ ι συ­ ν έ χ ι ζ ε τ η μουρμούρα: Π ό τ ε θα ξ υ π ν ή σ ο υ ν , μου λ ε ς ; Κ ο ι ­ μούνται οι α ν ε γ κ έ φ α λ ο ι , α ν υ π ο ψ ί α σ τ ο ι . Β ο υ τ η γ μ έ ν ο ι σ τ η ν α ν ό η τ η απάθεια των ψ ε υ δ ο λ ο γ ι ώ ν , κοιμούνται μ ε τ η ν π ρ ω ­ τ ό γ ο ν η χαρά που δίνει η π ί σ τ η ότι ο κόσμος είναι φ τ ι α γ μ έ ­ νος σύμφωνα μ ε τ ι ς π ρ ο λ ή ψ ε ι ς και τ ι ς π ρ ω τ ό γ ο ν ε ς ιστορίες που κ ρ ύ β ε ι ο νους τους. Θα πάρω μια μαγκούρα και θα τους βαράω στα κεφάλια μ έ χ ρ ι να συνέλθουν! Β λ ά κ ε ς , π ρ έ π ε ι ν' α π α λ λ α γ ε ί τ ε από τ ι ς ψ ε υ τ ι έ ς , α ν ο ί ξ τ ε τα μ ά τ ι α σας, να δ ε ί ­ τ ε ! Μ ε τ ά , όταν π ε ρ ν ο ύ σ α μ ε από τ ο δ ω μ ά τ ι ο τ η ς κυράς αυτός σ τ η ρ ι γ μ έ ν ο ς π ά ν ω μ ο υ - , ε κ ε ί ν η ά ν ο ι γ ε μ ε τρόπο τ η ν πόρτα τ η ς , μας κοίταζε στο μισοσκόταδο μ ε β λ έ μ μ α γ ε μ ά ­ τ ο αηδία και π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α , κι έ κ λ ε ι ν ε π ά λ ι τ η ν πόρτα. Κ ι αυ­ τός τ ό τ ε έ λ ε γ ε , αχ, α ν ό η τ η γυναίκα, κ α κ ό μ ο ι ρ η , λ ι γ ό ψ υ χ η γυναίκα, μονάχα αηδία έ χ ω νιώσει για σένα, π ή γ α ι ν ε μ ε στο κ ρ ε β ά τ ι μου, Ρ ε τ ζ έ π , όταν ξ υ π ν ή σ ω , ο καφές μου να είναι έ τ ο ι μ ο ς , θ έ λ ω να πιάσω αμέσως δουλειά, π ρ έ π ε ι να β ι α σ τ ώ , αλλάξανε το α λ φ ά β η τ ο , τα σχέδια μου γ ι α τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί ­ δεια γίνανε ά ν ω - κ ά τ ω , δ ε κ α π έ ν τ ε χρόνια τώρα δεν μ π ό ρ ε ­ σα να βάλω κάποια τ ά ξ η σ τ η δουλειά μου α υ τ ή , έ λ ε γ ε , και μουρμουρίζοντας απομακρυνόταν. Τον κοίταζα για λ ί γ ο που κ ο ι μ ό τ α ν , και σιγά σιγά έ β γ α ι ν α από το δ ω μ ά τ ι ο . Ξ ε χ ά σ τ η κ α . Π ρ ό σ ε ξ α ότι ένα παιδί μ ε κοίταζε σαν μα­ γ ε μ έ ν ο . Σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α . Ας σ κ ε φ τ ώ κ ά τ ι άλλο, ε ί π α , μα δ ε ν ά ν τ ε ξ α , σ η κ ώ θ η κ α , π ή ρ α τα μ π ο υ κ ά λ ι α μου. « Θ α 'ρθω σε λ ί γ ο » . Β γ ή κ α , προχώρησα προς τον μ π α κ ά λ η . Πόσο ε ν ο χ λ η τ ι ­ κ ή είναι η π α ι δ ι κ ή π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α ! Ό τ α ν ήμουν μ ι κ ρ ό ς , ήμουν κ ι ε γ ώ π ε ρ ί ε ρ γ ο ς . Ε π ε ι δ ή η μάνα μου μ' έ κ α ν ε πριν πα­ ν τ ρ ε υ τ ε ί , ε ί χ α σ κ ε φ τ ε ί τ ό τ ε , αυτό ό μ ω ς έ γ ι ν ε α ρ γ ό τ ε ρ α ,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

167

όταν η μ η τ έ ρ α μου μού ε ί π ε ότι ο π α τ έ ρ α ς μου δεν ή τ α ν ο π ρ α γ μ α τ ι κ ό ς μου π α τ έ ρ α ς . « Θ ε ί ε Ρ ε τ ζ έ π ! » φώναξε κάποιος. « Δ ε ν μ ε ε ί δ ε ς ; » Ήταν ο Χασάν. « Μ ά τ ο Θ ε ό , δ ε ν σε είδα. Ή μ ο υ ν α φ η ρ η μ έ ν ο ς . Τ ι δου­ λ ε ι ά έ χ ε ι ς εσύ ε δ ώ ; » «Τίποτα». « Ά ν τ ε , π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι σου να δ ι α β ά σ ε ι ς , Χ α σ ά ν , τ ι θα κ ά ν ε ι ς ε δ ώ ; Α υ τ ά ε δ ώ τα μ έ ρ η δ ε ν είναι γ ι α σ έ ν α » . « Γ ι α τ ί δ ε ν είναι γ ι α μ έ ν α ; » « Μ η μ ε π α ρ ε ξ η γ ε ί ς , παιδί μ ο υ » , ε ί π α . « Τ ο λ έ ω γ ι α να πας να δ ι α β ά σ ε ι ς » . « Τ η μ έ ρ α δ ε ν μ π ο ρ ώ να δ ι α β ά σ ω , θ ε ί ε » , ε ί π ε . « Κ ά ν ε ι π ο λ λ ή ζ έ σ τ η . Ε γ ώ διαβάζω τα β ρ ά δ ι α » . « Κ α ι τα βράδια να διαβάζεις και τ η μ έ ρ α » , είπα. « Θ έ λ ε ι ς να σπουδάσεις, έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » « Β έ β α ι α θ έ λ ω ! » ε ί π ε . « Κ α ι δ ε ν είναι δύσκολο, όπως νο­ μ ί ζ ε ι ς . Ε γ ώ θα κ ά ν ω κ α λ έ ς σ π ο υ δ έ ς » . « Μ α κ ά ρ ι ! » ε ί π α . « Ά ν τ ε τώρα, π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι σου». « Ο κύριος Φαρούκ ή ρ θ ε ; » ρ ώ τ η σ ε . « Ε ί δ α τ ο Α ν α ν τ ό λ . Π ώ ς ε ί ν α ι ; Ή ρ θ α ν κ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μ ε τον Μ ε τ ί ν ; » « Ή ρ θ α ν » , είπα. «Είναι καλά». « Π ε ς τους χ α ι ρ ε τ ι σ μ ο ύ ς μου σ τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν και τον Μ ε ­ τ ί ν » , ε ί π ε . « Λ ί γ ο πριν τ η ν είδα. Π α λ ι ό τ ε ρ α ή μ α σ τ α ν φίλοι». « Θ α τ ο κ ά ν ω » , ε ί π α . « Ά ν τ ε , π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι ! » « Π η γ α ί ν ω α μ έ σ ω ς » , ε ί π ε . « Θ έ λ ω να σου ζ η τ ή σ ω όμως κ ά τ ι , θ ε ί ε Ρ ε τ ζ έ π . Μ π ο ρ ε ί ς να μου δ ώ σ ε ι ς π ε ν ή ν τ α λ ί ρ ε ς ; Χ ρ ε ι ά ζ ο μ α ι τ ε τ ρ ά δ ι α , τα τ ε τ ρ ά δ ι α είναι πολύ α κ ρ ι β ά » . «Καπνίζεις μ ή π ω ς ; » είπα. « Τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο μου τ έ λ ε ι ω σ ε , σου λ έ ω . . . »

168

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Άφησα τα μ π ο υ κ ά λ ι α κ ά τ ω , έ β γ α λ α και του έδωσα ένα εικοσάρικο. « Α υ τ ό δεν φ τ ά ν ε ι » , ε ί π ε . « Κ α λ ό ε ί ν α ι » , του ε ί π α . « Π ρ ό σ ε χ ε γ ι α τ ί έ χ ω αρχίσει να θυμώνω». « Κ α λ ά » , ε ί π ε . « Θ α πάρω μόνο ένα μ ο λ ύ β ι , τ ι να γ ί ν ε ι ; » Ε κ ε ί που έ κ α ν ε να φ ύ γ ε ι , σ τ α μ ά τ η σ ε . « Μ η ν τ ο π ε ι ς του π α τ έ ρ α μου, ε ν τ ά ξ ε ι ; » ε ί π ε . « Σ τ ε ν ο χ ω ρ ι έ τ α ι μ ε τ ο π α ρ α μ ι ­ κρό...» « Ν α ι ! » ε ί π α . « Μ η ν τον σ τ ε ν ο χ ω ρ ε ί ς τον π α τ έ ρ α σου». Έ φ υ γ ε . Π ή ρ α τα μ π ο υ κ ά λ ι α και π ή γ α στον μ π α κ ά λ η , τον Ν α ζ μ ί . Δ ε ν ε ί χ ε π ε λ ά τ ε ς , μα αυτός ή τ α ν α π α σ χ ο λ η μ έ ­ νος. Κ ά τ ι σ η μ ε ί ω ν ε σ' ένα τ ε τ ρ ά δ ι ο . Σ ή κ ω σ ε το κεφάλι του, μ ε ε ί δ ε και μ ι λ ή σ α μ ε γ ι α λ ί γ ο . Ρ ώ τ η σ ε γ ι α τα α φ ε ν τ ι κ ά μου. Κ α λ ά είναι, του ε ί π α . Κ ι ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ ; Ποιος ο λόγος να του π ω ότι π ί ν ε ι , φυσι­ κά, το ξ έ ρ ε ι , κ ά θ ε βράδυ ο Φαρούκ έ ρ χ ε τ α ι και παίρνει ένα μπουκάλι. Κ ι οι άλλοι; Κ ι αυτοί μ ε γ ά λ ω σ α ν . Τ η ν κ ο π έ λ α τ η β λ έ π ω , ε ί π ε , πώς τ η λ έ ν ε , να δ ε ι ς ; Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Κ ά θ ε πρωί έ ρ χ ε τ α ι και π α ί ρ ν ε ι ε φ η μ ε ρ ί δ α . Μ ε γ ά λ ω σ ε . Ν α ι , μ ε γ ά λ ω ­ σ ε . Ο άλλος κ ι αν μ ε γ ά λ ω σ ε , ε ί π α . Ν α ι , ο Μ ε τ ί ν . Κ ι αυτόν τον ε ί χ ε δ ε ι και μου ε ί π ε πώς τον β ρ ή κ ε . Αυτό είναι που λ έ ­ νε κ ο υ β έ ν τ α και φιλία. Μ ' α ρ έ σ ε ι πολύ που κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ο υ ­ μ ε γ ι α συνηθισμένα π ρ ά γ μ α τ α . Ξ έ ρ ω , οι λ έ ξ ε ι ς , τα λόγια εί­ ναι π ρ ά γ μ α τ α κ ε ν ά , μα και π ά λ ι ξ ε γ ε λ ι έ μ α ι , κ ά ν ω κ έ φ ι . Τ α ζ ύ γ ι σ ε όλα, τα π α κ ε τ ά ρ ι σ ε . Γ ρ ά ψ ' τα σ' ένα χαρτί, του εί­ πα. Σ τ ο σ π ί τ ι τα π ε ρ ν ά ω στο τ ε φ τ έ ρ ι μου και κ ά θ ε τ έ λ ο ς του μήνα, το χ ε ι μ ώ ν α κ ά θ ε τ ρ ε ι ς μ ή ν ε ς , τα δ ε ί χ ν ω στον κ ύ ­ ριο Φαρούκ. Αυτός είναι ο λογαριασμός μας, κύριε Φαρούκ, λ έ ω , αυτά τόσα, ε κ ε ί ν α τόσα, ρ ί ξ τ ε μια ματιά, μπορεί να 'χω

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

κάνει λάθος στην πρόσθεση. Δεν κοιτάζει το λογαριασμό. Καλά, Ρετζέπ, ευχαριστώ, λέει, αυτά είναι για τα έξοδα του σπιτιού, κι αυτός ο μισθός σου* ανοίγει το πορτοφόλι του και μου δίνει υγρά, τσαλακωμένα χρήματα που μυρίζουν δέρμα. Τα παίρνω, τα βάζω στην τσέπη μου δίχως να τα μετρήσω, τον ευχαριστώ κι αμέσως αρχίζω να του μιλάω για άλλα θέματα. Ο Ναζμί έγραψε σ' ένα χαρτί το λογαριασμό, μου το έδω­ σε, τον πλήρωσα. Βγαίνοντας από το μπακάλικο, μου φώ­ ναξε : «Θυμάσαι τον Ρασίμ;» «Τον ψαρά τον Ρασίμ;» «Ναι, πέθανε χτες». Με κοίταξε, δεν είπα τίποτα. Πήρα τα ρέστα, το δίχτυ μου και τα πακέτα μου. «Ανακοπή, μεθαύριο έρχονται τα παιδιά του να τον κη­ δέψουν». Έτσι είναι, όλα είναι πέρα από τις λέξεις, από τα λόγια μας.

14

Όταν έφτασα στην Γκέμπζε, η ώρα ήταν εννιάμισι, οι δρό­ μοι είχαν ζεσταθεί, δεν είχε μείνει τίποτε από την πρωινή δροσιά. Πήγα αμέσως στο καϊμακαμλίκι, συμπλήρωσα μια αίτηση, την υπέγραψα. Ένας υπάλληλος την πρωτοκόλλη­ σε δίχως καν να τ η διαβάσει, και τότε έφερα στη φαντασία μου τον ιστορικό που ύστερα από τριακόσια χρόνια θα την έβρισκε ανάμεσα στις στοίβες από χαρτιά και θα προσπα­ θούσε να της δώσει κάποιο νόημα. Είναι διασκεδαστική η δουλειά του ιστορικού! Διασκεδαστική, αλλά θέλει και πολλή υπομονή. Έ τ σ ι , περήφανος για την υπομονή μου, έπιασα με αυτοπεποίθη­ ση δουλειά. Τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή μου ο καβγάς που κάνανε δύο μαγαζάτορες και κατέληξε στο θάνατο και των δύο. Ύστερα από την κηδεία και τον ενταφιασμό τους, οι συγγενείς τους στήσανε άλλον καβγά στο δικαστήριο, για το ποιος ήταν ο φταίχτης. Αυτόπτες μάρτυρες πάντως κατέθεσαν ότι ο καβγάς έγινε στη μέση της αγοράς κι ότι και οι δύο κρατούσαν μαχαίρια, στις 17 Τζεμαζιγιουεβέλ του έτους 998, και σύμφωνα με τον οδηγό μου στο σωτήριο

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

171

έτος 1590 στις 24 Μαρτίου! Στο τέλος του χειμώνα λοι­ πόν. Κι όμως, καθώς αντέγραφα στο τετράδιο μου τα πρα­ κτικά της δίκης, είχα την εντύπωση πως είχε συμβεί κα­ λοκαίρι, μια ηλιόλουστη και ζεστή μέρα* δεν αποκλείεται βέβαια να ήταν και μια ηλιόλουστη μέρα του Μάρτη. Με­ τά διάβασα τα πρακτικά μιας δίκης σχετικά με την πώλη­ ση ενός νέγρου σκλάβου. Ο σκλάβος είχε αγοραστεί προς έξι χιλιάδες γρόσια, μα το πόδι του ήταν τραυματισμένο κι ο αγοραστής κίνησε αγωγή εναντίον του πωλητή, για να δώσει πίσω το σκλάβο. Ο κατήγορος ισχυριζόταν ότι ο κατηγορούμενος τον είχε εξαπατήσει κι ότι το τραύμα του σκλάβου ήταν πολύ βαθύ. Ύστερα διάβασα τα πρακτικά μιας δίκης ενός τσιφλικά από την Ιστανμπούλ, που είκοσι χρόνια πριν πλουτίσει, έκανε στην προκυμαία το φύλακα, και την εποχή εκείνη είχε καταδικαστεί για καταχρήσεις. Ονομαζόταν Μπουντάκ κι είχε εξαπατήσει πολύ κόσμο στην Γκέμπζε- προσπάθησα να βρω στα διάφορα φιρμάνια τι είδους απάτες έκανε. Παράτησα για λίγο το θέμα της πανούκλας κι άρχισα ν' ασχολούμαι μ' αυτό τον τύπο. Μια φορά κατέγραψε ως ιδιοκτησία του ένα μεγάλο μα ανύ­ παρκτο οικόπεδο, δύο χρόνια πλήρωσε το φόρο του οικο­ πέδου και στη συνέχεια το αντάλλαξε μ' έναν αμπελώνα. Ο παλιός ιδιοκτήτης του αμπελώνα και κατοπινός ιδιο­ κτήτης του ανύπαρκτου οικοπέδου δεν κατάφερε ν' απο­ δείξει το δίκιο του. Έπειτα από πολύωρη έρευνα, ανακά­ λυψα και κάποια άλλα πρακτικά που επιβεβαίωναν την απάτη. Ο Μπουντάκ με τα σταφύλια από τον αμπελώνα που είχε αποκτήσει με απάτη, αργότερα άρχισε να κάνει παράνομο εμπόριο κρασιού. Κάποιοι μάρτυρες, άνθρωποι που τους είχε χρησιμοποιήσει στις επιχειρήσεις του, πα-

172

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρουσιάστηκαν στο δικαστήριο και τον κατηγόρησαν, μα κι αυτός τους ανταπέδωσε τις κατηγορίες με άλλες, βαρύτε­ ρες. Με τις ιστορίες του Μπουντάκ, έκανα μεγάλο κέφι. Κατόπιν ανακάλυψα ότι ο τύπος έχτισε ένα μικρό τζαμί στην Γκέμπζε. Στο μεταξύ θυμήθηκα ότι κάποιος ιστορι­ κός, σ' ένα βιβλίο του σχετικά με τους γνωστούς και διά­ σημους κατοίκους της Γκέμπζε, ανέφερε και τον Μπου­ ντάκ, και μάλιστα αφιέρωνε αρκετές σελίδες σ' αυτόν και το τζαμί του. Έμεινα έκπληκτος. Άλλος ήταν ο Μπουντάκ που φανταζόμουν κι άλλος αυτός που ανέφερε ο ιστορικός: το βιβλίο ανέφερε έναν καθωσπρέπει Οθωμανό, που θα μπορούσε να μπει στα βιβλία ιστορίας που διδάσκονταν στα σχολεία, και μάλιστα με τη φωτογραφία του. Ο δικός μου ο Μπουντάκ ήταν ένας τετραπέρατος απατεώνας. Αναρω­ τιόμουν αν μπορούσα εγώ να φανταστώ μια ιστορία, που δεν θα ερχόταν σε αντίφαση με αυτές του αρχείου και που θα ήταν καινούργια και πιο πλούσια, όταν ήρθε ο Ριζά και μου είπε πως άρχισε το μεσημεριανό διάλειμμα. Βγήκα έξω και, για να πάω στην αγορά αποφεύγοντας τη μεσημεριανή κάψα, πέρασα από το στενό με τις χαρου­ πιές. Περπάτησα μέχρι το τζαμί. Στον αυλόγυρο δεν ήταν κανείς, μόνο από το πέρα συνεργείο ακουγόταν ο θόρυβος που έκανε ένα σφυρί. Γύρισα* δεν πεινούσα, προχώρησα προς το καφενείο. Περνώντας από ένα στενό, ένα παιδί από πίσω μου φώναξε «χοντρέ». Δεν γύρισα να κοιτάξω αν τ' άλλα βάλανε τα γέλια. Πήγα και κάθισα στο καφενείο. Παράγγειλα τσάι, άναψα ένα τσιγάρο και βάλθηκα να σκέφτομαι τη δουλειά του ιστορικού. Σίγουρα δεν είναι μό­ νο να γράφει άρθρα και να διηγείται κάθε είδους περιστα­ τικά. Ας πούμε ότι είναι: να βρίσκουμε τα αίτια μιας σει-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

173

ράς γ ε γ ο ν ό τ ω ν , κατόπιν να ε ρ μ η ν ε ύ ο υ μ ε τα γ ε γ ο ν ό τ α αυτά μ ε κ ά π ο ι α ά λ λ α γ ε γ ο ν ό τ α , κ ι αυτά τα ά λ λ α γ ε γ ο ν ό τ α να ε π ι χ ε ι ρ ο ύ μ ε να τ α ε ρ μ η ν ε ύ σ ο υ μ ε μ ε ά λ λ α , που όμως δ ε ν π ρ ο λ α β α ί ν ο υ μ ε να τ ο κ ά ν ο υ μ ε , γ ι α τ ί κ ό β ε τ α ι το ν ή μ α τ η ς ζωής μας. Α ν α γ κ α ζ ό μ α σ τ ε έ τ σ ι να δ ι α κ ό ψ ο υ μ ε τ ι ς έ ρ ε υ ν ε ς μας, ο π ό τ ε κάποιοι άλλοι τ ι ς συνεχίζουν από τ ο σ η μ ε ί ο που τ ι ς α φ ή σ α μ ε ε μ ε ί ς , χωρίς όμως να π α ρ α λ ε ί ψ ο υ ν να πούνε όταν αρχίσουν δουλειά, ότι ο τρόπος μ ε τον οποίο ε ρ μ η ν ε ύ ­ σ α μ ε ε μ ε ί ς τα γ ε γ ο ν ό τ α είναι λάθος. Τ ο ίδιο έκανα κι ε γ ώ όταν σ τ η δ ι δ α κ τ ο ρ ι κ ή μου δ ι α τ ρ ι β ή αναφερόμουν στα β ι ­ βλία τ ω ν άλλων. Κ α ι π ι σ τ ε ύ ω ότι είχα δ ί κ ι ο . Ό λ ο ι ισχυρί­ ζονται ότι κ ά θ ε ιστορικό γ ε γ ο ν ό ς έ χ ε ι γ ί ν ε ι μ ε τρόπο δια­ φ ο ρ ε τ ι κ ό από αυτόν που ξ έ ρ ο υ μ ε , κ ι ότι π ρ έ π ε ι να ε ρ μ η ­ ν ε υ τ ε ί μ ε κάποιο άλλο γ ε γ ο ν ό ς . Ξέρουν ποιο είναι αυτό και τ ο μόνο που έχουν να κάνουν είναι να ψάξουν να τ ο βρουν στα αρχεία! Έ τ σ ι , σε μ ε γ α λ ε π ή β ο λ α συνέδρια, παρουσιά­ ζουμε ο ένας στον άλλο τ ι ς ιστορίες μας που τ ι ς σ τ ο λ ί ζ ο υ μ ε μ ε υ π ο σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς κι αριθμούς ε γ γ ρ ά φ ω ν , τ ι ς υποστηρίζου­ μ ε και π ρ ο σ π α θ ο ύ μ ε , α π ο ρ ρ ί π τ ο ν τ α ς τ ω ν ά λ λ ω ν , ν ' α π ο ­ δ ε ί ξ ο υ μ ε ότι οι δ ι κ έ ς μας είναι κ α λ ύ τ ε ρ ε ς . Σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α . Κατσάδιασα τον μ ι κ ρ ό , που δεν μου εί­ χ ε φ έ ρ ε ι α κ ό μ η το τ σ ά ι . Κ α τ ό π ι ν θ έ λ η σ α να π α ρ η γ ο ρ η θ ώ και σ κ έ φ τ η κ α : Ά δ ι κ α σ τ ε ν ο χ ω ρ ι έ σ α ι - α κ ό μ η κ ι οι σ κ έ ψ ε ι ς σου σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η δουλειά του ιστορικού είναι μια ιστορία. Κ ά π ο ι ο ι ισχυρίζονται ό τ ι οι ι σ τ ο ρ ι κ ο ί κάνουν π ρ ά γ μ α τ α ε ν τ ε λ ώ ς διαφορετικά. Α έ ν ε ότι β ρ ί σ κ ο υ μ ε τ ι π ρ έ π ε ι να κά­ ν ο υ μ ε σ ή μ ε ρ α ε ρ ε υ ν ώ ν τ α ς τ ο π α ρ ε λ θ ό ν , λ έ ν ε α κ ό μ η ότι φ τ ι ά χ ν ο υ μ ε ιδεολογίες κ ι έ τ σ ι δίνουμε τ η δυνατότητα στους ανθρώπους να κάνουν σ ω σ τ έ ς ή λάθος σ κ έ ψ ε ι ς σ χ ε τ ι κ ά μ ε τον κόσμο και τον εαυτό τους. Σ κ έ φ τ η κ α πως θα ' π ρ ε π ε να

174

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λένε ότι παρηγορούμε και μαζί διασκεδάζουμε τους ανθρώ­ πους... Το πιο ενδιαφέρον σημείο της ιστορίας είναι αναμ­ φισβήτητα αυτή η διασκέδαση, είμαι πεπεισμένος γι' αυ­ τό. Όμως οι συνάδελφοι μου, για να μην κλονίσουν τη γραβατωμένη σοβαρότητα τους, καλύπτουν αυτή τη διασκέ­ δαση, αυτό το παιχνίδι, για να ξεχωρίσουν από τα παιδιά τους. Τελικά ήρθε το τσάι μου, έβαλα ζάχαρη, την είδα να λιώνει. Κάπνισα άλλο ένα τσιγάρο και πήγα στο εστιατό­ ριο. Και δυο χρόνια πριν στο ίδιο εστιατόριο έτρωγα, ήταν ήσυχο, ζεστό, συμπαθητικό. Στα ταψιά πίσω από το αχνι­ σμένο τζάμι, με περίμεναν, μπριάμι, μουσακάς, σαρμαδάκια, τουρλού, διάφορα φαγητά με μελιτζάνες, όλα μαγειρε­ μένα με μπόλικο βούτυρο. Μερικά μισολιπόθυμα κεφτεδάκια, με τη ράχη έξω από το βούτυρο, θύμιζαν βουβάλια βουτηγμένα στη λάσπη το μεσοκαλόκαιρο. Άνοιξε η όρεξη μου. Παράγγειλα μελιτζάνα μουσακά, πιλάφι και τουρλού. Ένα γκαρσόνι με σαγιονάρες και κάλτσες με ρώτησε τι θα πιω- ζήτησα μπίρα. Ήπια την μπίρα μου κι έφαγα με πολλή όρεξη, απολαμ­ βάνοντας το φαγητό μου, βουτώντας το ψωμί μου στο ζου­ μί. Μετά, έτσι ξαφνικά, θυμήθηκα τη γυναίκα μου και με­ λαγχόλησα. Η σκέψη ότι θα κάνει παιδί με τον καινούργιο άντρα της με στενοχώρησε. Το ήξερα βέβαια αυτό, το μά­ ντευα, μα και πάλι δεν ήθελα να το μάθω, να το ξέρω σί­ γουρα. Τους πρώτους μήνες του γάμου μας προσέχαμε να μην κάνουμε παιδί. Η Σελμά ήταν αντίθετη με το χάπι και τα άλλα μέσα αντισύλληψης, έτσι ήμασταν προσεχτικοί, σε βαθμό που με την υπερβολή χάναμε την ουσία. Αργότερα χαλάρωσε κάπως η προσοχή μας. Ύστερα από ένα χρόνο,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

17.1

συμφωνήσαμε να κάνουμε πια παιδί. Προσπαθήσαμε, μα δεν έγινε. Ώσπου μια μέρα η Σελμά έρχεται και μου λέει ότι πρέπει να πάμε σε γιατρό και, για να μου δώσει θάρρος, προτείνει να πάει πρώτα αυτή. Εγώ δεν δέχτηκα, της είπα ότι δεν δέχομαι οι γιατροί, αυτά τα ζώα, να επεμβαίνουν σε τέτοια πράγματα. Δεν ξέρω αν η Σελμά πήγε ή όχι σε για­ τρό. Μπορεί να πήγε κρυφά από μένα, μα αυτό δεν μ' απα­ σχόλησε πολύ, γιατί έπειτα από λίγο καιρό χωρίσαμε. Το γκαρσόνι ήρθε και πήρε τα άδεια πιάτα. Ρώτησα τι γλυκό έχουν, μου είπε κανταΐφι, και παράγγειλα ένα. Ζή­ τησα και μια μπίρα, με το κανταΐφι πάει, έτσι δεν είναι; εί­ πα στο γκαρσόνι και γέλασα. Αυτό όμως δεν γέλασε· άρχι­ σα πάλι να σκέφτομαι. Και τότε θυμήθηκα τον πατέρα και τη μητέρα μου. Ήμασταν στο Κέμαχ, σε μια επαρχία της Ανατολής. Η Νιλ­ γκιούν κι ο Μετίν δεν υπήρχαν ακόμη. Η μητέρα μου ήταν καλά, έκανε μόνη τις δουλειές του σπιτιού. Μέναμε σ' ένα πέτρινο διώροφο σπίτι, οι σκάλες ήταν πάντα κρύες, τις νύ­ χτες φοβόμουν να βγω από το δωμάτιο μου, δεν τολμούσα να κατέβω μόνος στην κουζίνα ακόμη κι όταν πεινούσα* η τιμωρία για τη λαιμαργία μου ήταν να μένω άυπνος, να τρώω με τη φαντασία μου τα φαγητά της κουζίνας. Το πέ­ τρινο σπίτι είχε κι ένα μικρό μπαλκόνι* τις ασυννέφιαστες κρύες νύχτες έβλεπα ανάμεσα από τα βουνά μια κάτασπρη πεδιάδα. Όταν δυνάμωναν τα κρύα, ακούγαμε τα ουρλια­ χτά των λύκων λέγανε ότι οι λύκοι κατέβαιναν στην πόλη, ότι τα θηρία, από την πείνα, χτυπούσαν τις πόρτες. Συνι­ στούσαν μάλιστα όταν χτυπούσε η πόρτα, να μην ανοίγου­ με δίχως να ρωτάμε ποιος είναι... Έτσι, μια νύχτα ο πατέ­ ρας μου άνοιξε την πόρτα με το περίστροφο στο χέρι. Την

176

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ί χ ε ανοίξει ά λ λ η μια φορά, τ η ν ά ν ο ι ξ η , π ά λ ι μ ε τ ο π ε ρ ί ­ στροφο στο χ έ ρ ι , γ ι α να κ υ ν η γ ή σ ε ι μια α λ ε π ο ύ που ε ί χ ε αρ­ πάξει τα κλωσόπουλα μας. Τ η ν αλεπού δ ε ν τ η ν π α ί ρ ν α μ ε μυρωδιά, α κ ο ύ γ α μ ε όμως το θόρυβο που έ κ α ν ε . Η μ η τ έ ρ α μου έ λ ε γ ε πως κι οι αετοί κ λ έ β ο υ ν ε τα κλωσόπουλα. Σ κ έ ­ φ τ η κ α ότι δ ε ν ε ί χ α δ ε ι π ο τ έ α ε τ ό και σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο , ένιωσα πως ε ί χ ε π ε ρ ά σ ε ι προ πολλού η ώρα που μπορούσα να γ υ ρ ί σ ω στα αρχεία και σ η κ ώ θ η κ α . Β ρ έ θ η κ α π ά λ ι α ν ά μ ε σ α στα χαρτιά που μύριζαν μούχλα* όταν άρχισα να τα σκαλίζω ένιωσα πολύ κ ε φ ά τ ο ς . Διάβαζα στην τ ύ χ η . Κάποιος Γιουσούφ π ή ρ ε δάνειο, το εξόφλησε και π ή ρ ε π ί σ ω τ ο γάιδαρο του που ε ί χ ε β ά λ ε ι ε ν έ χ υ ρ ο , στο δρό­ μο όμως, γυρίζοντας στο σ π ί τ ι του, ε ί δ ε πως ο γάιδαρος κού­ τ σ α ι ν ε από τ ο δεξί π ί σ ω πόδι και κ ί ν η σ ε α γ ω γ ή ε ν α ν τ ί ο ν του Χουσε'ίν, του δ α ν ε ι σ τ ή . Τ α διάβασα και γ έ λ α σ α . Ε ί χ α π ι ε ι τρία μ π ο υ κ ά λ ι α μπίρα κ ι είχα έ ρ θ ε ι στο κ έ φ ι , γ ι ' αυτό γελούσα. Τ α ξαναδιάβασα και ξαναγέλασα. Σ τ η συνέχεια άρχισα να διαβάζω ό,τι έ π ε φ τ ε στο χ έ ρ ι μου, αδιαφορώντας αν το είχα ή δ η διαβάσει. Δ ε ν κρατούσα σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς . Έ π α ι ρ ­ να χαρτιά, γύριζα σ ε λ ί δ ε ς , διάβαζα μ ε κ έ φ ι , γελούσα. Ύ σ τ ε ­ ρα από λ ί γ ο σαν να σ υ γ κ ι ν ή θ η κ α : όπως όταν ε ί μ α ι μ ε θ υ ­ σ μ έ ν ο ς κ ι ακούω μια μ ο υ σ ι κ ή που μ' α ρ έ σ ε ι και σ υ γ κ ι ν ο ύ ­ μαι. Α π ό τ η μια σκεφτόμουνα ένα σωρό π ρ ά γ μ α τ α σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η ζωή μου κ ι από τ η ν ά λ λ η προσπαθούσα να σ υ γ κ ε ­ ν τ ρ ώ σ ω τ η ν π ρ ο σ ο χ ή μου στις ι σ τ ο ρ ί ε ς που περνούσαν κ ι έ φ ε υ γ α ν μπροστά από τα μ ά τ ι α μου. Ο υπεύθυνος ενός βακουφιού κι ένας μυλωνάς διαφώνησαν γ ι α τ ο ε ι σ ό δ η μ α του μύλου, π ή γ α ν στο δ ι κ α σ τ ή ρ ι ο και παρουσίασαν έ ν α σωρό αριθμούς. Ο γ ρ α μ μ α τ ι κ ό ς του κ α τ ή ε ί χ ε γ ρ ά ψ ε ι μ ε ε π ι μ έ ­ λ ε ι α όλους τους αριθμούς, ακριβώς όπως κ ά ν ω ε γ ώ τώρα μ ε

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

177

τις σημειώσεις μου. Έπειτα κοίταξα τη σελίδα που είχε γε­ μίσει με τα μηνιαία και ετήσια έσοδα του μύλου, την ποιό­ τητα του σιταριού και του κριθαριού που άλεθε, τα κέρδη των προηγούμενων χρόνων με παιδιάστικη χαρά και μπο­ ρώ να πω, συγκινήθηκα. Συνέχισα με ενθουσιασμό το διάβασμα: Ένα πλοίο, φορ­ τωμένο με σιτάρι, μετά το λιμάνι του Καραμουρσέλ, απ' όπου πέρασε τελευταία, έγινε άφαντο. Στην Ιστανμπούλ, όπου το περίμεναν, δεν φάνηκε, και κανείς δεν έμαθε τί­ ποτα σχετικά. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να είχε τσακι­ στεί στους βράχους, στα Τούζλα, και να βούλιαξε με το φορ­ τίο του κι ότι κανείς από τους επιβάτες του δεν θα ήξερε κολύμπι. Κατόπιν διάβασα τα πρακτικά μιας δίκης για κά­ τι υφάσματα που έδωσε ο Αμπντουλάχ, γιος του Ντουρσούν, σε κάποιους Καντρί και Μεχμέτ. Τους τα έδωσε για βάψι­ μο, αλλά αυτοί δεν τα επέστρεψαν, κι ο Αμπντουλάχ τα ζη­ τούσε. Ο Ιμπραήμ Σοφού, που πουλούσε λαχανικά τουρσί, στις 19 Σαμπάν 991 (7 Σεπτεμβρίου 1583) πούλησε στην Γκέμπζε τρία αγγουράκια τουρσί προς ένα ακτσέ* οι πελά­ τες τον μήνυσαν, στη δίκη κρατήθηκαν πρακτικά. Τρεις μέρες μετά το επεισόδιο αυτό, ο χασάπης Μαχμούτ κατη­ γορήθηκε ότι το κρέας που πουλούσε προς δεκατρία ακτσέ ήταν λειψό κατά εκατόν σαράντα δράμια, γράφτηκε στα πρακτικά του δικαστηρίου, κι εγώ το αντέγραψα. Κατόπιν σκέφτηκα τι θα λέγανε οι καθηγητές του πανεπιστημίου αν έπεφταν ποτέ στο χέρι τους οι σημειώσεις μου. Θ' ανη­ συχούσαν μιας και δεν θα μπορούσαν ασφαλώς να ισχυρι­ στούν ότι ήταν επινοήσεις μου. Και πού να έβρισκα καμιά καλή ιστορία, τότε σίγουρα θα τα χάνανε για τα καλά. Η ιστορία του κρασέμπορου Μπουντάκ, των περιπετειών του

178

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και τ η ς π α ρ ά ν ο μ η ς περιουσίας του ή τ α ν ό,τι π ρ έ π ε ι . Ά ρ χ ι ­ σα να ψ ά χ ν ω τ ί τ λ ο κ α τ ά λ λ η λ ο γ ι α τ ο άρθρο μου που θα τ ο στόλιζα μ ε υ π ο σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς και α ρ ι θ μ ο ύ ς ε γ γ ρ ά φ ω ν : Έ ν α πρότυπο τ η ς τάξης των προκρίτων: ο Μ έ γ α ς Μ π ο υ ν τ ά κ τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε . Δ ε ν είναι καθόλου κ α κ ό ! Ό χ ι όμως μονάχα Μ π ο υ ν τ ά κ , θα μπορούσα να π ω Μ π ο υ ν τ ά κ πασά, θα 'ταν πιο σωστό. Α ρ γ ό τ ε ρ α έ γ ι ν ε πασάς ά ρ α γ ε ; Θα μπορούσα να γ ρ ά ψ ω πως ε ί χ ε κ α τ α φ έ ρ ε ι να γ ί ν ε ι πασάς προτάσσοντας μια π ε ρ ι γ ρ α φ ή των συνθηκών στις αρχές του δέκατου έ κ τ ο υ αιώνα. Σ κ έ φ τ η κ α όμως πόσο ανιαρές θα ή τ α ν οι λ ε π τ ο μ έ ­ ρ ε ι ε ς ενός τ έ τ ο ι ο υ κ ε ι μ έ ν ο υ και χ ά λ α σ ε τ ο κ έ φ ι μου, μου ή ρ θ ε μ ά λ ι σ τ α να κ λ ά ψ ω . Π ι θ α ν ό να είναι από τ η ν μ π ί ρ α , ε ί π α μ έ σ α μου, μα η ε π ί δ ρ α σ η τ η ς θα π ρ έ π ε ι να ε ί χ ε περά­ σ ε ι . Τ ι να κ ά ν ω , συνέχισα τ ο διάβασμα. Κ ά π ο ι ο ς Τ α χ ί ρ , γ ι ο ς του Μ ε χ μ έ τ , σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς του ι π π ι ­ κού, άρχισε να κ ά ν ε ι λ η σ τ ε ί ε ς και ε κ δ ό θ η κ ε έ ν τ α λ μ α σύλ­ λ η ψ η ς τ ο υ . Δ ι α β ά ζ ω α κ ό μ η ότι τ ο δ ι κ α σ τ ή ρ ι ο αποφάσισε ν' α π α γ ο ρ ε υ τ ε ί η χ ρ ή σ η ως β ο σ κ ό τ ο π ο υ του τ σ ι φ λ ι κ ι ο ύ του Ε τ έ μ πασά. Α λ λ ά και γ ι α μια έρευνα γ ι α κάποιον Ν ο υ ρ ε ν τ ί ν , ε π ε ι δ ή υπήρχαν υπόνοιες ότι η γυναίκα του δ ε ν ε ί χ ε π ε θ ά ν ε ι από πανούκλα, όπως π ι σ τ ε ύ α ν ε όλοι, αλλά από τ ο ξύλο που τ η ς ε ί χ ε δ ώ σ ε ι ο π α τ έ ρ α ς τ ο υ . Αυτά δ ε ν τα γρά­ φω. Σ τ η συνέχεια β ρ ί σ κ ω ένα μ ε γ ά λ ο κ α τ ά λ ο γ ο μ ε τ ι ς τ ι ­ μ έ ς τ η ς αγοράς, τον α ν τ ι γ ρ ά φ ω . Δ ι ά β α σ α μ ε τ ά ότι ο Π ι ρ Α χ μ έ τ , γιος του Ο μ έ ρ , παρουσία του εκπροσώπου του σ ε ΐ χ η Φ ε τ χ ο υ λ ά χ , ε ί χ ε α ν α λ ά β ε ι τ η ν υ π ο χ ρ έ ω σ η να π λ η ρ ώ σ ε ι μ έ ­ σα σε ο κ τ ώ μ έ ρ ε ς τ ο χρέος του στον Μ ε χ μ έ τ , που δ ι η ύ θ υ ­ νε χ α μ ά μ . Σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α διάβασα μια κ α τ α γ ρ α φ ή σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η δ ι α π ί σ τ ω σ η ότι το στόμα του Χ ι ζ ί ρ , γιου του Μ ο υ σ ά , μ ύ ρ ι ζ ε κρασί. Θ έ λ η σ α να γ ε λ ά σ ω , μα γ ι ' αυτό έ π ρ ε π ε να

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

179

π ι ω λ ί γ η μπίρα α κ ό μ η . Γ ι α α ρ κ ε τ ή ώρα διάβασα δίχως κα­ θόλου να σ κ έ φ τ ο μ α ι και να γ ρ ά φ ω , μ ε π ο λ λ ή σ ο β α ρ ό τ η τ α , π ρ α κ τ ι κ ά δ ι κ ώ ν μου ά ρ ε σ ε π ο υ , αν και π ί σ τ ε υ α ότι δ ε ν έ ψ α χ ν α τ ί π ο τ α , διάβαζα μ ε π ο λ λ ή π ρ ο σ ο χ ή , σαν να β ρ ι ­ σκόμουνα στα ί χ ν η κάποιου πολύ σ η μ α ν τ ι κ ο ύ π ρ ά γ μ α τ ο ς . Σ τ ο τ έ λ ο ς κ ο υ ρ ά σ τ η κ α ν τα μάτια μου και κοίταξα το πα­ ράθυρο του υ π ο γ ε ί ο υ , που χ τ υ π ο ύ σ ε ο ή λ ι ο ς . Σ κ έ ψ ε ι ς και ε ι κ ό ν ε ς εμφανίζονταν μπροστά μου, απ' όλες τ ι ς π λ ε υ ρ έ ς : Γ ι α τ ί έ γ ι ν α ιστορικός; Ε π ε ι δ ή στα δ ε κ α ε φ τ ά μου έ δ ε ι ξ α κάποιο ενδιαφέρον γ ι α τ η ν Ιστορία* κ ι αυτό είναι όλο. Τ η ν άνοιξη π έ θ α ν ε η μ η τ έ ρ α μου, και σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α ο π α τ έ ρ α ς μου π α ρ α ι τ ή θ η κ ε κ ι ε γ κ α τ α σ τ ά θ η κ ε στο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , χ ω ­ ρίς να π ε ρ ι μ έ ν ε ι τ η σ υ ν τ α ξ ι ο δ ό τ η σ η τ ο υ . Ε κ ε ί ν ο το καλο­ καίρι στο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , ξεφύλλιζα τα βιβλία του πατέρα μου, γύριζα στους κ ή π ο υ ς , σ τ η ν παραλία και σκεφτόμουνα αυτά που διάβαζα. Σ ε όσους μ ε ρωτούσαν, έ λ ε γ α πως θα γ ί ν ω γ ι α τ ρ ό ς , ναι, κ ι ο παππούς μου ή τ α ν γ ι α τ ρ ό ς . Ό μ ω ς τ ο φθι­ νόπωρο π ή γ α και γ ρ ά φ τ η κ α στο Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς . Π ό σ ο ι ε π ι θ υ μ ο ύ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά , όπως ε γ ώ , να κάνουν ε π ά γ γ ε λ μ α τ η ν Ιστορία! Ξ α φ ν ι κ ά θύμωσα: η Σ ε λ μ ά συνήθιζε να λ έ ε ι πως η αρρώστια να περηφανεύομαι μ ε τις ανοησίες μου ήταν αναπόσπαστο κ ο μ μ ά τ ι τ η ς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α ς μου. Φ α ί ν ε τ α ι ωστόσο ότι το 'χε κ α μ ά ρ ι που ήμουνα ιστορικός. Ο π α τ έ ­ ρας μου μάλλον δ ε ν συμφωνούσε, γ ι α τ ί τ ο βράδυ που έ μ α ­ θ ε ότι έκανα τ η ν ε γ γ ρ α φ ή μου σ τ η σχολή, ή π ι ε πολύ. Μ π ο ­ ρεί όμως να μ η ν τ ο 'κανε γ ι ' αυτό, αφού π ά ν τ α έ π ι ν ε . Κ ι η γ ι α γ ι ά μου τον μ ά λ ω ν ε , του έ λ ε γ ε να μ η ν π ί ν ε ι . Φ έ ρ ν ο ν τ α ς σ τ η σ κ έ ψ η μου τ η γ ι α γ ι ά , θ υ μ ή θ η κ α τ ο σ π ί τ ι και τ η Ν ι λ ­ γκιούν και κοίταξα τ ο ρολόι μ ο υ : ε ί χ ε π ά ε ι π έ ν τ ε . Η ε π ί ­ δραση τ η ς μπίρας ε ί χ ε π ε ρ ά σ ε ι . Κ α ι σε λ ί γ ο , αφού δ ε ν είχα

180

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πια κέφι να διαβάσω, χωρίς να περιμένω τον Ριζά, σηκώ­ θηκα, μπήκα στο αυτοκίνητο μου και γύρισα στο σπίτι. Στο δρόμο, σκέφτηκα: Θα κουβεντιάσω λίγο με τη Νιλγκιούν, που θα κάθεται κοντά στο κοτέτσι και θα διαβάζει. Αν δεν έχει όρεξη για κουβέντα, τότε θα πάρω το βιβλίο του Εβλιγιά Τσελεμπί, του περιηγητή, θα διαβάσω, θα ξεχαστώ, θα πιω, το βράδυ θα φάω και θα ξαναπιώ.

15

Μπουκώθηκα με καρπούζι, και σηκώθηκα αμέσως από το τραπέζι. «Πού πάει αυτός χωρίς να τελειώσει το φαγητό του;» ρώ­ τησε η γιαγιά. «Μην ανησυχείτε, γιαγιά», είπε η Νιλγκιούν. « Ο Μετίν το τέλειωσε το φαγητό του». «Αν θες, πάρε το αμάξι», μου είπε ο Φαρούκ. «Αν το χρειαστώ, το παίρνω», είπα. «Το σαραβαλιασμένο Αναντόλ μου είναι πολύ παλιό για δω, έτσι δεν είχες πει;» Η Νιλγκιούν γέλασε δυνατά. Εγώ δεν μίλησα. Ανέβηκα πάνω και πήρα το πορτοφόλι μου με τις δεκατέσσερις χι­ λιάδες, που τις κέρδισα δουλεύοντας ένα μήνα, στην κάψα του καλοκαιριού, και που μου δίνανε ένα αίσθημα ανωτε­ ρότητας και σιγουριάς· πήρα το κλειδί μου, γυάλισα τα αμε­ ρικάνικα μοκασίνια μου, που τόσο αγαπούσα, έριξα στον ώμο μου το πράσινο πουλόβερ, που μου είχε αγοράσει από το Λονδίνο ο θείος μου, και κατέβηκα κάτω. Βγαίνοντας από την πόρτα της κουζίνας, είδα τον Ρετζέπ.

182

ΟΡΧΛΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Π ο ύ π ά τ ε χωρίς να δ ο κ ι μ ά σ ε τ ε τ ι ς μ ε λ ι τ ζ ά ν ε ς ; » « Έ φ α γ α μ ε λ ι τ ζ ά ν ε ς , έφαγα και κ α ρ π ο ύ ζ ι » . « Μ π ρ ά β ο σας». Π ε ρ π α τ ο ύ σ α , σκεφτόμουνα: Β γ α ί ν ω από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ κ ι ακούω α κ ό μ η τα χάχανα τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν και του Φαρούκ. Αυτό θα κάνουν όλη ν ύ χ τ α : ο ένας θα ενθαρρύνει τον άλλο να τα β ρ ί σ κ ε ι όλα γ ε λ ο ί α , μ ε τ ά ο άλλος θα β ο η θ ή ­ σ ε ι τον πρώτο να β ρ ε ι κ ά τ ι καινούργιο γ ε λ ο ί ο , κι έ τ σ ι , κά­ τ ω από τ ο αμυδρό φως τ η ς λ ά μ π α ς , θα κάθονται ώρες, και θα βρίσκουν πως όλος ο κόσμος είναι ά δ ι κ ο ς , ανόητος και χαζός, και θα ξ ε χ ν ά ν ε τ ι ς δ ι κ έ ς τους α ν ο η σ ί ε ς . Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ ο Φαρούκ θα τ ε λ ε ι ώ ν ε ι τ ο μπουκάλι μ ε το ρακί, κι αν η Ν ι λ ­ γκιούν δ ε ν έ χ ε ι κ ο ι μ η θ ε ί α κ ό μ η , ο Φαρούκ θα τ η ς μ ι λ ά για τ η γυναίκα τ ο υ , που τ η ν ά φ η σ ε να του φ ύ γ ε ι , και πιθανόν, όταν γ υ ρ ί σ ω , προς τ ο τ έ λ ο ς τ η ς νύχτας, στο σ π ί τ ι , να τον βρω σουρωμένο στο τραπέζι* απορώ από ποιον παίρνει το δι­ καίωμα αυτός ο άνθρωπος, κ ά θ ε φορά που μου δίνει το αμά­ ξι τ ο υ , να μ ε π ι κ ά ρ ε ι . Αφού είσαι τόσο λ ο γ ι κ ό ς , τόσο έ ξ υ ­ π ν ο ς , γ ι α τ ί άφησες να σου φύγει η ωραία και λ ο γ ι κ ή γυναί­ κα σου; Κ ά θ ο ν τ α ι σ' έ ν α σ π ί τ ι π ο υ , αν τ ο π ο υ λ ή σ ε ι ς , τ ο ο ι κ ό π ε δ ο του αξίζει τουλάχιστον π έ ν τ ε ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α , όμως τ ρ ώ ν ε σε π ι ά τ α μ ε τ σ α κ ι σ μ έ ν ε ς τ ι ς ά κ ρ ε ς , μ ε παράταιρα πιρούνια και μαχαίρια, για α λ α τ ι έ ρ α χρησιμοποιούν ένα πα­ λιό μ π ο υ κ ά λ ι από φάρμακο, που ο νάνος έ χ ε ι τ ρ υ π ή σ ε ι το σ κ ο υ ρ ι α σ μ έ ν ο κ α π ά κ ι του μ' ένα καρφί, κι ε κ ε ί ν η η φουκα­ ριάρα η γ ι α γ ι ά , ε ν ε ν ή ν τ α π έ ν τ ε χρονών γυναίκα, τ ρ ώ ε ι και τα χύνει όλα π ά ν ω τ η ς , κ ι αυτοί τα ανέχονται όλα χωρίς να λ έ ν ε κ ο υ β έ ν τ α . Π ε ρ π α τ ώ ν τ α ς , έφτασα μ έ χ ρ ι τ ο σ π ί τ ι τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Ο π α τ έ ρ α ς κ ι η μ η τ έ ρ α τ η ς , σαν όλους τους υπα­ ν ά π τ υ κ τ ο υ ς πλούσιους και τους δύστυχους φτωχούς, παρα-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

κολουθούν τηλεόραση σαν να μην έχουν καμιά άλλη δια­ σκέδαση. Οι υπανάπτυκτοι, χαζοί πλούσιοι μας δεν ξέρουν να διασκεδάσουν! Κατέβηκα στην παραλία, ήταν όλοι εκεί, έλειπε μονάχα ο κηπουρός, που από το πρωί μέχρι το βρά­ δυ ποτίζει τον κήπο λες και του έχουν περάσει τη μάνικα σαν χειροπέδη. Κάθισα, άκουσα: «Τώρα τι κάνουμε, παιδιά;» «Σε λίγο, μόλις κοιμηθούν η μάνα μου κι ο πατέρας μου, μπορούμε ν' ανοίξουμε το βίντεο. «Τι λέτε, μωρέ, όλο το βράδυ εδώ θα είμαστε καρφωμέ­ νοι;» «Εγώ θέλω να χορέψω», είπε η Γκιουλνούρ, κι άρχισε να κουνιέται με το ρυθμό μιας φανταστικής μουσικής. «Εμείς θα παίξουμε πόκερ», είπε ο Φικρέτ. «Εγώ δεν παίζω». «Πάμε στην Τσάμλιτζα, να πιούμε τσάι!» «Πενήντα χιλιόμετρα για να πιούμε τσάι!» «Κι εγώ θέλω να χορέψω», είπε η Ζεϊνέπ. «Πάμε να δούμε καμιά τούρκικη ταινία, να γελάσουμε». «Άντε, κάπου να πάμε επιτέλους». Κοίταζα πώς αντανακλούσε στη γαληνεμένη θάλασσα το φως του φάρου που συνέχεια αναβόσβηνε στο αντικρινό νησί και, μυρίζοντας το άρωμα που ανάδιναν το αγιόκλημα και τα κορίτσια, βυθίστηκα στις σκέψεις. Σκέφτηκα ότι αγαπούσα την Τζεϊλάν μα κάποιο συναί­ σθημα ανεξήγητο με κρατούσε μακριά της: μέχρι τα ξημε­ ρώματα στο κρεβάτι μου σκεφτόμουνα πως θα 'πρεπε οπωσ­ δήποτε να της μιλήσω για τον εαυτό μου, μα ένιωθα ότι αυ­ τός ο εαυτός μου δεν υπήρξε ποτέ. Αυτό που λέω «ο εαυτός μου» ήταν σαν κουτιά μέσα σε κουτιά: σαν ο εαυτός μου να

184

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έκρυβε πάντα κάτι διαφορετικό. Αυτό το κάτι διαφορετι­ κ ό , τον π ρ α γ μ α τ ι κ ό εαυτό μου, ίσως κ ά π ο τ ε τον έ β ρ ι σ κ α , όμως, δυστυχώς, μέσα σε κ ά θ ε κουτί δεν έ β ρ ι σ κ α τον πραγ­ μ α τ ι κ ό Μ ε τ ί ν γ ι α να τον δ ε ί ξ ω σ τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , μα κάποιο καινούργιο κουτί που ε ί χ ε μ έ σ α έ ν α άλλο. Έ κ α ν α τ η ν ε ξ ή ς σ κ έ ψ η : Ο έρωτας σ π ρ ώ χ ν ε ι τον άνθρωπο σ τ η διπροσωπία, α ν τ ί θ ε τ α , ε γ ώ , ε π ε ι δ ή π ί σ τ ε υ α πως ήμουνα ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς , είχα τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως θα μπορούσα ν' α π α λ λ α γ ώ από τ ο συναίσθημα αυτό τ η ς διπροσωπίας. Α χ , να τ έ λ ε ι ω ν ε α υ τ ή η α ν α μ ο ν ή ! Α λ λ ά ήξερα ότι δ ε ν ήξερα καν τ ι ή τ α ν αυτό που π ε ρ ί μ ε ν α . Γ ι α να π α ρ η γ ο ρ η θ ώ , άρχισα να μ ε τ ρ ώ μια μια τ ι ς ι κ α ν ό τ η τ ε ς μου, μα ούτε αυτό μ ε π α ρ η γ ό ρ η σ ε . Μ ε τ ά , προχώρησα μ ε τους άλλους, που είχαν αποφασίσει κάπου να π ά μ ε . Μ π ή κ α μ ε στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , π ή γ α μ ε σ τ η ν ν τ ι σ κ ο τ έ κ του ξενοδοχείου* δεν ή τ α ν κανείς ε κ τ ό ς από δυοτ ρ ε ι ς χαζούς τ ο υ ρ ί σ τ ε ς . Η παρέα μου άρχισε να τους κοροϊ­ δ ε ύ ε ι . Α π ' ολόκληρο τον κ ό σ μ ο , αυτόν τ ο νωθρό, άψυχο τ ό ­ πο είχαν β ρ ε ι γ ι α δ ι α κ ο π έ ς . «Καθυστερημένοι Γερμανοί!» « Θ έ λ ω να γ λ ε ν τ ή σ ω , παιδιά, τ ι θα κ ά ν ο υ μ ε ; » Ά ρ χ ι σ α ν να χ ο ρ ε ύ ο υ ν χ ό ρ ε ψ α μ ε τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , μα δ ε ν έ γ ι ν ε τ ί π ο τ α . Μ ε ρ ώ τ η σ ε πόσο μας κάνουν 27 ε π ί 13 και 79 ε π ί 81 * τ η ς ε ί π α , γ έ λ α σ ε αδιάφορα* μ ε τ ά , σαν άρχισε η μου­ σ ι κ ή να παίζει γ ρ ή γ ο ρ α , ε ί π ε ότι έ π λ η τ τ ε και π ή γ ε και κά­ θ ι σ ε . Ε γ ώ α ν έ β η κ α π ά ν ω , πέρασα από ένα διάδρομο μ ε χα­ λιά και μ π ή κ α σ τ η ν α π ί σ τ ε υ τ α κ α θ α ρ ή τ ο υ α λ έ τ α κ ι όταν ε ί δ α τον εαυτό μου στον κ α θ ρ έ φ τ η , ε ί π α , κ ι όλα αυτά ε π ε ι ­ δ ή π ι σ τ ε ύ ω ότι αγαπώ μια κ ο π έ λ α , που να πάρει ο διάβολος, και σ ι χ ά θ η κ α τον εαυτό μου. Ο Α ϊ ν σ τ ά ι ν ο π ω σ δ ή π ο τ ε δ ε ν ή τ α ν σαν ε μ έ ν α στα δ ε κ α ο κ τ ώ τ ο υ . Σ ί γ ο υ ρ α τ ο ίδιο κ ι ο

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

185

Ροκφέλερ. Κατόπιν άρχισα να φαντάζομαι τον εαυτό μου πλούσιο: Με τα χρήματα που κερδίζω στην Αμερική, αγο­ ράζω στην Τουρκία μια εφημερίδα, μα δεν χρεοκοπώ, όπως όλοι οι βλάκες πλούσιοι μας, μια χαρά τα καταφέρνω με την έκδοση της εφημερίδας, ζω όπως ο πολίτης Κέιν, είμαι άνθρωπος-θρύλος, που να πάρει όμως, θα ήθελα να είμαι και πρόεδρος ποδοσφαιρικής ομάδας, της Φενερμπαχτσέ. Με­ τά σκέφτηκα πως, αν γίνω πλούσιος, θα ξεχάσω όλες αυτές τις ανοησίες και σιχάθηκα τους πλούσιους, μα η Τζεϊλάν μου είχε αναστατώσει το νου. Κατόπιν μύρισα το πουκάμι­ σο μου, εκεί που είχε βάλει το χέρι της όταν χορεύαμε, και βγήκα από την τουαλέτα. Στις σκάλες τούς συνάντησα. Πη­ γαίναμε, λέει, αλλού* μπήκαμε πάλι στο αμάξι. Στο ταμπλό της Άλφα Ρομέο του Φικρέτ υπήρχαν δια­ κόπτες, δείκτες ρυθμιστές, λαμπάκια που αναβόσβηναν θύ­ μιζε πιλοτήριο αεροπλάνου. Κοίταξα αφηρημένος. Πριν βγούμε στην εθνική οδό Ιστανμπούλ-Άγκυρας, μας στρί­ μωξε το αυτοκίνητο του Τουργκάν. Μετά, τα τρία αυτοκί­ νητα αποφάσισαν να κάνουν κόντρες, μέχρι τη διασταύρω­ ση του Γκιόζτεπε. Περάσαμε ανάμεσα από φορτηγά, λεω­ φορεία, κάτω από γέφυρες, από βενζινάδικα, εργοστάσια, πεζούς, από καφενεία, από ανθρώπους που κάθονταν στα μπαλκόνια τους, από εργάτες, απεργούς, πωλητές καρπου­ ζιών, από εστιατόρια. Ο Φικρέτ συνέχεια κορνάριζε, οι άλ­ λοι, ενθουσιασμένοι, ξεφώνιζαν, γελούσαν. Σε μια στροφή ο Φικρέτ ξαφνικά είδε κόκκινο, δεν φρέναρε, μπήκε με ορ­ μή σ' ένα στενό και πήγε να πέσει πάνω σ' ένα Αναντόλ, που κατάφερε να βρεθεί στην άκρη του δρόμου κι έτσι δεν συγκρούστηκαν. ((Χέστηκε ο φίλος, άσπρισε από το φόβο».

186

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Τους περάσαμε!» φώναξε η Τζεϊλάν, «τους περάσαμε όλους, πάτα γκάζι, Φικρέτ!» «Παιδιά, εγώ θέλω να διασκεδάσω, όχι να πεθάνω», εί­ πε η Ζεϊνέπ. «Θέλεις να διασκεδάσεις, είπες;» «Άλφα Ρομέο είναι αυτή, οφείλουμε να της αναγνωρί­ σουμε ορισμένα δικαιώματα!» «Χαλάλι της! Πάτα γκάζι, εγώ δεν δίνω πια σημασία σε τίποτα». «Τα Αναντόλ είναι αμάξια των κακομοίρηδων». Να δούμε τελικά τι θα γίνει, σκέφτηκα, μα δεν έγινε τί­ ποτα. Εμείς κερδίσαμε τον αγώνα, κατόπιν στρίψαμε στο Σουαντιγέ και βγήκαμε στη λεωφόρο Μπαγντάτ. Η λεω­ φόρος αυτή δεν υποκρίνεται, δεν προσποιείται, δεν κρύβει την ασχήμια της, γι' αυτό την αγαπώ. Θαρρείς, θέλει να μας πει πως η ζωή είναι μια αδιάκοπη υποκρισία. Σαν να βάζει πάνω σε κάθε πράγμα τη σφραγίδα του πλαστού! Αηδια­ στικά μάρμαρα στις πολυκατοικίες! Αηδιαστικά φωτεινά πανό! Αηδιαστικοί πολυέλαιοι! Ολοφώτιστα αηδιαστικά ζα­ χαροπλαστεία! Εμένα μου αρέσουν οι αηδίες που δεν κρύ­ βονται. Κι είμαι κι εγώ πλαστός, τι ευτυχία, όλοι είμαστε πλαστοί! Δεν γύρισα να κοιτάξω τις κοπέλες που κάνουν βόλτες στη λεωφόρο, μην τύχει και δω καμία ωραία και συ­ γκινηθώ. Αν είχα μια Μερσεντές, θα μπορούσα να πιάσω στα δίχτυα μου οποιαδήποτε απ' αυτές. Όμως σ' αγαπώ, Τζεϊλάν, είναι φορές μάλιστα που αγαπώ ακόμη και τη ζωή. Παρκάραμε τα αμάξια, μπήκαμε σε μια ντισκοτέκ. Στην είσοδο γράφει «Λέσχη», μα όποιος δίνει διακόσιες πενήντα λίρες μπαίνει. Τραγουδούσε ο Ντέμης Ρούσσος· χορέψαμε με την Τζεϊ-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

187

λάν, μα δεν μιλήσαμε καθόλου, τίποτα δεν είπαμε. Έπλητ­ τε, φαίνεται, ήταν πολύ αφηρημένη, πολύ θλιμμένη και, σαν να είχε στο μυαλό της κάτι άσχετο μ' εμένα, κοίταζε αφηρημένα σ' ένα σημείο στον ορίζοντα που δεν μπορούσε να δει, και τότε, δεν ξέρω γιατί, τη λυπήθηκα και σκέφτη­ κα ότι θα μπορούσα να την αγαπήσω πολύ. «Τι σκέφτεσαι;» ρώτησα. «Ποιος, εγώ; Τίποτα». Χορέψαμε λίγο ακόμη. Σαν να υπήρχε κάτι μεταξύ μας που θέλαμε να κρύψουμε και στην προσπάθεια μας να το κρύψουμε, αγκαλιαζόμασταν ασυναίσθητα. Ίσως βέβαια να ήταν κι η ιδέα μου. Σε λίγο σταμάτησε η μουσική, που ήταν κάτι περισσότερο από θλιβερή και σχεδόν προκαλούσε δά­ κρυα, κι άρχισε να παίζει κάτι γρήγορο, χαρούμενο- γέμισε η πίστα με νέους που καίγονταν από την επιθυμία να δια­ σκεδάσουν. Ανάμεσα τους κι η Τζεϊλάν, ενώ εγώ κάθισα κι άρχισα να παρακολουθώ αυτούς που χόρευαν. Πάνω τους πέφτανε χρωματιστά φώτα. Τρέμανε λυγί­ ζοντας τα πόδια τους και κουνούσαν το κεφάλι τους, σαν χαζές κότες. Βλάκες! Μπορούσα να ορκιστώ πως όλα αυτά δεν τα έκαναν γιατί γούσταραν, μα από ανάγκη να μιμηθούν ο ένας τον άλλο. Στριφογυρίζοντας έτσι στην πίστα, είχαν άραγε την εντύπωση πως χόρευαν; Γιατί οι παράξενες κι­ νήσεις τους, αν τις παρακολουθούσες δίχως ν' ακούς τη μου­ σική, έμοιαζαν ακόμη πιο παράξενες. Εγώ, όταν χορεύω, έχω συναίσθηση ότι κάνω κάτι ολότελα ανόητο, σκέφτομαι όμως πως, για να με συμπαθήσει η κοπέλα αυτή, πρέπει να υποστώ αυτή τη δοκιμασία, έτσι, ησυχάζω κι υποσυνείδη­ τα σκέφτομαι ότι συμμετέχω στις εκδηλώσεις τους, μα στην πραγματικότητα διαφωνώ ώσπου τελικά καταφέρνω και να

188

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ί μ α ι μαζί τους και να μ έ ν ω μακριά τ ο υ ς , κ ά τ ι που πολύ λί­ γ ο ι άνθρωποι το πετυχαίνουν. Χ ά ρ η κ α ! Κ ι έ π ε ι τ α από λ ί γ ο , γ ι α να μ η μ έ ν ω μόνος και σ κ ε φ τ ι κ ό ς , και γ ι α να μ η ν τους δώσω α φ ο ρ μ ή να λ έ ν ε ό τ ι π α ί ζ ω τ ο ν ο ν ε ι ρ ο π ό λ ο και τον α φ η ρ η μ έ ν ο , μ π ή κ α α ν ά μ ε σ α τους, και π ή ρ α κ ι ε γ ώ μέρος στον ανόητο χορό. Τ ε λ ι κ ά , δ ε ν χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε να ι δ ρ ώ σ ω . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο κ α θ ί σ α μ ε κ ι α μ έ σ ω ς άρχισαν να λ έ ν ε π ο λ λ ή ζ έ σ τ η , πολύς κόσμος, ίδρωσα πολύ, έ π λ η ξ α πολύ, δ ι α σ κ έ δ α σ α πολύ, π ο ­ λύ καλά, πολύ ά σ χ η μ α , όμως η δ υ ν α τ ή μ ο υ σ ι κ ή τούς έ κ α ν ε να βαριούνται και να μιλήσουν. Κ α τ ό π ι ν , η ατμόσφαιρα του κ έ ν τ ρ ο υ έ π α ψ ε να τους ικανοποιεί, π λ ή ξ α μ ε , ε ί π α ν ε , να φύ­ γ ο υ μ ε , ά ν τ ε να π ά μ ε κάπου αλλού, ά ν τ ε . Σ η κ ω θ ή κ α μ ε . Ο Φ ι κ ρ έ τ π λ ή ρ ω σ ε . Ο Β ε ν τ ά τ κι ε γ ώ θ ε ­ λ ή σ α μ ε να μ ο ι ρ α σ τ ο ύ μ ε τ ο ποσό ή , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , να δώσου­ μ ε τ ο μερίδιο μας, μα, όπως τ ο π ε ρ ι μ έ ν α μ ε , ο Φ ι κ ρ έ τ ο ύ τ ε να τ ο ακούσει δ ε ν ή θ ε λ ε . Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ ε ί δ α τους άλλους να χτυπούν τ ο τ ζ ά μ ι τ η ς BMW του Τουράν και να γ ε λ ο ύ ν π ή ­ γ α κ ι ε γ ώ να δω τ ι σ υ ν έ β α ι ν ε : η Χ ο υ λ γ ι ά κ ι ο Τουράν κοι­ μούνταν α γ κ α λ ι α σ μ έ ν ο ι στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου. Η Ζ ε ϊ ν έ π , σαν να ε ί χ ε σ υ γ κ ι ν η θ ε ί μ ε τ η σ κ έ ψ η μιας δ ι κ ή ς τ η ς α γ ά π η ς , γ έ λ α σ ε δυνατά μ ε ευτυχία και θαυμασμό. « Μ α δ ε ν β γ ή κ α ν καθόλου από τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο ! » ε ί π ε . Σ κ έ φ τ η κ α πως ένας νέος και μια νέα τ η ς η λ ι κ ί α ς μου θα μπορούσαν πια, σαν αληθινοί ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ι , ν' αγκαλιαστούν και να κοιμηθούν μαζί. Φ ύ γ α μ ε . Β γ α ί ν ο ν τ α ς σ τ η ν ε θ ν ι κ ή οδό Α γ κ ύ ρ α ς , τ ο αυ­ τ ο κ ί ν η τ ο του Τ ο υ ρ γ κ ά ι σ τ α μ ά τ η σ ε σ τ η γ ω ν ί α , μ π ρ ο σ τ ά σ' έναν καρπουζά. Κ α τ έ β η κ ε ο Τ ο υ ρ γ κ ά ι και κ ά τ ι ε ί π ε στον καρπουζά. Αυτός γ ύ ρ ι σ ε και κ ο ί τ α ξ ε τα τρία α υ τ ο κ ί ν η τ α .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

189

Σε λίγο ο Τουργκάι γυρνάει και λέει από το παράθυρο στον Φικρέτ: αΔεν δίνει, ορκίζεται πως δεν έχει». «Εμείς φταίμε», είπε ο Φικρέτ. «Ήρθαμε όλοι μαζί». «Δεν έχει;» ρώτησε η Γκιουλνούρ. «Τι θα κάνω τώρα;» «Αν θέλετε να πιείτε ποτό, μπορούμε να πάρουμε από κάπου». «Δεν γίνεται, δεν θέλω ποτό. Πάμε σε κανένα φαρμα­ κείο». «Τι θα πάρεις από το φαρμακείο;» «Οι άλλοι τι λένε;» ρώτησε ο Φικρέτ. Ο Τουργκάι πλησίασε το άλλο αυτοκίνητο. Σε λίγο γύ­ ρισε. «Προτείνουν να πάρουμε ποτό». Ξεκινήσαμε. Προτού φτάσουμε στο Μάλτεπε, είδαν ένα αυτοκίνητο με γερμανικές πινακίδες, η σχάρα του φορτω­ μένη βαλίτσες. Από το βάρος έγερνε στο πλάι. Τους άρεσε. «Και μάλιστα Μερσεντές!» φώναξε ο Φικρέτ. «Άντε, παιδιά». Με τα φώτα του έστειλε σήμα στο αυτοκίνητο του Τουρ­ γκάι, κατόπιν έκοψε ταχύτητα, έμεινε λιγάκι πίσω. Κοι­ τάζαμε με προσοχή: Η B M W του Τουργκάι προσπέρασε τη Μερσεντές, μα, αντί να πατήσει γκάζι και να φύγει, έκανε δεξιά και τη στρίμωξε στην άκρη του δρόμου* η Μερσε­ ντές, κορνάροντας, ταρακουνήθηκε, κατόπιν ο οδηγός, για να μη συγκρουστεί με την B M W του Τουργκάι, θέλοντας και μη, έριξε τη μια ρόδα του στο κράσπεδο. Μετά ο Τουρ­ γκάι πάτησε γκάζι και η B M W έφυγε. Η Μερσεντές βγή­ κε πάλι στο δρόμο. «Άντε, Φικρέτ, σειρά σου».

190

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

α'Οχι ακόμη. Λίγο να συνέλθει!» Στη Μερσεντές ήταν μονάχα ένα πρόσωπο. Ένας εργά­ της που γύριζε από τη Γερμανία, είπα μέσα μου, κι άλλο δεν θέλησα να σκεφτώ. «Παιδιά, μην κοιτάτε προς τα κει», είπε ο Φικρέτ. Κι αυτός, όπως κι ο Τουργκάι, προσπέρασε πρώτα τη Μερσεντές, κατόπιν έκανε δεξιά. Η Μερσεντές άρχισε να κορνάρει σαν τρελή, τα κορίτσια έβαλαν τα γέλια, μα φαί­ νεται πως φοβήθηκαν και λίγο. Ο Φικρέτ έκανε ακόμη λί­ γο δεξιά, και τότε ακούσαμε το «Γερμανό» να μας βρίζει, κάναμε όμως σαν να μην καταλάβαμε τίποτα. Κατόπιν η ρόδα του μετανάστη ξανάπεσε στο κράσπεδο και τα γέλια ξανάρχισαν. «Είδατε τη φάτσα του;» Πατήσαμε γκάζι και φύγαμε. Σε λίγο και το αυτοκίνητο του Βεντάτ έκανε το ίδιο, φαίνεται με επιτυχία, γιατί ακού­ σαμε το απελπισμένο κι οργισμένο κορνάρισμα της Μερ­ σεντές. Κατόπιν συναντηθήκαμε στο βενζινάδικο. Σβήσα­ νε τα φώτα, κρυφτήκανε, η Μερσεντές του μετανάστη πέ­ ρασε σιγά σιγά από μπροστά μας· όλοι χοροπηδούσαν και γελούσαν. «Κρίμα τον άνθρωπο, τον λυπήθηκα», είπε η Ζεϊνέπ. Ύστερα διηγήθηκαν πάλι ο ένας στον άλλο αυτό που εί­ χε συμβεί με ενθουσιασμό και χαρά, το ξαναδιηγήθηκαν, και σε λίγο άρχισαν να το ξαναδιηγούνται- εγώ έπληξα. Πή­ γα στην καντίνα, ζήτησα ένα μπουκάλι κρασί κι είπα να μου το ανοίξουν. «Είσαι από την Ιστανμπούλ;» ρώτησε ο ιδιοκτήτης. Το εσωτερικό της καντίνας ήταν φωτισμένο σαν βιτρίνα κοσμηματοπώλη. Δεν ξέρω γιατί, θέλησα να καθίσω λιγά-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

191

κι εκεί, ν' ακούσω από το μικρό ραδιόφωνο της καντίνας το τούρκικο τραγούδι που τραγουδούσε μια τραγουδίστρια, να ξεχάσω. Στο νου μου σκέψεις ανάκατες για τον έρωτα, την κακία, την αγάπη, την επιτυχία. «Ναι, από την Ιστανμπούλ». «Πού πάτε;» «Πουθενά. Κάνουμε βόλτες». Κούνησε με κατανόηση το κουρασμένο, νυσταγμένο κε­ φάλι του: «Αχά, με τα κορίτσια!» είπε. Κάτι πήγα να του πω, θαρρείς κάτι σπουδαίο, κι αυτός περίμενε σοβαρά να μ' ακούσει, μα οι δικοί μου άρχισαν να κορνάρουν. Έτρεξα, μπήκα στο αυτοκίνητο. Πού είσαι, ρε, μου είπαν, μας καθυστερείς. Εγώ είχα την εντύπωση πως το γλέντι τέλειωσε, δεν είχε τελειώσει όμως. Φύγαμε γρή­ γορα, και στο Πεντίκ ξανασυναντήσαμε το μετανάστη με τη Μερσεντές· ανέβαινε τον ανήφορο σιγά σιγά, σαν κου­ ρασμένο φορτηγό. Τούτη τη φορά, πρώτα τον προσπέρασε ο Τουργκάι, έσπρωξε τη Μερσεντές δεξιά, ο Βεντάτ την πλησίασε από τα δεξιά, κι εμείς πήγαμε από πίσω του, όπου να 'ναι θ' ακουμπούσαμε στον προφυλακτήρα. Έτσι που τη στριμώξαμε, μονάχα με μεγαλύτερη ταχύτητα από τη δική μας θα μπορούσε να ξεφύγει. Ύστερα από λίγο έκανε να ξε­ φύγει, μα δεν τα κατάφερε. Κορνάραμε συνέχεια, είχαμε ανάψει τα μεγάλα φώτα των αυτοκινήτων μας. Έπειτα ανοίξανε τα παράθυρα και βάλανε μουσική στη διαπασών, άπλωσαν τα χέρια τους κι άρχισαν να χτυπούν τις πόρτες τους, ξεφώνιζαν, έβγαλαν τα κεφάλια τους έξω από τα πα­ ράθυρα και τραγουδούσαν. Στριμωγμένη ανάμεσα μας και θορυβημένη, η Μερσεντές άρχισε με αγωνία κι αυτή να

192

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κορνάρει, έγινε μεγάλος σαματάς, δεν ξέρω πόσο δρόμο κά­ ναμε σαν τρελοί ανάμεσα στα σπίτια, στις συνοικίες, στα εργοστάσια. Στο τέλος ο μετανάστης σκέφτηκε να κόψει ταχύτητα* μαζεύτηκαν πίσω μας λεωφορεία, φορτηγά, και τότε αναγκαστήκαμε να τον χαιρετήσουμε για μια τελευ­ ταία φορά και να φύγουμε. Καθώς περνούσαμε από δίπλα του, γύρισα κι είδα το πρόσωπο του: ήταν σαν να μη μας έβλεπε πια. Τον είχαμε κάνει να ξεχάσει τη ζωή του, τις αναμνήσεις του, το μέλλον του. Δεν ήθελα να τον σκέφτομαι. Ήπια κρασί. Περάσαμε από τη στροφή του Τζενέτχισαρ δίχως να στα­ ματήσουμε. Αποφάσισαν να στριμώξουν ένα Αναντόλ, που μέσα ήταν ένα αστείο και ηλικιωμένο αντρόγυνο, μα γρή­ γορα αλλάξανε γνώμη. Περνώντας μπροστά από τα μπουρδέλα, μετά το βενζινάδικο, ο Φικρέτ κόρναρε, αναβόσβησε τα φώτα, μα κανείς δεν ρώτησε γιατί. «Να δείτε εγώ τι θα κάνω!» είπε σε λίγο η Τζεϊλάν. Γύρισα πίσω και κοίταξα* είδα την Τζεϊλάν να βγάζει τα πόδια της έξω από το παράθυρο. Είδα τα ψηλά πόδια της να κουνιούνται αργά, κάτω από τα φώτα των αυτοκινήτων που έρχονταν από πίσω, σαν πόδια επαγγελματία σε φωτισμέ­ νη ράμπα. Ήταν γυμνά, ηλιοκαμένα, και, για ν' αντιστα­ θούν στον αέρα, έκαναν μικρές κινήσεις πάνω-κάτω. Κα­ τόπιν η Γκιουλνούρ έπιασε την Τζεϊλάν απ' τους ώμους και την τράβηξε μέσα. «Είσαι μεθυσμένη». «Δεν είμαι μεθυσμένη», είπε η Τζεϊλάν. Έβαλε τα γέ­ λια, χαρούμενη. «Πόσο ήπια; Διασκεδάζω πολύ. Τι ωραία που είναι όλα!» Μετά όλοι σωπάσαμε. Ήταν σαν να πηγαίναμε από την

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

193

Ιστανμπούλ στην Άγκυρα, για μια δουλειά, περνώντας ανά­ μεσα από άθλιες συνοικίες, εργοστάσια, λιόδεντρα και κε­ ρασιές, σιωπηλοί, αδιάφοροι για τη μουσική που εξακολου­ θούσε να παίζει, προσπερνώντας τα φορτηγά και τα λεω­ φορεία και κορνάροντας αδιάφορα, ασυναίσθητα, κάθε φορά που προσπερνούσαμε ένα φορτηγό ή ένα λεωφορείο. Ο νους μου ήταν στην Τζεϊλάν, σκεφτόμουν πως θα την αγαπούσα μέχρι το τέλος της ζωής μου, μόνο και μόνο γι' αυτό που είχε κάνει. Μόλις περάσαμε το Χερεκέ, σταματήσαμε μπροστά σ' ένα βενζινάδικο* κατεβήκαμε από τα αυτοκίνητα. Πή­ ραμε από την καντίνα φτηνά κρασιά και σάντουιτς. Από ένα λεωφορείο είχαν κατέβει κουρασμένοι και τρομαγμένοι επιβάτες. Σταθήκαμε ανάμεσα τους και φάγαμε. Η Τζεϊλάν στην άκρη του δρόμου έτρωγε, κοιτάζοντας αφηρημένα, σαν να κοίταζε τρεχούμενο νερό, τα αυτοκίνητα που περνούσαν την κοίταζα και σκεφτόμουνα το μέλλον μου. Σε λίγο είδα τον Φικρέτ να την πλησιάζει σιγά σιγά μέ­ σα στο σκοτάδι. Της έδωσε ένα τσιγάρο, το άναψε. Άρχι­ σαν να κουβεντιάζουν: δεν ήταν μακριά μου, μα από το θό­ ρυβο των αμαξιών που πηγαινοέρχονταν δεν μπορούσα να τους ακούσω, κι όμως ήμουν πολύ περίεργος. Σε λίγο η πα­ ράξενη αυτή περιέργεια μετατράπηκε σε παράξενο φόβο. Κατάλαβα αμέσως πως, για να νικήσω το φόβο μου, έπρε­ πε να τους πλησιάσω* μα στο σκοτάδι, σαν εφιάλτης, μου ήρθε μια ταπεινή, μικρόψυχη νωχέλεια. Ωστόσο το αίσθη­ μα της ήττας, όπως όλα τα πράγματα, δεν κράτησε πολύ. Σε λίγο ξαναμπήκαμε στα αυτοκίνητα και, δίχως άλλη σκέ­ ψη, προχωρήσαμε μέσα στη νύχτα.

16

Όταν ο απαίσιος θόρυβος καλμάρει, όταν σταματά και το βουητό, που ολημερίς μας ζαλίζει, από την παραλία, τα σκά­ φη, τα παιδιά, τα τραγούδια, το ραδιόφωνο, τους μεθυσμέ­ νους, την τηλεόραση, τα αυτοκίνητα, όταν περνά και το τε­ λευταίο αυτοκίνητο μπροστά από την πόρτα του κήπου χα­ λώντας τον κόσμο, τότε σηκώνομαι σιγά σιγά από το κρεβάτι, στέκομαι πίσω από τα παντζούρια και κοιτάζω έξω: ψυχή δεν υπάρχει, όλοι, κουρασμένοι, έχουν πέσει να κοιμηθούνε. Μονάχα λίγο αεράκι, ο φλοίσβος της θάλασ­ σας, το θρόισμα των φύλλων στα δέντρα, κι όταν δεν υπάρ­ χουν κι αυτά, ένα τριζόνι, ένα σαστισμένο κοράκι, μπορεί κι ένα σκυλί. Τότε, σπρώχνω αργά τα παντζούρια, τα ανοίγω, ακούω όλα αυτά, αφουγκράζομαι τη σιωπή. Μετά σκέφτο­ μαι ότι έζησα ενενήντα χρόνια κι ανατριχιάζω. Ένα ελαφρό φύσημα μέσα από τα χόρτα, όπου πέφτει η σκιά μου, μου κρυώνει τα πόδια και με τρομάζει. Να γυρίσω άραγε και να κουκουλωθώ με το πάπλωμα μου; Μα στέκομαι εδώ για να νιώσω λίγο ακόμη την απόλυτη ησυχία. Θαρρείς κάτι περι­ μένω να γίνει, κάποιον περιμένω να συναντήσω, κάτι και-

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

νούργιο περιμένω να μου δείξει ο κόσμος, περιμένω, περι­ μένω και κατόπιν κλείνω τα παντζούρια, γυρίζω στο κρε­ βάτι μου, κάθομαι στην άκρη, ακούω το τικ-τακ του ρολο­ γιού, που δείχνει μία και είκοσι, και σκέφτομαι: Και σ' αυ­ τό έπεσε έξω ο Σελαχατίν, ναι, δεν υπάρχει τίποτα το και­ νούργιο, τίποτα! Κάθε μέρα γεννιέται ένας καινούργιος κόσμος, Φατμά, μου έλεγε κάθε πρωί ο Σελαχατίν, ο κόσμος ξαναγεννιέται κάθε πρωί για μας, αυτό δεν ξέρεις πόσο με συγκινεί, κά­ ποτε ξυπνώ προτού ακόμη ξημερώσει και σκέφτομαι ότι σε λίγο θα βγει ο ήλιος, ότι όλα θα είναι καινούργια, ότι μαζί τους θ' ανανεωθώ κι εγώ και θα δω πράγματα που δεν έχω ξαναδεί, ότι θα διαβάσω γι' αυτά και θα μάθω, κι όταν μά­ θω θα δω από την αρχή όσα έχω ήδη δει, κι όταν τα σκέ­ φτομαι όλα αυτά, Φατμά, συγκινούμαι τόσο πολύ που θέλω να πεταχτώ από το κρεβάτι μου, να βγω στον κήπο, να τρέ­ ξω, να δω πώς βγαίνει ο ήλιος, πώς ζωντανεύουν κι αρχί­ ζουν να κινούνται και ν' αλλάζουν τα φυτά και τα ζουζούνια όταν βγαίνει ο ήλιος, μετά να τρέξω αμέσως πάνω, και να τα γράψω όλα αυτά, Φατμά, εσύ γιατί δεν νιώθεις έτσι, για­ τί δεν μιλάς, τι σκέφτεσαι; Κοίτα, Φατμά, κοίτα, βλέπεις αυτό το σκουληκάκι, το βλέπεις, μια μέρα θα γίνει πετα­ λούδα και θα πετάξει! Αχ, ο άνθρωπος απλώς πρέπει να γράφει αυτά που βλέπει και τις εμπειρίες του, τότε κι εγώ θα μπορούσα να γίνω επιστήμονας, σαν εκείνους, τους Ευ­ ρωπαίους, σαν τον Δαρβίνο, φοβερός τύπος, Φατμά, όμως, τι κρίμα, σ' αυτή τη μαλθακή Ανατολή τίποτα δεν είναι δυ­ νατό, όμως ναι, Φατμά, είναι δυνατόν αφού έχω κι εγώ μά­ τια, έχω χέρια για να κάνω παρατηρήσεις και πειράματα, και, δόξα τω Θεώ, έχω ένα μυαλό που λειτουργεί καλύτερα

196

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

από τα μυαλά όλων σ' αυτή τη χώρα: Φατμά, είδες που άν­ θισαν οι ροδακινιές, γιατί μυρίζουν έτσι λες, τι είναι μυρω­ διά, τι είναι αυτό που μας δίνει η αίσθηση της όσφρησης, πρόσεξες πόσο γρήγορα ωριμάζει το σύκο, πώς συνεννοού­ νται τα μυρμήγκια, πρόσεξες καθόλου, Φατμά, πώς φου­ σκώνει η θάλασσα πριν από το νοτιά και πώς πέφτει πριν από το βοριά, ο άνθρωπος πρέπει πάντα να προσέχει, να παρατηρεί, γιατί έτσι μονάχα πάει μπροστά η επιστήμη, και μονάχα έτσι μπορούμε ν' αναπτύξουμε τις πνευματικές μας ικανότητες, διαφορετικά, θα γίνουμε σαν αυτούς που μισοκοιμούνται στα καφενεία σαν τα πρόβατα, αχ, έλεγε, κι όταν άρχιζαν οι βροντές πριν από τη βροχή, ο διάβολος έφευγε σαν αστραπή από το δωμάτιο του και πηδώντας δυο δυο τα σκαλοπάτια έβγαινε στον κήπο, ξάπλωνε ανάσκελα στο χώμα και, μέχρι που να γίνει μούσκεμα, κοίταζε, κοί­ ταζε τα σύννεφα. Ένιωθα ότι έψαχνε να βρει μια δικαιολο­ γία για να γράψει για τα σύννεφα, γιατί μου έλεγε: Όταν μάθουν όλοι ότι κάθε πράγμα έχει τη δική του αιτία, δεν θα μείνει τόπος στο νου τους για το Θεό, γιατί θα νιώσουν ότι το λουλούδι που ανθίζει, το αυγό που κάνει η κότα, η άμπω­ τη κι οι παλίρροιες, η βροντή κι η βροχή δεν είναι Θεού θε­ λήματα μα φυσικά φαινόμενα, όπως θα τα γράψω εγώ στην εγκυκλοπαίδεια μου. Και τότε θα καταλάβουν ότι κάθε πράγμα δημιουργεί άλλα πράγματα κι ότι ο Θεός δεν είναι σε θέση να κάνει τίποτα. Κι αν ακόμη είναι εκεί που είναι, θα δουν ότι όλα αυτά που μπορούσε να κάνει τα έχει ανα­ λάβει η επιστήμη μας κι εκείνος κάθεται και τα κοιτάζει. Πες μου, Φατμά, μπορεί να λέγεται Θεός αυτός που μονά­ χα γύρω του κοιτάζει και δεν έχει καμιά δύναμη; Δεν μι­ λάς, βλέπω, επειδή κι εσύ καταλαβαίνεις πως Θεός δεν

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

197

υπάρχει. Αν κάποια μέρα, όπως εσύ, διαβάσουν και νιώσουν κι αυτοί αυτά που γράφω, ξέρεις τι θα γίνει; Μ' ακούς, Φα­ τμά; Όχι, δεν σ' ακούω, Σελαχατίν, μα αυτός δεν μιλούσε για να τον ακούω εγώ: Αν καταλάβουν ότι τίποτα δεν είναι σε θέση να κάνει ο Θεός, θα δουν ότι τα πάντα είναι στα δικά τους χέρια. Τι θα κάνουν, Φατμά, όταν καταλάβουν ότι ο φόβος και η τόλμη, το έγκλημα κι η τιμωρία, η νωθρότητα κι η κίνηση, το καλό και το κακό είναι στα χέρια τους; Τα λέει όλα αυτά και, σαν να μην κάθεται στο τραπέζι, μπρο­ στά στα μπουκάλια, μα στο γραφείο του, σηκώνεται αμέ­ σως κι αρχίζει να βηματίζει φωνάζοντας: Και τότε, θα πά­ θουν αυτό που είχα πάθει εγώ στα πρώτα μου χρόνια, θα τρομάξουν, θα λυθούν τα γόνατα τους, θα δυσκολευτούν να πιστέψουν όσα είναι σε θέση να σκεφτούν, θα τρομοκρατη­ θούν με τη σκέψη αυτών που σκέφτονται, θα νιώσουν ένο­ χοι, θα τρέμουν τα φυλλοκάρδια τους, και τότε λοιπόν θα θυμώσουν μαζί μου που δημιούργησα αυτή την κατάσταση, μα, επειδή δεν θα τους μένει άλλη διέξοδος, προκειμένου ν' απαλλαγούν από το άγχος αυτό, θα τρέξουν, ναι, θα τρέξουν σ' εμένα, στα βιβλία μου, στη σαρανταοκτάτομη εγκυκλο­ παίδεια μου, και θα νιώσουν πως αυτό που λέγεται Θεός εί­ ναι πια στους τόμους μου, είμαι εγώ, Φατμά. Ναι, εγώ, ο γιατρός Σελαχατίν, γιατί τον εικοστό αιώνα να μην πάρω τη θέση του και γίνω ο καινούργιος Θεός όλων των μου­ σουλμάνων; Γιατί Θεός μας πια είναι η επιστήμη, ακούς, Φατμά; Όχι! Γιατί σκέφτομαι πως είναι αμαρτία ακόμη και να σ' ακούω, γιατί έφαγα τις πατάτες με κιμά και τα άνοστα πράσα που μαγείρεψε ο Ρετζέπ, έβαλα στο πιάτο μου ασου-

198

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρέ κι αποσύρθηκα στο διπλανό μικρό και κρύο δωμάτιο. Κά­ θομαι εκεί, ενώνω τα πόδια μου για να μην κρυώνουν και με το κουταλάκι μου τρώω σιγά σιγά τον ασουρέ μου: με­ ρικά σπόρια ροδιού, φασόλια, ρεβίθια, ξερά σύκα, καλαμπό­ κι, ξερές μαύρες σταφίδες, φιστίκια και πάνω τους λίγο αν­ θόνερο, τι νόστιμο, τι ωραίο! Δεν με παίρνει ο ύπνος. Σηκώθηκα από την άκρη του κρεβατιού. Θέλω ασουρέ. Πάω και κάθομαι στο τραπέζι. Πάνω του ένα μπουκάλι κολόνια, δεν είναι από γυαλί, μα το περιεχόμενο διακρίνεται. Μόλις το πρωτοείδα χτες το με­ σημέρι, το πήρα για γυαλί, μα, όταν το άγγιξα με το χέρι μου, σιχάθηκα, τι είναι αυτό, είπα, δεν είχε γυάλινο μπου­ κάλι, γιαγιάκα μου, είπε η Νιλγκιούν, και, δίχως να δώσουν σημασία στα λόγια μου, τρίψανε τους καρπούς των χεριών μου. Αυτό που τρέχει από το πλαστικό, εσάς μπορεί να σας αναζωογονεί, εμένα όμως όχι. Δεν το 'πα, γιατί δεν θα με καταλάβαιναν. Η δική σας νεκρή καρδιά είναι πλαστική και σε αποσύνθεση! Αν τους το 'λεγα αυτό, μπορεί να βάζανε τα γέλια. Θα γελάσουν βέβαια: Τι παράξενοι που είναι αυτοί οι ηλι­ κιωμένοι, γελάνε* πώς είστε, γιαγιά, γελάνε* ξέρετε τι εί­ ναι τηλεόραση, γελάνε* γιατί δεν έρχεστε κάτω να καθίσε­ τε μαζί μας, γελάνε* τι ωραία που είναι η ραπτομηχανή σας, γελάνε* έχει και πεντάλ, γελάνε* όταν κοιμάστε γιατί παίρ­ νετε και το μπαστούνι σας στο κρεβάτι, γελάνε* να σας πά­ με μια βόλτα με το αυτοκίνητο, γιαγιά, γελάνε* τι ωραία που είναι τα κεντήματα της νυχτικιάς σας, γελάνε* στις εκλογές γιατί δεν ψηφίσατε, γελάνε* γιατί ψάχνετε όλη την ώρα στην ντουλάπα σας, γελάνε* αν τους πω, γιατί όταν με βλέπετε γελάτε, πάλι θα γελάσουν, θα γελάσουν, όμως θα

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

199

πουν, μα δεν γ ε λ ά μ ε , γ ι α γ ι ά , και ξανά θα γελάσουν. Ί σ ω ς γ ι α τ ί ο π α τ έ ρ α ς κ ι ο παππούς τους κ λ α ί γ α ν ε σ' όλη τους τ η ζ ω ή . Π ι κ ρ ά θ η κ ε η καρδιά μου α π ' όλα αυτά. Ν α ξυπνήσω άραγε τον τζουτζέ και να του ζ η τ ή σ ω ασουρ έ ; Θα μπορούσα να χ τ υ π ή σ ω μ ε τ ο μπαστούνι μου το πά­ τ ω μ α και να φωνάξω, ξύπνα, τ ζ ο υ τ ζ έ , πώς γ ί ν ε τ α ι , κυρία, τ έ τ ο ι α ώρα, θα π ε ι , και μ ά λ ι σ τ α τ έ τ ο ι α ε π ο χ ή ; Μ η ν το σ κ έ ­ φ τ ε σ τ ε , κυρία, κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ήσυχα ήσυχα κ ι αύριο τ ο πρωί ε γ ώ . . . Αν δεν κ ά ν ε ι ς αυτό που θ έ λ ω , τ ό τ ε γ ι α τ ί είσαι ε δ ώ ; Ξ ε κ ο υ μ π ί σ ο υ ! Θα τ ρ έ ξ ε ι α μ έ σ ω ς σ' αυτούς: Η γ ι α γ ι ά σας μ ε βασανίζει παιδιά, πολύ! Κ α ι τ ό τ ε τ ι κ ά θ ε σ α ι , γ ι α τ ί είναι ε δ ώ α κ ό μ η ο τζουτζές και δ ε ν ξ ε κ ο υ μ π ί σ τ η κ ε όπως ο α δ ε λ ­ φός τ ο υ ; Ε π ε ι δ ή , κυρία, τ ο ξ έ ρ ε τ ε κι ε σ ε ί ς πολύ καλά ότι ο μ α κ α ρ ί τ η ς ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς μας ε ί π ε , π ά ρ τ ε αυτά τα χ ρ ή ­ ματα, Ρ ε τ ζ έ π και Ι σ μ α ή λ , να ζ ή σ ε τ ε όπως θ έ λ ε τ ε , ε γ ώ βα­ ρ έ θ η κ α να έ χ ω τ ύ ψ ε ι ς γ ι α τ ι ς ε ν ο χ έ ς και τ ι ς α μ α ρ τ ί ε ς τ η ς μ η τ έ ρ α ς και του π α τ έ ρ α μ ο υ , και τ ό τ ε ο τ ε τ ρ α π έ ρ α τ ο ς ο Ι σ μ α ή λ , να 'σαι καλά, α δ ε λ φ έ μου, ε ν τ ά ξ ε ι , ε ί π ε , π ή ρ ε τα χ ρ ή μ α τ α κι αγόρασε τ ο οικόπεδο σ τ η ν ανηφόρα, κι έ χ τ ι σ ε ε κ ε ί τ ο σ π ί τ ι τ ο υ , αυτό που ε ί δ α τ ε π η γ α ί ν ο ν τ α ς χ τ ε ς στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο , γ ι α τ ί τώρα κ ά ν ε τ ε τ η ν α ν ί δ ε η , κυρία, ε σ ε ί ς δεν ε ί σ τ ε μ ή π ω ς που τον ένα μας τον α φ ή σ α τ ε κουτσό και τον ά λ λ ο τον κ ά ν α τ ε ν ά ν ο ; Σ ώ π α ! Ξ α φ ν ι κ ά , τ ρ ό μ α ξ α ! Όλους τους ξ ε γ ε λ ά ε ι . Ο γιος μου, ο Ν τ ο γ ά ν , ή τ α ν ένας ά γ ­ γ ε λ ο ς * τ ι του ε ί π α τ ε , τον ξ ε γ ε λ ά σ α τ ε , μ π α σ τ α ρ δ ά κ ι α , και του π ή ρ α τ ε τα λ ε φ τ ά του* αλλά κ ι ε σ ύ , παιδί μου, δ ε ν πρό­ κ ε ι τ α ι να ξαναπάρεις τ ί π ο τ ε από μ έ ν α : Έ λ α , αν θ ε ς , ρίξε μια ματιά στην κ α σ ε τ ί ν α μου, δ ε ν έ μ ε ι ν ε τ ί π ο τ α μ έ σ α , φυ­ σικά εξαιτίας του μ ε θ ύ σ τ α κ α του π α τ έ ρ α σου* μάνα, μ η λ ε ς βαριές κ ο υ β έ ν τ ε ς γ ι α τον π α τ έ ρ α μου, στο διάβολο και τα

200

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χρήματα και τα κοσμήματα σου, αιτία όλων των κακών εί­ ναι φυσικά τα χρήματα* δώσ' μου την κασετίνα, θα την πε­ τάξω στη θάλασσα, όχι, μητέρα, τη θέλω για πράγματα χρήσιμα, ξέρεις, γράφω γράμματα, γνωρίζω τον υπουργό Γεωργίας, ήμασταν συμμαθητές, ήταν μια τάξη μικρότε­ ρος μου, ετοιμάζω σχέδια νόμου, σου ορκίζομαι, μητέρα, τούτη τη φορά θα τα καταφέρω, εντάξει, εντάξει, κράτα την κασετίνα σου, είναι δική σου, κράτησε τη, δεν τη θέλω, μα μη μ' εμποδίζεις να πίνω. Σηκώθηκα από το τραπέζι, πή­ γα στην ντουλάπα, έβγαλα το κλειδί, την άνοιξα, ένιωσα τη μυρωδιά της. Την είχα βάλει στο δεύτερο συρτάρι. Άνοι­ ξα το δεύτερο συρτάρι: νά τη, εδώ είναι. Τη μύρισα δίχως να την ανοίξω* την άνοιξα, ξαναμύρισα την άδεια κασετίνα και θυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια. Στην Ιστανμπούλ έχει έρθει η άνοιξη* εγώ είμαι νέα κο­ πέλα, δεκατεσσάρων χρονών, αύριο το απόγευμα θα πάμε βόλτα. Πού θα πάτε; Θα πάμε στο σπίτι του Σουκρού πα­ σά, πατέρα. Διασκεδάζω πολύ με τις κόρες του, την Τουρκιάν, τη Σουκράν, τη Νιγκιάν, όλο γελάμε, παίζουν πιάνο, θέατρο, απαγγέλλουν ποιήματα, καμιά φορά μου διαβάζουν και μεταφρασμένα μυθιστορήματα. Τις αγαπώ πολύ. Κα­ λά, μπράβο, μα τώρα είναι πολύ αργά, πρέπει να κοιμηθείς, Φατμά. Καλά, θα κοιμηθώ, θα σκέφτομαι ότι αύριο θα πά­ με στο σπίτι τους, και θα κοιμηθώ. Ο πατέρας μου κλείνει την πόρτα, ο αέρας από το κλείσιμο της πόρτας μου φέρνει τη μυρωδιά του πατέρα μου, εγώ στο κρεβάτι μου σκέφτο­ μαι τις φίλες μου και κοιμάμαι, αύριο στο προσκεφάλι μου θα βρω την όμορφη μέρα: σαν τη μυρωδιά από την κασετί­ να μου, όμως ξαφνικά τινάζομαι: Φτάνει πια, ανόητη κα­ σετίνα* ξέρω καλά τι είναι η ζωή. Η ζωή μπαίνει μέσα σου,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

201

σε κατακαίει παντού, αχ, Θεέ μου, σε κατακομματιάζει, ανόητο κορίτσι! Ξαφνικά εκνευρίστηκα τόσο πολύ, που πα­ ραλίγο να πετάξω την κασετίνα μου, μα συγκρατήθηκα: Πώς θα μπορέσω μετά να διαιρέσω το χρόνο; Κρύψ' την, κρύψ' την, πάλι θα 'ρθει η ώρα της. Τούτη τη φορά την έκρυψα στο τρίτο συρτάρι, έκλεισα την ντουλάπα, την κλεί­ δωσα άραγε, να κοιτάξω άλλη μια φορά, ναι, την κλείδωσα. Κατόπιν πήγα και ξάπλωσα. Πάνω από το κρεβάτι μου, το ταβάνι. Ξέρω καλά γιατί δεν θα μπορώ να κοιμηθώ. Το τα­ βάνι είναι πράσινο. Γιατί το τελευταίο αυτοκίνητο μετά το τελευταίο αυτοκίνητο δεν έχει έρθει ακόμη. Μα η πράσι­ νη μπογιά έχει σκάσει από παντού, Από κάτω βγαίνει κί­ τρινη. Όταν έρχεται εκείνος, ακούω τα βήματα του, μετά καταλαβαίνω ότι κοιμήθηκε. Από κάτω φαίνεται ένα κί­ τρινο χρώμα. Όταν νιώσω ότι έχει έρθει, πιστεύω πως όλος ο κόσμος είναι δικός μου, και κοιμούμαι βαθιά κάτω από το κίτρινο χρώμα που βγαίνει κάτω από το πράσινο. Αδύνατον όμως να κοιμηθώ, σκέφτομαι ολοένα τα χρώματα, τη μέρα που ανακάλυψε το μυστικό των χρωμάτων. Το μυστικό της ζωγραφικής και των χρωμάτων είναι πο­ λύ απλό, Φατμά, μου είπε μια μέρα ο Σελαχατίν. Μου έδει­ ξε το στεφάνι με τα επτά χρώματα που είχε βάλει στην πί­ σω ρόδα του ποδηλάτου του Ντογάν. Γύρισε ανάποδα το ποδήλατο. Βλέπεις, Φατμά, εδώ είναι επτά χρώματα, πρό­ σεξε τώρα να δεις τι θα γίνουν αυτά τα επτά χρώματα. Γύ­ ρισε δυνατά τη ρόδα του ποδηλάτου, τα χρώματα ενώθη­ καν κι έγιναν ένα άσπρο, εγώ τα 'χασα, τρόμαξα, αυτός έβα­ λε τα γέλια κι έτρεξε πέρα-δώθε στο δωμάτιο. Το βράδυ, στο φαγητό, μου εξήγησε περήφανα: Φατμά, γράφω μονά­ χα ό,τι βλέπω, αυτή είναι η αρχή μου: κάτι που δεν μπορεί

202

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ν' αποδειχτεί με πείραμα δεν μπαίνει στην εγκυκλοπαίδεια μου! Όμως μετά ξέχασε όσα είχε πει γι' αυτή την αρχή του, γιατί σκέφτηκε πως η ζωή είναι σύντομη κι η εγκυκλοπαί­ δεια του μεγάλη* λίγα χρόνια πριν ανακαλύψει το θάνατο έγινε αυτό: Κανείς δεν μπορεί να έχει τον καιρό να κάνει όλα τα πειράματα που θέλει, Φατμά, έλεγε, το εργαστήριο που έφτιαξα στο πλυσταριό ήταν απλώς μια νεανική επιθυ­ μία, αυτός που θα ξεσηκωθεί ν' αποδείξει την ορθότητα του θησαυρού των γνώσεων που βρήκαν οι Δυτικοί θα πρέπει να 'ναι ή βλάκας ή ξιπασμένος· σαν να είχε μαντέψει ότι έλεγα μέσα μου, είσαι κι από τα δύο, Σελαχατίν. Και τότε εκνευριζότανε κι έβαζε τις φωνές. Ούτε ο μεγάλος Ντιντερό δεν κατάφερε να συμπληρώσει την εγκυκλοπαίδεια του σε δεκαεφτά χρόνια, Φατμά, επειδή ήταν ξιπασμένος, ποιος ο λόγος να τα βάλεις με τον Βολταίρο και τον Ρουσό, ανόη­ τε άνθρωπε, γιατί κι αυτοί ήταν μεγάλοι, τουλάχιστον όσο εκείνος, αν ο άνθρωπος δεν παραδεχτεί ότι κάποιοι μεγά­ λοι πριν από τον ίδιο σκέφτηκαν κι ανακάλυψαν ορισμένα πράγματα, είναι καταδικασμένα όλα να μείνουν μισά. Εγώ είμαι μετριόφρων, παραδέχομαι πως οι Ευρωπαίοι πριν από μας τα έχουν βρει όλα, με όλες τους τις λεπτομέρειες. Δεν είναι ανόητο να ξεσηκωθείς να ερευνήσεις και ν' ανακαλύ­ ψεις τα ίδια πράγματα; Για να καταλάβω ότι ένα κυβικό εκατοστόμετρο χρυσού ζυγίζει 19,3 γραμμάρια κι ότι μ' αυ­ τό μπορείς ν' αγοράσεις τα πάντα, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, δεν είναι ανάγκη, Φατμά, να πάρω μια ζυγαριά και ν' αρχίσω να ζυγίζω, ούτε να γεμίσω τις τσέπες μου με χρυσό και να τρέξω να βρω όλους τους ανέντιμους που ασχολούνται με αυτά στην Ιστανμπούλ. Οι αλήθειες μο­ νάχα μια φορά ανακαλύπτονται, Φατμά: ο ουρανός και στη

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

203

Γαλλία είναι γαλανός, οι συκιές και στη Νέα Τόρκη δίνουν καρπό τον Αύγουστο, οι κότες γεννούν και στην Κίνα με τον ίδιο τρόπο αυγά, η ατμομηχανή είναι και στο Αονδίνο κινητήρια δύναμη όπως και σ' εμάς, στο Παρίσι δεν υπάρ­ χει Θεός όπως δεν υπάρχει ούτε σ' εμάς, οι άνθρωποι πα­ ντού είναι ίσοι, παντού και πάντα το καλύτερο πολίτευμα εί­ ναι η δημοκρατία κι αρχή όλων είναι η επιστήμη. Από τη στιγμή που έφτασε σ' αυτό το συμπέρασμα ο Σελαχατίν, έπαψε να τρέχει στην Γκέμπζε, να πηγαίνει στα σιδεράδι­ κα για να του φτιάχνουν παράξενα εργαλεία, δεν με παρα­ καλούσε πια να του δώσω χρήματα για όλα αυτά ούτε κα­ λούσε τον εβραίο, δεν τον απασχολούσαν πια τα συγκοινωνούντα δοχεία που κατασκεύαζε με μπουριά της σόμπας, ούτε γύριζε σαν τους τρελούς, που για να βρούνε λίγη γα­ λήνη κοιτάνε το νερό της δεξαμενής στην αυλή του φρενο­ κομείου, ούτε, για να εξηγήσει τον ηλεκτρισμό, πετούσε πια χαρταετούς που πέφτανε μούσκεμα από τη βροχή κάτω σαν ζυμάρι, ούτε ασχολούνταν με φακούς, με τζάμια, με χω­ νιά, με μπουριά που βγάζανε καπνούς, με χρωματιστά μπου­ κάλια, με κιάλια: Πολλά σου ζήτησα να ξοδέψεις, Φατμά, για τις ανοησίες που έφτιαχνα στο πλυσταριό, είχες δίκιο όταν έλεγες πως ήταν παιδιαρίσματα, συμπάθα με, η σκέ­ ψη ότι θα συμβάλουμε στην ανάπτυξη της επιστήμης με το ερασιτεχνικό εκείνο εργαστήριο που θα φτιάχναμε στο σπί­ τι μας δεν ήταν μονάχα νεανική τρέλα μα και άγνοια του μεγαλείου της επιστήμης, πάρε αυτό το κλειδί, και πάρτε τα όλα εκείνα μαζί με τον Ρετζέπ, και θέλετε πετάξτε τα στη θάλασσα, θέλετε πουλήστε τα, κάντε τα ό,τι θέλετε. Πάρτε ακόμη και τούτες τις πινακίδες, τη συλλογή μου από έντομα, τους σκελετούς των ψαριών, τα ξεραμένα λουλού-

204

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

δια και φύλλα, τον ψόφιο ποντικό, τη νυχτερίδα, το φίδι, το βάτραχο που έχω μέσα σε φάρμακο* έλα, κράτα αυτές τις γυάλες, Φατμά, Θεέ μου, γιατί σιχαίνεσαι, τι φοβάσαι, κα­ λά, καλά, φώναξε τον Ρετζέπ, θέλω τώρα αμέσως ν' απαλ­ λαγώ απ' όλες αυτές τις ανοησίες, καθώς βλέπεις, δεν έχει μείνει χώρος για τα βιβλία μου, καλά είναι έτσι, γιατί είναι βλακεία να πιστεύουμε ότι εμείς εδώ στην Ανατολή είμαστε σε θέση να κάνουμε εφευρέσεις. Αυτοί έχουν βρει τα πά­ ντα, δεν έχουμε τίποτα να προσθέσουμε. Και τώρα πρόσε­ ξε αυτή την κουβέντα: Κάτω από τον ήλιο, τίποτα και­ νούργιο δεν υπάρχει! Βλέπεις, Φατμά, ούτε κι η κουβέντα αυτή είναι νέα, κι αυτήν, διάβολε, απ' αυτούς τη μάθαμε, με καταλαβαίνεις, δεν μου μένει πια καιρός, ξέρω πως όλο αυτό το υλικό δεν θα μπορέσω να το χωρέσω μέσα σε σα­ ράντα οκτώ τόμους, θα χρειαστώ πενήντα τέσσερις τόμους, όμως ανυπομονώ να χαρίσω το έργο μου στις μάζες. Πόσο εξαντλητικό είναι να γράψει κανείς ένα πραγματικό έργο! Ξέρω ακόμη, Φατμά, ότι δεν έχω το δικαίωμα να μικρύνω την εργασία μου, γιατί εμένα δεν μου φτάνει να είμαι σαν τους ανόητους που αρκούνται να χωρέσουν την άκρη μιας αλήθειας, σε εκατοντασέλιδα βιβλιαράκια, ναι, Φατμά, πά­ ρε τα φυλλάδια του Αμπντουλάχ Τζεβντέτ, θα δεις πόσο ρηχός είναι, τι κοινοτοπίες μας σερβίρει, αυτή είναι η αλή­ θεια, εξάλλου έχει παρερμηνεύσει τον Ντε Πασέ, δεν διά­ βασε ποτέ τον Μπονσάνς, χρησιμοποιεί λάθος τη λέξη fraternite, μα από πού ν' αρχίσεις και πού να τελειώσεις, ποια από τα λάθη τους να διορθώσεις, κι αν ακόμη το κά­ νεις, ποιος θα σε καταλάβει, γιατί για να καταλάβει ο λαός μας πρέπει όλα να τα λες απλά, ξέρεις πόσο δυσκολεύομαι να εξηγήσω τις επιστημονικές ανακαλύψεις, συχνά προ-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

205

σθέτω στα κείμενα μου παροιμίες και γνωμικά για να κα­ ταλάβουν τα ζώα... θυμάμαι τον Σελαχατίν να φωνάζει, όταν, ξαφνικά, άκουσα το βουητό του τελευταίου αυτοκι­ νήτου. Σταμάτησε μπρος στην πόρτα του κήπου. Η μηχανή του εξακολουθούσε να μουγκρίζει, όταν άνοιξαν την πόρτα άκου­ σα: Θεέ μου, τι παράξενη μουσική, πόσο χυδαία! Έπειτα μιλήσανε, τους άκουσα. «Αύριο το πρωί θα συναντηθούμε στο σπίτι της Τζεϊλάν, εντάξει; φώναξε κάποιος. «Εντάξει!» είπε ο Μετίν. Κατόπιν το αυτοκίνητο ξεμάκρυνε, συνεχίζοντας να μου­ γκρίζει. Ο Μετίν πέρασε από τον κήπο, άνοιξε την πόρτα της κουζίνας, μπήκε μέσα, ανέβηκε τα πέντε σκαλοπάτια και βρέθηκε στην τραπεζαρία, όπως την έλεγε ο Σελαχα­ τίν, από εκεί ανέβηκε τις σκάλες, δεκαεννέα σκαλοπάτια, την ώρα που περνούσε μπροστά από το δωμάτιο μου, σκέ­ φτηκα να τον φωνάξω: Μετίν, Μετίν, έλα εδώ, έλα, παι­ δάκι μου, πες μου, πού ήσουν, τι συμβαίνει έξω, τι γίνεται στον κόσμο αυτές τις νυχτερινές ώρες, έλα, πες μου, πού πήγατε, τι είδατε, τι κάνατε, μίλα μου, να διασκεδάσω λί­ γο, να συγκινηθώ, μα είχε μπει κιόλας στο δωμάτιο του. Μέχρι να μετρήσω ώς το πέντε, αυτός θα έχει γδυθεί και θα έχει πέσει στο κρεβάτι του, κι από το βάρος του θα κου­ νηθεί ολόκληρο το σπίτι, νά, κουνιέται, και, μέχρι να με­ τρήσω άλλα πέντε, θα τον έχει πάρει ο ύπνος, νά, κοιμάται τώρα, με τον όμορφο ύπνο της νιότης, όταν είσαι νέος, κοι­ μάσαι όμορφα, δεν είναι έτσι, Φατμά; Μα εγώ ούτε στα δεκαπέντε μου δεν μπορούσα να κοι­ μηθώ έτσι. Κάτι περίμενα πάντα, τη βόλτα που θα κάναμε

206

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μ ε τ η ν άμαξα, τ ο πιάνο που θα π α ί ζ α μ ε , τ ι ς ξαδέρφες που θα έρχονταν ε π ί σ κ ε ψ η , τ ο φ α γ η τ ό που θα τ ρ ώ γ α μ ε και μ ε ­ τά θα σ η κ ω ν ό μ α σ τ α ν από τ ο τ ρ α π έ ζ ι , μα και τ η ν ά λ λ η τ η ν πιο βαθιά α ν α μ ο ν ή , που έ σ β η ν ε όλες τ ι ς ά λ λ ε ς , όπως κι αυ­ τ ό που π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε από τ η ν α ν α μ ο ν ή , που κ α ν ε ί ς δεν ξ έ ρ ε ι τ ι είναι. Τώρα που πέρασαν ε ν ε ν ή ν τ α χρόνια, όπως τ ο κα­ θαρό νερό που τ ρ έ χ ε ι από ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς βρύσες σε μαρμάρι­ ν η γούρνα, όλα αυτά έχουν μαζευτεί στο νου μου, και σ τ η σι­ γ α λ ι ά τ η ς ζ ε σ τ ή ς και α π α λ ή ς κ α λ ο κ α ι ρ ι ν ή ς ν ύ χ τ α ς , π λ η ­ σιάζω τ ο σώμα μου σ τ η δ ρ ο σ ε ρ ή γούρνα, β λ έ π ω στο νερό τ η ς ε μ έ ν α , και π α ρ α τ η ρ ώ ότι ε ί μ α ι γ ε μ ά τ η μ' ε μ έ ν α κ α ι , γ ι α να μ η λ ε ρ ω θ ε ί , να μ η σ κ ο ν ι σ τ ε ί , θ έ λ ω να φυσήξω γ ι α να σ η κ ω θ ε ί τ ο πρόσωπο μου στον αέρα. Ή μ ο υ ν έ ν α ανά­ λαφρο, λ ε π τ ο κ α μ ω μ έ ν ο κ ο ρ ι τ σ ά κ ι . Α ν α ρ ω τ ι έ μ α ι συχνά αν θα μπορούσε να μ ε ί ν ε ι κανείς ένα κ ο ρ ι τ σ ά κ ι σε όλη του τ η ζ ω ή : αν δ ε ν θ έ λ ε ι να μ ε γ α λ ώ σ ε ι και να βουλιάξει σ τ η ν αμαρτία ένα κορίτσι σαν ε μ έ ν α , κ ι αν αυτό είναι η μ ο ν α δ ι κ ή ε π ι θ υ μ ί α τ ο υ , π ρ έ π ε ι να 'χει τ ο δ ι ­ κ α ί ω μ α να τ ο π ε τ ύ χ ε ι , μα πώς θα μ π ο ρ έ σ ε ι να τ ο π ε τ ύ χ ε ι ; Ό τ α ν ήμουνα μ ι κ ρ ή σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , ε ί χ α μ ε π ά ε ι ε π ί σ κ ε ­ ψ η σ τ η Ν ι γ κ ι ά ν , σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ι ά ν και τ η Σ ο υ κ ρ ά ν μου διά­ βασαν ένα γ α λ λ ι κ ό μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α , μ ε τ α φ ρ α σ μ έ ν ο στα τουρ­ κ ι κ ά : Ο ι χριστιανοί ε ί χ α ν , λ έ ε ι , μοναστήρια* όποιος ή θ ε λ ε να μ ε ί ν ε ι αμόλυντος, α ν έ β α ι ν ε στο λόφο, έ μ π α ι ν ε στο μονα­ σ τ ή ρ ι και π ε ρ ί μ ε ν ε * παράξενο κ ι ά σ χ η μ ο , σ κ έ φ τ η κ α όταν μου διάβαζε η Ν ι γ κ ι ά ν τ ο β ι β λ ί ο , κ ι ε ί π α μ έ σ α μου, σ κ έ ψ ο υ να κάθονται όσες θέλουν να μείνουν α μ ό λ υ ν τ ε ς σ τ η σειρά, σαν τ ι ς τ ε μ π έ λ ε ς , τ ι ς β ρ ό μ ι κ ε ς κ ό τ ε ς που δεν θέλουν να κά­ νουν αυγά. Κ ι έ π ε ι τ α τ ι ς φ α ν τ ά σ τ η κ α να μεγαλώνουν και να γ ε ρ ν ά ν ε και σ ι χ ά θ η κ α : χριστιανοί μ ε τους σταυρούς και

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

207

τα είδωλα τους· παπάδες, με μαύρα γένια και κόκκινα μά­ τια, που σαπίζουν πίσω από τα κρύα πέτρινα ντουβάρια! Αυ­ τό δεν μου κάνει. Εγώ θέλω να μείνω εγώ, όπως είμαι, χω­ ρίς να με βλέπει κανείς. Όχι, αδύνατο να κοιμηθώ! Άδικα κοιτάζω συνέχεια το ταβάνι. Σηκώνομαι σιγά σιγά, πάω στο τραπέζι και κοιτά­ ζω το δίσκο σαν να τον βλέπω για πρώτη φορά. Ο τζουτζές απόψε μου άφησε ροδάκινα και βύσσινα. Παίρνω ένα βύσ­ σινο, σαν μεγάλο ρουμπίνι είναι, το βάζω στο στόμα μου, το κρατάω λίγο ανάμεσα στα σαγόνια μου, κατόπιν το δα­ γκώνω και το μασάω πολύ σιγά, περιμένοντας να με πάνε κάπου ο χυμός κι η γεύση του, όμως μάταια. Είμαι ακόμη εδώ. Έβγαλα το κουκούτσι και δοκίμασα άλλο ένα, κατό­ πιν ένα ακόμη, μετά άλλα τρία, εξακολουθώ όμως να είμαι στη θέση μου. Είναι φανερό ότι θα περάσει δύσκολα αυτή η νύχτα...

17

Όταν ξύπνησα, ο ήλιος είχε φτάσει στον ώμο μου. Τα που­ λιά τιτίβιζαν στα δέντρα, κι η μάνα μου με τον πατέρα μου είχαν πιάσει την κουβέντα στο διπλανό δωμάτιο. «Τι ώρα κοιμήθηκε χτες ο Χασάν;» ρώτησε ο πατέρας μου. «Δεν ξέρω», είπε η μητέρα μου. «Κοιμόμουνα. Θέλεις κι άλλο ψωμί;» «Όχι», είπε ο πατέρας μου. «Θα έρθω το μεσημέρι να δω αν είναι εδώ». Μετά σωπάσανε, όχι όμως και τα πουλιά: από κει που κοιμόμουνα άκουγα τα πουλιά και τα αυτοκίνητα αυτών που βιάζονταν να πάνε στην Ιστανμπούλ. Έπειτα σηκώθηκα, πήρα από την τσέπη του παντελονιού μου τη χτένα της Νιλγκιούν και ξάπλωσα πάλι. Κοίταξα τη χτένα στο φως που έμπαινε από το παράθυρο και σκέφτηκα, κι η σκέψη ότι αυτό που κρατούσα στο χέρι μου είχε τριγυρίσει στις πιο μακρινές γωνιές του πυκνού δάσους των μαλλιών της με ξάφνιασε. Λίγο αργότερα βγήκα από το παράθυρο χωρίς να κάνω

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

209

θόρυβο, πλύθηκα με νερό του πηγαδιού κι ένιωσα καλύτε­ ρα. Δεν σκεφτόμουνα πια όπως χτες τη νύχτα, πως δεν εί­ ναι δυνατό να έχω σχέσεις με τη Νιλγκιούν γιατί ανήκου­ με σε δυο διαφορετικούς κόσμους. Μπήκα μέσα, φόρεσα το μαγιό μου, το παντελόνι μου και τα αθλητικά παπούτσια μου, έβαλα τη χτένα στην τσέπη μου, αλλά, την ώρα που έκανα να βγω, άκουσα στην πόρτα θόρυβο. Ωραία: ο πατέ­ ρας μου φεύγει, που σημαίνει ότι τρώγοντας το πρωινό μου -ντομάτα, τυρί κι ελιές- δεν θα τον ακούω να λέει πόσο δύ­ σκολη είναι η ζωή και πόσο σημαντικό είναι το απολυτήριο του λυκείου. Τους άκουσα να μιλούν μπροστά στην πόρτα. «Πες του ότι αν δεν καθίσει και σήμερα να διαβάσει...» έλεγε ο πατέρας μου. «Μα διάβασε χτες το βράδυ», είπε η μάνα μου. «Εγώ βγήκα στον κήπο και κοίταξα από το παράθυρο του μέσα», είπε ο πατέρας μου. «Καθόταν στο τραπέζι, μα δεν διάβαζε. Το μυαλό του είναι αλλού...» «Θα διαβάσει, θα διαβάσει», είπε η μάνα μου. «Εκείνος ξέρει», είπε ο κουτσός λαχειοπώλης. «Αν δεν πε­ ράσει την τάξη, πάλι τσιράκι στον μπαρμπέρη θα τον βάλω». Έπειτα άκουσα τον άνισο βηματισμό του. Δυο πόδια, το ένα γερό το άλλο κουτσό, ν' απομακρύνονται. Όταν έφυγε, βγήκα, πήγα στην κουζίνα κι άρχισα να τρώω το πρωινό μου. «Κάτσε», είπε η μητέρα μου. «Γιατί τρως όρθιος;» «Θα φύγω αμέσως», είπα. «Έτσι κι αλλιώς, είτε λίγο δια­ βάσω είτε πολύ, το ίδιο κάνει. Άκουσα τι σου είπε». «Μην του δίνεις σημασία», είπε. «Έλα, κάτσε και φάε με την ησυχία σου! Θέλεις να σου βάλω τσάι;» Με κοίταζε με αγάπη. Ξαφνικά σκέφτηκα πόσο αγα-

210

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πούσα τη μητέρα μου και πόσο δεν αγαπούσα τον πατέρα μου. Τη λυπήθηκα, θυμήθηκα πως κάποτε την έδερνε, γι' αυτό δεν μπόρεσε να κάνει άλλο παιδί. Για ποιο αμάρ­ τημα να τιμωρείται έτσι άραγε; Μα εγώ τη μητέρα μου την έχω και για αδελφή. Σκέφτηκα: Εμείς δεν είμαστε μάνα και γιος, είμαστε, θαρρείς, αδέλφια, που για να μας τιμω­ ρήσουν, μας βάλανε σ' αυτό το σπίτι, του κουτσού, και μας είπαν, άντε να δούμε, ζήστε, αν μπορείτε, με τα χρήματα που κερδίζει αυτός από τα λαχεία. Ναι, η κατάσταση μας δεν είναι βέβαια και τόσο κακή, στην τάξη μας υπάρχουν και πιο φτωχοί από μας, μα ούτε ένα μαγαζί δεν μπορέσα­ με ν' αποκτήσουμε. Αν δεν είχαμε στον κήπο μας ντομάτες, φασόλια, πιπεριές, κρεμμύδια, ούτε να μαγειρέψουμε δεν θα είχαμε, και τότε, επειδή η ωραία μάνα μου δεν θα μπο­ ρούσε ν' αποσπάσει λεφτά από τον τσιγκούνη λαχειοπώλη, αυτή κι εγώ θα μέναμε νηστικοί. Σαν τα σκέφτηκα αυτά, είπα να μιλήσω της μητέρας μου, να της τα εξηγήσω όλα: να μάθει τον κόσμο, να μάθει ότι καταντήσαμε μαριονέτες των μεγάλων κρατών, να της πω για τους κομουνιστές, τους υλιστές, τους ιμπεριαλιστές και τους άλλους, τους λαούς που παλιότερα ήταν υπηρέτες μας και που σήμερα μας κατά­ ντησαν ζητιάνους. Μα δεν θα καταλάβει: αυτή μονάχα για την κακή μας τύχη κλαίγεται, δεν μπορεί να σκεφτεί πώς καταντήσαμε έτσι. Εξακολουθούσε να με κοιτάζει- στενο­ χωρήθηκα. «Όχι, μητέρα», είπα. «Θα φύγω αμέσως. Έχω δουλειά». «Καλά, παιδί μου», είπε. «Εσύ ξέρεις». Καλή μου, όμορφη μου μάνα! Σε λίγο πρόσθεσε: «Τουλάχιστον μην αργήσεις, διάβασε λίγο πριν έρθει ο πατέρας σου το μεσημέρι».

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή σ κ έ φ τ η κ α να τ η ς ζ η τ ή σ ω χ ρ ή μ α τ α , δ ε ν τ η ς ζ ή τ η σ α * β γ ή κ α , άρχισα να κ α τ η φ ο ρ ί ζ ω . Χ τ ε ς μου έ δ ω ­ σε π ε ν ή ν τ α λ ί ρ ε ς , π ή ρ α και ε ί κ ο σ ι λ ί ρ ε ς από τ ο θ ε ί ο Ρ ε ­ τ ζ έ π , έ κ α ν α δυο τ η λ ε φ ω ν ή μ α τ α , έδωσα ε ί κ ο σ ι λ ί ρ ε ς , έφα­ γ α και μια π ί τ σ α , έ δ ω σ α ά λ λ ε ς δ ε κ α π έ ν τ ε , μου μ ε ί ν α ν ε τ ρ ι ά ν τ α π έ ν τ ε . Τ ι ς έ β γ α λ α από τ η ν τ σ έ π η μου, τ ι ς μ έ τ ρ η ­ σα. Ν α ι , είχα ακριβώς τ ρ ι ά ν τ α π έ ν τ ε και γ ι α να κ ά ν ω αυ­ τόν τ ο λογαριασμό, δ ε ν ή τ α ν α π α ρ α ί τ η τ ο ι ο ύ τ ε οι λ ο γ ά ρ ι θ μοι ούτε οι τ ε τ ρ α γ ω ν ι κ έ ς ρίζες, μα άλλος είναι ο σκοπός των αξιότιμων δασκάλων μου, που σώνει και καλά θέλουν να μ' αφήσουν σ τ η ν ίδια τ ά ξ η : να μάθω να υ π ο κ ύ π τ ω , ν' αρκού­ μαι στα λίγα. Ξ έ ρ ω καλά π ω ς , όταν μ ε δουν μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σ κ υ μ μ έ ν ο , θα ικανοποιηθούν, θα χαρούν, θα πουν, τ η ν έ μ α ­ θ ε τ η ζ ω ή , μα όχι, κύριοι, ε γ ώ δεν θα τ η μάθω τ η ζωή όπως ε σ ε ί ς θ έ λ ε τ ε , θα πάρω ένα όπλο και θα σας τ η μάθω ε γ ώ . Τ ό τ ε θα σας πω και τ ι θ έ λ ω να κ ά ν ω . Τ α α υ τ ο κ ί ν η τ α περνούσαν γ ρ ή γ ο ρ α από δ ί π λ α μου. Σ τ ο α π έ ν α ν τ ι ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο οι ε ρ γ ά τ ε ς απεργούσαν. Ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η ­ κα, κ ά τ ι ή θ ε λ α να κ ά ν ω , θα μπορούσα να πάω σ τ η ν « έ ν ω ­ σ η » , μα φ ο β ή θ η κ α ότι θα 'μουνα μόνος. Τ ι θα 'κανα χωρίς τον Μ ο υ σ τ α φ ά και τον Σ ε ρ ν τ ά ρ ; Σ κ έ φ τ η κ α ότι θα μπορού­ σα να πάω μόνος και στο Σ κ ο υ τ ά ρ ι α κ ό μ η , στα κ ε ν τ ρ ι κ ά . Α ν α θ έ σ τ ε μου κ ά τ ι καλό, να γ ρ ά ψ ω σ υ ν θ ή μ α τ α στους τοί­ χους, αν γ ί ν ε τ α ι , δ ε ν μ ε ι κ α ν ο π ο ι ε ί να π ο υ λ ά ω ε ι σ ι τ ή ρ ι α στην αγορά, α ν α θ έ σ τ ε μου κ ά τ ι σ η μ α ν τ ι κ ό , θα 'θελα να τους π ω . Ο ι τ η λ ε ο ρ ά σ ε ι ς , οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς κάποια μ έ ρ α θ' α ν α φ έ ­ ρουν τ' όνομα μου. Α υ τ ά σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν . . . Ό τ α ν έ φ τ α σ α σ τ η ν π λ α ζ , κοίταξα μ έ σ α από τ η ν π ε ρ ί ­ φραξη μ ε τ ο κ ο τ ε τ σ ό σ υ ρ μ α . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δ ε ν ή τ α ν ε κ ε ί . Π ε ρ π ά τ η σ α λ ί γ ο , σκεφτόμουνα, γύριζα στους δρόμους, όλη

212

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ η ν ώρα βυθισμένος στις σ κ έ ψ ε ι ς μου. Σ τ α μπαλκόνια, στους μικρούς κήπους, γυναίκες και παιδιά τ ρ ώ γ α ν ε πρωινό. Ορι­ σ μ έ ν ο ι από τους κήπους ήταν πολύ μικροί, τα τραπέζια ήταν τόσο κοντά στο δρόμο, που μπορούσα να μ ε τ ρ ή σ ω τ ι ς ε λ ι έ ς στα πιάτα τους. Θα 'θελα να τους μάζευα όλους στην πλαζ, να τους έβαζα σ τ η σειρά, ν' ανέβαινα σε μια εξέδρα και να τους έ λ ε γ α : Δ ε ν ν τ ρ έ π ε σ τ ε , ε ν τ ά ξ ε ι , τ η ν κ ό λ α σ η δεν τ η φο­ β ά σ τ ε πια, τ ο ξ έ ρ ο υ μ ε , μα ούτε και σ υ ν ε ί δ η σ η έ χ ε τ ε , άθλιοι, ανήθικοι άνθρωποι, πώς κ α τ α ν τ ή σ α τ ε έ τ σ ι , το μόνο που σας απασχολεί είναι το κ έ φ ι σας, το μαγαζί σας, τ ο εργοστάσιο σας, τα κ έ ρ δ η σας, μονάχα αυτά έ χ ε τ ε στόχο σ τ η ζωή σας, δυσκολεύομαι να σας κ α τ α λ ά β ω , μα θα σας δείξω ε γ ώ . . . Φ ω ­ τ ι έ ς και πολυβόλα! Αλλά, β λ έ π ε ι ς , ούτε ιστορικές ταινίες δεν φέρνουν πια. Μ ω ρ έ , θα β ά λ ω μια μ έ ρ α τ έ τ ο ι α τ ά ξ η στο μ π ο ρ ν τ έ λ ο , που δεν θα μ ε ξεχάσουν π ο τ έ . Έ φ τ α σ α μπροστά στο σ π ί τ ι τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δεν είδα κ α ν έ ν α ν . Ν α τ η ν έ π α ι ρ ­ να άραγε τ η λ έ φ ω ν ο να τ η ς τ α εξηγούσα όλα αυτά: όνειρα! Γύρισα στην πλαζ, π ά λ ι δεν ή τ α ν ε κ ε ί . Α ρ γ ό τ ε ρ α σ υ ν ά ν τ η ­ σα τ ο θείο Ρ ε τ ζ έ π . Κ ρ α τ ο ύ σ ε ένα δίχτυ* όταν μ ε ε ί δ ε , άλ­ λαξε πεζοδρόμιο και μ ε π λ η σ ί α σ ε . « Τ ι κ ά ν ε ι ς π ά λ ι ε δ ώ ; » μου ε ί π ε . « Τ ί π ο τ α ! » ε ί π α . « Χ τ ε ς μ ε λ έ τ η σ α πολύ και β γ ή κ α λ ί γ ο να ξ ε σ κ ά σ ω » . « Ά ν τ ε , π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι σου, παιδί μ ο υ » , ε ί π ε . « Κ α λ ά » , ε ί π α . « Τ ι ς ε ί κ ο σ ι λίρες που μου έ δ ω σ ε ς χ τ ε ς τ ι ς ξόδεψα. Μ ε είκοσι λίρες δεν παίρνεις τετράδιο. Μολύβι έ χ ω , δ ε ν μου χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι . Έ ν α τ ε τ ρ ά δ ι ο κ ά ν ε ι π ε ν ή ν τ α λί­ ρες». Έ β α λ α τ ο χ έ ρ ι μου σ τ η ν τ σ έ π η , έ β γ α λ α τ ι ς ε ί κ ο σ ι λ ί ρ ε ς , του τ ι ς έδωσα.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

213

« Δ ε ν τ ι ς θ έ λ ω » , ε ί π ε . « Ε γ ώ σου τις έδωσα για να κ ά τ σ ε ι ς να δ ι α β ά σ ε ι ς . Ν α δ ι α β ά σ ε ι ς και να γ ί ν ε ι ς σπουδαίος άνθρω­ πος». « Έ τ σ ι τ ζ ά μ π α δ ε ν γ ί ν ε σ α ι σπουδαίος ά ν θ ρ ω π ο ς » , ε ί π α . « Έ ν α τετράδιο κοστίζει πενήντα λίρες...» « Κ α λ ά » , ε ί π ε , κ ι έ β γ α λ ε και μου έ δ ω σ ε ά λ λ ε ς τ ρ ι ά ν τ α λ ί ρ ε ς . « Μ η ν π ά ρ ε ι ς όμως τ σ ι γ ά ρ α ! » « Α ν ν ο μ ί ζ ε ι ς ότι θα πάρω τ σ ι γ ά ρ α , κράτα τ α » , ε ί π α . Π ε ρ ί μ ε ν α λ ί γ ο , τα π ή ρ α . « Κ α λ ά » , είπα. « Ε υ χ α ρ ι σ τ ώ . Δ ώ σ ε χαιρετισμούς στον Μ ε ­ τίν και τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ή ρ θ α ν , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; Ε γ ώ π ρ έ π ε ι να πάω να διαβάσω. Τ α α γ γ λ ι κ ά είναι πολύ δ ύ σ κ ο λ α » . « Κ α ι β έ β α ι α είναι δ ύ σ κ ο λ α ! » ε ί π ε ο νάνος. « Μ π α ς και ν ο μ ί ζ ε ι ς ότι η ζωή είναι ε ύ κ ο λ η ; » Γ ι α να μ η μου κ ο π α ν ή σ ε ι τα ίδια μ ε τον πατέρα μου, προ­ χώρησα λ ί γ ο . Κ α τ ό π ι ν γύρισα και κοίταξα. Π ε ρ π α τ ο ύ σ ε αρ­ γ ά και κουνιστά. Τον λ υ π ή θ η κ α . Ό λ ο ι κρατούν το δίχτυ από τ η ν ά κ ρ η , αυτός, γ ι α να μ η σ έ ρ ν ε τ α ι κ ά τ ω , τ ο κ ρ α τ ά ε ι από τ η μ έ σ η . Κ α η μ έ ν ε νάνε! Μ ε ρώτησε τι γυρεύω εδώ. Όλοι αυτό μου λ έ ν ε . Σ α ν να θέλουν ν' αμαρτήσουν ε δ ώ και τους ε ν ο χ λ ώ μ ε τ η ν παρουσία μου. Γ ι α να μ η ν ξανασυναντηθώ μ ε τ ο νάνο, προχώρησα λ ί γ ο , σ τ α μ ά τ η σ α , π ε ρ ί μ ε ν α , γύρισα, π ή γ α προς τ η ν π λ α ζ , η καρδιά μου χ τ υ π ο ύ σ ε πολύ δυνατά: η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ή τ α ν ε κ ε ί ξ α π λ ω μ έ ν η στην ά μ μ ο . Π ό τ ε ή ρ θ ε ς ; Ή τ α ν ξ α π λ ω μ έ ν η όπως χ τ ε ς και μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς α κ ί ν η τ ο κ ο ί τ α ζ ε τ ο β ι β λ ί ο τ η ς . Τ α 'χα κάπως χ α μ έ ν α , όταν άκουσα μια φ ω ν ή : « Ό π α ! » φώναξε κάποιος. « Θ α π έ σ ε ι ς μ έ σ α ! » Τρόμαξα. Γύρισα και κοίταξα. Ή τ α ν ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Τ ι ν έ α , ρ ε ; . . . » ε ί π ε . « Τ ι δουλειά έ χ ε ι ς ε δ ώ ; »

214

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Τίποτα». «Μπανίζεις τις γυναίκες;» « Ό χ ι » , είπα. « Έ χ ω δ ο υ λ ε ι ά » . « Μ η λες ψ έ μ α τ α » , ε ί π ε . « Κ ο ι τ ά ζ ε ι ς σαν να θ έ λ ε ι ς να τ ι ς φας. Δ ε ν ν τ ρ έ π ε σ α ι ; Τ ο βράδυ θα τ ο π ω του Μ ο υ σ τ α φ ά , θα δεις!» « Ό χ ι » , ξανάπα. « Π ε ρ ι μ έ ν ω κάποιον γ ν ω σ τ ό . Ε σ ύ τ ι κά­ νεις;» « Π ά ω να δώσω τ η ν τ σ ά ν τ α γ ι α φ τ ι ά ξ ι μ ο » , ε ί π ε , δ ε ί χ ν ο ­ ντας τ η ν τ σ ά ν τ α που κρατούσε. « Κ α ι ποιος είναι αυτός που περιμένεις;» « Δ ε ν τον ξ έ ρ ε ι ς » . « Δ ε ν περιμένεις κανέναν γνωστό», είπε. «Μπανίζεις τις κ ο π έ λ ε ς χωρίς να ν τ ρ έ π ε σ α ι * π ε ς μου, ποια έ β α λ ε ς στο μά­ τι;» « Κ α λ ά » , είπα. «Θα σου τ η δείξω, μα πρόσεξε πώς θα κοι­ τάξεις». Έ δ ε ι ξ α τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μ ε τ η ν ά κ ρ η τ η ς μ ύ τ η ς μου. « Δ ι α β ά ζ ε ι » , ε ί π ε . « Α π ό πού τ η ν ξ έ ρ ε ι ς εσύ α υ τ ή ; » « Α π ό ε δ ώ » , του ε ί π α και του ε ξ ή γ η σ α . « Π ο λ λ ά χρόνια πριν, δ ε ν υ π ή ρ χ ε κ α ν έ ν α σ π ί τ ι από μ π ε τ ό ν ε δ ώ , υπήρχαν μονάχα τ ο δ ι κ ό μας π έ τ ρ ι ν ο σ π ί τ ι στον ανήφορο, τ ο δ ι κ ό τους π α λ ι ό π α ρ ά ξ ε ν ο σ π ί τ ι και τ ο μ ι κ ρ ό πράσινο μαγαζί σ τ η ν αγορά. Τ ί π ο τ ε άλλο. Δ ε ν υπήρχαν ο ύ τ ε ο π ά ν ω μα­ χαλάς ο ύ τ ε τ ο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο ούτε το Γ ε ν ι μ α χ α λ έ ούτε και τ ο Ε σ έ ν τ ε π ε . Ο ύ τ ε αυτά τα κ α λ ο κ α ι ρ ι ν ά σ π ί τ ι α ο ύ τ ε κ ι η πλαζ. Τ ο τ ρ έ ν ο τα χρόνια εκείνα δεν περνούσε ανάμεσα από εργοστάσια κι α π ο θ ή κ ε ς αλλά μέσα από κήπους κι α μ π έ λ ι α . Μ ά λ ι σ τ α , από κ ή π ο υ ς κι α μ π έ λ ι α ! » « Ή τ α ν ωραία τ ό τ ε ε δ ώ ; » ρ ώ τ η σ ε α φ η ρ η μ έ ν α .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

215

« Ν α ι , ή τ α ν ! » ε ί π α . «OL κ ε ρ α σ ι έ ς άνθιζαν α λ λ ι ώ τ ι κ α τ η ν ά ν ο ι ξ η . Έ χ ω ν ε ς τα χέρια σου σ τ η θάλασσα, κι αν όχι κ έ φαλο, έ π ι α ν ε ς τουλάχιστον σαργό μ ε τα χέρια σου!» « Τ α π α ρ α λ έ ς ! » ε ί π ε . « Π ε ς μου τουλάχιστον γ ι α τ ί τ η ν π ε ­ ριμένεις την κοπέλα». « Κ ά τ ι θα τ η ς δ ώ σ ω » , ε ί π α . « Κ ά τ ι που έ μ ε ι ν ε σ' ε μ έ ν α » . «Τι;» « Η χ τ έ ν α α υ τ ή είναι δ ι κ ή τ η ς » , του ε ί π α , και του τ η ν έδειξα. « Π φ , φ τ η ν ι ά ρ ι κ η ! » ε ί π ε . «Αυτοί δεν τα καταδέχονται τ έ ­ τοια φ τ η ν ι ά ρ ι κ α π ρ ά γ μ α τ α . Δ ώ σ ' μου τ η ν » . Του έδωσα τ η χ τ έ ν α , για να δ ε ι ότι δεν ή τ α ν φ τ η ν ι ά ρ ι κ η . Τ η ν π ή ρ ε κι άρχισε να τ η λ υ γ ί ζ ε ι , ο διάβολος να τον π ά ρ ε ι . « Ε ί σ α ι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς μ' α υ τ ή τ η ν κ ο π έ λ α ; » « Ό χ ι » , ε ί π α . « Π ρ ό σ ε ξ ε , θα τ η σ π ά σ ε ι ς » . « Κ ο κ κ ί ν ι σ ε ς ! Ώ σ τ ε ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε ς μια κ ο π έ λ α τ η ς υ ψ η ­ λής κοινωνίας, έ τ σ ι ; » «Θα τ η στραβώσεις!» είπα. «Είναι κρίμα!» « Γ ι α τ ί ; » ε ί π ε - έ β α λ ε αμέσως τ η χ τ έ ν α στην τ σ έ π η του κι έ κ α ν ε να φ ύ γ ε ι . Έ τ ρ ε ξ α ξοπίσω τ ο υ . « Ό χ ι , Σ ε ρ ν τ ά ρ » , είπα. « Τ ο παρακάνεις μ ε τα αστεία σου!» Δεν απάντησε. « Τ ο π α ρ α τ ρ α β ά ς , δ ώ σ ε μου τ η χ τ έ ν α » . Π ά λ ι δ ε ν απά­ ντησε. « Δ ε ν είναι ώρα γ ι ' α σ τ ε ί α ! Δ ε ν είναι σωστό να μ η ν τ η ς την επιστρέψω». Ε ν ώ π ε ρ ν ο ύ σ α μ ε μπροστά από τ η ν πόρτα τ η ς π λ α ζ , μου φώναξε:

216

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Δ ε ν μου 'δωσες τ ί π ο τ α , α δ ε λ φ έ ! Γ ι α τ ί έ ρ χ ε σ α ι ξοπίσω μου, ν τ ρ ο π ή δ ε ν ε ί ν α ι ; » Ό λ ο ι γύρισαν και μας κοίταξαν. Δ ε ν μ ί λ η σ α . Σ υ ν έ χ ι σ α όμως να τον παρακολουθώ από μακριά. Ό τ α ν τ ρ ι γ ύ ρ ω δ ε ν ε ί χ ε μ ε ί ν ε ι κ α ν ε ί ς , έ τ ρ ε ξ α , έπιασα τ ο χ έ ρ ι του και τ ο λ ύ γ ι ­ σα και λ υ γ ι σ μ έ ν ο όπως ή τ α ν , τ ο τράβηξα προς τα π ά ν ω , για να π ο ν έ σ ε ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο . « Π ρ ό σ ε χ ε , ζωντόβολο!» φώναξε. Η τ σ ά ν τ α του έ π ε σ ε κα­ τ α γ ή ς . « Π ε ρ ί μ ε ν ε , σ' τ η δ ί ν ω ! » Έ β γ α λ ε από τ η ν τ σ έ π η του τ η χ τ έ ν α και τ η ν π έ τ α ξ ε κά­ τω. « Π ο ύ να κ α τ α λ ά β ε ι ς εσύ από α σ τ ε ί α , β ό δ ι ! » ε ί π ε . Πήρα τ η χτένα- δεν είχε πάθει τίποτα- την έβαλα στην τ σ έ π η μου. « Κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ζωύφιο! Τ ί π ο τ α δ ε ν κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς ! » Μ π ο ρ ο ύ σ α να του ρίξω μια γροθιά στα μούτρα, μα τ ι θα π ε τ ύ χ α ι ν α ; Π ρ ο χ ώ ρ η σ α προς τ η ν π λ α ζ . Α υ τ ό ς π ί σ ω μου έ β ρ ι ζ ε , κατόπιν άρχισε να ξεφωνίζει λ έ γ ο ν τ α ς ότι ε ρ ω τ ε ύ ­ τ η κ α μια κ ο π έ λ α τ η ς υ ψ η λ ή ς κοινωνίας. Δ ε ν ξέρω αν τον άκουσε κάποιος από τους π ε ρ α σ τ ι κ ο ύ ς . Ν τ ρ ά π η κ α . Ό τ α ν έφτασα στην πλαζ, η Νιλγκιούν δεν ήταν εκεί. Α ν η σ ύ χ η σ α , κοίταξα π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά : όχι, η τ σ ά ν τ α τ η ς ή τ α ν ε κ ε ί . Έ β γ α λ α τ η χ τ έ ν α από τ η ν τ σ έ π η μου και π ε ρ ί μ ε ν α να β γ ε ι από τ η θάλασσα. Μ ό λ ι ς β γ ε ι , θα τ η ν π λ η σ ι ά σ ω , θα τ η ς π ω , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , σου ' π ε σ ε η χ τ έ ν α σου, τ η β ρ ή κ α στο δρόμο, γ ι α τ ί δεν τ η ν παίρ­ ν ε ι ς , μ ή π ω ς δεν είναι δ ι κ ή σου; Θα τ η ν π ά ρ ε ι μάλλον και θα μ' ε υ χ α ρ ι σ τ ή σ ε ι . Δ ε ν β α ρ ι έ σ α ι , δ ε ν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι να μ' ευχα­ ρ ι σ τ ε ί ς , τώρα μ' ε υ χ α ρ ι σ τ ε ί ς , μα χ τ ε ς , στο δρόμο, δ ε ν θ έ ­ λ η σ ε ς ούτε να μ ε χ α ι ρ ε τ ή σ ε ι ς , θα τ η ς π ω . Θα ζ η τ ή σ ε ι σ υ γ -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

217

γνώμη. Δεν χρειάζεται ούτε συγγνώμη να ζητάς, θα της πω, ξέρω, είσαι καλός άνθρωπος, σε είδα με τα μάτια μου να προσεύχεσαι μαζί με τη γιαγιά σου στο νεκροταφείο. Αυ­ τά θα της πω, κι αν με ρωτήσει τι κάνω, θα της πω πως έχω μείνει μετεξεταστέος στα αγγλικά και τα μαθηματικά. Είσαι φοιτήτρια, τα ξέρεις αυτά, μπορείς να με βοηθήσεις; θα τη ρωτήσω. Βέβαια, θα μου πει, έλα στο σπίτι. Και τό­ τε θα πάω στο σπίτι της, θα καθίσουμε στο τραπέζι, και κανείς απ' όσους μας δούνε να διαβάζουμε μαζί δεν θα σκε­ φτεί ότι είμαστε άνθρωποι δύο διαφορετικών τάξεων. Οι δυο μαζί καθισμένοι στο ίδιο τραπέζι, στο ίδιο τραπέζι. Μ' αυτή τη σκέψη ξεχάστηκα. Σε λίγο την είδα ανάμεσα στο πλήθος: έχει βγει από τη θάλασσα και σκουπίζεται. Ένιωσα αμέσως την ανάγκη να τρέξω. Φόρεσε το κίτρινο φόρεμα, πήρε την τσάντα της και προχώρησε προς την πόρτα, εγώ βγήκα από την πλαζ και προχώρησα προς τον μπακάλη. Σε λίγο κοίταξα πίσω μου, η Νιλγκιούν ερχόταν κι αυτή. Ωραία! Μπήκα στον μπακά«Μια κόκα κόλα!» είπα. «Τώρα», είπε ο μπακάλης. Ο μπακάλης, σαν να 'θελε να 'ρθει η Νιλγκιούν και να με δει να στέκομαι εκεί, άρχισε να κάνει το λογαριασμό μιας ηλικιωμένης πελάτισσας. Επιτέλους, η ηλικιωμένη γυναί­ κα έφυγε, ο μπακάλης άνοιξε την κόκα κόλα μου και με κοίταξε κάπως παράξενα. Άρπαξα το μπουκάλι από το χέ­ ρι του, πήγα σε μια γωνιά του μαγαζιού και περίμενα. Όταν μπεις εσύ μέσα, εγώ θα πίνω το αναψυκτικό μου, θα συνα­ ντηθούμε στον μπακάλη τυχαία, θα σου πω γεια σου, πώς εί­ σαι, μπορείς να μου μάθεις αγγλικά; Περίμενα, περίμενα, κι

218

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε π ε ι δ ή τ η ν ώρα που έ μ π α ι ν ε ς στον μ π α κ ά λ η κ ο ί τ α ζ α τ ο μ π ο υ κ ά λ ι που κρατούσα, δ ε ν σε είδα και δ ε ν σου ε ί π α ακό­ μ η γ ε ι α σου. Κ α λ ά , μα ούτε εσύ μ ε ε ί δ ε ς α κ ό μ η ή μ ή π ω ς μ ε ε ί δ ε ς και δ ε ν θ έ λ ε ι ς π ά λ ι να μ ε χ α ι ρ ε τ ή σ ε ι ς ; Μ α δ ε ν γυρί­ ζω να σε κ ο ι τ ά ξ ω . «Χτένες έ χ ε τ ε ; » ρώτησες, Νιλγκιούν. « Τ ι είδους χ τ έ ν ε ς ; » ε ί π ε ο μ π α κ ά λ η ς . Έ ν ι ω σ α να γ ί ν ο μ α ι κ α τ α κ ό κ κ ι ν ο ς . «Έχασα τ η χτένα μου», είπες, « θ έ λ ω μια χτένα, μια οποια­ δήποτε χτένα». « Έ χ ω μονάχα α υ τ έ ς » , ε ί π ε ο μ π α κ ά λ η ς . « Σ α ς κ ά ν ο υ ν ; » «Να δω!» είπες. Κ α τ ό π ι ν έ γ ι ν ε σ ι ω π ή * ε γ ώ δ ε ν ά ν τ ε ξ α άλλο, γύρισα και σε κοίταξα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ε ί δ α το πρόσωπο σου από τ ο π λ ά ι . Τ ι όμορφη που ε ί σ α ι ! Η ε π ι δ ε ρ μ ί δ α σου είναι σαν μικρού παιδιού, κ ι η μ ύ τ η σου είναι μ ι κ ρ ή . « Κ α λ ά » , ε ί π ε ς . « Θ α πάρω μια α π ' α υ τ έ ς » . Μ α ο μπακάλης δεν απάντησε* εκείνη τ η σ τ ι γ μ ή έμπαι­ ν ε μια γυναίκα, α σ χ ο λ ή θ η κ ε μ' α υ τ ή . Ε σ ύ τ ό τ ε κοίταξες γ ύ ­ ρω σου, κι ε γ ώ τρόμαξα. Μ π ο ρ ο ύ σ ε ς να σ κ ε φ τ ε ί ς ότι έ κ α ­ να πως δ ε ν σε ε ί δ α , γ ι ' αυτό μίλησα πρώτος. « Γ ε ι α σου», είπα. « Γ ε ι α σου», ε ί π ε ς κ ι εσύ. Μ ά τ ω σ ε η καρδιά μου, γ ι α τ ί μου φ ά ν η κ ε πως δ ε ν χ ά ρ η ­ κ ε ς που μ ε ε ί δ ε ς , μ ά λ λ ο ν ε ν ο χ λ ή θ η κ ε ς * ώ σ τ ε δ ε ν μ ε συ­ μ π α θ ε ί ς , σ κ έ φ τ η κ α , ώ σ τ ε σε ενοχλώ! Κ ι απόμεινα έ τ σ ι ε κ ε ί , μ ε τ η ν κόκα κόλα στο χ έ ρ ι . Ε ί μ α σ τ ε τώρα στον μ π α κ ά λ η , σαν δυο ξ έ ν ο ι . Κ α τ ό π ι ν , σ κ έ φ τ η κ α ότι έ χ ε ι δ ί κ ι ο , έ χ ε ι δίκιο να μ η θ έ λ ε ι να συναντηθούν οι μ α τ ι έ ς μας, γ ι α τ ί α ν ή κ ο υ μ ε σε ε ν τ ε λ ώ ς

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

219

διαφορετικούς κόσμους! Μ α και π ά λ ι μου φαινόταν παρά­ ξ ε ν ο , γ ι α τ ί να τ σ ι γ κ ο υ ν ε ύ ε τ α ι κ α ν ε ί ς α κ ό μ η και τ η ν κ α λ η ­ μ έ ρ α , γ ι α τ ί στα καλά κ α θ ο ύ μ ε ν α να σε κ ο ι τ ά ζ ε ι ε χ θ ρ ι κ ά ; Α δ ύ ν α τ ο να κ α τ α λ ά β ω : όλα γ ι α τ ο χ ρ ή μ α , όλο β ρ ο μ ι έ ς και κ α κ ο ή θ ε ι ε ς . Α ν ά θ ε μ α σας! Σ κ έ φ τ η κ α τα μ α θ η μ α τ ι κ ά , κα­ λά, π α τ έ ρ α , θα καθίσω να διαβάσω μ α θ η μ α τ ι κ ά , θα πάρω τ ο απολυτήριο του λ υ κ ε ί ο υ , θα τ ο π ε τ ά ξ ω στα μούτρα τ η ς ! Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν π ή ρ ε μια κ ό κ κ ι ν η χ τ έ ν α , ε μ έ ν α μου ή ρ θ ε να κ λ ά ψ ω , μα κατόπιν έ γ ι ν ε κ ά τ ι που μ' ε ξ έ π λ η ξ ε . αΘέλω και μια ε φ η μ ε ρ ί δ α ,

ΤζουμχουρίέτΙ»

Τ α 'χασα. Τ η ν κοίταξα χαζά: π ή ρ ε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α τ η ς κ α ι , σαν π α ι δ ί που δ ε ν ν ι ώ θ ε ι τ ο έ γ κ λ η μ α , τ η ν α μ α ρ τ ί α , β γ ή κ ε ψύχραιμα από τ η ν πόρτα. Ε γ ώ έ μ ε ι ν α γ ι α λ ί γ ο , να τ η ν κοιτάζω, όμως ξαφνικά άρχισα να τ ρ έ χ ω ξοπίσω τ η ς μ ε τ ο μ π ο υ κ ά λ ι στο χ έ ρ ι . « Ώ σ τ ε διαβάζεις κ ο μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ε φ η μ ε ρ ί δ α ! » τ η ς ε ί π α . « Τ ι ; » έ κ α ν ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , μα δ ε ν μ ε κ ο ί τ α ξ ε ε χ θ ρ ι κ ά . Μ ο ν ά χ α μ ε κοίταξε σαν να ή θ ε λ ε να κ α τ α λ ά β ε ι κ ά τ ι , έ π ε ι ­ τα κ α τ ά λ α β ε τ ι ή θ ε λ α να π ω , σ ή κ ω σ ε τους ώμους κι έ φ υ γ ε δίχως να μ ι λ ή σ ε ι . Ε γ ώ όμως δεν σ' αφήνω, σ κ έ φ τ η κ α . Ν α μου τα ε ξ η γ ή σ ε ι όλα, και να τ η ς ε ξ η γ ή σ ω κ ι ε γ ώ . Κ α ι κ ά ν ω να τ ρ έ ξ ω π ί σ ω τ η ς , όμως β λ έ π ω ότι α κ ό μ η κ ρ α τ ά ω τ ο α ν ό η τ ο μ π ο υ κ ά λ ι τ η ς κόκα κόλα. Σ τ ο διάβολο! Γύρισα π ί σ ω , πλήρωσα, π ε ρ ί ­ μ ε ν α σαν χαζός να μου δ ώ σ ε ι τα ρέστα ο μ π α κ ά λ η ς γ ι α να μ η ν υ π ο ψ ι α σ τ ε ί τ ί π ο τ α , κ ι ε κ ε ί ν ο ς ο β ρ ο μ ι ά ρ η ς πιθανό να ή θ ε λ ε να μ η σε π ρ ο λ ά β ω και σ κ ό π ι μ α να μ ε κ α θ υ σ τ ε ρ ο ύ σ ε , δεν ξέρω. Ό τ α ν β γ ή κ α από τον μ π α κ ά λ η , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί χ ε φ ύ γ ε ι , ε ί χ ε σ τ ρ ί ψ ε ι προ πολλού σ τ η γωνία. Αν έ τ ρ ε χ α , θα τ η ν προ-

220

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λάβαινα, μα δ ε ν έ τ ρ ε ξ α , π ε ρ π ά τ η σ α γ ρ ή γ ο ρ α , γ ύ ρ ω ή τ α ν άνθρωποι που κοίταζαν, έ ν α π λ ή θ ο ς από ανόητους, άλλος π ή γ α ι ν ε σ τ η ν πλαζ, άλλος στην αγορά, άλλοι έ τ ρ ω γ α ν πα­ γ ω τ ό . Α ν έ β η κ α τον ανήφορο β ι α σ τ ι κ ά , όταν δ ε ν ή τ α ν κα­ νείς γύρω μου έ τ ρ ε χ α , σ τ η στροφή όμως κ α τ ά λ α β α πως, όσο γ ρ ή γ ο ρ α κ ι αν έ τ ρ ε χ α , δ ε ν θα τ η ν προλάβαινα. Μ α και πά­ λι προχώρησα, π ή γ α μ έ χ ρ ι τ η ν πόρτα τ η ς , κοίταξα α ν ά μ ε ­ σα από τα κ ά γ κ ε λ α : μ π ή κ ε στο σ π ί τ ι τ η ς από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ . Κ ά θ ι σ α ε κ ε ί , κ ά τ ω από τ η ν καστανιά, και σ κ έ φ τ η κ α λί­ γ ο . Σ κ έ φ τ η κ α τους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς , τον τρόπο που παραπλα­ νούσαν τους ανθρώπους, κι ανατρίχιασα. Κ α τ ό π ι ν σ η κ ώ θ η ­ κα, έ β α λ α τα χέρια μου στις τ σ έ π ε ς , έ κ α ν α να γυρίσω π ί σ ω , μα... Σ τ η ν τ σ έ π η μου είχα α κ ό μ η τ η ν π ρ ά σ ι ν η χ τ έ ν α . Τ η ν έ β γ α λ α , τ η ν κοίταξα, ε ί π α να τ η σ π ά σ ω , μα όχι, β α ρ ι έ μ α ι α κ ό μ η και να τ η σπάσω. Σ τ η ν ά κ ρ η του πεζοδρομίου ή τ α ν έ ν α ς σ κ ο υ π ι δ ο ν τ ε ν ε κ έ ς . Τ η ν π έ τ α ξ α ε κ ε ί τ η χ τ έ ν α σου, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Π ρ ο χ ώ ρ η σ α χωρίς να γ υ ρ ί σ ω να κοιτάξω π ί σ ω . Π ή γ α μ έ χ ρ ι τον μ π α κ ά λ η . Κ ά τ ι σ κ έ φ τ η κ α τ ό τ ε . Έ χ ο υ μ ε να π ο ύ μ ε και μαζί δυο λ ο γ ά κ ι α , κύριε μ π α κ ά λ η . Δ ε ν σου ε ί ­ π α μ ε να μ η ν πουλάς α υ τ ή τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α ; Γ ι ά έ λ α , λοιπόν, δ ι ά λ ε ξ ε τ η ν π ο ι ν ή σου. Δ ε ν είναι καθόλου απίθανο να μας π ε ι ς πως είσαι κ ο μ ο υ ν ι σ τ ή ς , και πως κι ε κ ε ί ν η η κ ο π έ λ α εί­ ναι κομουνίστρια, να μας π ε ι ς , τ η ν π ι σ τ ε ύ ω α υ τ ή τ η ν ε φ η ­ μ ε ρ ί δ α γ ι ' αυτό τ η ν πουλάω! Ξ α φ ν ι κ ά έ ν ι ω σ α λ ύ π η γ ι α τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , μ ι κ ρ ή ή τ α ν πολύ καλό κ ο ρ ί τ σ ι . Μ π ή κ α στον μπακάλη φουρκισμένος. «Πάλι εσύ;» είπε ο μπακάλης. « Τ ι θέλεις;» Ή τ α ν κ ι άλλοι π ε λ ά τ ε ς , κ ο ν τ ο σ τ ά θ η κ α . Ο μ π α κ ά λ η ς ξα­ ν α ρ ώ τ η σ ε , οι π ε λ ά τ ε ς μ ε κοίταζαν.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

221

« Ε γ ώ ; » ε ί π α . « Θ έ λ ω . . . μια χ τ έ ν α , γ ι α τα μ α λ λ ι ά » . « Κ α λ ά » , ε ί π ε . « Ε σ ύ δ ε ν ε ί σ α ι ο γ ι ο ς του Ι σ μ α ή λ , που πουλάει λαχεία;» Έ β γ α λ ε τ ο κουτί, μου έ δ ε ι ξ ε . « Η κ ο π έ λ α , πριν από λ ί γ ο , π ή ρ ε κ ό κ κ ι ν η » , ε ί π ε . « Π ο ι α κ ο π έ λ α ; » του ε ί π α . « Θ έ λ ω μια ο π ο ι α δ ή π ο τ ε χ τ έ ­ να». « Κ α λ ά , κ α λ ά » , ε ί π ε . « Δ ι ά λ ε ξ ε εσύ το χρώμα που θ έ λ ε ι ς » . « Π ό σ ο κάνουν α υ τ έ ς ; » Π ή γ ε στους άλλους π ε λ ά τ ε ς , μ' ά φ η σ ε ή σ υ χ ο , κοίταξα τις χ τ έ ν ε ς . Κατόπιν πήρα μία κ ό κ κ ι ν η , όπως εσύ, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ε ί κ ο σ ι π έ ν τ ε λ ί ρ ε ς . Π λ ή ρ ω σ α . Β γ ή κ α από τον μ π α κ ά λ η · τώρα και οι δύο έ χ ο υ μ ε τ η ν ίδια χ τ έ ν α , σ κ έ φ τ η κ α . Κ α τ ό π ι ν π ε ρ π ά τ η σ α , π ε ρ π ά τ η σ α , μ έ χ ρ ι ε κ ε ί που τ έ λ ε ι ω ν ε τ ο π ε ζ ο ­ δρόμιο. Ε κ ε ί ή τ α ν κι ο σ κ ο υ π ι δ ο ν τ ε ν ε κ έ ς , κ α ν ε ί ς δ ε ν κοί­ τ α ζ ε . Έ χ ω σ α μ έ σ α τ ο χ έ ρ ι μου, έπιασα τ η ν π ρ ά σ ι ν η χ τ έ ν α σου, δ ε ν ε ί χ ε λ ε ρ ω θ ε ί . Δ ε ν μ ε ε ί δ ε κ α ν ε ί ς , μα τ ι κ ι αν μ' έ β λ ε π ε ! Τ ώ ρ α έ χ ω στην τ σ έ π η μου δύο χ τ έ ν ε ς , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , η μία η δ ι κ ή σου, η ά λ λ η σαν τ η δ ι κ ή σου. Μ ο υ ά ρ ε σ ε η σ κ έ ψ η α υ τ ή . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α π ω ς , αν έ β λ ε π ε κ α ν ε ί ς τα καμώματα μου, θα μ ε λ υ π ό τ α ν , μα και θα γ ε λ ο ύ σ ε μ ε τ ι ς χ α ζ ο μ ά ρ ε ς μου. Ό μ ω ς δ ε ν μπορούν να μ ε σ τ α μ α τ ά ν ε οι α ν α ί σ θ η τ ο ι , οι β λ ά κ ε ς , οι χαζοί! Ε ί μ α ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς , γ υ ρ ί ζ ω στους δρόμους και σε σ κ έ φ τ ο μ α ι !

18

Η ώρα π λ η σ ι ά ζ ε ι π έ ν τ ε . Ε δ ώ και π ο λ λ ή ώρα ο ήλιος π έ φ τ ε ι στο παράθυρο του μ ο υ χ λ ι α σ μ έ ν ο υ και υγρού δωματίου στο υ π ό γ ε ι ο . Σ ε λ ί γ ο θα πάρω τ η ν τ σ ά ν τ α μου και τα χαρτιά μου και θα β γ ω , στο ύπαιθρο α υ τ ή τ η φορά, να ψάξω γ ι α τ η ν πανούκλα. Ε ί μ α ι μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο ς . Λ ί γ ο πριν, σ κ ε φ τ ό μ ο υ ­ να πως κατάφερα, χωρίς να τ ο κ α τ α λ ά β ω , να π ε ρ ι π λ α ν η θ ώ α ν ά μ ε σ α στα κ ά θ ε λ ο γ ή ς έ γ γ ρ α φ α , . Τ ώ ρ α , τ ο παράξενο αί­ σ θ η μ α ε π ι τ υ χ ί α ς που έ ν ι ω θ α έ χ ε ι μ ε τ α τ ρ α π ε ί σε δ υ σ π ι ­ σ τ ί α . . . Λ ί γ ο πριν, η ιστορία ή τ α ν γ ι α μ έ ν α μ υ ρ ι ά δ ε ς άτα­ κ τ α γ ε γ ο ν ό τ α σ τ η ν ο μ ί χ λ η , άσχετα μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . . . Α ν ανοί­ ξω τ ο σ η μ ε ι ω μ α τ ά ρ ι ο μου και ξ α ν α δ ι α β ά σ ω β ι α σ τ ι κ ά τ ι ς σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς μου, μ π ο ρ ε ί να ξανανιώσω αυτό τ ο σ υ ν α ί σ θ η ­ μα. Κ α ι νά: Δ ι α β ά ζ ω τ α α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α μιας έ κ τ α κ τ η ς α π ο γ ρ α φ ή ς του πληθυσμού σε έ ξ ι χωριά που ή τ α ν σ τ η δικαιοδοσία του κ α τ ή τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε , στις περιοχές Τσαγίροβα, Εσκίχισαρ και Τ ο ύ ζ λ α , που ή τ α ν τ ι μ ά ρ ι ο του β ε ζ ί ρ η Ι σ μ α ή λ πασά - διαβά­ ζω α κ ό μ η γ ι α τ η ν κ α τ α γ γ ε λ ί α του Χ ι ζ ί ρ ε ν α ν τ ί ο ν του Ι μ π ρ α ή μ , του Α μ π ν τ ο υ λ κ α ν τ ί ρ και τ ω ν παιδιών τους γ ι α

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

223

τον εμπρησμό του σπιτιού του και τη λεηλασία των επί­ πλων του* διαβάζω τα φιρμάνια για την κατασκευή αποβά­ θρας στο Εσκίχισαρ* διαβάζω για τη μεταβίβαση της ιδιο­ κτησίας ενός χωριού αξίας δεκαεπτά χιλιάδων λιρών, που παλαιότερα ανήκε στον αξιωματικό του ιππικού Αλί, επει­ δή αρνήθηκε να λάβει μέρος στον πόλεμο, στον Χαμπίμπ από την Γκέμπζε και στη συνέχεια, όταν διαπιστώθηκε ότι ο Χαμπίμπ ήταν επίσης λιποτάκτης, τη μεταβίβαση του ίδιου χωριού σ' έναν άλλο πολίτη- διαβάζω ότι ο υπηρέτης Ισά αφαίρεσε από τον αφέντη του Αχμέτ τριάντα χιλιάδες λίρες, ένα σαμάρι, ένα άλογο, δυο σπαθιά και μια ασπίδα, και κατέφυγε σε κάποιον Ραμαζάν, κι ότι ο Ραμαζάν κά­ λυψε τον Ισά εναντίον του οποίου είχε κινήσει ο Αχμέτ αγω­ γή· διαβάζω πως όταν πέθανε κάποιος Σινάν, ένας από τους κληρονόμους του, ο Οσμάν Τσελεμπίογλου, ζήτησε από το δικαστήριο τη διαπίστωση και την καταγραφή της περιου­ σίας του· διαβάζω τις καταθέσεις των Μουσταφά, Γιακούπ και Χουνταβερντί σχετικά μ' ένα κλεμμένο άλογο που, όταν βρέθηκαν οι κλέφτες, το πήραν και το πήγαν στο στάβλο ενός στρατηγού, ενώ ανήκε στο Σουλεϊμάν Ντουρσούνογλου, κάτοικο της Γκέμπζε. Διαβάζω όλα αυτά τα πρακτι­ κά και νομίζω ότι αρχίζω να νιώθω ένα ευχάριστο συναί­ σθημα: στο κεφάλι μου σαλεύει το τελευταίο τέταρτο του δέκατου έκτου αιώνα- όλα τα γεγονότα ενός τετάρτου του αιώνα υπάρχουν ανάμεσα στις πτυχές του εγκεφάλου μου. Ενώ έτρωγα σήμερα το μεσημεριανό μου, παρομοίασα τα γεγονότα αυτά μ' έναν ατέλειωτο γαλαξία από σκουλήκια, που απλώνεται στο διάστημα, χωρίς βαρύτητα* τα σκουλήκια-γεγονότα κινούνται στο διάστημα όπως κινούνται και μέσα στο νου, δίχως ν' αγγίζουν το ένα το άλλο. Σκέφτηκα

224

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πως το κεφάλι μου ήταν σαν καρύδι γεμάτο σκουλήκια. Και πως αν έσπαζαν το κρανίο μου και κοίταζαν μέσα, θα βλέπανε τα σκουλήκια να περιφέρονται ανάμεσα στις πτυχές του μυαλού μου! Μα η αγωνία μου δεν κράτησε πολύ. Ο γαλαξίας διαλύ­ θηκε, χάθηκε! Και τώρα, το πεισματάρικο μυαλό μου, συ­ νηθισμένο όπως είναι, περιμένει να κάνω το ίδιο: να φτιά­ ξω μια σύντομη ιστορία, στην οποία θ' αφηγούμαι περιλη­ πτικά όλα τα γεγονότα, ένα παραμύθι πειστικό! Φαίνεται πως, για να δούμε σωστά και να κατανοήσουμε τον κόσμο και τη ζωή, δεν αρκεί να μάθουμε μονάχα την Ιστορία, πρέ­ πει ν' αλλάξει κι η δομή του μυαλού μας! Αχ..., το πάθος μας ν' ακούμε ιστορίες μας ξεγελάει όλους, μας παρασέρνει σ' έναν κόσμο φανταστικό. Ενώ όλοι ζούμε σ' ένα ζωντανό κόσμο, με σάρκα και οστά... Ενώ έτρωγα το φαγητό μου, για μια στιγμή, μου φάνη­ κε πως βρήκα κάποια λύση στο ζήτημα αυτό. Σκεφτόμου­ να την ιστορία του Μπουντάκ, που την είχα από χτες στο νου μου. Έπειτα από τα κείμενα που διάβασα σήμερα το πρωί, η ιστορία είχε πάρει νέα διάσταση: είχα την εντύπω­ ση πως ο Μπουντάκ είχε βρει έναν τρόπο κι είχε μπει κά­ τω από την προστασία κάποιου πασά στην Ιστανμπούλ. Στο νου μου είχα κάποιες λεπτομέρειες από το βιβλιαράκι του καθηγητή της Ιστορίας στο λύκειο: στόχος τους είναι να παραπλανήσουν αυτούς που αγαπούν τις ιστορίες, αυτούς που προσπαθούν να μάθουν τον κόσμο από τις ιστορίες. Έτσι, σκέφτηκα να γράψω ένα βιβλίο για την Γκέμπζε του δέκατου έκτου αιώνα, ξεκινώντας από τις περιπέτειες του Μπουντάκ, χωρίς αρχή και τέλος: θα περιείχε όλες τις γνώσεις σχετικά με την Γκέμπζε και την περιοχή γύρω από

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

225

την Γκέμπζε εκείνης της εποχής, χωρίς σειρά σπουδαιότη­ τας. Έτσι, οι τιμές των κρεάτων κι οι εμπορικές συναλλα­ γές, οι αρπαγές κοριτσιών κι οι επαναστάσεις, οι πόλεμοι κι οι γάμοι, οι πασάδες και τα εγκλήματα, θα ήταν ασύνδετα μεταξύ τους, ακριβώς όπως είναι καταχωρισμένα στα αρ­ χεία. Θα πρόσθετα και την ιστορία του Μπουντάκ, όχι για­ τί είχε ιδιαίτερη σημασία, μα μόνο και μόνο για να ικανο­ ποιήσω αυτούς που ψάχνουν να βρουν στα βιβλία της Ιστο­ ρίας ιστορίες. Το βιβλίο μου θα ήταν «περιγραφικό». Τελειώνοντας το φαγητό μου, ίσως και με την επίδραση της μπίρας που είχα πιει, ήμουν ενθουσιασμένος με το σχέδιο μου. Σκεφτόμουνα πως θα μπορούσα να ψάξω και τα αρχεία της πρωθυπουργίας, δεν θα μου ξέφευγε κανένα έγγραφο, κανένα στοιχείο, θα εξέταζα ένα ένα, όλα τα γεγονότα. Όποιος θα διάβαζε το βιβλίο μου από την αρχή μέχρι το τέ­ λος θα 'βλεπε τα γεγονότα στην ομίχλη, όπως θα τα βλέπω κι εγώ όσον καιρό θα εργάζομαι εδώ, και θα μουρμούριζε με λαχτάρα: Νά, αυτό είναι Ιστορία, αυτό είναι Ιστορία και μα­ ζί ζωή... Το ανόητο αυτό σχέδιο, που θα μπορούσε να κρατήσει τριάντα χρόνια ή και μέχρι το τέλος της ζωής μου, πέρασε μπροστά από τα μάτια μου δείχνοντας σαν βλακεία, ηρωι­ σμός, ακόμη και σαν πάθηση στα μάτια, νεύρωση. Σκέ­ φτηκα τον αριθμό των σελίδων που θα έγραφα κι ανατρί­ χιασα. Και σιγά σιγά η θεϊκή εικόνα του σχεδίου μου, που επειδή έμοιαζε θεϊκή μύριζε απάτη και βλακεία, ένιωσα να βουλιάζει, να εξαφανίζεται. Γιατί, πριν ακόμη αρχίσω να γράφω για το θέμα που μ' ενδιέφερε, θ' αντιμετώπιζα το πρώτο πρόβλημα. Όποιος κι αν ήταν ο στόχος μου, αυτά που θα έγραφα θα έπρεπε να

226

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έχουν μια αρχή. Και, όπως κι αν έγραφα τα γεγονότα, θα 'πρεπε να τα βάλω σε κάποια σειρά. Όλα αυτά θα είχαν οπωσδήποτε για τον αναγνώστη κάποιο νόημα, κάποια λο­ γική σειρά. Όσο θα προσπαθούσα να ξεφύγω, δεν θα 'ξερα από πού ν' αρχίσω και πώς να κάνω το πρώτο βήμα. Γιατί το ανθρώπινο μυαλό, δεμένο στις παλιές του συνήθειες, στην κάθε ταξινόμηση βρίσκει κάποια σειρά, σε κάθε γε­ γονός κάποιο σύμβολο, και την ιστορία που ήθελα ν' απο­ φύγω, ο αναγνώστης θα την έφτιαχνε μόνος του και θα την ενσωμάτωνε στα γεγονότα. Τότε σκέφτηκα απογοητευμέ­ νος: Δεν είναι δυνατόν η Ιστορία, και ακόμη περισσότερο η ζωή, να εκφραστούν με λέξεις! Το μόνο που πρέπει να κά­ νουμε είναι ν' αλλάξουμε τη δομή του μυαλού μας: για να δούμε σωστά τη ζωή, πρέπει ν' αλλάξουμε τη ζωή μας! Αυ­ τό ήθελα να το εξηγήσω καλύτερα, μα δεν έβρισκα τον τρό­ πο. Βγήκα από το εστιατόριο και γύρισα εδώ. Όλο το απόγευμα σκεφτόμουν το ίδιο πράγμα: Δεν υπάρ­ χει άραγε τρόπος να γράψω εκείνο το βιβλίο, να επηρεάσω έτσι όπως θέλω τους ανθρώπους; Κάπου κάπου, για να ξα­ νανιώσω το αίσθημα, που νόμιζα ότι δεν θα μπορούσα να εξηγήσω σε κανέναν, διάβαζα στα γρήγορα αυτά που είχα γράψει στο σημειωματάριο μου. Διαβάζοντας, όπως θα έκανα και το βιβλίο μου, προσπα­ θούσα να μην επηρεαστώ από καμιά ιστορία, η ανάγνωση μου ήθελα να είναι μια άσκοπη περιπλάνηση ανάμεσα στις σελίδες του... Λίγο πριν, θαρρούσα πως είχα πετύχει, μα τώρα έχω πολλές αμφιβολίες. Ο ήλιος χαμήλωσε ακόμη πιο πολύ, η ώρα ήταν περασμένες πέντε, δεν πρόκειται να πε­ ριμένω τον Ριζά, θα βγω πια από το μουχλιασμένο αυτό υπόγειο, θα ψάξω στο ύπαιθρο για την πανούκλα...

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

227

Μ π ή κ α στο Αναντόλ. Α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α από τ η μ ι κ ρ ή πό­ λ η και τα αρχεία που μ ε ε ί χ α ν α π α σ χ ο λ ή σ ε ι τ ρ ε ι ς μ έ ρ ε ς * ήμουνα ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο ς , έ φ ε υ γ α , θαρρείς, από μια π ό λ η που χρόνια α ν α σ κ ά λ ε υ ε τ η ν ψ υ χ ή μου θ έ λ ο ν τ α ς να τ η ν αδειά­ σ ε ι . Σ ε λ ί γ ο μ π ή κ α σ τ η ν ε θ ν ι κ ή οδό Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ - Ά γ κ υ ρ α ς κ ι έ σ τ ρ ι ψ α προς το σ τ α θ μ ό τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε . Π έ ρ α σ α α ν ά μ ε σ α από τους κ ή π ο υ ς , τ ι ς σ υ κ ι έ ς και τ ι ς κ ε ρ α σ ι έ ς και κ α τ έ β η κ α προς τ η Θάλασσα του Μ α ρ μ α ρ ά . Ο σ τ α θ μ ό ς , που μυρίζει ε π ο χ ή τ η ς δημοκρατίας και γραφειοκρατία, είναι στην ά κ ρ η μιας πεδιάδας που φ τ ά ν ε ι μ έ χ ρ ι τα Τούζλα. Σ κ έ φ τ ο μ α ι πως σε κάποιο σ η μ ε ί ο τ η ς πεδιάδας θα π ρ έ π ε ι να υπάρχουν τα ε ρ ε ί π ι α ενός καραβάν σαράι, ενός πανδοχείου. Πάρκαρα τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο μου και κ α τ έ β η κ α από τ ι ς σ κ ά λ ε ς στο σ τ α θ μ ό . Ε ρ γ ά τ ε ς που γύριζαν στα σπίτια τους, νέοι μ ε μπλουτζίν, μ α ν τ ι λ ο φ ο ρ ε μ έ ν ε ς γ ρ ι έ ς , ένας γ έ ρ ο ς που ε ί χ ε α π ο κ ο ι μ η θ ε ί στο π α γ κ ά κ ι , μια γυναίκα που κατσάδιαζε τ ο παιδί τ η ς , π ε ­ ρίμεναν το τρένο για την Ιστανμπούλ. Προχώρησα μέχρι τ η ν ά κ ρ η τ η ς αποβάθρας. Π ε ρ π ά τ η σ α ακολουθώντας τ ι ς ρά­ γ ε ς , ακούγοντας τα η λ ε κ τ ρ ι κ ά καλώδια να συρίζουν, π ή δ η ­ σα π ά ν ω από τα ψ α λ ί δ ι α . Κ ι όταν ήμουνα μ ι κ ρ ό ς , μου ά ρ ε ­ σε να π ε ρ π α τ ά ω π ά ν ω στις ρ ά γ ε ς . Κ α ι τα ε ρ ε ί π ι α τ ό τ ε μου φαίνεται τ α είχα δ ε ι , πριν από ε ί κ ο σ ι π έ ν τ ε χρόνια. Ή μ ο υ ­ να ο κ τ ώ ή ε ν ν έ α χρονών, π η γ α ί ν α μ ε μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π γ ι α κ υ ­ ν ή γ ι . Κ ρ α τ ο ύ σ α τ ο ν τ ο υ φ έ κ ι που μου ε ί χ α ν φ έ ρ ε ι από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α , που μονάχα κοράκια μπορούσε να τ ρ α υ μ α τ ί σ ε ι , κ ι αυτό από κ ο ν τ ά , μα δ ε ν ή ξ ε ρ α καθόλου να σ η μ α δ ε ύ ω ! Ε ρ χ ό μ α σ τ α ν μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π σε τούτα δω τα μ έ ρ η , μαζεύα­ μ ε βατόμουρα, π ε ρ π α τ ο ύ σ α μ ε στις όχθες του ρυακιού. Ξ α φ ­ νικά ε ί δ α μ ε μπροστά μας έναν χ α μ η λ ό τοίχο κ ι έ π ε ι τ α μ ε ­ γάλες τ ε τ ρ α γ ω ν ι σ μ έ ν ε ς π έ τ ρ ε ς , σκόρπιες εδώ κι εκεί.

228

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ύστερα από πέντε χρόνια, ένα καλοκαίρι, ξανάρθα, όταν δεν φοβόμουν πια να τριγυρίζω χωρίς τον Ρετζέπ, και τα ξανάδα: έμεινα έτσι να κοιτάζω τον τοίχο και τις πέτρες, δίχως να ζωντανεύω στη φαντασία μου το κτίριο, χωρίς να φαντάζομαι κάτι διαφορετικό από αυτό που έβλεπα, απλώς κοιτάζοντας τον τοίχο και τις πέτρες. Ήταν ένα ρυάκι, κά­ που κοντά στις ράγες, κατόπιν οι βάτραχοι, το λιβάδι... Τι ν' απόμεινε από αυτά; Κοιτάζω γύρω και περπατάω... Πέρσι, ψάχνοντας στα αρχεία, βρήκα ένα γράμμα, με ημερομηνία πολύ μεταγενέστερη από τις ημερομηνίες των πρακτικών των δικαστηρίων, στο οποίο αναφέρεται το ση­ μείο των ερειπίων ενός καραβάν σαράι. Στο γράμμα αυτό, που κατά πάσα πιθανότητα γράφτηκε γύρω στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα ή στις αρχές του εικοστού, αναφέ­ ρεται ότι οι θάνατοι που είχαν σημειωθεί στην περιοχή αυ­ τή οφείλονταν μάλλον σε μια μεταδοτική αρρώστια. Αυτό που κίνησε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον μου ήταν ότι το γράμ­ μα έμοιαζε να είχε ταχυδρομηθεί από κάποια ξένη χώρα. Σχημάτισα την εντύπωση αυτή, γιατί δίπλα στην ημερο­ μηνία ήταν γραμμένο το όνομα κάποιου παράξενου κράτους και υπήρχε ακόμη και μια πιο παράξενη ημερομηνία. Το γράμμα το διάβασα βιαστικά, κι όπως συνήθως, το έριξα μαζί με τ' άλλα χαρτιά, δίχως να σημειώσω την ημερομη­ νία και τον αριθμό του. Αμέσως βέβαια συνειδητοποίησα την παράλειψη μου και θέλησα να το ξαναδιαβάσω, έψαξα, μα στάθηκε αδύνατο να το βρω. Όταν γύρισα στην Ισταν­ μπούλ, η περιέργεια μου μεγάλωσε ακόμη περισσότερο. Το γράμμα αυτό, που ομολογουμένως το βρήκα και λίγο εξω­ πραγματικό, μου γέννησε ένα σωρό ερωτηματικά. Ποιος είχε αφήσει εκεί άραγε ένα γράμμα τελείως άσχετο με τα

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

229

αρχεία και τα πρακτικά; Στο γράμμα αναφέρονταν κάποιοι θάνατοι, επιδημίες και η πανούκλα* αλήθεια, είχα διαβάσει πράγματι τις λέξεις πανούκλα κι επιδημία ή μήπως επρό­ κειτο για γέννημα της φαντασίας μου; Και το κράτος ποιο ήταν; Πώς μπορούσαν να συμβούν όλα αυτά; Μετά, ξαφνι­ κά, θυμήθηκα τα ερείπια. Ίσως επειδή είχα διαβάσει ότι κάπου είχαν κλείσει τους άρρωστους από πανούκλα ή επει­ δή γινόταν λόγος για κάποιο καραβάν σαράι, μπορεί ακόμη και για τα δύο, δεν ξέρω. Στο τέλος, βρήκα το ρυάκι: αναδίνει βαριά μυρωδιά βρό­ μας και σαπίλας, σε αυτό όμως καταφεύγουν ακόμη τα βα­ τράχια. Δεν κοάζουν* θαρρείς, είναι ναρκωμένα από το δη­ λητήριο και, τη βρομιά, είναι κολλημένα, σαν κομμάτια πίσ­ σας, πάνω στα χόρτα και τα φύλλα. Τα πιο ζωντανά, μόλις ακούνε τα βήματα μου, ρίχνονται στο νερό με αυθάδικη τε­ μπελιά. Είδα και την καμπή που σχημάτιζε στο σημείο αυ­ τό το ρυάκι, και θυμήθηκα. Και τις συκιές. Παλιά, δεν ήταν πιο πολλές; Ξαφνικά, ο τοίχος ενός εργοστασίου έσβησε τις αναμνήσεις μου και μ' έφερε πίσω στο σήμερα. Κι αρνούμαι ν' αμφισβητήσω ότι πράγματι πέρσι διάβασα ένα τέτοιο γράμμα. Αν όσα διάβασα σ' εκείνο το γράμμα ήταν γεγονότα που πραγματικά συνέβησαν, αυτό σημαίνει πως μπορώ να ελ­ πίζω ότι θα μπορέσω να σταθώ λίγα χρόνια ακόμη στα πό­ δια μου, δίχως να χάσω την πίστη μου σ' αυτό που λέγεται Ιστορία. Μπορεί μάλιστα και περισσότερο. Νομίζω πως, με αφορμή την πανούκλα, θα μπορέσω ν' αναιρέσω ένα σω­ ρό ψευτοϊστορίες. Δεν μιλώ μόνο για την άποψη ότι από τον δέκατο ένατο αιώνα και μετά δεν υπήρξε επιδημία πα­ νούκλας στην Ανατολή* και μόνο η ύπαρξη ενός κράτους

230

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που ιδρύθηκε εδώ γύρω θα μου επέτρεπε εύκολα να δια­ ψεύσω πάρα πολλές «ιστορικές αλήθειες». Έτσι, όλες εκεί­ νες οι ιστορίες, που ανεπιφύλακτα υιοθετήθηκαν ως πραγ­ ματικές, σαν να ήταν ένα ποτήρι νερό ή μια γλάστρα, κι όχι έρευνες επιστημονικές, θα μείνουν μετέωρες. Και τότε πολ­ λοί ιστορικοί θ' αρχίσουν να 'χουν κάποιες αμφιβολίες για τα αποτελέσματα των μελετών τους, και μπορεί, οι πιο έξυ­ πνοι τουλάχιστον, να νιώσουν ότι έχουν καταντήσει παρα­ μυθάδες, με αποτέλεσμα να χάσουν, όπως εγώ, την πίστη τους στην επιστήμη τους. Και τότε, εγώ, ξέροντας πώς ν' αντιμετωπίσω τη θεωρητική σύγχυση που θα προκύψει, θα τους αιφνιδιάσω όλους, έναν έναν χωριστά, με κείμενα κι επιθέσεις. Κάθισα στην άκρη της σιδηροδρομικής γραμμής και προ­ σπάθησα να φανταστώ, με λεπτομέρειες, τη μέρα της νί­ κης μου, που θα έμοιαζε με όνειρο, μα ομολογώ πως δεν εν­ θουσιάστηκα πολύ. Στη δουλειά μας θεωρώ ότι είναι πιο διασκεδαστικό να βρίσκω κάποια στοιχεία και να στέκομαι ιδιαίτερα πάνω σε συγκεκριμένα γεγονότα παρά να προ­ σπαθώ ν' αποδείξω ότι είμαστε παραμυθάδες. Αν έβρισκα ορισμένα, έστω και παραπλανητικά, στοιχεία, θα μπορού­ σα με πολύ κέφι να κάνω έρευνες, για ν' αποδείξω χωρίς τύ­ ψεις, λόγου χάρη, πως πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτο­ κρατορίας δεν ήταν η Ιστανμπούλ μα κάποια άλλη πόλη! Πάντοτε ζήλευα τον καθηγητή της Ιστορίας, επειδή, είκο­ σι χρόνια συνέχεια, σαν ντετέκτιβ, ερευνούσε ποιος, πού και πότε ανακηρύχτηκε σουλτάνος στις περιόδους παρακμής και πότε έκοψε τα πρώτα νομίσματα. Ξαφνικά, πέρασε από μπροστά μου το τρένο. Ύστερα εξαφανίστηκε. Περπάτησα στην όχθη του ρυακιού, έχο-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

231

ντας συνέχεια στο μυαλό μου την πανούκλα. Νομίζω ότι το γράμμα που είχα διαβάσει έλεγε πως οι πανουκλιασμένοι έμειναν για ένα διάστημα σ' ένα καραβάν σαράι. Ένα παράξενο αλλά έντονο συναίσθημα μου έλεγε πως, αν έβρι­ σκα πάλι εκείνο τον χαμηλό τοίχο ή και τα ερείπια, θα μπο­ ρούσα να τα συνδέσω με το καραβάν σαράι* αν έβρισκα το καραβάν σαράι, θα ήταν δυνατό να βρω τα ίχνη της πα­ νούκλας και στη συνέχεια ν' ανακαλύψω το μυστηριώδες κράτος. Η πίστη μου στην Ιστορία θαρρείς κι εξαρτιόταν από την ανακάλυψη των ερειπίων αυτών! Μήπως όμως όλα αυτά ήταν ένα παιχνίδι του νου μου, που χαιρόταν να δημιουργεί εντάσεις, και στη συνέχεια να τις αφήνει να καλμάρουν; Περπατάω μπροστά από τοίχους που είναι γεμάτοι με πολιτικά συνθήματα, για να τα διαβάζουν αυτοί που βγαί­ νουν από τα εργοστάσια, τα εργαστήρια, τα τρένα. Το ρυά­ κι είναι πια μακριά από τις ράγες, θυμάμαι καλά, οι πέτρες και τα ερείπια του τοίχου κάπου εδώ θα βρίσκονται. Κάπου πριν από τις σκηνές των Τσιγγάνων, πολύ κοντά στο δρό­ μο που βγάζει στο Τζενέτχισαρ, ανάμεσα στις παράγκες, στις στοίβες από σκουπίδια, στους ντενεκέδες και τις συ­ κιές, θα πρέπει να βρίσκεται η Ιστορία. Οι γλάροι, όταν με είδαν πάνω από τις στοίβες των σκουπιδιών να πλησιάζω, πέταξαν κι απομακρύνθηκαν προς τη θάλασσα, σαν ομπρέ­ λα που την παίρνει ο αέρας. Ακούω το θόρυβο από τους κι­ νητήρες των πούλμαν που είναι παρκαρισμένα στην αυλή του εργοστασίου. Οι εργάτες που θα γυρίσουν στην Ισταν­ μπούλ ανεβαίνουν σιγά σιγά στα πούλμαν. Πέρα, πάνω από τις ράγες του τρένου και το ρυάκι, μια γέφυρα. Σκουρια­ σμένα σιδερικά, παράγκες, παιδιά που παίζουν μπάλα και

232

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μια φοράδα με το πουλάρι της* μάλλον των Τσιγγάνων θα είναι. Μα δεν είναι αυτά που ψάχνω. Γύρισα πίσω, όμως τα πόδια μου πάλι στο ίδιο μέρος με πάνε. Προχωρώ προς τις παράγκες της ντενεκεδούπολης ακολουθώντας την αγκαθωτή περίφραξη, και με αδιαφορία γάτας, περνάω από τις παράγκες και το ρυάκι, πατώντας τα μαραμένα, σάπια χόρτα, τα πιο πολλά νεκρά από τα το­ ξικά υγρά, πλάι από ένα μικρό αρνίσιο κρανίο κι από ένα κόκαλο που είναι αδύνατο να ξεχωρίσεις από ποιο σημείο του σκελετού είναι* προχωρώ κλοτσώντας το κόκαλο κι ένα σκουριασμένο κονσερβοκούτι. Τίποτα, τίποτα, πουθενά. Προσπαθώ να ζωντανέψω με τη φαντασία μου τους αν­ θρώπους που αναφέρονται στις σημειώσεις που έχω κρατή­ σει και τώρα είναι στην τσάντα μου, καθώς και στα έγγρα­ φα που βρίσκονται στο υγρό υπόγειο, να σκεφτώ ότι ζήσα­ νε σε τούτα τα μέρη, κάπως να ικανοποιηθώ με το συλλο­ γισμό ότι την εποχή εκείνη το ρυάκι δεν μύριζε έτσι άσχη­ μα, αν και φοβάμαι μην τους αποδώσω ιδιότητες που πι­ θανόν δεν είχαν. Κατόπιν, βλέπω να με κοιτάζει πέρα από το βοσκότοπο μια ηλίθια κότα, μεγάλη ίσαμε μια πολυκα­ τοικία* μια κότα! Η Κοτ Κότα με κοιτάζει από το διαφη­ μιστικό ταμπλό, τοποθετημένο σε στηρίγματα. Είναι παρ­ μένη οπωσδήποτε από ξένα περιοδικά, φοράει κοντό πα­ ντελόνι με τιράντες, κι είναι φανερό ότι προσπάθησαν να την κάνουν χαριτωμένη, μα είναι κόπια, ηλίθια, ντόπια, απελπισμένη. Κοτόπουλα Κοτ Κότα. Βλέμμα που θα ήθε­ λε να είναι πονηρό. Μη με κοιτάς. Θα φύγω, μα όχι ακό­ μη... Πλησιάζω μια από τις παράγκες, με τη σκέψη ότι θα μπορούσε να είχε χτιστεί με τις πέτρες από τα ερείπια του

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

233

καραβάν σαράι. Στο πίσω μέρος, κήπος. Κρεμμύδια, εσώ­ ρουχα κι ένα φουστάνι που στεγνώνουν, μα οι τοίχοι είναι σαθροί, φτιαγμένοι με διαβρωμένα τούβλα, κι όχι με τις σκληρές, λαξεμένες πέτρες που ζητούσα εγώ. Στάθηκα κοι­ τάζοντας λυπημένος τον τοίχο της παράγκας, και με την πεποίθηση ότι το αντικείμενο κι ο χρόνος που έψαχνα να βρω κρύβονταν εκεί, άναψα ένα τσιγάρο, πέταξα το σπίρ­ το, το είδα να πέφτει κάτω, στα πόδια μου, κοντά στα νε­ κρά χόρτα, στα ξεραμένα κλαδιά και σ' ένα παλιό, πλαστι­ κό μανταλάκι. Προχωρώ. Σπασμένα μπουκάλια, κουτάβια που τρέχουν πίσω από τη μάνα τους, σάπια σκοινιά, καπά­ κια γκαζόζας, βενζίνη, ξερά χόρτα, φύλλα. Μια πινακίδα που χρησιμοποιήθηκε ως σημάδι για σκοποβολή. Κατόπιν είδα τη συκιά* την κοίταξα ελπίζοντας κάτι να μου θυμίσει, μα αυτή μένει στη θέση της ακίνητη. Καταγής πεσμένα άγουρα σύκα, μύγες. Πιο κάτω δυο αγελάδες, με τη μούρη χωμένη στα χόρτα. Κοιτάζω με θαυμασμό το πουλάρι των Τσιγγάνων που τρέχει, ξοπίσω του η φοράδα. Το πουλάρι εξακολουθεί να τρέχει όταν η φοράδα σταματάει, ώσπου θυ­ μάται και γυρίζει πίσω. Στις όχθες του ρυακιού κομμάτια από λάστιχα, μπουκάλια, κουτιά από μπογιές, χαρτιά, μια αδειανή πλαστική σακούλα! Όλα κενά, δίχως κανένα πε­ ριεχόμενο. Θέλω να πιω, ξέρω, σε λίγο θα γυρίσω. Δυο κο­ ράκια, αδιάφορα, μη δίνοντας καθόλου σημασία στην πα­ ρουσία μου, πετούν από πάνω μου και φεύγουν. Στην άλλη άκρη, το λιβάδι όπου είχε πεθάνει ο Μωάμεθ ο Πορθητής. Πέθανε, λέει, εκεί που τώρα είναι η Γεωπονική Σχολή. Στον πίσω κήπο ενός εργοστασίου, κάτι μεγάλα κιβώτια, γεμά­ τα διάφορα μέταλλα. Στο σπίτι θα διαβάσω τις Περιηγή­ σεις του Εβλιγιά Τσελεμπί. Ένας χαζός βάτραχος κατάλα-

234

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

β ε , πολύ μ ε τ ά τους φίλους τ ο υ , ότι ήμουν ε κ ε ί . Τ ζ ο υ π ! Λά­ σπες από σάπια νερά! Θα μ ι λ ή σ ω μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ιστορία; Ιστορία είναι... Τ α σ π α σ μ έ ν α κ ε ρ α μ ί δ ι α έχουν β ά ψ ε ι τ ο χ ώ ­ μα κ ό κ κ ι ν ο . Μ ι α γ υ ν α ί κ α , στον κ ή π ο τ η ς π α ρ ά γ κ α ς τ η ς , μαζεύει τα ρούχα τ η ς . Ε ί ν α ι παραμύθι, θα τ η ς π ω . Γ ι α τ ί τ ο λ ε ς α υ τ ό , θα μου π ε ι . Σ τ έ κ ο μ α ι και κ ο ι τ ά ζ ω τον ουρανό. Εξακολουθώ να νιώθω στις π λ ά τ ε ς μου τα μάτια τ η ς κότας μ ε το η λ ί θ ι ο β λ έ μ μ α : Κ ο τ Κ ό τ α . Κ ο τ Κ ό τ α ! Τ ο ύ β λ α , τοίχοι γ ρ α μ μ έ ν ο ι μ ε π ο λ ι τ ι κ ά συνθήματα. Π ο υ θ ε ν ά ο πέτρινος τοί­ χος μου! Π α λ ι ά , όταν ήμουνα μ ι κ ρ ό ς . . . Σ τ α μ ά τ η σ α * ξαφνι­ κά, σαν να θ υ μ ή θ η κ α κ ά τ ι , άρχισα να π ε ρ π α τ ά ω μ ε β ή μ α αποφασιστικό, π έ ρ α σ ε άλλο έ ν α τ ρ έ ν ο , έριξα μια μ α τ ι ά στα απομεινάρια μιας ο ι κ ο δ ο μ ή ς , στα μαδέρια, στα σανίδια, όχι, όχι, δεν υπάρχει τ ί π ο τ α , α κ ό μ η κι ανάμεσα στα δέντρα, τους κ ή π ο υ ς των σ π ι τ ι ώ ν , τα σ κ ο υ ρ ι α σ μ έ ν α σ ί δ ε ρ α , τα π λ α σ τ ι ­ κά, τα κ ό κ α λ α , τ ο μ π ε τ ό ν , τα π ε ρ ι φ ρ ά γ μ α τ α . Μ α ε ξ α κ ο ­ λουθώ να π ε ρ π α τ ά ω , ε π ε ι δ ή ξ έ ρ ω καλά τ ι ψ ά χ ν ω να βρω.

19

Κάθονται στο τραπέζι και τρώνε σιωπηλοί κάτω από το χλο­ μό φως της λάμπας. Ένα ήσυχο βραδινό φαγητό. Πρώτα μί­ λησε η Νιλγκιούν με τον κύριο Φαρούκ, γελάσανε, κατόπιν ο Μετίν, με την τελευταία μπουκιά στο στόμα, σηκώθηκε κι έφυγε, η γιαγιά τον ρώτησε πού πάει, κι όταν δεν πήρε απάντηση, οι άλλοι θελήσανε να κουβεντιάσουν λίγο με τη γιαγιά. Πώς είστε, γιαγιά, πώς είστε; τη ρωτάνε, κι επει­ δή δεν βρίσκουν τι άλλο να της πούνε, να σας πάμε περί­ πατο με το αυτοκίνητο, της λένε, παντού έχουν χτίσει πο­ λυκατοικίες, καινούργια σπίτια, από μπετόν, οικοδομές, δρό­ μους, γέφυρες, πάμε να τα δείτε, γιαγιά, μα η γιαγιά δεν μιλάει, κάπου κάπου μουρμουρίζει, μα δεν ξεχωρίζει λέξη από το μουρμουρητό* επειδή η γιαγιά μασουλάει κοιτάζο­ ντας το πιάτο της, σαν να φταίει αυτό που μασάει, και μουρ­ μουρίζει, κι όταν σηκώνει το κεφάλι της από το πιάτο, θαρ­ ρείς το κάνει επειδή απορεί για κάτι* επειδή μόνο ν' αη­ διάζει μπορεί η γιαγιά, κι απορεί πώς τα εγγόνια της δεν το έχουν καταλάβει. Και τότε, τα εγγόνια όπως κι εγώ, κατα­ λαβαίνουν για άλλη μια φορά πως δεν πρέπει να μιλούν, μα

236

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και π ά λ ι τ ο ξεχνούν και τ η ν εκνευρίζουν, κ ι όταν θυμηθούν ότι δ ε ν π ρ έ π ε ι να τ η ν εκνευρίζουν, μιλούν ψ ι θ υ ρ ι σ τ ά : « Π ά λ ι πίνεις πολύ, Φ α ρ ο ύ κ ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Τ ι ψ ι θ υ ρ ί ζ ε τ ε έ τ σ ι ; » ε ί π ε η κυρά. « Τ ί π ο τ α » , είπε η Νιλγκιούν. « Γ ι α τ ί δεν τρώτε μελιτζά­ να, γ ι α γ ι ά ; Τώρα τ ι ς τ η γ ά ν ι σ ε ο Ρ ε τ ζ έ π , δ ε ν είναι έ τ σ ι , Ρ ε ­ τζέπ;» «Ναι, δεσποινίς», είπα. Η κυρά, γ ι α να τους δ ώ σ ε ι να κ α τ α λ ά β ο υ ν ό τ ι δ ε ν τ η ς αρέσουν τ α ξ ε γ ε λ ά σ μ α τ α κ ι ότι α η δ ι ά ζ ε ι , έ κ α ν ε μια γ κ ρ ι ­ μ ά τ σ α που σ ή μ α ι ν ε α π ο σ τ ρ ο φ ή , κ α τ ό π ι ν , από σ υ ν ή θ ε ι α , έ μ ε ι ν ε έ τ σ ι μ ε τ η ν γ κ ρ ι μ ά τ σ α α π ο τ υ π ω μ έ ν η στο πρόσωπο τ η ς · ένα γ ε ρ α σ μ έ ν ο πρόσωπο που ξέχασε γ ι α τ ί α η δ ί α ζ ε , μα αποφασισμένο να μην ξεχάσει π ο τ έ ότι π ρ έ π ε ι ν' α η δ ι ά ζ ε ι . . . Δ ε ν μιλούν, κι ε γ ώ σ τ έ κ ο μ α ι δυο-τρία β ή μ α τ α π ί σ ω από τ ο τ ρ α π έ ζ ι . Π ά λ ι τα ίδια. Έ ν α βραδινό φ α γ η τ ό όπου το μόνο που α κ ο ύ γ ε τ α ι , κ ά τ ω από τ ο χλομό φως τ η ς λ ά μ π α ς μ ε τ ι ς π ε τ α λ ο ύ δ ε ς τ ρ ι γ ύ ρ ω , είναι ο θόρυβος από τα πιρούνια και τα μαχαίρια: και στον κ ή π ο ησυχία, κάπου κάπου τα τ ρ ι ­ ζόνια, κάπου κάπου τ ο θρόισμα τ ω ν δ έ ν τ ρ ω ν , και μακριά, όλο τ ο καλοκαίρι, ο θόρυβος από τους ανθρώπους που ζούνε έξω από τον τοίχο του κ ή π ο υ , τα πολύχρωμα λαμπιόνια τους στα δ έ ν τ ρ α , τα α υ τ ο κ ί ν η τ α τους, τα π α γ ω τ ά τους, τα χαι­ ρ ε τ ί σ μ α τ α τ ο υ ς . . . Τ ο χ ε ι μ ώ ν α ούτε αυτά υπάρχουν, και τ ο σ ι ω π η λ ό σ κ ο τ ά δ ι τ ω ν δ έ ν τ ρ ω ν έ ξ ω από τ η μάντρα μας μ ε κ ά ν ε ι κ ι ανατριχιάζω, και τ ό τ ε θ έ λ ω να ξεφωνίσω, μα δ ε ν μ π ο ρ ώ , θ έ λ ω να μ ι λ ή σ ω μ ε τ η ν κυρά, μα α υ τ ή δ ε ν μ ι λ ά ε ι , ε γ ώ σωπαίνω, απορώ πώς μπορεί ο άνθρωπος και μ έ ν ε ι έ τ σ ι βουβός, και β λ έ π ω τ ι ς α ρ γ έ ς κ ι ν ή σ ε ι ς του χεριού τ η ς π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι και τ ρ ο μ ά ζ ω . Μ ο υ έ ρ χ ε τ α ι να ξ ε φ ω ν ί σ ω : Τ α

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

237

χέρια σας, κυρία, μοιάζουν με γέρικες μοχθηρές αράχνες! Παλιότερα βασίλευε η σιωπή του Ντογάν μπέη, που καθό­ ταν με σκυμμένο το κεφάλι, υπάκουος, σαν μικρό παιδί* ολοένα τον κατσάδιαζε! Κι ακόμη πιο παλιά, η φασαρία που έκανε ο Σελαχατίν μπέης, πιο πολύ γεροντίστικη παρά δυ­ νατή· βλαστημούσε, δύσκολα έφτανε ο αέρας στους πνεύ­ μονες του, όμως αυτός βλαστημούσε. Αυτή η χώρα, αυτή η αναθεματισμένη χώρα!... «Ρετζέπ!» Θέλουν φρούτα. Πήρα τα λερωμένα πιάτα. Τους πήγα το καρπούζι, που είχα ήδη κόψει. Το φάγανε δίχως να μι­ λούν, μετά κατέβηκα στην κουζίνα, ζέστανα νερό για τα πιάτα. Όταν ανέβηκα πάλι επάνω, τους είδα να τρώνε ακό­ μη δίχως να μιλάνε. Ίσως γιατί είχαν καταλάβει πως οι λέ­ ξεις τούς ήταν άχρηστες, μπορεί γιατί δεν θέλανε να κου­ βεντιάζουν άσκοπα σαν τους θαμώνες των καφενείων. Μα το ξέρω καλά, είναι φορές που οι λέξεις ενθουσιάζουν τον άνθρωπο. Κάποιος σου λέει γεια σου, σ' ακούει να του μι­ λάς για τη ζωή σου, κατόπιν αυτός σου λέει τα δικά του, εσύ τον ακούς, καθένας βλέπει στα μάτια του άλλου τη ζωή του. Η Νιλγκιούν, όπως κι η μητέρα της, έτρωγε τους σπό­ ρους του καρπουζιού. Η κυρά μου άπλωσε το λαιμό της: «Λύσ' τη!» «Γιατί δεν κάθεστε λίγο ακόμη, γιαγιά;» είπε ο κύριος Φαρούκ. «Θα την πάω εγώ, Ρετζέπ, εσύ κάνε τη δουλειά σου...» είπε η Νιλγκιούν. Μόλις της έλυσα την πετσέτα της, η κυρά στηρίχτηκε επάνω μου.

238

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Α ν ε β ή κ α μ ε τις σκάλες. Σ τ ο ένατο σκαλοπάτι σταματή­ σαμε. « Ο Φαρούκ έ π ι ν ε π ά λ ι , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » ε ί π ε . « Ό χ ι , κυρία», είπα. « Γ ι α τ ί το λ έ τ ε αυτό;» « Μ η ν τους υ π ε ρ α σ π ί ζ ε σ α ι » , ε ί π ε , και σ ή κ ω σ ε τ ο μ π α ­ στούνι τ η ς σαν να ή θ ε λ ε να χ τ υ π ή σ ε ι ένα μ ι κ ρ ό παιδί, όχι όμως ε μ έ ν α . Κ α τ ό π ι ν συνεχίσαμε ν' α ν ε β α ί ν ο υ μ ε τ η σκάλα. « Δ ε κ α ε ν ν έ α , δόξα σοι ο Θ ε ό ς ! » ε ί π ε , και μ π ή κ ε στο δ ω ­

μάτιο τ η ς . Τ η β ο ή θ η σ α να ξ α π λ ώ σ ε ι , τ η ρ ώ τ η σ α αν ή θ ε λ ε κ ά τ ι . Ή θ ε λ ε φρούτα. «Και κλείσε την πόρτα!» Τ η ν έ κ λ ε ι σ α , κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω . Ο κύριος Φαρούκ ε ί χ ε βά­ λ ε ι π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι το μ π ο υ κ ά λ ι που ε ί χ ε κ ρ ύ ψ ε ι και κου­ βέντιαζαν. « Κ ά ν ω παράξενες σ κ έ ψ ε ι ς » , ε ί π ε . « Μ ή π ω ς όσα μου λ ε ς κ ά θ ε β ρ ά δ υ ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Ν α ι , μα α κ ό μ η δ ε ν τα ε ί π α ό λ α ! » ε ί π ε ε κ ε ί ν ο ς . « Κ α λ ά , σ υ ν έ χ ι σ ε να παίζεις μ ε τ ι ς λ έ ξ ε ι ς » , ε ί π ε η Ν ι λ ­ γκιούν. Ο κύριος Φαρούκ τ η ν κ ο ί τ α ξ ε σαν να π ε ι ρ ά χ τ η κ ε . « Τ ο κ ε φ ά λ ι μου ε ί ν α ι σαν καρύδι που μ έ σ α του αλωνί­ ζουν σ κ ο υ λ ή κ ι α ! » « Τ ι ; » έκανε η Νιλγκιούν. « Ν α ι ! » ε ί π ε ο Φαρούκ. « Θ α ρ ρ ε ί ς και μ έ σ α στο μυαλό μου αλωνίζουν σ κ ο υ λ ή κ ι α ! » Π ή ρ α τα λ ε ρ ω μ έ ν α πιάτα, κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα κ ι άρ­ χισα να τα π λ έ ν ω . Σ τ α έ ν τ ε ρ α σας αλωνίζουν τα σ κ ο υ λ ή ­ κια, έ λ ε γ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , όταν τ ρ ώ τ ε ωμά κ ρ έ α τ α , όταν γ υ ­ ρ ί ζ ε τ ε ξυπόλυτοι, τ ο μ έ σ α σας σ κ ο υ λ η κ ι ά ζ ε ι , κ α τ α λ α β α ί ν ε -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

239

τ ε ; Ε μ ε ί ς μόλις ε ί χ α μ ε έ ρ θ ε ι από τ ο χωριό, δ ε ν τα καταλα­ β α ί ν α μ ε αυτά. Ό τ α ν π έ θ α ν ε η μάνα μου, ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς μας λ υ π ή θ η κ ε και μας έ φ ε ρ ε σε τ ο ύ τ α δω τα μ έ ρ η . Ε σ ύ , Ρ ε τ ζ έ π , θα βοηθάς τ η μάνα μου στο νοικοκυριό του σπιτιού, κι ο Ι σ μ α ή λ μ π ο ρ ε ί να μ έ ν ε ι μαζί σου, στο κ ά τ ω π ά τ ω μ α , σ' αυτό τ ο δ ω μ ά τ ι ο , θα βρω έναν τ ρ ό π ο να σας φροντίσω, γ ι α τ ί να π λ η ρ ώ σ ε τ ε ε σ ε ί ς τ ι ς α μ α ρ τ ί ε ς τους, γ ι α τ ί ; Δ ε ν μί­ λησα... Ν α προσέχεις και τον πατέρα μου, Ρ ε τ ζ έ π , πίνει πο­ λύ. Ε γ ώ π ά λ ι δεν μ ί λ η σ α , ο ύ τ ε καλά, Ν τ ο γ ά ν μ π έ η , μ π ό ­ ρεσα να π ω . Κ α τ ό π ι ν μας ά φ η σ ε ε δ ώ και π ή γ ε σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς . Η κυρά συνέχεια μουρμούριζε, ε γ ώ προσπαθούσα να μάθω τ ι ς δ ο υ λ ε ι έ ς τ η ς κουζίνας. Ο Σ ε λ α χ α τ ί ν μ π έ η ς κάπου κά­ που ερχόταν και ρωτούσε: Ρ ε τ ζ έ π , πώς ή τ α ν η ζωή στο χω­ ριό; Π ε ς μου, τ ι κάνουν ε κ ε ί ; Υ π ά ρ χ ε ι τ ζ α μ ί , π ή γ α ι ν ε ς ; Ξ έ ­ ρεις γ ι α τ ί γ ί ν ο ν τ α ι σ ε ι σ μ ο ί ; Τ ι είναι οι ε π ο χ έ ς ; Μ ε φοβά­ σαι, παιδί μου, μ η φοβάσαι, ε γ ώ ε ί μ α ι ο π α τ έ ρ α ς σου, ξ έ ρ ε ι ς πόσων χρονών ε ί σ α ι ; Ο ύ τ ε τα χρόνια σου ξ έ ρ ε ι ς ! Κ α λ ά . Ε ί ­ σαι δ ε κ α τ ρ ι ώ ν χρονών, κι ο αδελφός σου ο Ι σ μ α ή λ δ ώ δ ε κ α , έ χ ε ι ς δ ί κ ι ο να φοβάσαι και να μ η μ ι λ ά ς , δ ε ν μ π ό ρ ε σ α ν ' ασχοληθώ μαζί σας, ναι, α ν α γ κ ά σ τ η κ α να σας σ τ ε ί λ ω στο χωριό, στους κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο υ ς , μα ε γ ώ είχα κ ά π ο ι ε ς υπο­ χ ρ ε ώ σ ε ι ς , γράφω έ ν α μ ε γ ά λ ο έ ρ γ ο , σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι όλες τις γ ν ώ σ ε ι ς , ξέρεις τ ι είναι ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α ; Α χ , τ ι κρίμα, μα από πού θα μπορούσες να ξ έ ρ ε ι ς , καλά, καλά, μ η φοβάσαι, πες μου, πώς π έ θ α ν ε η μάνα σας, τ ι καλή γυναίκα που ή τ α ν , ε ί χ ε όλη τ η ν ομορφιά του λαού μας, σου τα ' π ε όλα, όλα σου τα ' π ε ; Κ α λ ά , εσύ πλύνε τα π ι ά τ α , αν η Φ α τ μ ά σας κ α κ ο ­ μ ε τ α χ ε ι ρ ι σ τ ε ί , να 'ρθεις αμέσως ε π ά ν ω , στο δωμάτιο μου, να μου τ ο π ε ι ς , ά κ ο υ σ ε ς ; Μ η φοβάσαι! Δ ε ν φ ο β ή θ η κ α . Έ π λ υ ­ να τα π ι ά τ α , ε ρ γ ά σ τ η κ α , σαράντα χρόνια.

240

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Αφαιρέθηκα. Έπλυνα τα πιάτα, τα έβαλα στη θέση τους, είχα κουραστεί, έβγαλα την ποδιά μου. Κάθισα, για να ξε­ κουραστώ λίγο, σκέφτηκα όμως ότι θα θέλανε καφέ, ση­ κώθηκα, πήγα κοντά τους. Μιλούσαν ακόμη. «Έψαξες τόσα αρχεία, διάβασες τόσα κείμενα, τόσα έγ­ γραφα, γυρίζεις στο σπίτι και σε απασχολεί πάλι το εσωτε­ ρικό του κεφαλιού σου. Δεν σε καταλαβαίνω!» είπε η Νιλ­ γκιούν. «Και τι θες να με απασχολεί;» είπε ο κύριος Φαρούκ. «Τα γεγονότα», είπε η Νιλγκιούν. «Όσα συμβαίνουν, οι αιτίες που τα προκαλούν...» «Μα αυτά είναι στα χαρτιά...» «Ναι, όμως υπάρχει το αντίκρισμα τους στον έξω κό­ σμο... Δεν υπάρχει μήπως;» «Υπάρχει...» «Αυτό να γράψεις!» «Μα όταν τα διαβάζω, δεν υπάρχουν στον έξω κόσμο, υπάρχουν στο κεφάλι μου. Βρίσκομαι στην ανάγκη να γρά­ ψω αυτά που έχω στο κεφάλι μου. Στο κεφάλι μου όμως υπάρχουν σκουλήκια». «Ανοησίες!» είπε η Νιλγκιούν. Διαφώνησαν. Κοίταζαν τον κήπο χωρίς να μιλάνε. Λί­ γο λυπημένοι, θλιμμένοι, γεμάτοι περιέργεια. Θαρρείς και κοίταζαν δίχως να βλέπουν, δεν βλέπανε τον κήπο, τη συ­ κιά, τα χόρτα με τα τριζόνια, βλέπανε μονάχα τις σκέψεις τους: Τι βλέπετε στη σκέψη; Πόνο, λύπη, ελπίδα, ανη­ συχία, προσμονή, τα ίδια πράγματα μένουν στο τέλος κι αν δεν προσθέσεις και κάτι άλλο ανάμεσα τους, δεν θυμάμαι πού το άκουσα αυτό, καταντάς σαν την πέτρα του αλευρόμυλου, που τρίβει τον εαυτό της, έτσι, θα φθαρεί μόνη

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

241

της, θα τελειώσει. Και τότε: τρελάθηκε! Ο γιατρός Σε­ λαχατίν ήταν ένας σεμνός γιατρός, όταν αναμείχθηκε όμως στην πολιτική, τον απομάκρυναν από την Ισταν­ μπούλ, και τότε αυτός βούλιαξε στα βιβλία, σάλεψε ο νους του. Ψεύτες, κακόγλωσσοι. Όχι, δεν ήταν τρελός, τον έβλεπα με τα μάτια μου, μετά το βραδινό φαγητό το 'ριχνε στο ποτό, κάπου κάπου παράπινε, τόσο μόνο, αυτό ήταν το μόνο αμάρτημα του! Ολημερίς καθόταν στο τρα­ πέζι του κι έγραφε. Ενδιάμεσα ερχόταν, κουβέντιαζε μα­ ζί μου. Ο κόσμος είναι σαν το απαγορευμένο μήλο, μου εί­ πε μια μέρα, δεν το κόβετε να το φάτε, γιατί πιστεύετε στο ψέμα, φοβάστε. Κόψ' το από το δέντρο το μήλο της γνώσης, μη φοβάσαι, παιδί μου, Ρετζέπ, κοίτα, εγώ το 'κοψα κι είμαι πια ελεύθερος, άντε, στο χέρι σου είναι να κάνεις κτήμα σου τον κόσμο. Γιατί δεν απαντάς; Εγώ φο­ βήθηκα, και σώπασα. Εγώ ξέρω τον εαυτό μου. Εγώ τον φοβάμαι το σατανά. Εγώ δεν μπορώ να ξέρω πώς νικήσανε αυτοί το φόβο και γιατί τον νικήσανε. Να βγω άρα­ γε έξω, να πάω στο καφενείο; αΤι είδους σκουλήκια είναι αυτά;» ρώτησε η Νιλγκιούν, κάπως εκνευρισμένη. «Τα γνωστά», είπε ο κύριος Φαρούκ. «Ένα σωρό άσχε­ τα γεγονότα. Διάβασα πολύ, σκέφτηκα πολύ, κι άρχισαν να τριγυρίζουν μέσα στο κεφάλι μου». «Άσχετα είπες;» «Αδύνατο να βρω μια σχέση ανάμεσα τους», είπε ο κύριος Φαρούκ. Σκέφτομαι πως θα μπορούσαν τα ίδια τα γεγονό­ τα να δημιουργήσουν τις αναγκαίες γι' αυτά σχέσεις μετα­ ξύ τους, μα φαίνεται πως είναι αδύνατο. Βρίσκω πως η όποια αιτιολογία είναι μάλλον εύρημα του νου μου, και τότε τα γε-

242

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γονότα παίρνουν τ ο σ χ ή μ α φοβερών σ κ ο υ λ η κ ι ώ ν . Κ α ι κ ι ­ νούνται ανάμεσα στις π τ υ χ έ ς του μυαλού μου...)) « Π ο ύ λ ε ς να ο φ ε ί λ ε τ α ι α υ τ ό ; » ρ ώ τ η σ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Ά κ ο υ να σου π ω . Σ ή μ ε ρ α κ ά τ ι νομίζω πως ένιωσα. Γ ι α να δ ο ύ μ ε σωστά και τ η ζωή και τ η ν Ιστορία, π ρ έ π ε ι οπωσ­ δ ή π ο τ ε ν' α λ λ ά ξ ο υ μ ε τα κύτταρα του μυαλού μ α ς » . «Πώς;» « Δ ε ν ξέρω α κ ρ ι β ώ ς . Μ α τα μυαλά μας είναι α δ η φ ά γ α , συνέχεια ψάχνουν να βρουν και να καταβροχθίσουν ιστορίες. Π ρ έ π ε ι ν' α π α λ λ α γ ο ύ μ ε από τ ο πάθος γ ι α ι σ τ ο ρ ί ε ς . Τ ό τ ε μονάχα θα ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ο ύ μ ε και θα μ π ο ρ έ σ ο υ μ ε να δ ο ύ μ ε τον κόσμο σωστά. Μ ε κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς ; » «Όχι!» « Π ρ έ π ε ι να υ π ά ρ χ ε ι κάποιος τ ρ ό π ο ς που να μ π ο ρ ώ να ε ξ η γ η θ ώ , μα δ ε ν τον β ρ ί σ κ ω ! » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Ψ ά ξ ε και β ρ ε ς τ ο ν ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ο κύριος Φαρούκ σώπασε για λ ί γ ο , κατόπιν ά δ ε ι α σ ε τ ο π ο τ ή ρ ι του και ξαφνικά ε ί π ε : « Ε γ ώ γέρασα». Σ ω π ά σ α ν ε . Τ ο ύ τ η τ η φορά, όχι γ ι α τ ί διαφωνούσαν, μα γιατί ήταν ικανοποιημένοι, ε π ε ι δ ή είχαν καταλάβει πως συμφωνούσαν στο ότι διαφωνούν. Μ ε ρ ι κ έ ς φορές, όταν δύο πρόσωπα κάθονται σ ι ω π η λ ά , η σ ι ω π ή τους έ χ ε ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ­ ρο νόημα από τ η σ υ ζ ή τ η σ η που θα έκαναν. Ν α υ π ή ρ χ ε ένας τ έ τ ο ι ο ς άνθρωπος, να 'χα έναν τ έ τ ο ι ο φίλο... « Φ α ρ ο ύ κ μ π έ η » , ε ί π α , « ε γ ώ π η γ α ί ν ω στο κ α φ ε ν ε ί ο . Θ έ ­ λετε κάτι άλλο;» « Τ ι ; » ε ί π ε . « Ό χ ι , ευχαριστώ, Ρ ε τ ζ έ π ! » Κ α τ έ β η κ α στον κ ή π ο , έ ν ι ω σ α τ η δροσιά από τα χόρτα και, μόλις β γ ή κ α έξω από τ η ν πόρτα, κ α τ ά λ α β α ότι δεν θα

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

243

μπορούσα να πάω στο καφενείο. Ήταν Παρασκευή βράδυ, θα είχε πολύ κόσμο, δεν θα μπορούσα ν' αντέξω την ίδια στε­ νοχώρια. Συνέχισα να περπατάω, προχώρησα μέχρι το κα­ φενείο, δίχως να με δει κανείς, ούτε κι ο Ισμαήλ, που που­ λούσε λαχεία* προσπαθούσα να είμαι μακριά από τα παρά­ θυρα που είχαν φως, βγήκα στο μόλο, δεν ήταν κανείς, στο νερό σάλευε το φως από τις κίτρινες λάμπες στα δέντρα. Βυ­ θίστηκα σε σκέψεις. Κατόπιν σηκώθηκα, ανέβηκα τον ανή­ φορο, βρέθηκα μπροστά στο φαρμακείο και κοίταξα μέσα: ο Κεμάλ, ο φαρμακοποιός, καθόταν στον πάγκο και κοίταζε την ξέγνοιαστη παρέα που έτρωγε σάντουιτς, στο απέναντι περίπτερο. Δεν με είδε. Ας μην τον ενοχλήσω! Γύρισα γρή­ γορα στο σπίτι δίχως να δω κανέναν, δίχως να χαιρετηθώ με κανέναν. Αφού έκλεισα την πόρτα, μακριά από το θόρυβο και τα δέντρα, τους είδα να κάθονται στο μπαλκόνι, κάτω από το χλομό φως της λάμπας. Αυτός καθόταν μπροστά στο τραπέζι, εκείνη λίγο μακριά από το τραπέζι, κουνιόταν αθό­ ρυβα στηριγμένη στα πίσω πόδια της καρέκλας, που μόλις και σήκωνε το βάρος της* τα δυο αδέλφια σαν ν' απέφευγαν να κάνουν θόρυβο, μη τυχόν και τρομάξουν το σύννεφο της άχαρης ζωής που ήταν γύρω από τα κεφάλια τους, αλλά και για να προλάβουν ν' αναπνεύσουν ακόμη πιο πολλή δυστυχία. Μπορεί και να μη θέλανε να εκνευρίσουν το ενοχοποιητικό, γέρικο βλέμμα που τους παρακολουθούσε ένοχα πίσω από τα παραθυρόφυλλα. Κατόπιν μου φάνηκε πως είδα το βλέμ­ μα εκείνο, μα εκείνη δεν με είδε. Η σκιά της κυράς πρόβα­ λε για μια στιγμή στο παράθυρο, ύπουλη, σκληρή, σαν να κρατούσε στο χέρι της το μπαστούνι της, κατόπιν ξαφνικά έφυγε, σαν να ήθελε να ξεφύγει από την αμαρτία. Ανέβηκα αθόρυβα τη σκάλα του μπαλκονιού.

244

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Α υ τ ά που τα λες ιστορίες, στην π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δ ε ν εί­ ναι ιστορίες, είναι α λ ή θ ε ι ε ς ! ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Α π α ρ α ί τ η ­ τ ε ς για να κ α τ α λ ά β ο υ μ ε τον κ ό σ μ ο » . « Ξ έ ρ ω όλες τ ι ς ιστορίες, κι α π ' τ η ν κ α λ ή κ ι απ' τ η ν ανά­ π ο δ η πλευρά τ ο υ ς » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ λ ί γ ο θ λ ι μ μ έ ν α . « Κ α ι τ ι μ' α υ τ ό ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν ξ έ ρ ε ι ς κ α μ ι ά καλύτερη!» « Ό χ ι , δεν ξ έ ρ ω ! » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ β α ρ ι ε σ τ η μ έ ν α . « Μ α αυτό δ ε ν είναι λόγος γ ι α να π ι σ τ έ ψ ω σε όλες τ ι ς ιστο­ ρίες». « Γ ι α τ ί ; » ρώτησε η Νιλγκιούν. « Ο φ ε ί λ ο υ μ ε ν' α π α λ λ α γ ο ύ μ ε από όλες τ ι ς ι σ τ ο ρ ί ε ς ! » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ λ ί γ ο τ α ρ α γ μ έ ν ο ς . « Κ α λ η ν ύ χ τ α σας!» ε ί π α . « Π ά ω να κ ο ι μ η θ ώ » . « Β έ β α ι α » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Ε σ ύ κ ο ι μ ή σ ο υ , Ρ ε τ ζ έ π , θα μ α ζ έ ψ ω ε γ ώ αύριο τ ο πρωί τ ο τ ρ α π έ ζ ι » . « Μ α ζ ε ύ ο ν τ α ι γ ά τ ε ς » , ε ί π ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ . « Ξ έ ρ ω τ ι σας λ έ ω , έρχονται πριν ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι , δ ε ν μου δίνουν σημασία, οι α φ ι λ ό τ ι μ ε ς » . Κ α τ έ β η κ α σ τ η ν κουζίνα, π ή ρ α β ε ρ ί κ ο κ α και λ ί γ α βύσσι­ να που ε ί χ α ν μ ε ί ν ε ι από χ τ ε ς , τ α έ π λ υ ν α και τ α α ν έ β α σ α επάνω. « Κ υ ρ ί α , σας έφερα φρούτα». Δ ε ν μ ί λ η σ ε . Τ α άφησα π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι , έ κ λ ε ι σ α τ η ν π ό ρ τ α , κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω , π λ ύ θ η κ α και π ή γ α στο δ ω μ ά τ ι ο μου. Ε ί ν α ι φορές που νιώθω μια μυρωδιά π ά ν ω μου. Έ β α ­ λα τ η ν π ι τ ζ ά μ α μου, έ σ β η σ α το φως, άνοιξα σιγά σιγά τ ο παράθυρο και χ ώ θ η κ α στο κ ρ ε β ά τ ι * α κ ο ύ μ π η σ α τ ο κ ε φ ά λ ι μου στο μαξιλάρι και π ε ρ ί μ ε ν α να ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι . Μ ό λ ι ς ξ η μ ε ρ ώ ν ε ι , β γ α ί ν ω έ ξ ω και π ε ρ π α τ ά ω . Κ α τ ό π ι ν

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

245

πηγαίνω στην αγορά, με την ελπίδα να δω τον Χασάν ή κά­ ποιον άλλο, να μιλήσουμε, μπορεί να μ' ακούσει! Να μπο­ ρούσα να μιλάω ωραία! Τότε θα με άκουγαν, Φαρούκ μπέη, θα έλεγα, πίνετε πολύ, έτσι όπως πάτε, ο Θεός να σας φυ­ λάει, θα πεθάνετε από γαστρορραγία, όπως ο πατέρας σας κι ο παππούς σας! Ξαφνικά θυμήθηκα: πέθανε ο Ρασίμ, αύ­ ριο θα πάω στην κηδεία του* στη μεσημεριάτικη ζέστη, θ' ανέβουμε όλο τον ανήφορο πίσω από το φέρετρο. Μπορεί να δω τον Ισμαήλ, γεια σου, θα μου πει, γιατί δεν μας έρχε­ σαι; Τα ίδια και τα ίδια! Έφερα στη θύμηση μου τη μητέ­ ρα και τον πατέρα μου, εκείνον στο χωριό, όταν μας πήγαν με τον Ισμαήλ στο γιατρό. Είπε, ο νανισμός σε μερικές πε­ ριπτώσεις οφείλεται στο ξύλο που τρώει κανείς όταν είναι μικρός. Το πόδι του άλλου μικρού πρέπει να το βλέπει ήλιος, είπε, μπορεί να θεραπευτεί, και συνέστησε να μας βγάζουν συχνά στον ήλιο. Και με τον μεγάλο του αδελφό τι θα γί­ νει, ρώτησε η μητέρα μου. Εγώ άκουγα με προσοχή. Γι' αυ­ τόν δεν υπάρχει θεραπεία, είπε ο γιατρός, αυτός θα μείνει έτσι, νάνος, αν πάρει όμως αυτά τα χαπάκια, μπορεί να τον ωφελήσουν. Πήρα τα χαπάκια, μα δεν με ωφέλησαν. Σκέ­ φτηκα λιγάκι την κυρά, το μπαστούνι της, την κακία της, μη σκέφτεσαι, Ρετζέπ! Κατόπιν σκέφτηκα την όμορφη εκείνη γυναίκα. Κάθε πρωί, στις εννέα και μισή, ερχόταν η όμορφη στον μπακάλη, ύστερα πήγαινε στο χασάπη. Τώρα τελευταία δεν τη βλέπω. Ψηλή, με λεπτή μέση, μελαχρι­ νή! Μύριζε ωραία. Ακόμη και στο χασάπη. Θα 'θελα να της μιλήσω: Εσείς δεν έχετε υπηρέτρια, μόνη σας κάνετε τα ψώνια σας, κυρία, ο άντρας σας δεν είναι πλούσιος; Πόσο όμορφη είναι καθώς κοιτάζει τη μηχανή του κιμά! Μη σκέ­ φτεσαι, Ρετζέπ! Κι η μητέρα μου ήταν μελαχρινή. Κακό-

246

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μοιρη μητέρα! Κοίτα πώς καταντήσαμε. Εγώ είμαι, πάντα στο σπίτι, κοίτα, κοίτα, ακόμη στο σπίτι είμαι. Πολύ σκέ­ φτεσαι, μη σκέφτεσαι, κοιμήσου! Τα πρωινά δεν σκέφτομαι. Μακάρι να κοιμόμουνα! Χασμουρήθηκα και μεμιάς συνήλ­ θα κι ανατρίχιασα: παντού ησυχία. Ούτε ο παραμικρός θό­ ρυβος. Περίεργο! Σαν τις χειμωνιάτικες νύχτες. Κάποια ιστορία σκέφτομαι όταν ανατριχιάζω τις κρύες χειμωνιάτι­ κες νύχτες. Σκέψου πάλι μια, Ρετζέπ. Από τις εφημερίδες; Όχι, μια ιστορία απ' αυτές που μου έλεγε η μητέρα μου: Κάποτε ένας σουλτάνος απέκτησε τρεις γιους, παλιότερα δεν είχε, επιθυμούσε όμως να έχει ένα γιο, παρακάλεσε λοι­ πόν το Θεό. Έτσι καθώς μου έλεγε η μητέρα μου την ιστο­ ρία, σκεφτόμουνα ότι ο σουλτάνος δεν είχε γιους, ούτε καν σαν εμάς. Τον κακομοίρη το σουλτάνο, τον λυπόμουνα, κι έτσι αγαπούσα περισσότερο τη μητέρα μου, τον Ισμαήλ και τον ίδιο μου τον εαυτό. Το δωμάτιο μας, τα έπιπλα μας... Να είχα ένα βιβλίο σαν εκείνο με τα παραμύθια της μητέ­ ρας μου, να είχε μεγάλα γράμματα, να διάβαζα, να διάβα­ ζα, να τους σκεφτόμουνα διαβάζοντας και ν' αποκοιμιόμου­ να, να τους έβλεπα στο όνειρο μου, να 'βλεπα και τον κα­ κομοίρη το σουλτάνο. Είναι άραγε ευτυχισμένοι; Παλιότερα όλοι ήταν ευτυχισμένοι. Ο άνθρωπος στον ύπνο του είναι πάντα ευτυχισμένος. Κάποτε όμως τρομάζει, φοβάται. Ας είναι, όταν ξημερώσει, σκέφτεσαι το φόβο και τον αγαπάς, έτσι δεν είναι, τον αγαπάς το φόβο του ονείρου σου. Σου αρέσει, όπως σου αρέσει να σκέφτεσαι την ωραία μελαχρι­ νή κοπέλα που βλέπεις στον μπακάλη. Άντε τώρα, κοιμή­ σου όμορφα, έχοντας στη σκέψη σου την ωραία μελαχρι­ νή...

20

Μ ε τ ά τ ο βραδινό φ α γ η τ ό , όταν ο π α τ έ ρ α ς μου π ή γ ε από νωρίς μ ε τα λαχεία του στα κ έ ν τ ρ α δ ι α σ κ έ δ α σ η ς , ε γ ώ , δί­ χως να π ω τ ί π ο τ α σ τ η μάνα μου, έφυγα από τ ο σ π ί τ ι . Σ τ ο κ α φ ε ν ε ί ο τ ι να δ ω , όλοι ή τ α ν ε κ ε ί , μαζί και δυο ν ε ο φ ε ρ μ έ ­ νοι ν έ ο ι , μ ι λ ά ν ε μ ε τον Μ ο υ σ τ α φ ά . Χ ω ρ ί ς να μ ε π ρ ο σ έ ξ ε ι κανείς, κάθομαι κι ακούω: Ν α ι , ε ί π ε ο Μουσταφά, τον κόσμο θέλουν να τον μοιραστούν οι δύο υ π ε ρ δ υ ν ά μ ε ι ς , ο Ε β ρ α ί ο ς ο Μ α ρ ξ λ έ ε ι ψ έ μ α τ α , γ ι α τ ί ο κόσμος δ ε ν θα διαμορφωθεί μ ε τ η ν π ά λ η των τ ά ξ ε ω ν , όπως ισχυρίζεται, μα μ ε τον ε θ ν ι κ ι ­ σ μ ό , και η πιο ε θ ν ι κ ι σ τ ι κ ή χώρα είναι η Ρ ω σ ί α , η πιο ι μ π ε ­ ρ ι α λ ι σ τ ι κ ή . Έ π ε ι τ α ε ί π ε πως τ ο κ έ ν τ ρ ο του κόσμου είναι η Κ ε ν τ ρ ι κ ή Ασία κι ότι η Τουρκία είναι το κλειδί τ η ς Κ ε ­ ν τ ρ ι κ ή ς Ασίας. Ε ξ ή γ η σ ε ότι οι υ π ε ρ δ υ ν ά μ ε ι ς θέλουν να μας διασπάσουν γ ι α να διαλύσουν τ ο α ν τ ι κ ο μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό μ έ τ ω π ο , και π ρ ό σ θ ε σ ε ότι οι π ρ ά κ τ ο ρ ε ς τους β ρ ή κ α ν τον τρόπο κ ι άνοιξαν τ ο θ έ μ α « Τ ι ε ί σ α ι π ρ ώ τ α , μουσουλμάνος ή Τ ο ύ ρ ­ κ ο ς ; » Ε ί π ε α κ ό μ η ότι οι π ρ ά κ τ ο ρ ε ς αυτοί είναι παντού κ ι ότι δυστυχώς έχουν δ ι ε ι σ δ ύ σ ε ι κι α ν ά μ ε σ α μας. Σ τ α μ ά τ η σ ε για λ ί γ ο , κατόπιν ε ί π ε πως π α λ ι ό τ ε ρ α οι Τούρκοι ή τ α ν ε ν ω -

248

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μ έ ν ο ι , κ ι ότι γ ι ' αυτόν ακριβώς το λόγο οι ραδιούργοι συκο­ φ ά ν τ ε ς , ι μ π ε ρ ι α λ ι σ τ έ ς Ε υ ρ ω π α ί ο ι , τους οποίους θα κάνου­ μ ε να φτύσουν αίμα, διέδωσαν ότι, απ' όπου π ε ρ ν ά ε ι ο β ά ρ ­ βαρος Τούρκος, δ ε ν φυτρώνει χορτάρι. Ε μ έ ν α , στο μ ε τ α ξ ύ , μου φαινόταν ό τ ι άκουγα τ α π έ τ α λ α τ ω ν αλόγων που τ ι ς κρύες χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς τρομοκρατούσαν τους χ ρ ι σ τ ι α ­ νούς. Ξ α φ ν ι κ ά ό μ ω ς ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α , γ ι α τ ί έ ν α ς από τους ανόητους ν ε ο φ ε ρ μ έ ν ο υ ς έ κ α ν ε μια χαζή ε ρ ώ τ η σ η : « Κ α λ ά , α δ ε λ φ έ , αν θα έ χ ο υ μ ε κ ά π ο τ ε π ε τ ρ έ λ α ι ο , θα μπο­ ρ έ σ ο υ μ ε , όπως οι Ά ρ α β ε ς , να π λ ο υ τ ί σ ο υ μ ε και να π ά ρ ο υ μ ε το π ά ν ω μ α ς ; » Σ α ν να ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι όλα από τ ο χ ρ ή μ α , από τ η ν ύ λ η ! Μ α ο Μουσταφά ή τ α ν υ π ο μ ο ν ε τ ι κ ό ς και σ υ ν έ χ ι σ ε να τους ε ξ η ­ γ ε ί , ε γ ώ όμως δεν τον πρόσεχα, όλα αυτά τα ήξερα, δεν α ν ή ­ κα πια στην ομάδα τ ω ν ν ε ο φ ε ρ μ έ ν ω ν . Β ρ ή κ α μια ε φ η μ ε ρ ί ­ δα - τ η ν π ή ρ α και τ η διάβασα, μ έ χ ρ ι και τ ι ς α γ γ ε λ ί ε ς αυτών που ζ η τ ο ύ σ α ν υ π α λ λ ή λ ο υ ς δ ι ά β α σ α . Τ έ λ ο ς , ο Μ ο υ σ τ α φ ά τους ε ί π ε να ξανάρθουν αργά το βράδυ. Αυτοί, για να δείξουν ότι πειθαρχία θα π ε ι τ έ λ ε ι α υ π α κ ο ή , χ α ι ρ ε τ ή σ α ν ε μ ε σ ε β α ­ σμό και φύγανε. « Α π ό ψ ε θα γ ρ ά ψ ο υ μ ε συνθήματα στους τοίχους;» ρώτησα. « Ν α ι » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Κ α ι χ τ ε ς τ η νύχτα γ ρ ά ψ α μ ε , εσύ πού ή σ ο υ ν α ; » « Ή μ ο υ ν α στο σ π ί τ ι » , ε ί π α . « Δ ι ά β α ζ α » . « Δ ι ά β α ζ ε ς ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Μ ή π ω ς μ π ά ν ι ζ ε ς γυναί­ κες;» Χ α μ ο γ ε λ ο ύ σ ε πονηρά. Δ ε ν δίνω σ η μ α σ ί α στα λόγια τ ο υ , α υ τ ή τ η φορά όμως φ ο β ή θ η κ α μην τον π ά ρ ε ι στα σοβαρά ο Μουσταφά. « Σ ή μ ε ρ α τ ο πρωί τον έ π ι α σ α να σ τ έ κ ε τ α ι μ π ρ ο σ τ ά σ τ η ν

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

249

π λ α ζ και να μ π α ν ί ζ ε ι μια κ ο π έ λ α . Μ ι α κ ο π έ λ α τ η ς υ ψ η λ ή ς κοινωνίας· είναι, φαίνεται, ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς μαζί τ η ς . Έ κ λ ε ψ ε και τ η χ τ έ ν α τ η ς » . «Την έκλεψε, είπες;» « Ά κ ο υ , Σ ε ρ ν τ ά ρ » , ε ί π α . « Μ η μ ε λ ε ς κ λ έ φ τ η , θα τα χα­ λάσουμε!» « Θ ε ς να π ε ι ς ότι η κ ο π έ λ α σού έ δ ω σ ε τ η χ τ έ ν α ; » « Ν α ι » , ε ί π α . « Α υ τ ή μου τ η ν έ δ ω σ ε » . « Π ο ι ο ς ο λόγος μια τ έ τ ο ι α κ ο π έ λ α να σου δ ώ σ ε ι τ η χ τ έ ­ να τ η ς ; » « Ε σ ύ , παιδί μου, από τ έ τ ο ι α π ρ ά γ μ α τ α δεν σ κ α μ π ά ζ ε ι ς » . « Τ η ν έ κ λ ε ψ ε » , ε ί π ε . « Τ η ν ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε , ο χαζός, και τ η ν έκλεψε!» Ξ α φ ν ι κ ά ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α . Έ β γ α λ α από τ η ν τ σ έ π η μου και τ ι ς δύο χ τ έ ν ε ς . « Κ ο ί τ α » , είπα. « Σ ή μ ε ρ α μου έ δ ω σ ε ά λ λ η μια χ τ έ ν α . Π ά ­ λι δ ε ν μ ε π ι σ τ ε ύ ε ι ς ; » «Να δω», είπε ο Σερντάρ. « Δ ε ς τ η ν » , ε ί π α , και του έ δ ω σ α τ η ν κ ό κ κ ι ν η χ τ έ ν α . « Ε λ π ί ζ ω να 'μαθες σ ή μ ε ρ α τ ο πρωί τ ι μ π ο ρ ε ί ς να π ά θ ε ι ς αν δ ε ν μου τ η ν ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ς ! » « Α υ τ ή η χ τ έ ν α είναι πολύ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή από τ η ν πράσι­ ν η » , ε ί π ε . « Ε κ ε ί ν η η κ ο π έ λ α δ ε ν είναι δυνατό να 'χει τ έ ­ τοια χ τ έ ν α ! » « Μ ε τα μ ά τ ι α μου τ η ν ε ί δ α να χ τ ε ν ί ζ ε τ α ι » , ε ί π α . « Σ τ η ν τσάντα της έχει άλλη μία». « Τ ό τ ε δ ε ν σου τ η ν έ δ ω σ ε α υ τ ή » , ε ί π ε . « Γ ι α τ ί ; » είπα. « Δ ε ν μ π ο ρ ε ί να 'χει δύο ίδιες χ τ έ ν ε ς ; » « Φ ο υ κ α ρ ά μ ο υ » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Ο έρωτας του π ή ρ ε τα μυαλά, δ ε ν ξ έ ρ ε ι τ ι λ έ ε ι » .

250

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Ώστε δεν πιστεύεις ότι το ξέρω εκείνο το κορίτσι, έτσι;» φώναξα. «Ποιο είναι το κορίτσι;» ρώτησε ξαφνικά ο Μουσταφά. Τα 'χασα* ώστε ο Μουσταφά παρακολουθούσε την κου­ βέντα μας... «Αυτός εδώ είναι ερωτευμένος μ' ένα κορίτσι της καλής κοινωνίας», είπε ο Σερντάρ. «Έτσι είναι;» είπε ο Μουσταφά. «Η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή, φίλε», είπε ο Σερντάρ. «Ποιο είναι το κορίτσι;» ρώτησε ο Μουσταφά. «Κλέβει όλη την ώρα τις χτένες της», είπε ο Σερντάρ. «Όχι!» είπα εγώ. «Τι όχι;» έκανε ο Μουσταφά. «Δεν την έκλεψα, μου την έδωσε!» «Γιατί σου την έδωσε;» «Ούτε κι εγώ ξέρω», είπα. «Φαίνεται πως θέλησε να μου κάνει δώρο». «Ποιο είναι αυτό το κορίτσι;» ρώτησε ο Μουσταφά. «Εκείνη μου έδωσε αυτή την πράσινη χτένα», είπα. «Κι εγώ σκέφτηκα κάτι να της δωρίσω και πήρα αυτή την κόκ­ κινη. Μα, καθώς είπε κι ο Σερντάρ, αυτή η κόκκινη είναι διαφορετική, δεν έχει την ίδια ποιότητα με την πράσινη!» «Μα δεν είπες ότι και τις δυο σου τις έδωσε εκείνη;» «Σε ρώτησα ποιο είναι αυτό το κορίτσι!» φώναξε ο Μου­ σταφά. «Την ξέρω από μικρή», είπα ντροπαλά. «Είναι ένα χρό­ νο μεγαλύτερη μου». «Μένει στο σπίτι όπου ο θείος του κάνει τον υπηρέτη», είπε ο Σερντάρ. «Έτσι είναι;» έκανε ο Μουσταφά. «Μίλα!»

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

251

« Ν α ι » , ε ί π α . « Ο θείος μου ε ρ γ ά ζ ε τ α ι ε κ ε ί » . « Κ ι α υ τ ή η κ ο π έ λ α τ η ς καλής κοινωνίας έ τ σ ι , στα καλά κ α θ ο ύ μ ε ν α , σου δωρίζει χ τ έ ν ε ς , αυτό θ έ λ ε ι ς να π ε ι ς ; » « Γ ι α τ ί ό χ ι ; » ε ί π α . « Τ η γ ν ω ρ ί ζ ω , σας λ έ ω ! » « Β ρ ε , α ν ό η τ ε , έ γ ι ν ε ς κ λ έ φ τ η ς ; » μ ε ρ ώ τ η σ ε ξαφνικά ο Μουσταφά. Τ α 'χασα. Ό λ ο ι τ ' άκουσαν. Ί δ ρ ω σ α , σώπασα, έ σ κ υ ψ α κ ά τ ω το κ ε φ ά λ ι μου, μακάρι τώρα να μην ήμουνα ε δ ώ , σ κ έ ­ φ τ η κ α . Αν ήμουνα τώρα στο σ π ί τ ι , κ α ν ε ί ς δ ε ν θα μπορού­ σε ν' α ν α κ α τ ε υ τ ε ί στις υ π ο θ έ σ ε ι ς μ ο υ , θα 'βγαινα στον κ ή ­ πο, θα κοίταζα τ α φώτα μ α κ ρ ι ά , θα κοίταζα τ α ανατριχια­ σ τ ι κ ά φώτα των πλοίων που ταξιδεύουν μακριά, θα λαχτά­ ριζε η καρδιά μου. «Είσαι κλέφτης; Γιατί δεν απαντάς;» « Ό χ ι . Δεν είμαι κ λ έ φ τ η ς » , είπα. Κ α τ ό π ι ν το σ κ έ φ τ η κ α , γ έ λ α σ α λ ί γ ο και μ ί λ η σ α : « Κ α λ ά » , ε ί π α , «θα σας π ω τ η ν α λ ή θ ε ι α ! Ό λ α ή τ α ν ένα α σ τ ε ί ο . Τ ο πρωί, ε ί π α να δω τ ι θα π ε ι ο Σ ε ρ ν τ ά ρ και του έ κ α ν α ένα α σ τ ε ί ο , μα αυτός δ ε ν κ α τ ά λ α β ε . Ν α ι , α υ τ ή τ η ν κ ό κ κ ι ν η χ τ έ ν α τ η ν αγόρασα από τον μ π α κ ά λ η . Αν θ έ λ ε τ ε , μ π ο ρ ε ί τ ε να π ά τ ε να ρ ω τ ή σ ε τ ε , έ χ ε ι κι ά λ λ ε ς ί δ ι ε ς . Η πρά­ σ ι ν η όμως είναι δ ι κ ή τ η ς . Τ η ς έ π ε σ ε στο δρόμο, τ η β ρ ή κ α , τ η ν π ε ρ ί μ ε ν α γ ι α να τ η ς τ η δ ώ σ ω » . «Δούλος τ η ς είσαι και τ η ν π ε ρ ί μ ε ν ε ς ; » « Ό χ ι » , ε ί π α . « Ε ί ν α ι φίλη μου. Ό τ α ν ή μ α σ τ α ν μ ι κ ρ ο ί . . . » « Ο χαζός, ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε μια κ ο π έ λ α τ η ς καλής κοινωνίας», είπε ο Σερντάρ. « Ό χ ι » , είπα. « Δ ε ν είμαι ερωτευμένος». « Α ν δ ε ν είσαι, τ ό τ ε γ ι α τ ί π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς έ ξ ω από τ η ν πόρτα της;»

252

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Γ ι α τ ί » , ε ί π α , «αν κ ρ α τ ή σ ω κ ά τ ι που δ ε ν μου α ν ή κ ε ι , το τ ε ακριβώς γ ί ν ο μ α ι κ λ έ φ τ η ς , αυτός είναι ο λ ό γ ο ς » . « Α υ τ ό ς έ χ ε ι , φ α ί ν ε τ α ι , τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η π ω ς ε ί μ α σ τ ε κι ε μ ε ί ς χαζοί», ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Τ α β λ έ π ε ι ς ; » ε ί π ε ο Σερντάρ. «Είναι τρελά ερωτευμένος!» « Ό χ ι ! » είπα εγώ. « Σ ώ π α , ρε β λ ά κ α ! » φώναξε ξαφνικά ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Δ ε ν ν τ ρ έ π ε σ α ι , ρ ε ; Κ ι ε γ ώ ε ί χ α τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως κ ά π ο τ ε θα γινόσουν ά ν θ ρ ω π ο ς . Τ ο π ί σ τ ε υ α α υ τ ό , γ ι α τ ί όλο ερχόσου να και μου ζ η τ ο ύ σ ε ς π ι ο σ η μ α ν τ ι κ έ ς δ ο υ λ ε ι έ ς . Ε σ ύ όμως π ή γ ε ς κ ι έ γ ι ν ε ς δούλος μ ι α ς κ ο π έ λ α ς τ η ς κ α λ ή ς κοινω­ νίας!» « Δ ε ν είναι α λ ή θ ε ι α ! » « Μ έ ρ ε ς τώρα είσαι σαν υ π ν ο β ά τ η ς ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Χ τ ε ς το βράδυ, όταν ε μ ε ί ς γ ρ ά φ α μ ε συνθήματα, εσύ πε­ ρ ί μ ε ν ε ς έ ξ ω από τ η ν πόρτα τ η ς , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » «Όχι». « Μ ε τ ι ς κ λ ε ψ ι έ ς σου θα μας ρ ε ζ ι λ έ ψ ε ι ς ! » ε ί π ε ο Μ ο υ ­ σταφά. « Φ τ ά ν ε ι πια! Φ ύ γ ε , ξ ε κ ο υ μ π ί σ ο υ ! » Σ ω π ά σ α μ ε γ ι α λ ί γ ο . Μ α κ ά ρ ι να ήμουνα τώρα στο σ π ί τ ι μου, σ κ έ φ τ η κ α , να μ ε λ ε τ ο ύ σ α ξ έ γ ν ο ι α σ τ ο ς μ α θ η μ α τ ι κ ά . « Α κ ό μ η κ ά θ ε τ α ι , ο ά θ λ ι ο ς ! » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Δ ε ν το θ έ λ ω πια αυτό τ ο μ ο ύ τ ρ ο ! » Τ ο ν κοίταξα. « Έ λ α , φίλε, μην είσαι υπερβολικός», είπε ο Σερντάρ. Τ ο ν κοίταξα. « Π ά ρ τ ε τον από δω. Δ ε ν θ έ λ ω να τον έ χ ω μπροστά μου, αυτός θαυμάζει τ η ν κ α λ ή κ ο ι ν ω ν ί α ! » «Συγχώρεσε τ ο ν ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Κ ο ί τ α , τ ρ έ μ ε ι . Ανα­ λ α μ β ά ν ω εγώ να τον κ ά ν ω ά ν θ ρ ω π ο . Κ ά τ σ ε , Μ ο υ σ τ α φ ά » .

253

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

« Ό χ ι » , ε ί π ε αυτός. « Φ ε ύ γ ω » . Και π ά ε ι να φύγει στ' α λ ή θ ε ι α . «Δεν γίνεται, φίλε!» είπε ο Σερντάρ. «Θα μείνεις». Ο Μουσταφά ε ί χ ε σ η κ ω θ ε ί κι έπαιζε μ ε τ η ζώνη του. Ε ί ­ πα να σ η κ ω θ ώ και να του δώσω μία! Θα τον σκότωνα! Μ α , αν δ ε ν θ έ λ ε ι ς ν' α π ο μ ο ν ω θ ε ί ς , π ρ έ π ε ι να ε ξ η γ η θ ε ί ς , γ ι α να σε καταλάβουν. « Δ ε ν γ ί ν ε τ α ι να τ η ν ε ρ ω τ ε υ τ ώ , Μ ο υ σ τ α φ ά ! » ε ί π α . « Τ ο β ρ ά δ υ μ ο ν ά χ α ε σ ε ί ς οι ά λ λ ο ι να ' ρ θ ε ί τ ε » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . Κ α τ ό π ι ν σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε μ έ ν α : « Ε σ ύ δ ε ν θα ξ α ν α φ α ν ε ί ς ε δ ώ . Ο ύ τ ε που μας ξ έ ρ ε ι ς ο ύ τ ε που μας ε ί ­ δες!» Σ κ έ φ τ η κ α λίγο. Έ π ε ι τ α είπα: « Γ ι ά στάσου!» ε ί π α , χωρίς να δίνω σ η μ α σ ί α στο τ ρ ε μ ο ύ ­ λιασμα τ η ς φωνής μου. «Άκουσε μ ε , Μ ο υ σ τ α φ ά . Τώρα θα καταλάβεις». « Τ ι θα κ α τ α λ ά β ω ; » « Δ ε ν γ ί ν ε τ α ι να τ η ν ε ρ ω τ ε υ τ ώ » , ε ί π α . « Η κ ο π έ λ α α υ τ ή είναι κ ο μ ο υ ν ί σ τ ρ ι α ! » «Τι;» « Ν α ι » , ε ί π α . « Σ ο υ ορκίζομαι, το ε ί δ α μ ε τα μ ά τ ι α μ ο υ » . « Τ ι ε ί δ ε ς ; » φώναξε, και μ ε π λ η σ ί α σ ε . « Τ η ν εφημερίδα. Διάβαζε Τζουμχουρίέτ.

Κ ά θ ε μέρα παίρ­

νει από τον μ π α κ ά λ η και δ ι α β ά ζ ε ι Τζουμχουρίέτ.

Κάτσε,

Μουσταφά, να σου ε ξ η γ ή σ ω » , είπα, και σώπασα, για να στα­ μ α τ ή σ ε ι τ ο τ ρ ε μ ο ύ λ ι α σ μ α τ η ς φωνής μου. « Β ρ ε ά θ λ ι ε , ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε ς μια κ ο μ ο υ ν ί σ τ ρ ι α ; » φώναξε. Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή νόμισα ότι θα μ ε χ τ υ π ο ύ σ ε . Α ν μ ε χ τ υ ­ πούσε, θα τον σκότωνα. « Ό χ ι » , ε ί π α . « Δ ε ν γ ί ν ε τ α ι να ε ί μ α ι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς μ ε μια

254

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κομουνίστρια. Όταν την ερωτεύτηκα, δεν ήξερα ότι ήταν κομουνίστρια». αΠότε αυτό;» αΤότε που νόμιζα πως ήμουνα ερωτευμένος!» είπα. «Κά­ τσε, Μουσταφά, θα σου εξηγήσω!» «Καλά, κάθομαι», είπε. «Μα θα πρέπει να ξέρεις ότι θα πάθεις αν μου πεις ψέματα!» «Πρώτα κάτσε όμως, άκουσε με. Δεν θέλω να με παρε­ ξηγήσεις. Θα σου τα πω όλα». Σώπασα για λίγο. «Μου δί­ νεις ένα τσιγάρο;» είπα. «Άρχισες και να καπνίζεις;» είπε ο Σερντάρ. «Σωπάστε, δώστε του ένα τσιγάρο!» είπε ο Μουσταφά, και κάθισε. Ο Γιασάρ μου έδωσε ένα τσιγάρο, δεν είδε όμως το χέ­ ρι μου που έτρεμε, γιατί το άναψε αυτός. Κατόπιν, όταν εί­ δα πως και οι τρεις περίμεναν με ενδιαφέρον να μ' ακού­ σουν, σκέφτηκα λίγο κι άρχισα: «Όταν την είδα στο νεκροταφείο, προσευχόταν. Σκέ­ φτηκα πως δεν μπορούσε ν' ανήκει στην υψηλή κοινωνία, γιατί φορούσε μαντίλα και μαζί με τη γιαγιά της είχε ανοί­ ξει τα χέρια της στο Θεό...» «Τι λέει αυτός, ρε;» είπε ο Σερντάρ. «Σώπα!» του είπε ο Μουσταφά. «Τι δουλειά είχες εσύ στο νεκροταφείο;» «Καμιά φορά αφήνουν εκεί λουλούδια», είπα. «Ο πατέ­ ρας μου, όταν πηγαίνει στα κέντρα μ' ένα γαρίφαλο στο πέ­ το, πουλάει περισσότερα λαχεία. Αυτός με στέλνει για να βρω λουλούδια». «Καλά...» «Εκείνο το πρωί είχα πάει για λουλούδια* την είδα πάνω

255

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

στον τάφο του π α τ έ ρ α τ η ς . Μ ε μ α ν τ ί λ α και τ α χέρια ανοι­ χτά στο Θ ε ό » . « Ψ έ μ α τ α μας λ έ ε ι ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Σ ή μ ε ρ α τ η ν είδα στην π λ α ζ , ή τ α ν ο λ ό γ υ μ ν η » . « Ό χ ι , φορούσε μ α γ ι ό » , είπα. « Μ α στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο ή τ α ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή ». « Κ α λ ά , ισχυρίζεσαι τ ώ ρ α ό τ ι α υ τ ή η κ ο π έ λ α ε ί ν α ι κ ο μουνίστρια;» είπε ο Μουσταφά. « Μ ε κοροϊδεύεις;» « Ό χ ι » , ε ί π α . « Έ τ σ ι είναι. Ό π ω ς σου λ έ ω . . . Ό τ α ν τ η ν εί­ δα ε κ ε ί να π ρ ο σ ε ύ χ ε τ α ι , ομολογώ πως π α ρ α ξ ε ν ε ύ τ η κ α . Γ ι α ­ τί μ ι κ ρ ή ή τ α ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή . Ξ έ ρ ω καλά τα παιδικά τ η ς χρό­ νια. Δ ε ν ή τ α ν κακιά, μα ούτε και κ α λ ή . Ε σ ε ί ς αυτούς δ ε ν τους ξ έ ρ ε τ ε . Σ κ έ φ τ η κ α πολύ, και στο τ έ λ ο ς μ π ε ρ δ ε ύ τ η κ α . Ί Ιμουν π ε ρ ί ε ρ γ ο ς να μ ά θ ω τ ι είδους άνθρωπος έ γ ι ν ε . Έ τ σ ι , τ η ν παρακολούθησα, η αλήθεια είναι πως τ ο 'κανα αυτό και λίγο γ ι α να δ ι α σ κ ε δ ά σ ω » . « Τ ε μ π έ λ η ς , άνεργος κ ι α λ ή τ η ς ! » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . «Ένας ερωτευμένος!» πρόσθεσε ο Γιασάρ. « Σ ώ π α ! » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Π ώ ς έ μ α θ ε ς ότι ή τ α ν κομουνίστρια;» « Τ η ν π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ α » , ε ί π α . « Μ ά λ λ ο ν όχι, δ ε ν τ η ν πα­ ρακολουθούσα πια. Κ α τ ά σ ύ μ π τ ω σ η μ π ή κ ε στο μ π α κ ά λ ι κ ο όπου έ π ι ν α κόκα κόλα και π ή ρ ε μια Τζουμχουριέτ.

Α π ' αυ­

τό τ ο κ α τ ά λ α β α » . «Μονάχα απ' αυτό;» ρώτησε ο Μουσταφά. « Ό χ ι , όχι μονάχα απ' α υ τ ό » , ε ί π α , σώπασα γ ι α λ ί γ ο και συνέχισα: « Κ ά θ ε πρωί π η γ α ί ν ε ι κι αγοράζει μια

Τζουμχου­

ριέτ, ά λ λ η ε φ η μ ε ρ ί δ α δεν παίρνει. Σ τ η ν αρχή δεν υ π ο ψ ι ά ­ σ τ η κ α τ ί π ο τ α . Έ π ε ι τ α όμως έ κ ο ψ ε τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς και μ ε τ η ν εδώ καλή κοινωνία».

256

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Κάθε πρωί έπαιρνε μια Τζουμχουριέτ», είπε ο Μου­ σταφά. «Κι εσύ μας το 'κρυβες, επειδή ήσουν ερωτευμένος μαζί της κι έτρεχες ξοπίσω της, έτσι;» «Όχι», είπα. «Σήμερα το πρωί πήρε Τζουμχουριέτ». «Μη λες ψέματα, θα φας χαστούκι!» είπε ο Μουσταφά. «Λίγο πριν είπες ότι παίρνει κάθε πρωί Τζουμχουριέτ». «Κάθε πρωί πηγαίνει στον μπακάλη και ψωνίζει, μα δεν ξέρω τι παίρνει», είπα. «Σήμερα το πρωί την είδα ν' αγορά­ ζει μια

Τζουμχουριέτ».

«Ψέματα μας λέει», είπε ο Σερντάρ. «Το ξέρω», είπε ο Μουσταφά. «Σε λίγο θα τον κάνω να το βουλώσει. Αν και ήξερε πως ήταν κομουνίστρια, έτρεχε ξοπίσω της. Λέγε τι έγινε με τις χτένες; Την αλήθεια!» «Μα σας την είπα. Η μια της έπεσε όταν την παρακο­ λουθούσα. Τη μάζεψα από καταγής. Δεν την έκλεψα... Η άλλη είναι η χτένα της μάνας μου, τ' ορκίζομαι!» «Και για ποιο λόγο κουβαλάς τη χτένα της μάνας σου;» Τράβηξα μια ρουφηξιά από το τσιγάρο μου και σώπασα, γιατί κατάλαβα πως, ό,τι και να τους έλεγα, δεν θα με πι­ στεύανε. «Σου μιλάω!» είπε. «Καλά», είπα. «Μα δεν με πιστεύετε. Τώρα ορκίζομαι ότι σας λέω την αλήθεια. Λοιπόν, η κόκκινη χτένα δεν εί­ ναι της μάνας μου. Ντράπηκα, και σας είπα πως είναι της μάνας μου. Την κόκκινη χτένα εκείνη την αγόρασε από τον μπακάλη σήμερα». «Μαζί με την εφημερίδα;» «Μαζί με την εφημερίδα. Μπορείτε να ρωτήσετε τον μπακάλη». «Και κατόπιν σου την έδωσε, έτσι;»

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

257

«Όχι!» είπα. Σώπασα για λίγο και συνέχισα: «Μετά που έφυγε, πήρα κι εγώ μια όμοια χτένα για μένα». «Γιατί, ρε;» φώναξε ο Μουσταφά. «Γιατί, είπες; Δεν καταλαβαίνεις γιατί;» «Θα φάει γροθιά στη μύτη αυτός!» είπε ο Σερντάρ. Αν δεν ήταν ο Μουσταφά, θα του έδειχνα εγώ, μα ο Μου­ σταφά συνέχεια φώναζε: «Επειδή είσαι ερωτευμένος, βρε χαζέ, έτσι; Ενώ ξέρεις ότι είναι κομουνίστρια. Μπας κι είσαι κατάσκοπος;» Σκέφτηκα πως, ό,τι και να τους έλεγα πια, δεν θα με πι­ στεύανε, και σώπασα για λίγο, μα ύστερα άρχισε να φωνά­ ζει τόσο πολύ, που σκέφτηκα να του πω μια τελευταία φο­ ρά ότι δεν ήμουν ερωτευμένος με μια κομουνίστρια, και να τον κάνω να το πιστέψει. Έριξα κάτω το τσιγάρο μου και, σαν ήρεμος άνθρωπος, το πάτησα, το έσβησα και πήρα από το χέρι του Σερντάρ την κόκκινη χτένα, τη λύγισα, την έσπασα κι είπα: «Κι εσύ, αν έβρισκες μια τόσο ωραία και φτηνή χτένα, δεν θα 'δινες είκοσι πέντε λίρες να την πάρεις;» «Ανάθεμα σε, βλάκα, ψεύτη!» φώναξε ο Μουσταφά. Κι έτσι, αποφάσισα οριστικά να σωπάσω. Δεν έχω πια σκοπό να κουβεντιάσω μαζί σας, κύριοι, καταλαβαίνετε; Εί­ τε με θέλετε είτε δεν με θέλετε, εγώ σε λίγο θα πάω στο σπίτι μου. Θα διαβάσω τα μαθηματικά μου, κατόπιν, μια μέρα, θα πάω στο Σ κ ο υ τ ά ρ ι , και θα τους πω, δώστε μου μια καλή δουλειά: στο Τζενέτχισαρ, το μόνο που κάνουν είναι να λέει ο ένας τον άλλο κατάσκοπο, δώστε μου μια καλή δουλειά, θα τους πω. Σε λίγο θα πάω στο σπίτι, τώρα ας διαβάσω την εφημερίδα που την άφησα μισή. Την άνοιξα και άρχισα να τη διαβάζω δίχως να τους δίνω σημασία...

258

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Τι θα τον κάνουμε τώρα, κύριοι;» είπε ο Μουσταφά. «Τον μπακάλη, που εξακολουθεί να πουλάει Τζουμχου­ ρίέτ;)) ρώτησε ο Σερντάρ. «Όχι», είπε ο Μουσταφά. «Δεν λέω για τον μπακάλη. Γι' αυτόν το βλαμμένο, λέω, που είναι ερωτευμένος με μια κομουνίστρια». «Συγχώρεσε τον, αδελφέ!» είπε ο Σερντάρ. «Μην τον παίρνεις στα σοβαρά, το έχει μετανιώσει προ πολλού». «Δηλαδή να τον αφήσω να γίνει δόλωμα στους κομουνι­ στές;» φώναξε ο Μουσταφά. «Θα τρέξει αμέσως και θα τα πει όλα στην κοπέλα». «Να τον δείρουμε;» είπε ψιθυριστά ο Σερντάρ. «Με την κομουνίστρια τι θα γίνει, αυτής δεν θα της κά­ νουμε τίποτα;» είπε ο Γιασάρ. «Να της κάνουμε ό,τι κάναμε της άλλης, στο Σκουτά­ ρι». «Και του μπακάλη τού οφείλουμε ένα καλό μάθημα!» εί­ πε ο Σερντάρ. Κατόπιν μίλησαν ψιθυριστά, είπανε τι κάνανε οι κομου­ νιστές στους δικούς μας στα Τούζλα, για μένα είπαν πως είμαι βλαμμένος, είπαν ακόμη για την κοπέλα που πέτα­ ξαν στη θάλασσα από το πλοίο στο Σκουτάρι, επειδή διά­ βαζε Τζουμχουρίέτ, εγώ όμως έκανα τον αδιάφορο. Διάβα­ ζα την εφημερίδα, δεν είμαι, έλεγα μέσα μου, ούτε επαγ­ γελματίας οδηγός ταξί ούτε ξέρω να στέλνω τέλεξ ούτε ξέρω αγγλικά ούτε είμαι μαραγκός ή και βοηθός φαρμακο­ ποιού, που μπορεί να φτιάχνει και γυαλιά, ούτε τηλεφωνη­ τής ούτε ηλεκτρολόγος ούτε ράφτης. Διάολε, στο τέλος θα πάω στην Ιστανμπούλ και μια μέρα θα κάνω μια σπουδαία δουλειά, ναι, ναι, σκέφτηκα τη δουλειά που θα έκανα, κι

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

259

επειδή δεν ήξερα βέβαια τι ακριβώς θα ήταν η δουλειά αυ­ τή, θέλησα να ξαναρίξω μια ματιά στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, για να δω, θαρρείς, γραμμένο το όνομα μου ανάμεσα στα μεγάλα γεγονότα και να δω τη δουλειά που θα 'κανα, μα η εφημερίδα είχε σκιστεί, έψαχνα να βρω την πρώτη σελίδα και δεν την έβρισκα, και, θαρρείς, δεν είχα χάσει την εφημερίδα μα το δικό μου μέλλον. Για να μη δουν τα χέρια μου, που τρέμανε, τα έκρυβα. Ο Μουσταφά τώρα μιλούσε για μένα: «Εσένα το λέω, ρε βλαμμένο!» φώναξε. «Πότε πηγαίνει η κοπέλα στον μπακάλη;» «Τι;» έκανα. «Μετά την πλαζ». «Βλάκα! Πώς θες να ξέρω τι ώρα πηγαίνει στην πλαζ;» «Στις εννέα με εννέα και μισή». «Εσύ θα καθαρίσεις μόνος σου τα σκατά σου». «Ωραία», είπε ο Γιασάρ. «Να τη δείρει». «Όχι, δεν θα τη δείρει!» είπε ο Μουσταφά. «Η κοπέλα σε ξέρει, έτσι δεν είναι;» «Βέβαια!» είπα. «Χαιρετιόμαστε». «Είναι καθυστερημένος!» είπε ο Μουσταφά. «Εξακο­ λουθεί να καυχιέται». «Ναι», είπε ο Σερντάρ. «Γι' αυτό ακριβώς λέω να τον συγχωρέσεις». «Όχι!» είπε ο Μουσταφά. «Σαν πολύ πάει». Στράφηκε σ' εμένα. «Άκου!» μου είπε. «Αύριο εγώ, στις εννέα και μισή, θα είμαι εκεί. Θα με περιμένεις! Ποιος είναι αυτός ο μπα­ κάλης; Θα μου τον δείξεις! Θέλω να δω κι εγώ με τα μάτια μου την κοπέλα που παίρνει Τζουμχουρίέτ)). «Παίρνει κάθε μέρα!» είπα. «Σώπα!» είπε. «Αν πάρει, θα σου κάνω νόημα. Τότε θα

260

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πας και θα π ά ρ ε ι ς από τ ο χ έ ρ ι τ η ς τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α . Θα τ η ς π ε ι ς ότι ε δ ώ δ ε ν υπάρχει θ έ σ η γ ι α τους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς . Κ α ­ τόπιν θα σ κ ί σ ε ι ς τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και θα τ η ν π ε τ ά ξ ε ι ς . Κ α ­ τάλαβες;» Δεν είπα τίποτα. « Κ α τ ά λ α β ε ς ; » είπε. « Ή μήπως δεν άκουσες;» «Άκουσα!» είπα. « Μ π ρ ά β ο » , ε ί π ε . « Ο ύ τ ε ένα κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ζωύφιο σαν κ ι ε σ έ ν α δ ε ν χ α λ α λ ί ζ ω στους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς ! Α π ό δω και μπρος δ ε ν θα σ' αφήνω από τα μ ά τ ι α μου. Α π ό ψ ε τ ο βράδυ θα 'ρθεις μαζί μας να γ ρ ά ψ ο υ μ ε σ υ ν θ ή μ α τ α ! Δ ε ν θα γ υ ρ ί ­ σεις στο σ π ί τ ι ! » Ε κ ε ί ν η τ η σ τ ι γ μ ή θ έ λ η σ α να τον σ κ ο τ ώ σ ω τον Μ ο υ σ τ α ­ φά! Μ α στο τ έ λ ο ς εσύ θα β ρ ε ι ς τον μ π ε λ ά σου, Χ α σ ά ν ! Δ ε ν ε ί π α τ ί π ο τ α . Έ π ε ι τ α , ζ ή τ η σ α ένα τ σ ι γ ά ρ ο * μου δώσανε.

21

Ο Τζουνέιτ ξαφνικά ανοίγει το παράθυρο και φωνάζει δυ­ νατά στο σκοτάδι ότι όλοι οι καθηγητές είναι βλαμμένοι, κι ενώ αυτός ξεφωνίζει ότι όλοι οι δάσκαλοι κι όλοι οι καθη­ γητές είναι βλαμμένοι, η Γκιουλνούρ ξεκαρδίζεται στα γέ­ λια, είναι τύφλα στο μεθύσι, λέει, πετάει, τον βλέπετε, παι­ διά, ενώ ο Τζουνέιτ εξακολουθεί να φωνάζει, οι πούστηδες, μ' αφήσανε στην ίδια τάξη, ποιος σας έδωσε, ρε, το δικαίω­ μα να παίζετε με τη ζωή μου, και τότε η Φουντά και η Τζεϊ­ λάν, σσς, σιωπή, Τζουνέιτ, λένε, τι κάνεις τέτοια ώρα, εί­ ναι τρεις μετά τα μεσάνυχτα, οι γείτονες, όλοι κοιμούνται, στο διάβολο οι γείτονες, λέει ο Τζουνέιτ, αφήστε με ήσυχο, γείτονες και καθηγητές όλοι το ίδιο είναι, όχι άλλο, λέει η Τζεϊλάν και κάνει να πάρει από το χέρι του Τζουνέιτ το τσιγαριλίκι, αυτός δεν της το δίνει, όλοι καπνίζουν, λέει, μο­ νάχα σ' εμένα κάνετε παρατήρηση, και η Φουντά, για ν' ακουστεί η φωνή της πάνω από τη χυδαία μουσική και το θόρυβο, του φωνάζει, σιωπή, μη φωνάζεις, εντάξει, κι ο Τζουνέιτ μεμιάς ηρεμεί, θαρρείς και ξεχνάει στη στιγμή το μίσος και την οργή του, κι αρχίζει να κουνιέται στο ρυθμό

262

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ η ς ροκ μ ο υ σ ι κ ή ς που μας έ χ ε ι ξ ε κ ο υ φ ά ν ε ι , έ π ε ι τ α απομα­ κρύνονται κ ά τ ω από τα χ ρ ω μ α τ ι σ τ ά φώτα που α ν α β ο σ β ή ­ νουν και που ο Τουράν τα έ χ ε ι ε γ κ α τ α σ τ ή σ ε ι έ τ σ ι ώ σ τ ε να θυμίζουνε ν τ ι σ κ ο τ έ κ , κι ε γ ώ κοιτάζω τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , που δ ε ν φαίνεται καθόλου λ υ π η μ έ ν η , είναι ό μ ο ρ φ η , χ α μ ο γ ε λ ά ε ι λί­ γ ο , μα είναι και λίγο μ ε λ α γ χ ο λ ι κ ή , Θ ε έ μου, σ κ έ φ τ ο μ α ι , πό­ σο τ η ν αγαπώ α υ τ ή τ η ν κ ο π έ λ α , δ ε ν ξέρω τ ι να κ ά ν ω , β ο ή ­ θα μ ε , τ ι α π ε λ π ι σ τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η είναι α υ τ ή , πού να το φα­ νταζόμουνα ότι θα καταντούσα κι ε γ ώ σαν τους άβουλους, μίζερους, σ π υ ρ ι ά ρ η δ ε ς , νεαρούς Τούρκους, που μόλις ερω­ τευτούν ένα κορίτσι σ κ έ φ τ ο ν τ α ι τ ο γ ά μ ο , και σαν τους συμ­ μ α θ η τ έ ς μου, που λυσσάνε για γυναίκα και περιφρονούν δ ή ­ θ ε ν τα κ ο ρ ί τ σ ι α , μα κάθονται μ έ χ ρ ι τ ο πρωί και γράφουν δ α κ ρ ύ β ρ ε χ τ α ε ρ ω τ ι κ ά π ο ι ή μ α τ α , τα κρύβουν σε φακέλους, και τ ο πρωί έρχονται στο σχολείο μ ε ύφος και σιγουριά δυ­ νατού άντρα, φ τ ά ν ε ι , μ η σ κ έ φ τ ε σ α ι άλλο, Μ ε τ ί ν , όλους τους σιχαίνομαι, ε γ ώ π ο τ έ δεν θα τους μοιάσω, ε γ ώ θα γ ί ν ω ένας ψυχρός, πλούσιος π λ έ ι μ π ό ι , που θα μ ε ξ έ ρ ε ι ο κόσμος όλος, ναι, ναι, θα γ ί ν ω , νά και μια φωτογραφία μου στις ε φ η μ ε ρ ί ­ δες μ ε τ η ν κόμισσα ν τ ε Ρουσφολτιάν, και τον ε π ό μ ε ν ο χρό­ νο νά κ ι η σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η γ ι α τ ο πώς π ε ρ ν ά ε ι τ η μ έ ρ α του ο σπουδαίος Τούρκος φυσικός στην Α μ ε ρ ι κ ή , ώσπου μας τσα­ κ ώ ν ε ι και το π ε ρ ι ο δ ι κ ό Time μ ε κάποια λ α ί δ η τ ά δ ε χ έ ρ ι χ έ ­ ρι, να π ε ρ π α τ ά μ ε σ τ ι ς ι τ α λ ι κ έ ς Ά λ π ε ι ς , κι όταν, Τ ζ ε ϊ λ ά ν . δ ε ι ς , σ τ η ν π ρ ώ τ η σ ε λ ί δ α τ η ς ε φ η μ ε ρ ί δ α ς Χουριέτ,

τ η φω­

τογραφία τ η ς τ ρ ί τ η ς γυναίκας μου, κ ό ρ η ς π ο λ υ ε κ α τ ο μ μ υ ­ ριούχου Μ ε ξ ι κ α ν ο ύ π ε τ ρ ε λ α ι ο π α ρ α γ ω γ ο ύ , όταν θα έ χ ω έρ­ θ ε ι στην Τουρκία μ ε τ η ν ι δ ι ω τ ι κ ή θ α λ α μ η γ ό μου γ ι α να πά­ ρω μέρος σ τ η « Γ α λ ά ζ ι α ε κ δ ρ ο μ ή » , γ ι ά να δ ο ύ μ ε , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , θα σ κ ε φ τ ε ί ς τ ό τ ε ή δ ε ν θα σ κ ε φ τ ε ί ς τον Μ ε τ ί ν , τ ι μ έ ρ α κι

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

263

αυτή, Θεέ μου, τι πολύ που ήπια, κοιτάζω ολοένα την Τζεϊ­ λάν, το όμορφο πρόσωπο της, σαν αποβλακωμένος από το τσιγαριλίκι μου, όταν ξαφνικά ακούω από την τρελή, νω­ θρή μα και γλεντζέδικη παρέα κάποιους να μουγκρίζουν, Θεέ μου, κάποιους άλλους να ουρλιάζουν, δεν ξέρω γιατί, κι εγώ θέλω να μουγκρίσω, να ξεφωνίσω μαζί μ' αυτούς, και νά, αρχίζω να φωνάζω, πρώτα βγάζω άναρθρες κραυγές, κατό­ πιν μουγκρίζω σαν ζώο, όταν ακούω τη φωνή της Γκιουλνούρ, εσύ σώπα, Μετίν, λέει, εσύ σώπα, εσύ δεν έχεις δι­ καίωμα να κάνεις ό,τι κάνουν αυτοί, και μου δείχνει το τσι­ γαριλίκι, εσύ δεν καπνίζεις, μου λέει, κι εγώ χαμογελάω σαν να πρόκειται γι' αστείο, και λέω πολύ σοβαρά ότι ήπια μόνος μου ένα μπουκάλι ουίσκι, καταλαβαίνεις, αγαπητή μου, ένα μπουκάλι ουίσκι είναι πολύ πιο δυνατό από το χα­ ζό τσιγαριλίκι σας με το χασισάκι, κι ακόμη, εγώ δεν γυρί­ ζω το μπουκάλι από χέρι σε χέρι, το πίνω μόνος μου, μα αυ­ τή δεν μ' ακούει, δειλέ άνθρωπε, δεν ντρέπεσαι τουλάχι­ στον τον Τουράν, πώς μπορείς και χαλάς την τελευταία βραδιά του φίλου μας που αύριο πάει στρατιώτης, καλά, της λέω, κι απλώνω το χέρι μου, της παίρνω το τσιγάρο, κοίτα, Τζεϊλάν, καπνίζω όπως εσύ, σ' αγαπώ, καπνίζω λίγο ακό­ μη, μπράβο, μου λέει η Γκιουλνούρ, καπνίζω λίγο ακόμη και το δίνω πίσω, τότε η Γκιουλνούρ καταλαβαίνει ότι σε κοιτάζω, Τζεϊλάν, και ξεκαρδίζεται, κοίτα, Τζεϊλάν, λέει, άρχισε να πετάει κι ο δικός σου, μα για να την προλάβεις, μου λέει εμένα, πρέπει να καπνίσεις πολύ, κι εγώ, Τζεϊλάν, σκέφτομαι ότι είπε «ο δικός σου», και σωπαίνω, κι η Γκι­ ουλνούρ ρωτάει, θα την καταφέρεις, κι εγώ δεν μιλώ, κι η Γκιουλνούρ λέει, αν δεν βιαστείς, Μετίν, κοίτα, εδώ το γρά­ φω, θα σου τη φάει ο Φικρέτ, και κάνει σαν να γράφει με

264

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ η ν ά κ ρ η του τ σ ι γ ά ρ ο υ , κ ι ε γ ώ π ά λ ι δ ε ν μ ι λ ά ω , κ ι ε ν ώ αυ­ τ ή ρωτάει πού είναι ο Φ ι κ ρ έ τ , ε γ ώ σ η κ ώ ν ω τ ο π ο τ ή ρ ι μου και το αδειάζω, και κάνω πως πάω να το ξαναγεμίσω για να μ η γ ί ν ε ι φασαρία, κ ι ε ν ώ στο μ ε τ α ξ ύ η Γκιουλνούρ ξ ε κ α ρ ­ δίζεται κι ε γ ώ ψάχνω στο σκοτάδι να βρω το μπουκάλι, ξαφ­ νικά β γ α ί ν ε ι μπροστά μου η Ζ ε ϊ ν έ π και μ' α γ κ α λ ι ά ζ ε ι , έ λ α να χ ο ρ έ ψ ο υ μ ε , μου λ έ ε ι , έ λ α , Μ ε τ ί ν , είναι ωραία η μ ο υ σ ι κ ή , κ α λ ά , τ η ς λ έ ω και μ' α γ κ α λ ι ά ζ ε ι , μ η ν ο μ ί σ ε τ ε π ω ς σ κ έ ­ φτομαι μέρα-νύχτα τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , νά, κ ο ι τ ά ξ τ ε , χορεύω μ ε τ η χ ο ν τ ρ ή τ η Ζ ε ϊ ν έ π , μα γ ρ ή γ ο ρ α β α ρ ι έ μ α ι , κ ι α υ τ ή μισο­ κ λ ε ί ν ε ι τα μάτια σαν χ ο ρ τ α σ μ έ ν η γ ά τ α , κι αρχίζει να κ ά ν ε ι τ η ρ ο μ α ν τ ι κ ή , κ ι ε κ ε ί που σκεφτόμουνα πώς ν' α π α λ λ α γ ώ , κάποιος μ ε κ λ ο τ σ ά ε ι στον πισινό, στο διάβολο, σβήνουν τα φώτα, φιλί, φιλί, φωνάζουν, κι ε γ ώ , στο σ κ ο τ ά δ ι , σπρώχνω το πελώριο μαξιλάρι τ η Ζ ε ϊ ν έ π , και τ ο σ τ ρ ί β ω να γ λ ι τ ώ σ ω , κ ι ε ν ώ ψ ά χ ν ω να βρω τ ο μ π ο υ κ ά λ ι μ ε τ ο ουίσκι, σ κ ά ε ι τ ο ύ ­ τ η τ η φορά έ ν α αληθινό μαξιλάρι στο πρόσωπο μου, έ τ σ ι , ε , τ ρ α β ά ω κ ι ε γ ώ μια γ ε ρ ή γροθιά στο σ κ ο τ ά δ ι , κ ι ακούω τον Τ ο υ ρ γ κ ά ι να σκούζει, όταν στην πόρτα τ η ς κουζίνας συ­ ν α ν τ ώ τον Β ε ν τ ά τ που μ ε κ ο ι τ ά ζ ε ι χαζά και κ α τ ό π ι ν μου λ έ ε ι , ωραία δ ε ν είναι, ποιο είναι τ ο ωραίο, ρωτάω, κ ι απο­ ρ η μ έ ν ο ς μου λ έ ε ι , δ ε ν τ ο ξ έ ρ ε ι ς , α ρ ρ α β ω ν ι α σ τ ή κ α μ ε , και, σαν σοβαρός και σ τ ο ρ γ ι κ ό ς σύζυγος, βάζει τ ο χ έ ρ ι του στον ώμο τ η ς Σ ε μ ά , ωραία δεν είναι, φ ί λ ε , μου λ έ ε ι , και τ ό τ ε ε γ ώ του λ έ ω , πολύ ωραία, ναι, λ έ ε ι αυτός, θαύμα, αρραβωνια­ σ τ ή κ α μ ε , να μας σ υ γ χ α ρ ε ί ς , κι α γ κ α λ ι α ζ ό μ α σ τ ε όλοι, κ ι η Σ ε μ ά είναι έ τ ο ι μ η να κ λ ά ψ ε ι , κι ε γ ώ τα χάνω και κ ά ν ω να φ ύ γ ω , μα ο Β ε ν τ ά τ μ ε σ τ α μ α τ ά ε ι , ξ α ν α φ ι λ ι ό μ α σ τ ε , αλα­ φιάζομαι, αν μας έ β λ ε π ε η Α γ γ λ ί δ α θα μας έπαιρνε για πούσ τ η δ ε ς , θ υ μ ά μ α ι καλά στο σχολείο, στον κοιτώνα, οι μ α θ η -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

265

τές προσπαθούσαν να κατηγορήσουν ο ένας τον άλλο ότι εί­ ναι πούστης, απ' το Θεό να το βρείτε, οι μαλακισμένοι, οι ανώμαλοι, οι καθυστερημένοι συμπεριφέρονται σε όλα τα αμούστακα παιδιά σαν να είναι πούστηδες, ευτυχώς, άρχι­ σα να βγάζω μουστάκι, άμα θέλω, μπορώ και να το μεγα­ λώσω, θα μου πηγαίνει, έχω πολλές τρίχες εγώ, αν και η αλήθεια είναι ότι εκείνο το κτήνος ο Σουλεϊμάν μια μέρα μου έβαλε χέρι, μα κι εγώ μια μέρα που κοιμόταν, έπεσα πάνω του και τον ρεζίλεψα στους μαθητές του κοιτώνα, έτσι τον εκδικήθηκα, γιατί αν δεν το έκανα, οι άθλιοι, οι μαλακισμένοι θα με λιώνανε όπως κάνανε με τον Τζεμ, ηρέμη­ σε όμως, Μετίν, μην τους δίνεις σημασία, τον επόμενο χρό­ νο θα είσαι στην Αμερική, έχεις άλλον ένα χρόνο στη χώρα αυτή των καθυστερημένων, αλλά, αγαπημένοι μου, Φαρούκ και Νιλγκιούν, αν για λόγους οικονομικούς δεν μπορέσω του χρόνου να πάω στην Αμερική, τότε έχετε πολλά να τρα­ βήξετε από μένα, σκέφτομαι, κι επιτέλους, δόξα σοι ο Θεός, βρίσκω την κουζίνα, κι εκεί βλέπω τη Χουλγιά με τον Του­ ράν, η Χουλγιά είναι κλαμένη, ο Τουράν έχει βάλει το κου­ ρεμένο κεφάλι του κάτω από τη βρύση, αλλά μόλις με βλέ­ πει σηκώνεται και ξαφνικά μου δίνει μια γερή γροθιά, και τότε εγώ του λέω, πού είναι, ρε, τα μπουκάλια και τα πο­ τήρια, τα ποτήρια είναι εκεί, λέει, μα δεν μου δείχνει πού, κι εγώ ξαναρωτάω, και πάλι εκεί μου λέει, δίχως να δείξει πού, ώσπου στο τέλος ανοίγω την ντουλάπα να ψάξω, κι ο Τουράν αγκαλιάζει τη Χουλγιά, κι αρχίζουν να φιλιούνται με πάθος, σαν να δαγκώνονται, σαν να θέλουν να ξεριζώ­ σουν τα δόντια τους, κι εγώ σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να κάνω το ίδιο με την Τζεϊλάν, κατόπιν αρχίζουν να βγάζουν παράξενες φωνές, κι η Χουλγιά, λαχανιασμένη, γλιτώνει τα

266

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χείλη της από το στόμα του Τουράν, θα περάσει, ψυχή μου, θα περάσει, του λέει, και τότε ο Τουράν αγριεύει, τι κατα­ λαβαίνεις εσύ από στρατιωτικό, στρατιώτες πάνε μόνο οι άντρες, της λέει, κι αγριεύει ακόμη πιο πολύ, παρατάει τη Χουλγιά, δεν είναι άντρας όποιος δεν πάει στρατιώτης, φω­ νάζει, και μου δίνει άλΛη μια γερή γροθιά στη ράχη, είσαι άντρας, ρε, εσύ, ρωτάει, είσαι άντρας, γελάς, εε, τόσο πολύ βασίζεσαι στον εαυτό σου, έλα να μετρηθούμε, να δούμε πό­ σο άντρας είσαι, λέει, και κάνει να βάλει το χέρι του στα κουμπιά του παντελονιού του, τότε η Χουλγιά του λέει, τι κάνεις, μη, σε παρακαλώ, Τουράν, κι αυτός λέει καλά, φεύ­ γω σε δυο μέρες, μα θα διασκεδάσουμε κι αύριο το βράδυ έτσι, εντάξει, κι η Χουλγιά λέει, κι αν θυμώσει ο πατέρας σου, κι αυτός φωνάζει, να τον χέσω τον πρόστυχο φτάνει, ρε, αν είσαι πατέρας, φέρσου σαν πατέρας, είμαι υποχρεωμένος να τελειώσω το λύκειο επειδή το θέλεις εσύ, έχω την υπο­ χρέωση να πάω φαντάρος, έχω κι εγώ τα νεύρα μου, βρε ηλίθιε, γιατί δεν θέλεις να καταλάβεις το γιο σου, τι σόι πα­ τέρας είσαι εσύ, ρε, εγώ δεν θα γίνω άνθρωπος, βάλ' το στο μυαλό σου, πατέρα, και το αυτοκίνητο σου έτσι θέλω και το σπάω, γιατί θα την πάρω τη Μερσεντές, θα δεις, τ' ορκί­ ζομαι, θα την πάρω και θα τη ρίξω σε καμιά κολόνα, τότε θα καταλάβει, Χουλγιά, όχι, φωνάζει η Χουλγιά, μην το κά­ νεις, Τουράν, σε παρακαλώ, λέει, και τότε ο Τουράν μου δί­ νει άλλη μια γροθιά κι αρχίζει να κουνιέται στο ρυθμό της ποπ-ροκ μουσικής που ακούγεται από μέσα, σαν να μην εί­ ναι κανείς μας εκεί, και σιγά σιγά χάνεται μέσα στον καπνό από τα τσιγαριλίκια και τα χαμηλωμένα φώτα, η Χουλγιά τρέχει ξοπίσω του κι εγώ, επιτέλους, ετοιμάζω το ποτό μου, κατόπιν βλέπω τον Τουργκάι, άντε, μου λέει, έλα κι εσύ,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

267

θα κολυμπήσουμε γυμνοί, κι εγώ ξαφνικά ταράζομαι, ποιοι θα είναι, ρωτάω, αυτός γελάει, ηλίθιε, λέει, όχι τα κορίτσια, ούτε και η Τζεϊλάν, όταν ακούω το όνομα σου, Τζεϊλάν, τα χάνω και σε σκέφτομαι, πώς το κατάλαβαν όλοι ότι σ' αγα­ πώ, πώς καταλάβανε πως μονάχα εσένα έχω στο νου μου και τίποτε άλλο, λέω μέσα μου, πού είσαι, Τζεϊλάν, μέσα στους καπνούς, τη σκόνη και τη μουσική, ν' άνοιγαν του­ λάχιστον τα παράθυρα, να σε βρω, Τζεϊλάν, πού είσαι, διά­ βολε, ψάχνω, ψάχνω, ανησυχώ, όμως αργότερα σε βλέπω να χορεύεις με τον Φικρέτ, ψυχραιμία, λέω, Μετίν, μη δίνεις σημασία, και με την ψυχολογία αυτών που δεν δίνουν ση­ μασία, πηγαίνω και κάθομαι κάπου, πίνω το ουίσκι μου, αρ­ χίζω να ζαλίζομαι, κι εκεί που αρχίζω να σκέφτομαι, διάβο­ λε, σταματάει η μουσική και κάποιος βάζει ένα χασάπικο, άιντα, άίντα, κι όπως γίνεται στους γάμους της υπανάπτυ­ κτης μέσης τάξης, σηκωνόμαστε και το ρίχνουμε στο χορό, εγώ κρατάω από τον ώμο την Τζεϊλάν και κοιτάζω χωρίς να με πάρουν, φυσικά, μυρωδιά τον Φικρέτ που την κρα­ τάει από τον άλλο ώμο, κι αρχίζουμε να γυρίζουμε, Θεέ μου, πόσο αλά τούρκα είναι όλα αυτά, κι όπως στους γάμους των θείων και των μακρινών συγγενών ο κύκλος σπάει και γι­ νόμαστε ένα μακρύ τρένο, πάμε γύρω γύρω στο σαλόνι, κα­ τόπιν η μια άκρη του τρένου βγαίνει στον κήπο, βγαίνουμε, μπαίνουμε μέσα από την άλλη πόρτα, νιώθω στον ώμο μου το χέρι της Τζεϊλάν, τι να λένε άραγε οι γείτονες, σκέφτο­ μαι, στο μεταξύ οι άλλοι μπαίνουν στην κουζίνα, το τρένο σπάει, ο Φικρέτ συνεχίζει το χορό, μένουμε οι δυο με την Τζεϊλάν, βλέπουμε τη Σεμά ν' ανοίγει το ψυγείο, να κοιτά­ ζει μέσα και να κλαίει, κι ο Βεντάτ, σαν σοβαρός σύζυγος, να της λέει άντε, ψυχή μου, να σε πάω πια στο σπίτι, αυτή

268

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

να κ λ α ί ε ι α σ τ α μ ά τ η τ α , σαν να υπάρχει μ έ σ α στο ψ υ γ ε ί ο κά­ τ ι που τ η ν κ ά ν ε ι να κ λ α ί ε ι , κ ι ο Β ε ν τ ά τ λ έ ε ι τ ι θα π ε ι η μ η ­ τ έ ρ α σου, είναι αργά, κ ι η Σ ε μ ά λ έ ε ι τ η σιχαίνομαι τ η μ η ­ τ έ ρ α μου, μα αφού έ χ ε τ ε ή δ η γ ί ν ε ι κ ό μ μ α οι δυο σας, λ έ ε ι ο Β ε ν τ ά τ , δώσε μου τουλάχιστον τ ο μαχαίρι, και τ ό τ ε η Σ ε ­ μά π ε τ ά ε ι κ ά τ ω τ ο μαχαίρι, κ ι ε γ ώ , σαν να μ η σ υ μ β α ί ν ε ι τ ί ­ ποτα τ ο ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ό , και θέλοντας να σε π ρ ο σ τ α τ έ ψ ω δ ή θ ε ν από τους κινδύνους, βάζω τ ο χ έ ρ ι μου γ ύ ρ ω από τους ώμους σου, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , και σε β γ ά ζ ω από τ η ν κουζίνα, κι εσύ σ τ η ρ ί ­ ζεσαι ε π ά ν ω μου, ναι, ναι, μ π α ί ν ο υ μ ε μ έ σ α μαζί, οι δυο μας, δ ε ί τ ε μας λοιπόν, όλοι φωνάζουν, χ ο ρ ο π η δ ά ν ε , κι ε γ ώ ε ί μ α ι ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ς γ ι α τ ί σ τ η ρ ί χ τ η κ ε ς ε π ά ν ω μου, μα ξαφνικά τ η β λ έ π ω να φ ε ύ γ ε ι τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ν' α π ο μ α κ ρ ύ ν ε τ α ι , δ ε ν ξέρω πού π ά ε ι , να τ ρ έ ξ ω άραγε ξοπίσω τ η ς , μα β λ έ π ω πως ε ί μ α ι π ά λ ι δ ί π λ α τ η ς , ότι χ ο ρ ε ύ ο υ μ ε όλοι μαζί, ότι κρατάω τ ο χ έ ­ ρι τ η ς , κατόπιν χ ά ν ε τ α ι π ά λ ι , μα τ ι σ η μ α σ ί α έ χ ε ι , όλα πια είναι ξεκάθαρα, ε ί μ α ι πολύ ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ς , μ ε δυσκολία σ τ έ ­ κ ο μ α ι στα πόδια μου, και ξαφνικά σ κ έ φ τ ο μ α ι πως μ π ο ρ ε ί να μ η σε ξαναδώ, και τ ό τ ε μ ε κ υ ρ ι ε ύ ε ι ο φόβος, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , σ κ έ φ τ ο μ α ι α κ ό μ η πως π ο τ έ δεν θα μ π ο ρ έ σ ω να σε κάνω να μ' α γ α π ή σ ε ι ς , και σε ψ ά χ ν ω α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , πού είσαι, σε θ έ λ ω , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , πού είσαι, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , πού είσαι, Τ ζ ε ϊ ­ λ ά ν , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , πού ε ί σ α ι μ έ σ α σ' αυτό τον αναγουλιαστικό καπνό, τ η σ κ ό ν η , τα χρώματα, και τα μαξιλάρια και τις γ ρ ο ­ θιές και τα χάχανα, πού ε ί σ α ι , ψ ά χ ν ω να σε βρω, ε ί μ α ι αξιολ ύ π η τ ο ς , δ ε ν ξέρω τ ι να κ ά ν ω όπως όταν ήμουνα μικρός, κι όλα τα παιδιά είχαν μια μ η τ έ ρ α που όταν γύριζαν τ ο βράδυ στο σ π ί τ ι , τα φιλούσε, ε ν ώ ε γ ώ έ μ ε ν α σ τ η ν ε σ τ ί α του σχο­ λ ε ί ο υ , και τα Σ α β β α τ ο κ ύ ρ ι α κ α έ ν ι ω θ α μόνος, ε γ κ α τ α λ ε ι μ ­ μ έ ν ο ς , σιχαινόμουνα τον εαυτό μου και τ η μοναξιά, στο σπί-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

269

τι της θείας μου κανείς δεν μ' αγαπούσε, όλοι είχαν χρή­ ματα, ενώ εγώ ήμουνα φτωχός, γι' αυτό ακριβώς πρέπει οπωσδήποτε να βρω τρόπο να πάω στην Αμερική και να γί­ νω πλούσιος, με την καπατσοσύνη μου, μα, Τζεϊλάν, γιατί όλα αυτά, είναι απαραίτητη μήπως η Αμερική, μπορούμε να μείνουμε όπου σου αρέσει, ακόμη κι εδώ, η Τουρκία δεν είναι και τόσο άσχημη χώρα, έχει ωραία μέρη, ανοίγουν και­ νούργια μαγαζιά, μια μέρα θα τελειώσει οπωσδήποτε η ανόητη και τυφλή αναρχία, και τότε στα μαγαζιά της Ισταν­ μπούλ θα βρίσκουμε ό,τι πουλιέται στην Ευρώπη και την Αμερική, έλα να παντρευτούμε, είμαι έξυπνος, και τη στιγ­ μή αυτή έχω στην τσέπη μου ακριβώς δεκατέσσερις χιλιά­ δες λίρες, κανείς δεν έχει τόσα χρήματα, αν θες, μπορώ να πιάσω κάπου δουλειά, να πάω μπροστά, ή, αν θέλεις, ας τα περιφρονήσουμε τα χρήματα, έτσι δεν είναι, Τζεϊλάν, μα πού είσαι, θα μπορούσαμε να πάμε μαζί στο πανεπιστήμιο, πού είσαι, Τζεϊλάν, μήπως έφυγες με το αυτοκίνητο του Φι­ κρέτ, αδύνατο, Θεέ μου, πόσο σ' αγαπώ, σε βλέπω εκεί, στη γωνιά, να κάθεσαι μόνη, ολομόναχη, μικρούλα μου, δυστυ­ χισμένο, ωραίο μου κορίτσι, άγγελε μου, τι τρέχει, τι έχεις, πες μου, μήπως σε ταλαιπωρούν η μάνα σου κι ο πατέρας σου, και νά, κάθομαι δίπλα σου, γιατί είσαι έτσι απελπι­ σμένη, θλιμμένη, θέλω να σε ρωτήσω, μα δεν ρωτάω, σω­ παίνω, και στο τέλος, έτσι για να 'χω πει κάτι, μιλάω, κι όπως κάθε φορ'ά, λέω τα πιο ανόητα, τα πιο άσχετα πράγ­ ματα, είσαι πολύ κουρασμένη, λέω σαν βλάκας, μα εσύ παίρ­ νεις τα λόγια μου στα σοβαρά, εγώ, μου λες, ναι, έχω πονο­ κέφαλο, κι εγώ πάλι δεν βρίσκω τι να σου πω, και κάθομαι πολλή ώρα δίχως να μιλάω, κι ενώ εγώ πλήττω κι αποβλα­ κώνομαι με τη μουσική, η Τζεϊλάν ξαφνικά βάζει τα γέλια,

270

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και χ α ρ ο ύ μ ε ν η , γ ε μ ά τ η ζωή κ ο ι τ ά ζ ε ι τ ο χαζό πρόσωπο μου και μου λ έ ε ι , έ τ σ ι είσαι πολύ χ α ρ ι τ ω μ έ ν ο ς , πολύ σ υ μ π α θ η ­ τ ι κ ό ς , Μ ε τ ί ν , π ε ς μας πόσο μας κάνουν ε ί κ ο σ ι ε π τ ά ε π ί δ ε ­ κ α ε π τ ά , και τ ό τ ε , δεν ξέρω γ ι α τ ί , θυμώνω μ ε τον εαυτό μου, κ ι απλώνω τ ο χ έ ρ ι μου στον ώμο σου και σε τ ρ α β ά ω κοντά μου, και το όμορφο κ ε φ ά λ ι σου π έ φ τ ε ι στο σ τ ή θ ο ς μου, και ν ι ώ θ ω ε κ ε ί τ ο κ ε φ ά λ ι σου, ε ί ν α ι α π ί σ τ ε υ τ ο πόσο ε υ τ υ χ ι ­ σ μ έ ν ο ς ε ί μ α ι , νιώθω τ η μυρωδιά τ ω ν μ α λ λ ι ώ ν σου και του κορμιού σου, και ξαφνικά, δ ε ν μπορώ να πάρω ανάσα ε δ ώ μ έ σ α , μου λ ε ς , να β γ ο ύ μ ε λ ί γ ο έ ξ ω , κ ι α μ έ σ ω ς σ η κ ω ν ό μ α ­ σ τ ε , Θ ε έ μου, και νά, β γ α ί ν ο υ μ ε μαζί μ έ σ α από αυτόν τ ο βρόμικο θόρυβο, και νά, το χέρι μου είναι στον ώμο σου, σ τ η ­ ρ ι ζ ό μ α σ τ ε ο έ ν α ς στον ά λ λ ο , ε ί μ α σ τ ε πολύ κ ο ν τ ά ο έ ν α ς στον άλλο κ α ι , σαν α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ι κ ι ολομόναχοι ε ρ α σ τ έ ς , φ ε ύ γ ο υ μ ε από τούτο τον τ ι π ο τ έ ν ι ο , τον φοβερό, τον ά σ χ η ­ μο κ ό σ μ ο , έχοντας γ ι α σ τ ή ρ ι γ μ α μονάχα τ η ν α γ ά π η μας, αφήνουμε τ η ν απαίσια α υ τ ή μ ο υ σ ι κ ή και τον ε λ ε ε ι ν ό κόσμο, και νά, όλα, όλοι μ ε ί ν α ν ε π ί σ ω μας, π ε ρ π α τ ά μ ε μαζί στους ή ρ ε μ ο υ ς , άδειους και θ λ ι μ μ έ ν ο υ ς δρόμους, κ ά τ ω από τα δ έ ­ ντρα, και κ ο ι τ ά ζ ο υ μ ε τα χ ρ ω μ α τ ι σ τ ά , ή ρ ε μ α φώτα των νυ­ χ τ ε ρ ι ν ώ ν κ έ ν τ ρ ω ν μ α κ ρ ι ά , κ α ι , σαν δυο ε ρ α σ τ έ ς που όλοι τούς ζηλεύουν όχι μόνο για τον έρωτα τους μα και για τ η βα­ θιά φιλία που τους ε ν ώ ν ε ι , μ ι λ ά μ ε μ ε π ο λ λ ή κ α τ α ν ό η σ η ο ένας για τον άλλο, κι ε γ ώ σου λ έ ω τ ι όμορφος που είναι ο κα­ θαρός αέρας, κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν λ έ ε ι πως δ ε ν φοβάται τ η μ η τ έ ­ ρα και τον π α τ έ ρ α τ η ς , πως ο π α τ έ ρ α ς τ η ς είναι καλόκαρ­ δος μα πολύ α ν α τ ο λ ί τ η ς , κ ρ ί μ α που ε γ ώ δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να τους γ ν ω ρ ί σ ω καλά, τ η ς λ έ ω πως η μ η τ έ ρ α κ ι ο π α τ έ ρ α ς μου π ε θ ά ν α ν ε , κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν μου λ έ ε ι ότι θ έ λ ε ι να δ ε ι τον κ ό σ μ ο , να σπουδάσει δημοσιογραφία, να γ ί ν ε ι δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

271

φος, μη με κρίνεις από τη στάση μου εδώ, μου λέει, εδώ γλεντάμε, δεν κάνουμε τίποτα, εγώ δεν τη θέλω αυτή τη ζωή, θέλω να γίνω σαν εκείνη τη γυναίκα, πώς τη λένε, εκείνη την Ιταλίδα δημοσιογράφο, αυτή που παίρνει συνέ­ χεια συνεντεύξεις από διάσημους, μιλάει με τον Κίσιντζερ ή με τον Ανουάρ Σαντάτ, ξέρω βέβαια πως για να τη φτά­ σει κανείς, πρέπει να 'χει γερή μόρφωση, εσύ, Μετίν, τα 'χεις λίγο-πολύ αυτά τα προσόντα, εγώ δεν μπορώ ολημερίς να διαβάζω βιβλία, έχω το δικαίωμα να ζω, κοίτα, φέτος στο σχολείο προβιβάστηκα χωρίς καμιά δυσκολία, θέλω να γλε­ ντήσω, δεν μπορεί κανείς να διαβάζει μόνο, στο σχολείο μας ήταν ένα παιδί που διάβαζε πολύ, στο τέλος του 'στριψε, το πήγαν στο φρενοκομείο. Εσύ τι λες, Μετίν, μα εγώ δεν λέω τίποτα, μονάχα σκέφτομαι πως είσαι όμορφη, κι εσύ συνε­ χίζεις να μιλάς, να λες για τον πατέρα σου, το σχολείο σου, τις συμμαθήτριες σου, τα σχέδια σου για το μέλλον, την

Τουρκία, την Ευρώπη κι άλλα, κι είσαι όμορφη, είσαι όμορ­ φη καθώς το χλομό φως της λάμπας του δρόμου γλιστράει ανάμεσα από τα φύλλα και πέφτει στο πρόσωπο σου, είσαι συλλογισμένη, σαν να 'ναι η ζωή σου γεμάτη βάσανα, είσαι όμορφη όταν καπνίζεις και ρίχνεις πίσω τα μαλλιά σου, εί­ σαι όμορφη, Θεέ μου, είναι τόσο όμορφη που γεννιέται στον άνθρωπο η επιθυμία να κάνει ένα παιδί μαζί της, και ξαφ­ νικά της λέω, έλα να πάμε στην πλαζ, κοίτα τι όμορφα που είναι, ψυχή δεν υπάρχει, ερημιά, καλά, λέει, πάμε, και πά­ με στην πλαζ, περπατάμε στην άμμο, η Τζεϊλάν βγάζει τα παπούτσια της, τα παίρνει στο χέρι, τα πόδια της στην άμ­ μο λάμπουν από ένα φως που δεν καταλαβαίνω από πού έρ­ χεται, περπατάμε στην παραλία, μου μιλάει πάλι για το σχολειό της, για τα σχέδια της, κατόπιν βάζει τα όμορφα

272

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

πόδια τ η ς σιγά σιγά στο σ κ ο τ ε ι ν ό και γ ε μ ά τ ο μ υ σ τ ή ρ ι ο ν ε ­ ρό, και τ ό τ ε ε γ ώ τ η νιώθω κοντά μου, αλλά συνάμα και πο­ λύ μακριά μου, α π λ η σ ί α σ τ η , και καθώς τ σ α λ α β ο υ τ ά ε ι στα νερά και μ ι λ ά ε ι , βρίσκω ότι είναι ά ξ ε σ τ η μα ε λ κ υ σ τ ι κ ή , άψυ­ χ η κι α κ α τ α ν ί κ η τ η , ανειλικρινής κι ε π ι κ ί ν δ υ ν η , και δεν β λ έ ­ πω παρά μόνο τα πόδια τ η ς , που κουνιούνται στο νερό σαν χ α ρ ι τ ω μ έ ν α ψάρια, κι ε ν ώ ε κ ε ί ν η μου λ έ ε ι πως θ έ λ ε ι πια να ζει σαν Ευρωπαία αλλά δ ε ν τ η ν ακούω, νιώθω τ η ν υ γ ρ ή ζ έ ­ σ τ η και τ η μυρωδιά από τα φύκια και τ η θάλασσα, τ η μ υ ­ ρωδιά από τ ο κ ο ρ μ ί τ η ς , και κ ο ι τ ά ζ ω τ α γ ε μ ά τ α ζ ω ή , αι­ σ θ η σ ι α κ ά πόδια τ η ς , που στο νερό γυαλίζουν σαν ε λ ε φ α ­ ντόδοντο, σκέφτομαι πως ε ί μ α σ τ ε μόνοι και ξαφνικά μπαίνω μ ε τα παπούτσια στο νερό και σ' α γ κ α λ ι ά ζ ω , σ' α γ α π ώ πο­ λύ, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , τ ι κ ά ν ε ι ς , λες στην αρχή χαμογελώντας, σ' αγα­ π ώ , τ η ς λ έ ω , και κάνω να σε φιλήσω στο μάγουλο, είσαι πο­ λύ μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , Μ ε τ ί ν , μου λ ε ς , κ α τ ό π ι ν , φαίνεται, τ ρ ο μ ά ­ ζ ε ι , κ ι ε γ ώ τ η ν τ ρ α β ά ω μ ε τ ο ζόρι σ τ η ν ξ η ρ ά , τ η ρ ί χ ν ω κ ά τ ω , κ υ λ ι ό μ α σ τ ε σ τ η ν ά μ μ ο , κ ι ε ν ώ π ρ ο σ π α θ ε ί να ξεφύ­ γ ε ι , τ ο χέρι μου ψ ά χ ν ε ι τ ο στήθος τ η ς , τ ο σ φ ί γ γ ω , όχι, λ έ ε ι , όχι, όχι, τ ι κ ά ν ε ι ς , Μ ε τ ί ν , τ ρ ε λ ά θ η κ ε ς , ε ί σ α ι μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , σ' α γ α π ώ πολύ, τ η ς λ έ ω , δ ε ν π ρ έ π ε ι , μου λ έ ε ι , ε γ ώ φιλάω τα μάγουλα, τ' αυτιά, τ ο λ α ι μ ό τ η ς , οσφραίνομαι τ η ν εξαί­ σια μυρωδιά τ η ς , ε κ ε ί ν η μ ε σ π ρ ώ χ ν ε ι , τ η ς ξαναλέω σ' αγα­ π ώ , τ η ς ξαναλέω σ' α γ α π ώ , κ ι α υ τ ή π ά λ ι μ ε σ π ρ ώ χ ν ε ι , τ ό ­ τ ε ε κ ν ε υ ρ ί ζ ο μ α ι , πού β ρ ή κ ε τ ο δ ι κ α ί ω μ α να μ ε σ π ρ ώ χ ν ε ι σαν να ε ί μ α ι κάνας τ ι π ο τ έ ν ι ο ς , τ η ν κρατάω από κ ά τ ω μου γερά, σηκώνω το φουστάνι τ η ς , αγγίζω τα η λ ι ο κ α μ έ ν α μπούτια τ η ς , και νά που τ ο θ ε ρ μ ό κορμί τ η ς , που τ ο νόμιζα α π λ η σ ί α σ τ ο , β ρ ί σ κ ε τ α ι τώρα α ν ά μ ε σ α στα σ κ έ λ η μου, απί­ σ τ ε υ τ ο , σαν ό ν ε ι ρ ο , κ α τ ε β ά ζ ω τ ο φερμουάρ του π α ν τ ε λ ο -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

273

νιού μου, εξακολουθεί να λ έ ε ι ότι δ ε ν γ ί ν ε τ α ι , μ ε σ π ρ ώ χ ν ε ι , γ ι α τ ί , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , γ ι α τ ί , σ' α γ α π ώ τόσο πολύ, μ ε ξανασπρώχ ν ε ι , κ υ λ ι ό μ α σ τ ε σαν γ ά τ α μ ε σκύλο π ά ν ω σ τ η ν ά μ μ ο , συ­ ν ε χ ί ζ ε ι να λ έ ε ι είσαι μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , καλά, καλά, δ ε ν ε ί μ α ι τ ό ­ σο τ ι π ο τ έ ν ι ο ς , ναι, ε ν τ ά ξ ε ι , καλά, σ' αφήνω, γ ι α τ ί όμως να μ η ν κ ά ν ο υ μ ε έ ρ ω τ α , όχι, δ ε ν ε ί μ α ι έ κ φ υ λ ο ς , μονάχα λ ι γ ά κ ι να σ ε φ ι λ ή σ ω ή θ ε λ α , σ' α γ α π ώ , κ α τ ά λ α β ε τ ο , τ η ς λ έ ω , φ τ α ί ε ι η ζ έ σ τ η που δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να κ ρ α τ η θ ώ , αυτό ε ί ν α ι όλο, πόσο φτηνά είναι όλα, κ ι α ν ό η τ α , και χαζά, κ α λ ά , σ' αφήνω, ας φύγει τ ο κορμί σου από κ ά τ ω μου, τ ο όργανο μου είναι α κ ό μ η ε ρ ε θ ι σ μ έ ν ο , θα τ ο χώσω σ τ η ν κρύα ά μ μ ο , να ξ ε θ υ μ ά ν ε ι , να π έ σ ε ι , καλά, καλά, σ' αφήνω, ανεβάζω το φερ­ μουάρ μου, σ η κ ώ ν ω τ ο κ ε φ ά λ ι μου ψ η λ ά , κοιτάζω σαν χα­ μ έ ν ο ς τα άστρα, άφησε μ ε ήσυχο, ακούς, τ ρ έ χ α στους φί­ λους σου, πρόφτασε τα, α μ ά ν , παιδιά, π ρ ο σ έ ξ τ ε , είναι πα­ ράξενος τύπος αυτός ο Μ ε τ ί ν , μου ε π ι τ έ θ η κ ε , είναι αγροίκος, χ ο ν τ ρ ά ν θ ρ ω π ο ς , δ ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι σε τ ί π ο τ ε από τους κ α κ ο ­ ποιούς που β λ έ π ο υ μ ε στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , αχ, Θ ε έ μου, θα βά­ λω τα κ λ ά μ α τ α , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ε ν τ ά ξ ε ι , θα πάρω τα π ρ ά γ μ α τ α μου και θα γ υ ρ ί σ ω σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , τ έ ρ μ α η π ε ρ ι π έ τ ε ι α Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , ώ σ τ ε στην Τουρκία, για να π λ α γ ι ά σ ε ι ς μ ε μια ό μ ο ρ φ η κ ο π έ λ α , π ρ έ π ε ι ή να 'σαι πλούσιος ή να τ η ν π α ­ ν τ ρ ε υ τ ε ί ς , ναι, τώρα ξέρω, εξάλλου του χρόνου θα ε ί μ α ι στην Α μ ε ρ ι κ ή , μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς του καλοκαιριού θα παραδίδω μα­ θ ή μ α τ α , μ α θ η μ α τ ι κ ά κ ι α γ γ λ ι κ ά , μ ά λ ι σ τ α , κύριοι κ α θ υ σ τ ε ­ ρ η μ έ ν ο ι , δ ι α κ ό σ ι ε ς π ε ν ή ν τ α λ ί ρ ε ς η ώρα, ε ν ώ ε γ ώ όλο τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι θα μαζεύω χ ρ ή μ α τ α στο ζ ε σ τ ό κ ι α π ο π ν ι χ τ ι κ ό σ π ί τ ι τ η ς θ ε ί α ς μ ο υ , ο Φ ι κ ρ έ τ κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . . . όχι, όχι, τ ι αδικία, τα κορίτσια δ ε ν π ρ έ π ε ι να κ ε ρ δ ί ζ ο ν τ α ι μ ε τα χ ρ ή ­ ματα μα μ ε τ η ν εξυπνάδα, τ ι ς ι κ α ν ό τ η τ ε ς , τ η γ ο η τ ε ί α , έ λ α ,

274

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Μετίν, παράτα τη, δεν είναι σημαντικό, κοίτα πώς λάμπουν τ' άστρα, γιατί τρεμουλιάζουν τ' άστρα, οι άνθρωποι τα κοι­ τάζουν κι απαγγέλλουν ποιήματα, γιατί απαγγέλλουν άρα­ γε ποιήματα, κάτι, φαίνεται, νιώθουν, ανοησίες, μπερδεύε­ ται το μυαλό τους, κι αυτό το λένε συναίσθημα, όχι, ξέρω γιατί απαγγέλλουν ποιήματα, στόχος τους είναι να βάλουν στο χέρι γυναίκες, να κερδίσουν χρήματα, βλάκες, η επιτυ­ χία προϋποθέτει μυαλό, μόλις πάω στην Αμερική, θα κάνω αμέσως μια απλή αλλά βασική ανακάλυψη, που κανείς δεν μπόρεσε να κάνει μέχρι τώρα και που θα φέρει τα πάνω κά­ τω στη φυσική, θα δημοσιευτεί στο περιοδικό Annalen der Physik, όπου είχαν δημοσιευτεί κι οι πρώτες ανακαλύψεις του Αϊνστάιν, κι αφού θα έχω αποκτήσει φήμη και λεφτά, έλα, θα μου πούνε οι δικοί μας, πες μας, σε παρακαλούμε, τα μυστικά του νέου πυραύλου σου να ρίξουμε μερικούς στην Ελλάδα, και τότε εγώ, που θα έχω μια βίλα πιο πλούσια, πιο μεγάλη από τη βίλα του δισεκατομμυριούχου Ερτεγκιούν, στο Μποντρούμ, τι κρίμα, θα τους πω, δεν προλα­ βαίνω, μια βδομάδα το χρόνο μπορώ μονάχα να έρχομαι, δεν έχω καιρό, και τότε ο Φικρέτ κι η Τζεϊλάν, Θεέ μου, πιθα­ νό να έχουν παντρευτεί, μα πώς το συμπεραίνεις αυτό, δεν υπάρχει τίποτε ανάμεσα τους, ξαφνικά τρόμαξα, Τζεϊλάν, Τζεϊλάν, πού είσαι, μπορεί να μ' άφησε και να 'φυγε τρέχο­ ντας, και να τα διηγείται στους άλλους λαχανιασμένη, λίγο έλειψε να με βιάσει, θα λέει, όχι, δεν τον άφησα, μα δεν εί­ ναι τόσο τιποτένια, μπορεί όμως να πήγε και να τους τα πρόφτασε, θα ρεζιλευτώ, μα μπορεί και να μην πήγε, μπο­ ρεί να περιμένει να της ζητήσω συγγνώμη, να την παρα­ καλέσω, μα πού να 'ναι τώρα, δεν έχω τη δύναμη ούτε το κεφάλι μου να σηκώσω για να δω, ζαλίζομαι, τι αθλιότητα,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

275

ολομόναχος ε δ ώ πάνω στην ά μ μ ο , δεν έ χ ω κανέναν, για όλα ε σ ε ί ς φ τ α ί τ ε , μ η τ έ ρ α , π α τ έ ρ α , ε π ε ι δ ή π ε θ ά ν α τ ε τόσο ν ω ­ ρίς, κ α μ ι ά μ η τ έ ρ α , κ α ν έ ν α ς π α τ έ ρ α ς δ ε ν αφήνουν έ τ σ ι μ ό ­ νο τ ο παιδί τους, τουλάχιστον να μου α φ ή ν α τ ε καμιά κ λ η ­ ρονομιά, γ ι α τ ί τ ό τ ε θα ήμουνα κ ι ε γ ώ όπως αυτοί, μα ο ύ τ ε χ ρ ή μ α τ α , τ ί π ο τ α , μονάχα ένα χοντρό αδελφό και μια ι δ ε ο ­ λόγο α δ ε λ φ ή , είναι β έ β α ι α κ ι η γ ι α γ ι ά μ ε τ ο νάνο τ η ς , κ ι α κ ό μ η ε κ ε ί ν ο το ε ρ ε ι π ω μ έ ν ο , γ ε λ ο ί ο , γ ε μ ά τ ο μούχλα σ π ί τ ι , που δ ε ν λ έ ν ε να το γ κ ρ ε μ ί σ ο υ ν , όμως ε γ ώ θα το γ κ ρ ε μ ί σ ω , στο διάβολο όλοι, ξέρω β έ β α ι α γ ι α τ ί δ ε ν μ π ο ρ έ σ α τ ε να κ ε ρ ­ δ ί σ ε τ ε χ ρ ή μ α τ α , δ ε ι λ ο ί , φ ο β η θ ή κ α τ ε τ η ζ ω ή , κ ι ούτε ε ί σ τ ε τόσο γ ε ν ν α ί ο ι , ώ σ τ ε να κ ά ν ε τ ε τ ι ς λοβιτούρες που χρειάζο­ νται γ ι α ν' α π ο χ τ ή σ ε τ ε λ ε φ τ ά , γ ι α τ ί γ ι α να κ ε ρ δ ί σ ε ι ς χ ρ ή ­ ματα χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι τ ό λ μ η κ ι ι κ α ν ό τ η τ α και καρδιά, κ ι ε γ ώ τα έ χ ω όλα αυτά, και θα κ ε ρ δ ί σ ω , μα και π ά λ ι σας λυπά­ μ α ι , και σ κ έ φ τ ο μ α ι κ ι εσάς και τ η δ ι κ ή μου μοναξιά, τ ο χά­ λι μου, κ ι ε κ ε ί που σκεφτόμουνα και φοβόμουνα μην κλά­ ψ ω , ακούω ξαφνικά τ η φ ω ν ή τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν , κ λ α ι ς , Μ ε τ ί ν , μου λ έ ε ι , δεν ε ί χ ε φύγει, κ ι ε γ ώ λ έ ω όχι, γ ι α τ ί να κ λ ά ψ ω , και παραξενεύομαι που το ακούω, τ ό τ ε λ έ ε ι , καλά, έ τ σ ι μου φά­ ν η κ ε , ά ν τ ε , σ ή κ ω να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε π ι α , Μ ε τ ί ν , κ α λ ά , κ α λ ά , λ έ ω κ ι ε γ ώ , σ η κ ώ ν ο μ α ι , όμως ξ α π λ ω μ έ ν ο ς κ ι α κ ί ν η τ ο ς κοι­ τάζω α κ ό μ η τα άστρα, κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν λ έ ε ι , ά ν τ ε , σ ή κ ω , Μ ε ­ τ ί ν , κ ι α π λ ώ ν ε ι τ ο χ έ ρ ι τ η ς , μ ε τ ρ α β ά ε ι , σ η κ ώ ν ο μ α ι , μα μ ε δυσκολία σ τ έ κ ο μ α ι όρθιος, κουτουλάω και κοιτάζω τ η ν Τ ζ ε ϊ ­ λ ά ν , ώ σ τ ε αυτό είναι το κ ο ρ ί τ σ ι που λ ί γ ο πριν του ε π ι τ έ θ η ­ κα, τ ι παράξενο, κ α π ν ί ζ ε ι σαν να μ η ν έ χ ε ι σ υ μ β ε ί τ ί π ο τ α , πώς είσαι, λ έ ω , έ τ σ ι , για να πω κ ά τ ι , καλά ε ί μ α ι , λ έ ε ι , έσπα­ σες τα κουμπιά τ η ς μπλούζας μου, μα δεν π ε ι ρ ά ζ ε ι , δ ε ν έ χ ε ι θ υ μ ώ σ ε ι , και τ ό τ ε σ κ έ φ τ ο μ α ι ότι είναι πολύ ζεστός και κα-

276

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λός άνθρωπος, και ν τ ρ έ π ο μ α ι , αδύνατο να κ α τ α λ ά β ω , Θ ε έ μ ο υ , τ ι π ρ έ π ε ι να κ ά ν ω , σωπαίνω και λ ί γ ο α ρ γ ό τ ε ρ α , θ ύ ­ μ ω σ ε ς , τ η ρωτάω, ε ί μ α ι πολύ μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , μ ε σ υ γ χ ω ρ ε ί ς , όχι, όχι, λ έ ε ι , δ ε ν θύμωσα, συμβαίνουν αυτά, κ ι οι δυο ε ί ­ μ α σ τ ε μ ε θ υ σ μ έ ν ο ι , κ ι ε γ ώ τα χ ά ν ω , κ α λ ά , τ ι σ κ έ φ τ ε σ α ι , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , τ ί π ο τ α , δ ε ν σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ί π ο τ α , ά ν τ ε να γ υ ρ ί σ ο υ ­ μ ε , και κ ά ν ο υ μ ε να φ ύ γ ο υ μ ε , α λ λ ά β λ έ π ε ι τ α β ρ ε γ μ έ ν α π α π ο ύ τ σ ι α μου και β ά ζ ε ι τα γ έ λ ι α , και τ ό τ ε κ ά ν ω π ά λ ι να την αγκαλιάσω, τα έχω χαμένα, και τ ό τ ε η Τζεϊλάν λ έ ε ι , αν θ έ λ ε ι ς , π ά μ ε στο σ π ί τ ι σας, ν' α λ λ ά ξ ε ι ς π α π ο ύ τ σ ι α , κ ι ε γ ώ τ α χ ά ν ω α κ ό μ η π ι ο π ο λ ύ , β γ α ί ν ο υ μ ε από τ η ν π λ α ζ , δίχως να μ ι λ ά μ ε , π ε ρ π α τ ά μ ε στα έ ρ η μ α σ ο κ ά κ ι α , οι δρο­ σεροί και σ κ ο τ ε ι ν ο ί κ ή π ο ι μυρίζουν α γ ι ό κ λ η μ α , μυρίζουν α κ ό μ η κ α ι τ α ξερά χ ό ρ τ α , τ ο ζ ε σ τ ό μ π ε τ ό ν , κ ι όταν φτά­ ν ο υ μ ε σ τ η ν π ό ρ τ α μ α ς , ν τ ρ έ π ο μ α ι γ ι α τ η ν κ α κ ο μ ο ι ρ ι ά και τ η ν α θ λ ι ό τ η τ α του σ π ι τ ι ο ύ μ α ς , και θ υ μ ώ ν ω γ ι ' ά λ λ η μια φορά μ ε τους δικούς μ ο υ , κ ο ι τ ά ζ ω τ ο φως τ η ς γ ι α γ ι ά ς που ε ί ν α ι α κ ό μ η α ν α μ μ έ ν ο , και β λ έ π ω , Θ ε έ μ ο υ , τον α δ ε λ φ ό μου σ ο υ ρ ω μ έ ν ο στο τ ρ α π έ ζ ι του μ π α λ κ ο ν ι ο ύ , να κ ά θ ε τ α ι στα σ κ ο τ ε ι ν ά , όμως β λ έ π ω τ η σκιά του να κ ο υ ν ι έ τ α ι , δ ε ν κ ο ι μ ά τ α ι , κ ο υ ν ι έ τ α ι π ά ν ω στα π ί σ ω πόδια τ η ς κ α ρ έ κ λ α ς , τόσο αργά τ η ν ύ χ τ α , τ ι ν ύ χ τ α , ξ η μ έ ρ ω σ ε , κ α λ η μ έ ρ α , λ έ ω , να σου σ υ σ τ ή σ ω τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ο Φ α ρ ο ύ κ ε ί ν α ι ο μ ε γ ά λ ο ς μου α δ ε λ φ ό ς , χ α ί ρ ο ν τ α ι , ν ι ώ θ ω τ η ν απαίσια μ υ ρ ω δ ι ά του α λ κ ο ό λ που β γ α ί ν ε ι από τ ο σ τ ό μ α του α δ ε λ φ ο ύ μου κ α ι , γ ι α να μ η ν τ ο υ ς α φ ή σ ω μ ό ν ο υ ς , α ν ε β α ί ν ω ε π ά ν ω τ ρ έ χ ο ­ ν τ α ς , αλλάζω β ι α σ τ ι κ ά κ ά λ τ σ ε ς και παπούτσια μου και κα­ τ ε β α ί ν ω κάτω, ο Φαρούκ είχε αρχίσει κιόλας ν' α π α γ γ έ λ ­ λει:

277

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Βήμα

το βήμα βγαίνει, στον

το όμορφο άστρο τη νύχτα

ουρανό,

Ω, Ναϊλί, μήπως

δεν αξίζει την οδύνη της

αναμονής...

του Ναϊλί όπως θα έ χ ε τ ε κ α τ α λ ά β ε ι , λ έ ε ι , και φουσκώνει σαν να είναι δ ι κ ό του ο χοντρός, κ α ι σ υ ν ε χ ί ζ ε ι : Είμαι

τόσο μεθυσμένος, τι είναι

που δεν καταλαβαίνω

πια

κόσμος,

ποιος είμαι, ποιος είναι ο οινοχόος τι είναι κόκκινο

κρασί...

αυτό δ ε ν ξέρω τίνος είναι, λ έ ε ι , μ π ο ρ ε ί του Ε β λ ι γ ι ά από τ ι ς Περιηγήσεις

του, ε ν ώ η Τ ζ ε ϊ λ ά ν , μ ε τ ο σ τ ό μ α ανοιχτό, κοι­

τ ά ζ ε ι μ ε θαυμασμό τ ο γ ε μ ά τ ο α λ κ ο ό λ ο θ ω μ α ν ι κ ό β α ρ έ λ ι , έ τ ο ι μ η ν ' ακούσει κ ι ά λ λ α , κ α ι τ ό τ ε ε γ ώ , γ ι α να μ η ν τ ο πα­ ρατραβήξει ο αδελφός μου, του λ έ ω , μου δίνεις τ ο κ λ ε ι δ ί του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ σου, ε μ ε ί ς θα φ ύ γ ο υ μ ε , ε υ χ α ρ ί σ τ ω ς , λ έ ε ι αυ­ τ ό ς , μα μ' έναν όρο, η ωραία α υ τ ή κ ο π έ λ α θ' α π α ν τ ή σ ε ι σ ε μια ε ρ ώ τ η σ η μ ο υ , αν ε γ ώ δ ε ν κ α τ α λ α β α ί ν ω τ ι είναι κόσμος, π ε ί τ ε μου ε σ ε ί ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , Τ ζ ε ϊ λ ά ν έ τ σ ι δ ε ν είναι, τ ι ωραίο όνομα, π ε ί τ ε μ ο υ , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , σας π α ρ α κ α λ ώ , τ ι ε ί ν α ι ο κ ό ­ σμος, όλα αυτά, τα δ έ ν τ ρ α , ο ουρανός, τ α άστρα, τ ο τ ρ α π έ ­ ζι αυτό, τ α αδειανά μ π ο υ κ ά λ ι α τ ι δείχνουν όλα αυτά, λοι­ πόν, τ ι λ έ τ ε γ ι α όλα αυτά, κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν τον κ ο ι τ ά ζ ε ι μ ε ζ ε ­ σ τ α σ ι ά , μ ε α γ ά π η , μα δ ε ν λ έ ε ι τ ί π ο τ α , κ α τ ό π ι ν κ ο ι τ ά ζ ε ι ε μ έ ν α μ ε β λ έ μ μ α ν τ ρ ο π α λ ό , σαν να λ έ ε ι , « ε σ ύ ξ έ ρ ε ι ς κ α λ ύ ­ τ ε ρ α » , κ ι ε γ ώ , γ ι α ν ' αλλάξω κ ο υ β έ ν τ α και γ ι α να μ η ν ε π ι ­ μ ε ί ν ε ι ο μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς αδελφός μου, λ έ ω ό τ ι τ ο φως τ η ς γ ι α ­ γ ι ά ς είναι α κ ό μ η α ν α μ μ έ ν ο , και γ ι α μ ι α σ τ ι γ μ ή όλοι κ ο ι τ ά ­ ζ ο υ μ ε π ά ν ω , κ ι ο νους μας π ά ε ι σ τ η γ ι α γ ι ά , κ α τ ό π ι ν ε γ ώ

278

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λ έ ω , ά ν τ ε Τ ζ ε ϊ λ ά ν , π ά μ ε , και φ ε ύ γ ο υ μ ε , μ π α ί ν ο υ μ ε στο Α ν α ν τ ό λ και βάζω μπρος τ η μ η χ α ν ή . Ανατριχιάζω όσο σ κ έ ­ φτομαι τ ι θα λ έ ε ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν γ ι α τον κ ή π ο μας που μυρίζει ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο , τ ο π α μ π ά λ α ι ο σ π ί τ ι μας, τον σουρωμένο χο­ ντρό αδελφό μου, γ ι α μ έ ν α , θα λ έ ε ι , μ' ένα τ έ τ ο ι ο σ π ί τ ι , ένα τ έ τ ο ι ο αυτοκίνητο και μια τ έ τ ο ι α ο ι κ ο γ έ ν ε ι α , είναι πολύ φυ­ σικό έ ν α αγόρι να ρ ί χ ν ε τ α ι στα κ ο ρ ί τ σ ι α τ ι ς ν ύ χ τ ε ς σ τ η ν πλαζ, μα όχι, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , θ έ λ ω να σου ε ξ η γ ή σ ω , μα δ ε ν έχου­ μ ε καιρό, π λ η σ ι ά ζ ο υ μ ε στο σ π ί τ ι του Τ ο υ ρ ά ν , όχι, π ρ έ π ε ι να μ' ακούσεις, σ κ έ φ τ ο μ α ι και σ τ ρ ί β ω τ ο τ ι μ ό ν ι , κ ι όταν μ ε ρ ω τ ά ε ι πού π ά μ ε , να π ά ρ ο υ μ ε λ ί γ ο αέρα, λ έ ω , ε κ ε ί ν η δεν μ ι λ ά ε ι , και νά, π η γ α ί ν ο υ μ ε , τ ώ ρ α θα τ η ς ε ξ η γ ή σ ω , σ κ έ ­ φ τ ο μ α ι , μα δεν ξέρω πώς ν' αρχίσω, μονάχα π α τ ά ω γ κ ά ζ ι και, κατεβαίνοντας μ ε τ α χ ύ τ η τ α τον κατήφορο, α κ ό μ η σ κ έ ­ φ τ ο μ α ι πώς ν' αρχίσω, κ α τ ό π ι ν π ά λ ι ανηφόρα, μ ε τ ά π ά λ ι κατηφόρα, κ ι α κ ό μ η να μ ι λ ή σ ω , π α τ ά ω όμως γ κ ά ζ ι και το Α ν α ν τ ό λ αρχίζει να τ ρ έ μ ε ι , η Τ ζ ε ϊ λ ά ν όμως δεν λ έ ε ι τ ί π ο ­ τα, τ ό τ ε κι ε γ ώ π α τ ά ω πιο πολύ γ κ ά ζ ι και σ τ η στροφή το Α ν α ν τ ό λ π ε τ ά ε ι κώλο, μα η Τ ζ ε ϊ λ ά ν δεν β γ ά ζ ε ι μ ι λ ι ά , μπαί­ ν ο υ μ ε σ τ η ν ε θ ν ι κ ή οδό Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ - Ά γ κ υ ρ α ς , κι ε γ ώ , έ τ σ ι γ ι α να π ω κ ά τ ι β λ έ π ο ν τ α ς τα α υ τ ο κ ί ν η τ α που μας π ρ ο ­ σ π ε ρ ν ά ν ε , τ η ς π ρ ο τ ε ί ν ω να σ τ ρ ι μ ώ ξ ο υ μ ε κ α ν έ ν α , ας γυρί­ σουμε πια, λ έ ε ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν , είσαι πολύ μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , ε ν τ ά ξ ε ι , θ έ λ ε ι ς μ ή π ω ς ν ' α π α λ λ α γ ε ί ς από μ έ ν α , μα τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν άκουσε μ ε , θ έ λ ω να σου ε ξ η γ ή σ ω , σ κ έ φ τ ο μ α ι , θα σου ε ξ η ­ γ ή σ ω , θα μ ε κ α τ α λ ά β ε ι ς , ε ί μ α ι καλός άνθρωπος κι ας μην εί­ μαι πλούσιος, ξέρω πολύ καλά τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε ε σ ε ί ς , ποιες εί­ ναι οι αρχές σας, κ ι ε γ ώ σαν εσάς ε ί μ α ι , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , όλα αυτά θ έ λ ω να σου π ω , μα, μόλις κ ά ν ω να μ ι λ ή σ ω , όλα μου φαί­ νονται φοβερά χυδαία, ψ ε ύ τ ι κ α , και τ ό τ ε τ ο μόνο που μπο

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

279

ρώ να κάνω είναι να π α τ ά ω γ κ ά ζ ι , τουλάχιστον π ρ ο σ π ά θ η ­ σε να κ α τ α λ ά β ε ι ς πως δ ε ν ε ί μ α ι τ ι π ο τ έ ν ι ο ς , γ ι α τ ί οι τ ι π ο τ έ ν ι ο ι άνθρωποι είναι και δ ε ι λ ο ί , κ ι ε γ ώ δ ε ν ε ί μ α ι δ ε ι λ ό ς , β λ έ π ε ι ς , μ' αυτό τ ο σαράβαλο και πάω μ ε ε κ α τ ό ν τ ρ ι ά ν τ α , δ ε ν φοβάσαι μ ή π ω ς σ κ ο τ ω θ ο ύ μ ε , π α τ ά ω λ ί γ ο γ κ ά ζ ι α κ ό μ η , σε λ ί γ ο θα β ρ ε θ ο ύ μ ε στον κατήφορο και τ ό τ ε θα π ε τ ά ξ ο υ ­ μ ε , θα σ κ ο τ ω θ ο ύ μ ε , και τ ό τ ε οι σ υ μ μ α θ η τ έ ς μου στον κοι­ τώνα θα διοργανώσουν σ τ η μ ν ή μ η μου ένα τουρνουά π ό κ ε ρ , μ ε τ α χ ρ ή μ α τ α που θα κ ε ρ δ ί σ ε τ ε από τα πλούσια μ π α σταρδάκια, φ τ ι ά ξ τ ε μου τουλάχιστον ένα μαρμάρινο τάφο, β ρ ο μ ι ά ρ η δ ε ς , και π α τ ά ω κ ι άλλο γ κ ά ζ ι , μα η Τ ζ ε ϊ λ ά ν συνε­ χίζει να σωπαίνει, και τ ό τ ε σ κ έ φ τ ο μ α ι πως π ρ α γ μ α τ ι κ ά ο θάνατος είναι πολύ κοντά, αχ, Θ ε έ μου, κ α τ α μ ε σ ή ς του δρό­ μου κ ά π ο ι ο ι π ε ρ π α τ ά ν ε αδιάφοροι, σαν να κάνουν β ό λ τ ε ς σ τ η ν π λ α ζ , ξ α φ ν ι κ ά φ ρ ε ν ά ρ ω , τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο γ έ ρ ν ε ι σαν βάρκα από τ η μια π λ ε υ ρ ά , π η γ α ί ν ε ι κ α τ α π ά ν ω τους, αυτοί τ ρ έ χ ο υ ν ε κρατώντας κ ά τ ι ν τ ε ν ε κ έ δ ε ς , φ ε ύ γ ο υ ν ε , τ ο αυτο­ κ ί ν η τ ο , σχεδόν α κ υ β έ ρ ν η τ ο , μ π α ί ν ε ι σ' έ ν α χωράφι, τ ρ α κ ά ­ ρ ε ι , η μ η χ α ν ή σ τ α μ α τ ά ε ι , α κ ο ύ μ ε τα τριζόνια, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , φο­ β ή θ η κ ε ς , ρωτάω, έ π α θ ε ς κ ά τ ι , όχι, μου λ έ ε ι , παραλίγο θα τους λ ι ώ ν α μ ε , και τ ό τ ε τους β λ έ π ω να τρέχουν, να μας π λ η ­ σιάζουν, μ ε τους ν τ ε ν ε κ έ δ ε ς στα χ έ ρ ι α , οι ν τ ε ν ε κ έ δ ε ς είναι γ ε μ ά τ ο ι μ π ο γ ι ά , γ ρ ά φ α ν ε , φαίνεται, σ υ ν θ ή μ α τ α στους τοί­ χους, δ ε ν έ χ ω κ α μ ι ά δ ι ά θ ε σ η ν' ανοίξω σ υ ζ ή τ η σ η μ ε τ ρ ε ι ς α λ ή τ ε ς - γ ι α τ ί δ ε ν π ρ ο σ έ χ ε ι ς , ρ ε - , γ ι ' αυτό κ ά ν ω να β ά λ ω μπρος τ η μ η χ α ν ή , μα δεν τα καταφέρνω, ξαναδοκιμάζω, ε υ ­ τυχώς τα κ α τ α φ έ ρ ν ω , κ ι ε ν ώ βάζω ό π ι σ θ ε ν και π ρ ώ τ η να φύγω από τ ο χωράφι, οι τ ρ ε ι ς α λ ή τ ε ς πλησιάζουν, αρχίζουν να βρίζουν, κ λ ε ί δ ω σ ε τ η ν πόρτα σου, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , λ έ ω , κ ι ε ν ώ αυτοί συνεχίζουν να βρίζουν, ε γ ώ κ ά ν ω ό,τι μπορώ γ ι α να

280

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φύγω από το χωράφι, και τ ό τ ε έ ν α ς από τους α λ ή τ ε ς π έ ­ φ τ ε ι π ά ν ω στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , φωνάζει, έ ρ χ ο ν τ α ι κ ι οι άλλοι, χ τ υ π ά ν ε μ ε γ ρ ο θ ι έ ς τ ο π ί σ ω μέρος του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ , όμως α ρ γ ή σ α τ ε , η λ ί θ ι ο ι , έ χ ω β γ ε ι πια στο δρόμο, ά ν τ ε , γ ε ι α , τ η γ λ ι τ ώ σ α μ ε , και δ ι α β ά ζ ο υ μ ε και τ α σ υ ν θ ή μ α τ α που έχουν γ ρ ά ψ ε ι στους τ ο ί χ ο υ ς : Τ ο Γ ε ν ί Μ α χ α λ έ θα γ ί ν ε ι ο τάφος τ ω ν κ ο μ ο υ ν ι σ τ ώ ν , κ ι α κ ό μ η θ' α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ο υ ν , λ έ ε ι , όλους τους σ κ λ α β ω μ έ ν ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , καλά, κ α λ ά , μ π ρ ά β ο , τ ο υ ­ λάχιστον δ ε ν είναι κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς , φ ε ύ γ ο υ μ ε , τ ρ ό μ α ξ ε ς , Τ ζ ε ϊ ­ λ ά ν , ρωτάω, όχι, λ έ ε ι , θ έ λ ω να μ ι λ ή σ ο υ μ ε , να σχολιάσουμε τ ο ε π ε ι σ ό δ ι ο , μα α υ τ ή α π α ν τ ά ε ι μ ο ν ο λ ε κ τ ι κ ά κι έ τ σ ι , στο δρόμο τ η ς ε π ι σ τ ρ ο φ ή ς δ ε ν λ έ μ ε τ ί π ο τ α , στο τ έ λ ο ς π ά μ ε και π α ρ κ ά ρ ο υ μ ε μπροστά στο σ π ί τ ι του Τουράν, η Τ ζ ε ϊ λ ά ν π η ­ δάει α μ έ σ ω ς από τ ο αμάξι, τ ρ έ χ ε ι μ έ σ α , ε γ ώ βγαίνω από το αυτοκίνητο, κοιτάζω προσεχτικά, δεν έχει πάθει μ ε γ ά λ η ζ η μ ι ά , αν ο χοντρός αδελφός μου δ ε ν ξόδευε όλο του τ ο μ ι ­ σθό στο π ο τ ό και φρόντιζε ν' α λ λ ά ξ ε ι τ α λ ά σ τ ι χ α , δ ε ν θα π α θ α ί ν α μ ε αυτό τ ο κ α κ ό , ας ε ί ν α ι , φ τ η ν ά τ η γ λ ι τ ώ σ α μ ε , μ π α ί ν ω μ έ σ α , τους β λ έ π ω , ξ α π λ ω μ έ ν ο υ ς στις πολυθρόνες, στα ν τ ι β ά ν ι α , κ α τ α γ ή ς , μισολιπόθυμους, σαν να π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν τ ο θ ά ν α τ ο , μια κ η δ ε ί α ή κ ά τ ι σ η μ α ν τ ι κ ό να τ ε λ ε ι ώ σ ε ι , χω­ ρίς να ξέρουν τ ι είναι αυτό, και μ ά λ ι σ τ α , σαν να νιώθουν φρί­ κ η α π ' όλα όσα έχουν σ τ η δ ι ά θ ε σ η τους, τα σ π ί τ ι α , τα σκά­ φ η , τα α υ τ ο κ ί ν η τ α , τα ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α , ναι, είναι σε α π ό γ ν ω σ η , π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν άδειοι τ ο ά γ ν ω σ τ ο , και νά, ο Μ ε χ μ έ τ β γ ά ζ ε ι σι­ γ ά σιγά, από τ ο στόμα του τα κουκούτσια από τα κεράσια που τ ρ ώ ε ι , σαν να είναι τ ο κ α λ ύ τ ε ρ ο που μ π ο ρ ε ί να κ ά ν ε ι στον κ ό σ μ ο , και τα π ε τ ά ε ι στο κ ε φ ά λ ι του Τ ο υ ρ γ κ ά ι , κ ι αυ­ τ ό ς , ξ α π λ ω μ έ ν ο ς στο β ρ ε γ μ έ ν ο π ά τ ω μ α , β ρ ί ζ ε ι , μ ε τ ά από κ ά θ ε κ ο υ κ ο ύ τ σ ι που τ ρ ώ ε ι στο κ ε φ ά λ ι του μ ο υ τ ρ ω μ έ ν ο ς ,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

281

και τ ό τ ε ε γ ώ β λ έ π ω ότι τα νερά στο π ά τ ω μ α είναι από ένα λ ά σ τ ι χ ο που έχουν β ά λ ε ι μ έ σ α από τ ο παράθυρο και που α κ ό μ η σ τ ά ζ ε ι , από τ α π ε τ α γ μ έ ν α κ α τ α γ ή ς μ π ο υ κ ά λ ι α κ ι από τους ε μ ε τ ο ύ ς , β λ έ π ω α κ ό μ η τ η Ζ ε ϊ ν έ π να κ ο ι μ ά τ α ι , τ η Φαφά να 'ναι β υ θ ι σ μ έ ν η σ' ένα π ε ρ ι ο δ ι κ ό μόδας, τ η Χ ο υ λ ­ γ ι ά να φ ι λ ά ε ι τ ο κ ε φ ά λ ι του Τ ο υ ρ ά ν που ροχαλίζει μ ε τ ο στόμα ανοιχτό, και τους άλλους να καπνίζουν και ν' ακούν τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν να δ ι η γ ε ί τ α ι τ η ν π ε ρ ι π έ τ ε ι α μας, και τ ό τ ε δ ε ν β ρ ί σ κ ω τ ι π ρ έ π ε ι να κ ά ν ω και να σ κ ε φ τ ώ , όλα είναι ά ν ω κ ά τ ω στο μυαλό μου, κι αρχίζω να νιώθω ότι δ ε ν μπορώ να βρω κάποιον ε ι ρ μ ό στα γ ε γ ο ν ό τ α . Ά ν τ ε , λ έ ε ι η Φαφά, σ η ­ κ ώ ν ο ν τ α ς τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς από τ ο π ε ρ ι ο δ ι κ ό που κ ρ α τ ά ε ι , ά ν τ ε , παιδιά, ξ η μ έ ρ ω σ ε , ας κ ά ν ο υ μ ε κ ά τ ι , π ά μ ε για πατσά, π ά μ ε γ ι α ψ ά ρ ε μ α , ά ν τ ε , παιδιά, ά ν τ ε , ά ν τ ε , ά ν τ ε .

22

Είδατε τον αριθμό της πινακίδας; ρωτάει ο Μουσταφά. «Ήταν ένα άσπρο Αναντόλ», είπε ο Σερντάρ. «Αν το ξα­ ναδώ, θα το αναγνωρίσω». «Μπόρεσες να δεις ποιοι ήταν μέσα;» «Μια κοπέλα κι ένας άντρας», είπε ο Γιασάρ. «Είδες τα πρόσωπα τους;» ρώτησε ο Μουσταφά. Κανείς δεν μίλησε, ούτε εγώ έβγαλα μιλιά. Γιατί είχα αναγνωρίσει τον Μετίν, μα δεν ήξερα αν ήσουν εσύ μαζί του, Νιλγκιούν. Αίγο έλειψε να μας σκοτώσετε, πρωί πρωί... Όταν άκουσα όμως τα βρομόλογα που σας είπαν, προτίμη­ σα να συνεχίσω να κάνω το καθήκον μου: να γράφω συνθή­ ματα στους τοίχους. Ο Σερντάρ, ο Μουσταφά κι οι άλλοι το μόνο που κάνουν είναι να κάθονται σε μια γωνιά και να κα­ πνίζουν, τίποτε άλλο δεν κάνουν πια, μα εγώ, κοιτάξτε με, εξακολουθώ να γράφω, γράφω τι περιμένει τους κομουνι­ στές: Τα μέρη αυτά θα γίνουν τάφος τους, ναι, τάφος τους! «Εντάξει, κύριοι, τέρμα», είπε ύστερα από λίγο ο Μου­ σταφά. «Αύριο συνεχίζουμε». Σώπασε για λίγο και πρόσθε­ σε γυρίζοντας σ' εμένα: «Μπράβο! Δούλεψες καλά!»

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

283

Εγώ δεν απάντησα* οι άλλοι χασμουριόνταν. «Μα αύριο το πρωί θα είσαι εκεί!» είπε. «Να δούμε τι θα κάνεις με το κορίτσι...» Εγώ πάλι δεν απάντησα. Όταν διαλυθήκαμε, πήρα το δρόμο προς το σπίτι μου* διαβάζοντας αυτά που γράψαμε στους τοίχους, σκεφτόμουν: Στο αυτοκίνητο, ήσουν εσύ πλάι στον Μετίν, Νιλγκιούν; Από πού επιστρέφατε; Μπορεί ν' αρρώστησε η γιαγιά τους και να ψάχνανε μαζί με τον Με­ τίν να βρούνε φάρμακα... Μπορεί ακόμη να βγήκαν να δουν την ανατολή του ήλιου, αυτούς δύσκολα τους καταλαβαί­ νεις. Τι κάνατε; Αύριο το πρωί θα τη ρωτήσω. Μα θυμή­ θηκα τον Μουσταφά και φοβήθηκα. Είχε σχεδόν ξημερώσει* μα όταν έφτασα στο σπίτι, τα φώτα ήταν ακόμη αναμμένα. Καλά, πατέρα. Έκλεισε τα παντζούρια, κλείδωσε την πόρτα και κοιμάται, μα όχι στο κρεβάτι του, πάλι πάνω στο ντιβάνι, ολομόναχος, φουκαρά μου κουτσέ! Τον πόνεσε η ψυχή μου, ύστερα όμως θύμωσα λίγο. Χτύπησα το τζάμι. Σηκώθηκε, άνοιξε, κι άρχισε τις φωνές, εγώ νόμισα πως θα με δείρει, μα όχι, άρχισε να μου εξηγεί τις δυσκολίες της ζωής και τη σημασία του απολυτηρίου του λυκείου* όταν μου μιλάει για τα θέματα αυτά, δεν με δέρνει. Τον άκουγα με κατεβασμένο το κεφάλι, για να ηρεμήσει, μα αυτά που έλεγε δεν είχαν τελειωμό. Ύστερα από την ολονύχτια ερ­ γασία και τις περιπέτειες μου, δεν άντεχα να τον ακούσω: μπήκα μέσα, πήρα από το ψυγείο μια χούφτα κεράσια κι άρχισα να τα τρώω* ξαφνικά, έκανε να με χαστουκίσει, αμέ­ σως τραβήχτηκα, με χτύπησε στο χέρι, τα κεράσια και τα κουκούτσια σκορπίστηκαν κάτω. Βάλθηκα να τα μαζεύω* αυτός το χαβά του, όταν κατά-

284

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λ α β ε ότι δ ε ν τον άκουγα, άρχισε τα π α ρ α κ ά λ ι α : Α χ , παιδί μου, παιδί μου, γ ι α τ ί δ ε ν δ ι α β ά ζ ε ι ς ; μου έ λ ε γ ε . Τον π ό ν ε σ ε η ψ υ χ ή μου, σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α , μα τ ι μπορούσα να κ ά ν ω ; Κ α ­ τ ό π ι ν , όταν μ ε χ τ ύ π η σ ε στον ώ μ ο , ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α . «Αν μ ε ξ α ν α χ τ υ π ή σ ε ι ς , θα φύγω από τ ο σ π ί τ ι ! » ε ί π α . « Φ ύ γ ε , π ή γ α ι ν ε στο δ ι ά β ο λ ο ! » ε ί π ε . « Δ ε ν θα ξανανοίξω το παράθυρο!» « Σ κ ο τ ί σ τ η κ α » , ε ί π α . « Ε γ ώ τα χ ρ ή μ α τ α που μου χ ρ ε ι ά ­ ζονται τα κ ε ρ δ ί ζ ω μόνος μ ο υ » . « Λ ε ς ψ έ μ α τ α ! » ε ί π ε . « Τ έ τ ο ι α ώρα τ ι κ ά ν ε ι ς στους δρό­ μους;» Σ τ η ν κουζίνα μ π ή κ ε η μ η τ έ ρ α μ ο υ - σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε κ ε ί ν η : « Α υ τ ό ς δ ε ν θα ξ α ν α μ π ε ί στο σ π ί τ ι » , τ η ς λ έ ε ι . Η φωνή του έ σ π α σ ε , άρχισε να τ ρ έ μ ε ι , όπου να 'ναι θα ' κ λ α ι γ ε , έ μ ο ι α ζ ε μ ε γ έ ρ ι κ ο , α δ έ σ π ο τ ο σκυλί που είναι έ τ ο ι ­ μο να ουρλιάξει από μοναξιά, μ ε κ α κ ό μ ο ι ρ ο , π ε ι ν α σ μ έ ν ο , σκυλί που ε ί ν α ι έ τ ο ι μ ο να γ α β γ ί σ ε ι α λ λ ά ο ύ τ ε ξ έ ρ ε ι ο ύ τ ε β λ έ π ε ι σε ποιον. Τ ο ν λ υ π ή θ η κ α . Η μ η τ έ ρ α μου μού έ κ α ν ε ν ό η μ α να πάω μέσα* έ φ υ γ α χωρίς να μ ι λ ή σ ω . Ο σ α κ ά τ η ς συνέχισε, φώναξε, ξεφώνισε, μ ε τ ά άρχισαν να συζητούν. Κ α ­ τ ό π ι ν σ β ή σ α ν ε τα φώτα και σώπασαν. Ξ ά π λ ω σ α κ ι ε γ ώ στο κ ρ ε β ά τ ι μου μ ε τ α ρούχα, ε ν ώ ο ή λ ι ο ς έ π ε φ τ ε πια στα παράθυρα μου. Ξ α π λ ω μ έ ν ο ς κοίταξα στο τ α β ά ν ι τ η ρ ω γ μ ή , που στάζει όταν β ρ έ χ ε ι πολύ, κ ο ί τ α ­ ξα τον μαύρο λ ε κ έ . Π α λ ι ό τ ε ρ α τον μαύρο ε κ ε ί ν ο λ ε κ έ τον παρομοίαζα μ ε α ε τ ό : Θα ' ρ θ ε ι μια νύχτα, μ ε α ν ο ι γ μ έ ν α τα φτερά τ ο υ , τ η ν ώρα που κ ο ι μ ά μ α ι , θα μ ε π ά ρ ε ι και τ ό τ ε θα μ ε τ α μ ο ρ φ ω θ ώ σε κ ο π έ λ α ! Θα πάω να τ η βρω σ τ η ν πλαζ, στις ε ν ν έ α και μ ι σ ή , θα τ η ς π ω , γ ε ι α σου, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , δ ε ν μ ε γ ν ώ ρ ι σ ε ς , β λ έ π ε ι ς , πά-

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

285

λι δ ε ν απαντάς, κατσουφιάζεις, θα τ η ς π ω , μα δ ε ν έ χ ο υ μ ε πολύ καιρό, γ ι α τ ί δυστυχώς κινδυνεύουμε, θα τ η ς π ω , εσύ μ ε π α ρ ε ξ ή γ η σ ε ς , κι αυτοί μ ε π α ρ ε ξ ή γ η σ α ν , π ρ έ π ε ι να ε ξ η γ η ­ θ ώ , θα τ η ς π ω , να σου ε ξ η γ ή σ ω , θέλουν να σε μαλώσω, να πάρω από τα χέρια σου τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και να τ η ν κ ο μ μ α ­ τ ι ά σ ω , απόδειξε τους πως τ ί π ο τ ε από αυτά δ ε ν είναι απα­ ρ α ί τ η τ ο , και τ ό τ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν θα π λ η σ ι ά σ ε ι τον Μ ο υ σ τ α ­ φά, που θα μας παρακολουθεί από μ α κ ρ ι ά , θα του ε ξ η γ ή σ ε ι ποια είναι, ο Μουσταφά θα ντραπεί κι ίσως τ ό τ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν κ α τ α λ ά β ε ι πως τ η ν α γ α π ώ , μ π ο ρ ε ί και να μ η ν ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ε ί , μ π ο ρ ε ί α κ ό μ η και να χαρεί, γ ι α τ ί σ τ η ζ ω ή όλα μ π ο ρ ε ί να συμβούν, πού ξ έ ρ ε ι ς . . . Εξακολουθώ να κοιτάζω τ ο λ ε κ έ στο τ α β ά ν ι . Μ ο ι ά ζ ε ι μ ε α ε τ ό , και μ ε γ ε ρ ά κ ι ! Α π ' τ ο λ ε κ έ στάζουν μ ε ρ ι κ έ ς φορές ν ε ­ ρά. Π α λ ι ά δεν υ π ή ρ χ ε λ ε κ έ ς , γ ι α τ ί ο π α τ έ ρ α ς μου δ ε ν ε ί χ ε φ τ ι ά ξ ε ι α κ ό μ η αυτό το δ ω μ ά τ ι ο . Ό μ ω ς τ ό τ ε δ ε ν ν τ ρ ε π ό μ ο υ ν α που τ ο σ π ί τ ι μας ή τ α ν μ ι ­ κρό, που ο π α τ έ ρ α ς μου πουλούσε λαχεία και που ο νάνος θείος μου ή τ α ν υ π η ρ έ τ η ς . Δ ε ν λ έ ω πως δ ε ν ν τ ρ ε π ό μ ο υ ν α καθόλου, γ ι α τ ί , όταν α κ ό μ η δεν ε ί χ α μ ε π η γ ά δ ι κ ι ε γ ώ π ή ­ γαινα μ ε τ η μ η τ έ ρ α μου σ τ η β ρ ύ σ η , φοβόμουνα μ η μας δ ε ι ς , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν τ ό τ ε μ ε τον Μ ε τ ί ν π η γ α ί ν α τ ε κ υ ν ή γ ι , κ ά π ο τ ε ήμασταν τόσο καλοί φίλοι, θυμάσαι, τ ο φθινόπωρο, όταν όσοι μ έ ν α ν ε στα ν ε ό κ τ ι σ τ α σ π ί τ ι α , όμοια όλα μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς , σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή Μ π ε σ ε β λ έ ρ , γύριζαν στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , στις αρχές του Ο κ τ ώ β ρ η , κι ε σ ε ί ς μ έ ν α τ ε α κ ό μ η εδώ* ή ρ θ α τ ε στο σπί­ τ ι μας μια μ έ ρ α μ ε τον Μ ε τ ί ν , που κρατούσε τ ο παλιό ντου­ φ έ κ ι του Φ α ρ ο ύ κ , και μου ε ί π α τ ε να π ά μ ε μαζί κ υ ν ή γ ι , να χ τ υ π ή σ ο υ μ ε κοράκια, ε ί χ α τ ε ιδρώσει ανεβαίνοντας τον α ν ή ­ φορο μας κ ι η μ η τ έ ρ α μου σας έ δ ω σ ε καθαρό νερό, κ ι ε σ ύ ,

286

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ε υ χ α ρ ι σ τ ή θ η κ ε ς τ ο νερό που ή π ι ε ς μ ε τα και­ νούργια μας άθραυστα π ο τ ή ρ ι α Π α σ ά μ π α χ τ σ ε , ο Μ ε τ ί ν δεν ή π ι ε , ίσως γ ι α τ ί β ρ ή κ ε το π ο τ ή ρ ι μας β ρ ό μ ι κ ο , ίσως γ ι α τ ί το νερό δεν ή τ α ν καθαρό, κ α τ ό π ι ν η μ η τ έ ρ α μου μας ε ί π ε , π η ­ γ α ί ν ε τ ε , αν θ έ λ ε τ ε , παιδιά, κ ό ψ τ ε και σταφύλια, κι όταν ο Μ ε τ ί ν ρ ώ τ η σ ε , του ε ί π ε ότι τα κ λ ή μ α τ α δ ε ν ή τ α ν δικά μας, δεν έ χ ε ι όμως σ η μ α σ ί α , είναι του γ ε ί τ ο ν α , δ ε ν π ε ι ρ ά ζ ε ι , φά­ τ ε αν θ έ λ ε τ ε , του ε ί π ε , μα ε σ ε ί ς , τα δυο α δ έ λ φ ι α , δ ε ν θ έ ­ λ α τ ε , κ ι ε γ ώ τ ό τ ε , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , σου ε ί π α να πάω να σας κό­ ψ ω ε γ ώ , δ ε ν γ ί ν ε τ α ι , ε ί π ε ς ε σ ύ , γ ι α τ ί δ ε ν είναι δικά μας! Ό μ ω ς τουλάχιστον ή π ι ε ς νερό μ ε τ ο π ο τ ή ρ ι μας, ο Μ ε τ ί ν ο ύ τ ε νερό δ ε ν ή π ι ε . Ο ή λ ι ο ς α ν έ β η κ ε κι ά λ λ ο , ακούω τα πουλιά στα δ έ ν τ ρ α να κ ε λ α η δ ά ν ε . Τ ι να κ ά ν ε ι άραγε ο Μ ο υ σ τ α φ ά , π ε ρ ι μ έ ν ε ι , κοιμάται, ξύπνησε, τι κάνει; σκέφτομαι. Ό χ ι π ο λ λ ά , κ α μ ι ά δ ε κ α π ε ν τ α ρ ι ά χρόνια μ ε τ ά , μια μ έ ρ α , θα μ π ε ι στο γ ρ α φ ε ί ο μου, στο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο μου, η γ ρ α μ μ α ­ τ έ α ς μου - ή , κ α λ ύ τ ε ρ α , η σ υ ν ε ρ γ ά τ ι δ α μ ο υ - , μια όμορφη μουσουλμάνα, και θα μου π ε ι , θέλουν να σας δουν κάποιοι νεαροί ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς λ έ γ ο ν τ α ι Μ ο υ σ τ α φ ά και Σ ε ρ ν τ ά ρ , π ρ ώ ­ τα να τ ε λ ε ι ώ σ ω τ η δουλειά που κ ά ν ω , ας π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν , θα π ω ε γ ώ , κ ι αφού τους αφήσω να π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν λ ί γ ο , θα χ τ υ ­ π ή σ ω το κουδούνι και θα π ω , τώρα μπορώ να τους δ ε χ τ ώ , ας έρθουν, κι ο Μ ο υ σ τ α φ ά κ ι ο Σ ε ρ ν τ ά ρ θα μου ε ξ η γ ή σ ο υ ν δισ τ α χ τ ι κ ά , σας κ α τ α λ α β α ί ν ω β έ β α ι α , θα τους π ω , θ έ λ ε τ ε να σας ε ν ι σ χ ύ σ ω , θ έ λ ε τ ε τ η συνδρομή μου, καλά, να μου δ ώ ­ σ ε τ ε π ρ ο σ κ λ ή σ ε ι ς δ έ κ α ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν , μα τ ι ς π ρ ο σ κ λ ή σ ε ι ς σας τις παίρνω όχι ε π ε ι δ ή φοβάμαι τον κομουνισμό, μα ε π ε ι ­ δ ή σας λυπάμαι, ε γ ώ τους κομουνιστές δεν τους φοβάμαι, εί­ μαι τ ί μ ι ο ς , στο ε μ π ό ρ ι ο δ ε ν ε ξ α π ά τ η σ α π ο τ έ κ α ν έ ν α ν , β ο η -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

287

θάω σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά τους φτωχούς, τους ε ρ γ ά τ ε ς μου τους έ χ ω σαν συνεταίρους, ε ί μ α ι ε ι λ ι κ ρ ι ν ή ς , γ ι ' αυτό όλοι μ ε αγαπούν και δ ε ν παρασύρονται από τα σ υ ν δ ι κ ά τ α κ ι από τους κ ο ­ μ ο υ ν ι σ τ έ ς , όλοι ξέρουν ότι τ ο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο αυτό μας δίνει τον ε π ι ο ύ σ ι ο , ξέρουν α κ ό μ η ότι ε γ ώ δεν έ χ ω κ α μ ι ά διαφορά α π ' αυτούς, α π ό ψ ε θα φάω μαζί τ ο υ ς , ο ρ ί σ τ ε , ε λ ά τ ε κ ι ε σ ε ί ς , όλοι μαζί ε ί μ α σ τ ε φίλοι, χ ι λ ι ά δ ε ς ε ρ γ ά τ ε ς έ χ ω στο ε ρ γ ο ­ στάσιο μου, θα τους π ω , και τ ό τ ε ο Μουσταφά κ ι ο Σ ε ρ ν τ ά ρ δεν θα ξέρουν τ ι ν' απαντήσουν και θα καταλάβουν ε π ι τ έ ­ λους τ ι άνθρωπος ε ί μ α ι , δ ε ν θα κ α τ α λ ά β ο υ ν ; Τ ο αναγνώρισα από τ ο θόρυβο που έ κ α ν ε . Τ ο φ ο ρ τ η γ ό του Χ α λ ί λ α ν έ β α ι ν ε τον ανήφορο. Τ α πουλιά σώπασαν. Τον β α ρ έ θ η κ α πια τον α ε τ ό στο τ α β ά ν ι , γυρίζω στο κ ρ ε β ά τ ι και κοιτάζω στο π ά τ ω μ α : έ ν α μ υ ρ μ ή γ κ ι ! Κ α η μ έ ν ο μ υ ρ μ η γ κ ά κ ι ! Α π λ ώ ν ω το δάχτυλο μου, τ ο α γ γ ί ζ ω απαλά, τ ρ ο μ ά ζ ε ι * υπάρχουν και πιο δυνατοί από σ έ ν α , μα εσύ δ ε ν μ π ο ρ ε ί ς να το ξ έ ρ ε ι ς , μ υ ρ μ ή γ κ ι μου. Π α ν ι κ ο β λ ή θ η κ ε ς ε , τ ρ έ χ ε ι ς , τ ρ έ ­ χ ε ι ς , βάζω το δάχτυλο μου μπροστά σου, φ ε ύ γ ε ι ς , και π ά λ ι τ ρ έ χ ε ι ς , τ ρ έ χ ε ι ς , ξαναβάζω το δάχτυλο μου μ π ρ ο σ τ ά σου, και π ά λ ι γυρίζεις και τ ρ έ χ ε ι ς . Έ π α ι ξ α λ ί γ ο α κ ό μ η , στο τ έ ­ λος τ ο λ υ π ή θ η κ α και συνάμα σιχάθηκα* έ ν ι ω σ α παράξενα* β α ρ έ θ η κ α * θ έ λ η σ α να σ κ ε φ τ ώ ε υ χ ά ρ ι σ τ α π ρ ά γ μ α τ α , και σ κ έ φ τ η κ α γ ι α ά λ λ η μια φορά τ η ν όμορφη μ έ ρ α τ η ς ν ί κ η ς . Τ η μέρα ε κ ε ί ν η , που θα τ ρ έ χ ω από το έ ν α τ η λ έ φ ω ν ο στο άλλο δίνοντας δ ι α τ α γ έ ς , θα σ η κ ώ σ ω τ ο α κ ο υ σ τ ι κ ό και θα π ω : Ε μ π ρ ό ς , νομαρχία του Τ ο ύ ν τ ζ ε λ ι ; Π ώ ς π ά ν ε τα π ρ ά γ ­ ματα ε κ ε ί , όλα καλά, α ρ χ η γ έ μου, θα π ε ι η φωνή στο τ η λ έ ­ φωνο, ε δ ώ κ ά ν α μ ε ε κ κ α θ ά ρ ι σ η , ε υ χ α ρ ι σ τ ώ , κατόπιν θα πά­ ρω τ ο Κ α ρ ς , ε μ π ρ ό ς , Κ α ρ ς , πώς ε ί ν α ι η κ α τ ά σ τ α σ η ε κ ε ί , σχεδόν τ ε λ ε ι ώ σ α μ ε , α ρ χ η γ έ , π ά μ ε γ ι α γ ε ν ι κ ή ε κ κ α θ ά ρ ι σ η ,

288

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

καλά, θα π ω , κ ά ν α τ ε σωστά τ η δουλειά σας, ε υ χ α ρ ι σ τ ώ , θα κ α τ ε β ά σ ω τ ο τ η λ έ φ ω ν ο και θα β γ ω από τ ο δ ω μ ά τ ι ο κ ι ε ν ώ θα μπαίνω σ τ η μ ε γ ά λ η αίθουσα μ ε όλη τ η συνοδεία μου, χ ι ­ λ ι ά δ ε ς αντιπρόσωποι του Κ ι ν ή μ α τ ο ς θα μ ε υποδεχτούν όρ­ θιοι, θα χειροκροτούν σ υ γ κ ι ν η μ έ ν ο ι και θα π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν μ ε αγωνία τ ι ς δ η λ ώ σ ε ι ς μου, τ ό τ ε θα πάρω τ ο μικρόφωνο και θα π ω , φίλοι μου, η ε κ κ α θ α ρ ι σ τ ι κ ή ε π ι χ ε ί ρ η σ η τ ω ν ε θ ν ι κ ι ­ στών στην παραμεθόρια π ε ρ ι ο χ ή του Τ ο ύ ν τ ζ ε λ ι έ λ η ξ ε , έχου­ μ ε ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι και τους τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς π υ ρ ή ν ε ς τ ω ν Κ ό κ ­ κινων, ο Π α ρ ά δ ε ι σ ο ς τ ω ν Ε θ ν ι κ ι σ τ ώ ν γ ί ν ε τ α ι π ρ α γ μ α τ ι κ ό ­ τ η τ α , κ ι ε ν ώ θα λ έ ω ό τ ι σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α δ ε ν α π ό μ ε ι ν ε πια ούτε ένας κ ο μ ο υ ν ι σ τ ή ς , ο υ π α σ π ι σ τ ή ς μου θα μου ψ ι θ υ ρ ί σ ε ι κ ά τ ι στο αυτί κ ι ε γ ώ θα π ω , καλά, τώρα, έ ρ χ ο μ α ι , κι αφού π ε ρ π α τ ή σ ω τους α τ έ λ ε ι ω τ ο υ ς , στρωμένους μ ε μάρμαρο, δια­ δρόμους, στο τ ε λ ε υ τ α ί ο από τα σαράντα δ ω μ ά τ ι α , π ί σ ω από μια πόρτα που φ υ λ ά γ ε τ α ι από έ ν ο π λ ο υ ς φρουρούς, σε μια γ ω ν ι ά που θα φ ω τ ί ζ ε τ α ι από δυνατά φώτα, θα σε δω, δ ε μ έ ­ ν η σε μια κ α ρ έ κ λ α , κ ι ο υ π α σ π ι σ τ ή ς μου θα μου π ε ι , μόλις τώρα τ η ν π ι ά σ α μ ε , μ ά θ α μ ε ότι α υ τ ή η γυναίκα είναι α ρ χ η ­ γός τ ω ν κ ο μ ο υ ν ι σ τ ώ ν , ε γ ώ όμως θα π ω , λ ύ σ τ ε τ η ν α μ έ σ ω ς , δ ε ν ταιριάζει σ' ε μ ά ς να δ έ ν ο υ μ ε τα χέρια μιας γυναίκας, θα σε λύσουν, και τ ό τ ε ε γ ώ θα π ω , α φ ή σ τ ε μας μόνους, κ ι ο υ π α σ π ι σ τ ή ς μου κ ι οι άνθρωποι του θα χαιρετήσουν στρα­ τ ι ω τ ι κ ά και θα βγουν και μόλις κ λ ε ί σ ε ι η πόρτα, θα σε κοι­ τάξω και θα σου π ω , στα σαράντα σου είσαι α κ ό μ η πιο όμορ­ φη κ ι ώ ρ ι μ η γ υ ν α ί κ α , και καθώς θα σου δίνω τ σ ι γ ά ρ ο , μ ε γ ν ω ρ ί σ α τ ε , συντρόφισσα Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , θα π ω ; Ν α ι , θα π ε ι ς ντροπαλά, σε γ ν ώ ρ ι σ α , θα σ ω π ά σ ο υ μ ε γ ι α λ ί γ ο , κ ο ι τ ώ ν τ α ς ο ένας τον ά λ λ ο , και ξαφνικά ε γ ώ θα π ω , ν ι κ ή σ α μ ε , σας νι­ κ ή σ α μ ε , δ ε ν α φ ή σ α μ ε τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α σ' εσάς τους κομουνι-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

289

στές, έχεις μετανιώσει για όσα έκανες; Ναι, θα πεις, έχω μετανιώσει, και, βλέποντας το χέρι σου να τρέμει ενώ θα το απλώνεις να πάρεις το τσιγάρο που σου προσφέρω, θα πω, ηρεμήστε, Νιλγκιούν, εγώ κι οι φίλοι μου ποτέ δεν κά­ νουμε κακό σε γυναίκες και σε κορίτσια, ηρεμήστε, παρα­ καλώ, εμείς είμαστε στενά δεμένοι με τις τουρκικές παρα­ δόσεις που έχουν ιστορία χιλιάδων χρόνων, γι' αυτό, μη φο­ βάστε καθόλου, δεν θα σας τιμωρήσουμε εμείς μα το δικα­ στήριο της ιστορίας και του λαού μας, τότε εσύ θα πεις έχω μετανιώσει, έχω μετανιώσει, Χασάν, αλλά εγώ θα σου απα­ ντήσω, είναι αργά πια, λυπάμαι, δυστυχώς, δεν μπορώ ν' αφήσω να με παρασύρουν τα αισθήματα μου και να σας συγ­ χωρήσω, γιατί εγώ, πάνω απ' όλα, είμαι υπεύθυνος απένα­ ντι στο λαό μου, και ξαφνικά θ' αρχίσεις να γδύνεσαι, Νιλ­ γκιούν, έχεις γδυθεί και με πλησιάζεις, έγινες σαν τις πρό­ στυχες που έβλεπα στις πορνοταινίες, στο Πεντίκ, αχ, Θεέ μου, μου ορκίζεσαι ότι μ' αγαπάς, σαν δεν ντρέπεσαι, θέ­ λεις να μ' εξαπατήσεις, μα εγώ δεν τα τρώω αυτά, τα πα­ ρακάλια σου με κάνουν να σε σιχαίνομαι, δεν σ' αγαπώ πια, φωνάζω τους φρουρούς και τους λέω: Πάρτε αυτή την Κόκ­ κινη Κατερίνα από δω, δεν θα επαναλάβω το λάθος του Μπαλτατζή Μεχμέτ πασά,* ο λαός μου υπέφερε πολλά εξαιτίας του αδύναμου αυτού πασά, μα τέρμα πια, εκείνες οι μέρες πέρασαν, κι έτσι όταν σε πάρουν οι φρουροί, θα κλει­ στώ σ' ένα δωμάτιο να κλάψω, και, παρασυρμένος από τα * Διοικητής (γενν. 1660 - πέθ. 1713) του οθωμανικού στρατού σε μια μάχη εναντίον των Ρώσων ( 1 7 1 1 ) , κατηγορήθηκε για τη συνθη­ κολόγηση του με τον Μέγα Πέτρο. Είχε διαδοθεί μάλιστα ότι είχε εν­ δώσει στα θέλγητρα της τσαρίνας Αικατερίνης.

290

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ α μ ο υ , θα θ έ λ ω να φ ε ρ θ ώ α κ ό μ η π ι ο σ κ λ η ρ ά στους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς , μα κατόπιν τ α δάκρυα μου θα σ τ ε γ ν ώ ­ σουν και θα σ κ ε φ τ ώ πως άδικα πόνεσα τόσα χρόνια, κ ι αυ­ τ ό θα μ ε π α ρ η γ ο ρ ή σ ε ι , κ ι όταν θα πάρω μ έ ρ ο ς στους εορ­ τασμούς τ η ς ν ί κ η ς , θα σε ξεχάσω, ε ν τ ε λ ώ ς , ίσως τ η ν ίδια ε κ ε ί ν η κιόλας μέρα. Β α ρ έ θ η κ α να παρασύρομαι από τ ι ς α ν ό η τ ε ς α υ τ έ ς ονει­ ροφαντασίες, γύρισα μπρούμυτα και κοίταξα στο πάτωμα, το μ υ ρ μ ή γ κ ι ε ί χ ε φ ύ γ ε ι , ε ί χ ε χαθεί. Π ό τ ε έ φ υ γ ε ; Ο ήλιος ή τ α ν ψ η λ ά . Ξ α φ ν ι κ ά θ υ μ ή θ η κ α και π ε τ ά χ τ η κ α από τ ο κ ρ ε β ά τ ι . Είχα ή δ η αργήσει. Π ή γ α σ τ η ν κουζίνα, έφαγα κ ά τ ι κ α ι , χωρίς να μ ε δ ε ι κα­ ν ε ί ς , β γ ή κ α από τ ο παράθυρο. Τ α πουλιά ή τ α ν π ά ν τ α στα κ λ α δ ι ά , ο Ταχσίν και οι δικοί του στήνουν τ α καλάθια μ ε τα κεράσια στην ά κ ρ η του ανηφορικού δρόμου. Έ π ε ι τ α από λ ί γ ο έφτασα σ τ η ν π λ α ζ . Κ ο ί τ α ξ α : ο φύλακας κ ι αυτός που έ κ ο β ε τα ε ι σ ι τ ή ρ ι α ή τ α ν στις θ έ σ ε ι ς τους, η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν όμως δ ε ν ε ί χ ε έ ρ θ ε ι α κ ό μ η . Π ή γ α στο μόλο και κοίταξα τ α κ ό τ ε ­ ρα. Νύσταζα πολύ και κάθισα. Θα μπορούσα να τ η ς τ η λ ε φ ω ν ή σ ω : Ε μ π ρ ό ς , κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ­ τ ε , δεσποινίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , σ ή μ ε ρ α μ η ν π ά τ ε στην π λ α ζ , ού­ τ ε στον μ π α κ ά λ η , θα τ η ς έ λ ε γ α , μ η β γ α ί ν ε τ ε από τ ο σ π ί τ ι . Ποιος ε ί μ α ι , ε ί π α τ ε ; Έ ν α ς παλιός φίλος! Τ σ α τ ! Κ λ ε ί ν ω α μ έ ­ σως τ ο τ η λ έ φ ω ν ο αποφασιστικά. Θα κ α τ α λ ά β ε ι άραγε ποιος ε ί μ α ι , ότι τ η ν α γ α π ώ , ότι θ έ λ ω να τ η ν π ρ ο σ τ α τ έ ψ ω από τον κίνδυνο; Ξ έ ρ ω καλά π ω ς π ρ έ π ε ι να ' μ α σ τ ε ε υ γ ε ν ι κ ο ί μ ε τ ι ς γ υ ­ ν α ί κ ε ς , άκου να πάρω από τ α χέρια τ η ς τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και να τ η σ κ ί σ ω , όχι δα! Η γυναίκα είναι έ ν α π λ ά σ μ α αδύνατο, δ ε ν π ρ έ π ε ι να τ η ς φ ε ρ ό μ α σ τ ε ά σ χ η μ α . Η μ η τ έ ρ α μ ο υ , ας

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

291

π ο ύ μ ε , πόσο κ α λ ή ε ί ν α ι ! Δ ε ν μ' αρέσουν αυτοί που κ ο ι τ ά ­ ζουν μ ε κ α κ ό μ ά τ ι τ ι ς γ υ ν α ί κ ε ς , αυτοί που κοιτάζουν και σ κ έ φ τ ο ν τ α ι μονάχα πώς να πλαγιάσουν μαζί τους, δεν α ν τ έ ­ χω τους κακούς, τους β ρ ο μ ι ά ρ η δ ε ς μ ε τα σπυριά, τους υλισ τ έ ς πλούσιους, τους βρομερούς αυτούς ανθρώπους. Ξ έ ρ ω καλά ότι π ρ έ π ε ι να ' μ α σ τ ε ε υ γ ε ν ι κ ο ί , λ ε π τ ο ί , πώς ε ί σ τ ε , π ε ­ ρ ά σ τ ε , παρακαλώ, πρώτα ε σ ε ί ς , όταν π ε ρ π α τ ά ς μαζί μ ε μια γυναίκα και δ ε ι ς μια πόρτα, π ρ έ π ε ι να βραδύνεις τ ο β ή μ α σου κ α ι , δίχως ά λ λ η σ κ έ ψ η , ν' α π λ ώ σ ε ι ς από π ί σ ω τ ο χ έ ρ ι σου, ν' ανοίξεις τ η ν πόρτα, και να π ε ι ς ο ρ ί σ τ ε , π ε ρ ά σ τ ε , πα­ ρακαλώ, ε γ ώ ξέρω καλά πώς π ρ έ π ε ι να φ ε ρ ό μ α σ τ ε στις γ υ ­ ναίκες και στα κορίτσια, ω, κ α π ν ί ζ ε τ ε , και μάλιστα στο δρό­ μ ο , μα, β έ β α ι α , μ π ο ρ ε ί τ ε να κ α π ν ί ζ ε τ ε , δ ι κ α ί ω μ α σας, ε γ ώ δεν ε ί μ α ι οπισθοδρομικός, βγάζω αμέσως τον αναπτήρα μου και τσαφ τον α ν ά β ω , ε γ ώ μ ε μια γυναίκα μ ι λ ά ω όπως μ ι ­ λάω μ' έναν άντρα, μ' έ ν α σ υ μ μ α θ η τ ή μου, δίχο^ς να ε ν ο ­ χ λ η θ ώ , δίχως να κ ο κ κ ι ν ί σ ω , αν θ έ λ ω να π ρ ο σ π α θ ή σ ω λ ί γ ο , μπορώ α κ ό μ η και μ' ένα κ ο ρ ί τ σ ι να μ ι λ ή σ ω χωρίς να ντρα­ π ώ , όταν δουν τα κορίτσια τ ι άνθρωπος ε ί μ α ι , θα τα χάσουν, θα ντραπούν που μ ε π α ρ ε ξ ή γ η σ α ν άκου να π ά ρ ω και να σ κ ί σ ω τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α τ η ς ! Π ι θ α ν ό ν ο Μ ο υ σ τ α φ ά να μ η μου το ε ί π ε αυτό στα σοβαρά. Β α ρ έ θ η κ α τ η θάλασσα και τα κότερα, σηκώνομαι και γ υ ­ ρίζω στην πλαζ. Ο Μουσταφά ασφαλώς θ' α σ τ ε ι ε ύ τ η κ ε , για­ τ ί , ό,τι και να 'ναι, ξ έ ρ ε ι κ ι αυτός ότι δ ε ν π ρ έ π ε ι να σ υ μ π ε ­ ρ ι φ ε ρ ό μ α σ τ ε ά σ χ η μ α στα κορίτσια. Τ ο 'κανα, θα μου π ε ι , γ ι α να σε δ ο κ ι μ ά σ ω , να δ ο ύ μ ε αν έ μ α θ ε ς ότι πειθαρχία σ η ­ μ α ί ν ε ι α π ό λ υ τ η υ π α κ ο ή ! Δ ε ν π ρ έ π ε ι να φ ε ρ θ ε ί ς ά σ χ η μ α σ τ η ν κ ο π έ λ α που αγαπάς, Χ α σ ά ν ! Φ τ ά ν ω στην πλαζ, και β λ έ π ω τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να 'ναι, όπως

292

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

π ά ν τ α , ξ α π λ ω μ έ ν η . Τόσο πολύ νύσταζα, που δεν ένιωσα τ ί ­ ποτα. Τ η ν κοίταξα σαν να κοίταζα έ ν α ά γ α λ μ α . Κ α τ ό π ι ν κάθισα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , και σε π ε ρ ί μ ε ν α . Πιθανόν ο Μουσταφά να μην έ ρ θ ε ι , σ κ έ φ τ η κ α . Θα τ ο ξ έ ­ χ α σ ε , δ ε ν θα έ δ ω σ ε σ η μ α σ ί α , ίσως α κ ό μ η και να μ η ν ξύ­ π ν η σ ε . Η π λ α ζ άρχισε να γ ε μ ί ζ ε ι . Α υ τ ο κ ί ν η τ α που ήρθαν από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , π α τ ε ρ ά δ ε ς , μ η τ έ ρ ε ς , παιδιά, γ ε λ ο ί ε ς , α ν ό η τ ε ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς μ ε τα καλάθια τους στο χ έ ρ ι : Ό λ ο ι εί­ σ τ ε ένοχοι, όλοι θα τ ι μ ω ρ η θ ε ί τ ε . Τους σιχαίνομαι. Μ π ο ρ ε ί και να μ η ν τ ο κ ά ν ω , σ κ έ φ τ η κ α . Ε γ ώ δ ε ν ε ί μ α ι τ έ τ ο ι ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς ! Μ α θα μ ε κ α τ η γ ο ρ ή σ ο υ ν ότι ο ύ τ ε μια ε φ η μ ε ρ ί δ α δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να π ά ρ ω από τ α χ έ ρ ι α μιας κ ο μ ο υ ν ί σ τ ρ ι α ς κ α ι να τ η σ κ ί σ ω ! Π α λ ι ό τ ε ρ α ή τ α ν μαζί μ α ς , τ ώ ρ α έ γ ι ν ε κ ο μ ο υ ν ι σ τ ή ς , θα πουν, π ρ ο σ έ χ ε τ ε τ ο ν αυτόν τον Χ α σ ά ν Κ α ρ α τ ά ς από τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , μ η ν τον π α ί ρ ­ ν ε τ ε μαζί σας! Μ α ε γ ώ δ ε ν φ ο β ά μ α ι τ η μ ο ν α ξ ι ά - μ ό ν ο ς , δίχως κ α μ ι ά υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η , να δ ε ί τ ε τ ι σπουδαίες δ ο υ λ ε ι έ ς θα κάνω. αΕ! Ξύπνα, ρε!» Τρόμαξα. Ή τ α ν ο Μ ο υ σ τ α φ ά ! Α μ έ σ ω ς σ η κ ώ θ η κ α . «Ήρθε η κοπέλα;» ρώτησε. « Ν α ι , ε κ ε ί ε ί ν α ι » , ε ί π α . « Α υ τ ή μ ε τ ο γαλάζιο μ α γ ι ό » . « Α υ τ ή που διαβάζει τ ο β ι β λ ί ο ; » ε ί π ε , και σε κοίταξε βρό­ μ ι κ α , Γ)ίιλγκιούν. « Ξ έ ρ ε ι ς τ ι θα κ ά ν ε ι ς ; » π ρ ό σ θ ε σ ε και κα­ τ ό π ι ν ρ ώ τ η σ ε : « Ο μ π α κ ά λ η ς πού ε ί ν α ι ; » Του έ δ ε ι ξ α τ ο μαγαζί, κατόπιν του ζ ή τ η σ α έ ν α τ σ ι γ ά ρ ο , μου έ δ ω σ ε κι έ φ υ γ ε , π ή γ ε και σ τ ά θ η κ ε κάπου μακριά. Ά ν α ψ α τ ο τ σ ι γ ά ρ ο μου κ α ι , κοιτάζοντας τ η ν ά κ ρ η τ ο υ , άρχισα να σκέφτομαι. Δ ε ν είμαι χαζός, Νιλγκιούν, είμαι ιδεο­ λόγος, έ χ ω τ α ιδανικά μου, χ τ ε ς τ ο β ρ ά δ υ , αδιαφορώντας

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

293

γ ι α τους κινδύνους, γ ρ ά ψ α μ ε συνθήματα στους τοίχους, κοί­ τα, οι μ π ο γ ι έ ς δ ε ν έφυγαν από τα χέρια μου α κ ό μ η . « Τ ι κ ά ν ε ι ς ε κ ε ί , κ α π ν ί ζ ε ι ς ; Δ ε ν είναι κ ρ ί μ α ; Ε ί σ α ι ακό­ μ η τόσο ν έ ο ς ! » Ο θείος μου ο Ρ ε τ ζ έ π . Κ ρ α τ ά ε ι τ ο δ ί χ τ υ τ ο υ . « Π ρ ώ τ η φορά κ α π ν ί ζ ω » , ε ί π α . « Π έ τ α ξ ε το αυτό το τ σ ι γ ά ρ ο , π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι σου, παι­ δί μ ο υ ! Τ ι δουλειά έ χ ε ι ς π ά λ ι ε δ ώ ; » Γ ι α να μ' α φ ή σ ε ι και να φ ύ γ ε ι , π έ τ α ξ α τ ο τ σ ι γ ά ρ ο . « Π ε ρ ι μ έ ν ω έ ν α φίλο μου, θα μ ε λ ε τ ή σ ο υ μ ε μ α ζ ί » , ε ί π α . Δ ε ν του ζ ή τ η σ α χ ρ ή μ α τ α . « Ο π α τ έ ρ α ς σου θα ' ρ θ ε ι σ τ η ν κ η δ ε ί α , δ ε ν θα ' ρ θ ε ι ; » εί­ πε. Κ ο ν τ ο σ τ ά θ η κ ε , κατόπιν έ φ υ γ ε μ ε τ ο σώμα του να κου­ ν ι έ τ α ι π έ ρ α - δ ώ θ ε . Έ μ ο ι α ζ ε μ ε μ ό ν ι π π ο που σ κ α ρ φ ά λ ω ν ε τον ανήφορο: Τ ι κ - τ α κ , κ α κ ό μ ο ι ρ ε , τ ζ ο υ τ ζ έ ! Σ ε λ ί γ ο είδα τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να β γ α ί ν ε ι από τ η θάλασσα και να ' ρ χ ε τ α ι . Π ή γ α στον Μ ο υ σ τ α φ ά και του τ ο 'πα: « Π η γ α ί ν ω στον μ π α κ ά λ η » , μου ε ί π ε . « Ό π ω ς ε ί π α μ ε , αν π ά ρ ε ι Τζουμχουριέτ,

ε γ ώ θα β γ ω πρώτος και θα β ή ξ ω . Τ ό ­

τ ε , ξ έ ρ ε ι ς τ ι θα κ ά ν ε ι ς , κ α τ ά λ α β ε ς ; » Δ ε ν μίλησα. « Π ρ ό σ ε χ ε , δ ε ν θα σ' αφήσω από τα μ ά τ ι α μ ο υ ! » ε ί π ε κ ι έφυγε. Π ή γ α στο δ ι π λ α ν ό σ ο κ ά κ ι και π ε ρ ί μ ε ν α . Π ρ ώ τ α μ π ή κ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά στον μ π α κ ά λ η . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο μ π ή κ ε ς ε σ ύ , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Τ α ρ ά χ τ η κ α , έ κ α ν α να δ έ σ ω σφιχτά τα κορδόνια των α θ λ η τ ι κ ώ ν παπουτσιών μου, τα χέρια μου τ ρ έ μ α ν ε . Π ε ­ ρ ι μ έ ν ω και σ κ έ φ τ ο μ α ι : Ό λ α μπορούν να συμβούν σ τ η ζ ω ή . Τ ο σ κ έ φ τ η κ α και, θαρρείς, φ ο β ή θ η κ α : μ π ο ρ ε ί ένα πρωί να

294

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σηκωθώ και να δω τη θάλασσα κατακόκκινη, μπορεί να γί­ νει σεισμός. Το Τζενέτχισαρ να χωρίσει στα δύο, από την πλαζ να βγαίνουν φλόγες. Ανατρίχιασα. Πρώτα βγήκε ο Μουσταφά, κοίταξε προς το μέρος μου κι έβηξε. Κατόπιν βγήκε η Νιλγκιούν, με μια εφημερίδα στο χέρι. Την ακολούθησα. Περπατούσε γρήγορα. Κοιτάζω τα πόδια της, μοιάζουν με σπουργίτια, που τη μια κάθονται σε κλαδιά και την άλλη πετούν. Γελιέσαι, αν νομίζεις ότι θα με συγκινήσεις με την ομορφιά των ποδιών σου. Έχουμε απομακρυνθεί από την παραλία. Κοιτάζω πίσω, ο Μουστα­ φά με παρακολουθεί. Την πλησίασα, με κοίταξε. «Γεια σου, Νιλγκιούν!» είπα. «Γεια σου», είπε, και συνέχισε το δρόμο της. «Ένα λεπτό!» είπα. «Μπορούμε να μιλήσουμε λίγο;» Περπατάει σαν να μην έχει ακούσει. Έτρεξα ξοπίσω της. «Στάσου!» είπα. «Γιατί δεν μου μιλάς;» Καμιά απάντηση. «Μήπως είσαι ένοχη για κάτι και ντρέπεσαι;» Πάλι καμιά απάντηση. «Δεν μπορούμε να μιλήσουμε σαν άνθρωποι πολιτισμέ­ νοι;» Πάλι δεν απαντάει. «Δεν με γνώρισες, Νιλγκιούν;» Τάχυνε το βήμα της και κατάλαβα πως άδικα προσπα­ θούσα να της μιλήσω από μακριά, έτρεξα λοιπόν και πήγα κοντά της. Περπατούσαμε κοντά κοντά, σαν να είμαστε δυο φίλοι, κι εγώ λέω: «Γιατί φεύγεις; Τι σου έκανα;» Σωπαίνει. «Σου έκανα μήπως κανένα κακό; Πες μου».

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

295

Δεν μιλάει. αΓιατί δεν ανοίγεις το στόμα σου;» Πάλι δεν μιλάει. «Καλά, της λέω, ξέρω γιατί δεν μιλάς, να σου το πω;» Δεν λέει τίποτα, εκνευρίζομαι. «Δεν είναι σωστά αυτά που σκέφτεσαι για μένα, το ξέ­ ρεις;» λέω. «Με θεωρείς, ποιος ξέρει τι! Μα γελιέσαι, γε­ λιέσαι, κοπέλα μου, τώρα θα καταλάβεις γιατί γελιέσαι», είπα, μα δεν έκανα τίποτα. Γιατί ντράπηκα και ξαφνικά θέ­ λησα να ξεφωνίσω, σαν να φοβήθηκα την ανοησία μου! Τη στιγμή εκείνη ακριβώς, είδα να έρχονται από απέναντι δυο καλοντυμένοι κύριοι. Περίμενα, από φόβο μήπως αυτοί οι σνομπ κύριοι, που φορούσαν σακάκι και γραβάτα μ' αυτή τη ζέστη, ανακα­ τευτούν στις υποθέσεις μου. Και για να μη με παρεξηγή­ σουν, έμεινα λίγο πίσω, μα είδα ότι η Νιλγκιούν είχε αρχί­ σει να τρέχει. Πλησίαζε στο σπίτι της, άρχισα κι εγώ να τρέχω. Από πίσω μου έτρεχε ο Μουσταφά. Όταν έστριψα στη γωνία, τα 'χασα: έτρεξε, πρόλαβε το νάνο και τον έπια­ σε από το μπράτσο. Σκέφτηκα να πάω να τους δώσω ένα μάθημα, μα τα πόδια μου καρφώθηκαν, θαρρείς, στη γη. Στάθηκα και τους κοίταξα σαν χαζός. Ο Μουσταφά με πλη­ σίασε. «Δειλέ!» μου είπε. «Θα δεις, θα σου δείξω εγώ...» «Εγώ θα δείξω σ' αυτούς!» είπα. «Αύριο! Θα δεις, αύριο θα τους δείξω!» «Αύριο θα το κάνεις, έτσι;» Εγώ ήθελα να το κάνω εκείνη τη στιγμή. Να δώσω μια στον Μουσταφά! Να του δώσω μια, να τον αφήσω στον τό­ πο. Κάτι κακό να κάνω, να το καταλάβουν όλοι: να του ρί-

296

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ξω μια μπουνιά στα μούτρα, για να μην μπορεί να με βλέ­ πει, και για να μη νομίζουν ότι είμαι δειλός. Δεν είμαι όποιος κι όποιος, το ξέρεις, Μουσταφά, το ξέρετε εσείς οι υπόλοι­ ποι; Βλέπετε τις γροθιές μου; Εγώ πια είμαι διαφορετικός, εγώ δεν είμαι εγώ* είχα θυμώσει τόσο πολύ, που ακόμη κι εγώ βλέποντας πόσο πολύ είχα θυμώσει, φοβόμουνα τον εαυ­ τό μου. Ούτε κι ο Μουσταφά άνοιξε το στόμα του να μιλή­ σει, είχε καταλάβει. Περπατούσαμε σιωπηλοί. Κατάλαβες ότι αργότερα μπορεί να το μετανιώσεις κι εσύ, έτσι, Μου­ σταφά; Ο μπακάλης ήταν μόνος στο μαγαζί του. Του ζη­ τήσαμε Τζουμχουριέτ, μας έδωσε μια, μα, όταν του είπα πως τις θέλω όλες, κατάλαβε, με φοβήθηκε -όπως κι ο Μουσταφά- και μου τις έδωσε. Δεν είχε σκουπιδοντενεκέ. Έσκισα τις εφημερίδες και τις σκόρπισα παντού. Πήρα και τα περιοδικά με τις γυμνές γυναίκες στα εξώφυλλα, τα έσκι­ σα κι αυτά. Τα περιοδικά της αμαρτίας, της ντροπής... Ώστε εγώ θα καθάριζα όλην αυτή τη βρομιά! Ακόμη κι ο Μουσταφά είχε μείνει κατάπληκτος. «Καλά, εντάξει, εντάξει, φτάνει πια!» είπε. Μ' έβγαλε από το μπακάλικο. «Το βράδυ έλα στο καφενείο!» μου είπε. «Κι αύριο το πρωί να είσαι εδώ». Δεν του είπα τίποτα. Όταν έκανε να φύγει, του ζήτησα ένα τσιγάρο. Μου έδωσε.

23

Ο Ρετζέπ πήρε το δίσκο να τον κατεβάσει κάτω όταν έφα­ γα το πρωινό μου και μετά πήγε στην αγορά. Όταν γύρισε, δεν ήταν μόνος. Από το ελαφρό περπάτημα της, κατάλαβα ότι ήταν μαζί του η Νιλγκιούν. Ανέβηκε τις σκάλες, άνοι­ ξε την πόρτα, με κοίταξε. Τα μαλλιά της ήταν βρεγμένα, ερχόταν, φαίνεται, από τη θάλασσα. Έφυγε. Και μέχρι το μεσημέρι, κανένας άλλος δεν ήρθε στο δωμάτιο μου. Ξα­ πλωμένη στο κρεβάτι μου, βάλθηκα ν' ακούω ό,τι συνέβαι­ νε γύρω μου. Πρώτα άκουσα τη Νιλγκιούν και τον Φαρούκ να μιλούν κάτω, κατόπιν ο χυδαίος σαββατιάτικος θόρυβος της πλαζ έγινε τόσο ενοχλητικός, που δεν μπορούσα πια ν' ακούω. Δεν μ' έπιασε ύπνος, και η κόλαση σου, Σελαχατίν, έλεγα, η κόλαση που την έλεγες παράδεισο, νά λοιπόν που κατέβηκε στη γη· άκου* όλοι είναι ίσοι, όποιος πληρώσει εισιτήριο μπαίνει, γδύνεται, ξαπλώνει, ο ένας δίπλα στον άλλον, άκου! Για να μην ακούω, έκλεισα τα παντζούρια και τα παρά­ θυρα μου. Ήθελα να φάω το μεσημεριανό φαγητό μου και να πέσω να κοιμηθώ, να ξεχάσω. Ο Ρετζέπ άργησε. Είπε

298

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πως θα πήγαινε στην κηδεία ενός φίλου του ψαρά. Ούτε για το μεσημεριανό φαγητό κατέβηκα. Ο Ρετζέπ έφερε το δί­ σκο μου, έκλεισε την πόρτα μου κι έφυγε. Περίμενα τον μεσημεριανό ύπνο. Ο καλύτερος ύπνος είναι ο μεσημεριανός, έλεγε η μητέρα μου. Μετά το μεσημεριανό φαγητό, βλέπεις τα πιο όμορφα όνειρα και ξυπνάς ακόμη πιο όμορφη, έλεγε. Ίδρωνα λιγάκι, χαλάρωνα, ένιωθα ανάλαφρη, πετούσα σαν μικρό σπουργίτι. Κατόπιν ανοίγαμε τα παράθυρα για να μπει μέσα ο καθαρός αέρας και να φύγει ο βρόμικος, για ν' απλωθούν μέχρι μέσα στην κάμαρη τα πράσινα κλαδιά του κήπου στο Νισάντας και να βγουν έξω τα όνειρα μου. Γιατί συχνά, όταν ξυπνού­ σα, μου φαινόταν πως το όνειρο μου γλιστρούσε κι έφευγε. Ίσως κι όταν πεθάνω: οι σκέψεις μου θα περιφέρονται στο δωμάτιο, πάνω στα έπιπλα, ανάμεσα στα ερμητικά κλειστά παντζούρια, θα στριφογυρίζουν αγγίζοντας την επιφάνεια του τραπεζιού μου, του τοίχου και του ταβανιού, κι όταν κάποιος μισανοίγει την πόρτα, θα βλέπει ίσως τη σκιά των σκέψεων μου. Κλείστε λοιπόν την πόρτα, να μη χαλάσει η αγνότητα της σκέψης μου, να μη δηλητηριαστούν οι αναμνήσεις μου, κι οι πεντακάθαρες σκέψεις μου να περιφέρονται συνέχεια μέ­ χρι τη συντέλεια του κόσμου εδώ, στο σπίτι αυτό της σιω­ πής, να περιφέρονται συνέχεια σαν τους αγγέλους και να σας κάνουν να ντρέπεστε! Μα ξέρω τότε τι θα κάνουν: Αχ, εγ­ γόνια του σατανά, ο ένας, ο πιο μικρός, μάλιστα, άφησε μια φορά να του ξεφύγει από το στόμα. Γιαγιά, το σπίτι αυτό πά­ λιωσε πολύ, είπε, ας το γκρεμίσουμε, να χτίσουμε στη θέση του μια πολυκατοικία. Επειδή, ξέρω, υποφέρετε όχι όταν βου­ λιάζετε εσείς μέχρι το λαιμό στην αμαρτία, αλλά όταν βλέ­ πετε τους άλλους να μένουν αναμάρτητοι.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

299

Πρέπει, να ξεπεράσεις κι εσύ την ανόητη απαγόρευση που λέγεται αμαρτία, έλεγε ο Σελαχατίν, πιες κι εσύ λίγο ρακί, όπως εγώ, μια γουλιά, δεν έχεις την περιέργεια να δο­ κιμάσεις; Δεν βλάπτει, αντίθετα, ωφελεί, βοηθάει τη σκέ­ ψη. Ήμαρτον, Θεέ μου! Έστω, πες μονάχα μια φορά, Φα­ τμά, κι η αμαρτία ας βαραίνει τον άντρα σου, δεν υπάρχει Θεός, άντε, πες το. Ήμαρτον! Καλά, τότε άκου αυτό που θα σου πω: το σημαντικότερο άρθρο της εγκυκλοπαίδειας μου, τώρα μόλις το έγραψα, είναι στο γράμμα Γ, σου το διαβά­ ζω περιληπτικά: «Γνώση: βάση της γνώσης είναι το πεί­ ραμα... Η γνώση που δεν στηρίζεται στο πείραμα, που δεν αποδεικνύεται πειραματικά, είναι απαράδεχτη...» Η φρά­ ση αυτή, που αποτελεί τη βάση της επιστημονικής γνώ­ σης, βάζει στην άκρη το θέμα της ύπαρξης του Θεού... Για­ τί αυτό το θέμα είναι αδύνατο ν' αποδειχτεί πειραματικά... Η οντολογική απόδειξη δεν είναι παρά μια σχολαστική φλυαρία... Ο Θεός είναι μια έννοια που μ' αυτήν παίζουν οι οπαδοί της μεταφυσικής... Κατά συνέπεια, στη χώρα αυτή με τα μήλα, τα αχλάδια και τις Φατμάδες, ο Θεός δεν έχει θέση... Χα, χα! Καταλαβαίνεις, Φατμά, εσύ δεν έχεις, δεν μπορείς να έχεις Θεό! Σκέφτομαι να το δημοσιεύσω αμέ­ σως αυτό! Δεν έχω υπομονή να περιμένω μέχρι να τελειώ­ σει η εγκυκλοπαίδεια μου, έγραψα στον Ιστεπάν, τον τυ­ πογράφο, να ετοιμάσει μια έκδοση με το άρθρο αυτό. Ξα­ νακάλεσα το χρυσοχόο Αβραάμ, και σου λέω να ξέρεις: στο σπουδαίο αυτό θέμα δεν θ' ανεχτώ τις κοριτσίστικες ιδιο­ τροπίες σου, θα μου δώσεις ένα καλό κομμάτι από την κα­ σετίνα σου, σου ορκίζομαι, θα ωφεληθεί όλη η χώρα, κι αν αυτοί οι βλάκες οι αντιδραστικοί δεν επιτρέψουν να κυκλο­ φορήσει, το έχω πάρει απόφαση, θα κατέβω στο Σιρκετζί

300

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

να τ ο π ο υ λ ή σ ω ε γ ώ . Ό μ ω ς θα δ ε ι ς , θα γ ί ν ε ι α ν ά ρ π α σ τ ο ! Γ ι α τ ί αυτό που σου ε ί π α τ ο ξ ε σ ή κ ω σ α από τα β ι β λ ί α μου, ε κ ε ί ν α τα γ α λ λ ι κ ά , μου π ή ρ ε πολλά χρόνια να τ ο ε κ λ α ϊ κ ε ύ ­ σω, Φ α τ μ ά , τ ο ξ έ ρ ε ι ς κ ι εσύ καλά! Α υ τ ό που ε ί μ α ι π ε ρ ί ε ρ ­ γος να δω δεν είναι αν θα τ ο διαβάσουν ή όχι, μα τ ι θα κά­ νουν όταν το διαβάσουν. Μ α ευτυχώς που κ α ν ε ί ς άλλος ε κ τ ό ς από τον ίδιο και τ ο νάνο του δεν θα το δ ι ά β α σ ε , μονάχα ε γ ώ διάβασα, νιώθο­ ν τ α ς α π ο σ τ ρ ο φ ή , τ α α η δ ι α σ τ ι κ ά ε κ ε ί ν α ψ έ μ α τ α γ ι α τον « μ ε λ λ ο ν τ ι κ ό ωραίο π α ρ ά δ ε ι σ ο » , που σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δ ε ν ή τ α ν παρά η κ ό λ α σ η . Ή τ α ν κ α τ α χ ε ί μ ω ν ο , ο Ν τ ο γ ά ν μου ή τ α ν στο Κ ε μ ά χ , ε π τ ά μ ή ν ε ς μ ε τ ά από τ ό τ ε που ο Σ ε λ α χ α τ ί ν α ν α κ ά λ υ ψ ε το θάνατο και τ ρ ε ι ς μ ή ν ε ς μ ε τ ά το θάνατο τ ο υ , στο σ π ί τ ι δεν ή τ α ν κανένας άλλος ε κ τ ό ς από το νάνο. Τ η νύχτα χιόνιζε κι ε γ ώ σκεφτόμουνα πως ο τάφος του ε ί χ ε σ κ ε π α σ τ ε ί μ ε χιό­ νια, όταν ξαφνικά ένιωσα μια ανατριχίλα και σ κ έ φ τ η κ α πως κ ά τ ι έ π ρ ε π ε να κ ά ν ω για να ζ ε σ τ α θ ώ . Γ ι α τ ί , για να μ η νιώ­ θω τ η ν κρασίλα που α κ ό μ η μου μύριζε, θαρρείς, είχα απο­ τ ρ α β η χ τ ε ί σ τ η ν κ ά μ α ρ η α υ τ ή , τα πόδια μου είχαν π α γ ώ σ ε ι , τ ο υ ρ τ ο ύ ρ ι ζ α ν τ ο χλομό και π λ η κ τ ι κ ό φως τ η ς λ ά μ π α ς μ' έ κ α ν ε να π λ ή τ τ ω α κ ό μ η πιο πολύ, τ ο χιόνι χ τ υ π ο ύ σ ε στα παράθυρα, δ ε ν έ κ λ α ι γ α . Θ έ λ η σ α να ζ ε σ τ α θ ώ , α ν έ β η κ α ε π ά ­ ν ω , σ κ έ φ τ η κ α πως μπορούσα πια να μ π ω στο δ ω μ ά τ ι ο που, όσο ζούσε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , δ ε ν τολμούσα να π λ η σ ι ά σ ω , μονά­ χα τον άκουγα σ υ ν έ χ ε ι α να π ε ρ π α τ ά ε ι π έ ρ α - δ ώ θ ε . Έ σ π ρ ω ­ ξα σιγανά τ η ν πόρτα, κοίταξα: σκόρπια χαρτιά, π ε τ α μ έ ν α ε δ ώ κ ι ε κ ε ί , στα τ ρ α π έ ζ ι α , στις πολυθρόνες, στις κ α ρ έ κ λ ε ς , στα συρτάρια, π ά ν ω στα β ι β λ ί α , μ έ σ α στα β ι β λ ί α , στο πά­ τ ω μ α , στα παράθυρα, χαρτιά γ ρ α μ μ έ ν α , σ τ ο ί β ε ς από χαρ-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

301

τιά. Άνοιξα τ ο κ α π ά κ ι τ η ς τ ε ρ ά σ τ ι α ς σ ό μ π α ς , τ α έριξα μ έ ­ σα. Ά ν α ψ α έ ν α σ π ί ρ τ ο κ ι έ π ε ι τ α από λ ί γ ο η σόμπα κατα­ βρόχθιζε τα χαρτιά σου, τα β ι β λ ί α σου, τα κείμενα σου, τ ι ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς σου, κ ο ν τ ο λ ο γ ί ς , τ ι ς α μ α ρ τ ί ε ς σου, Σ ε λ α χ α τ ί ν ! Ό σ ο χάνονταν οι α μ α ρ τ ί ε ς σου, τόσο ζεσταινόταν τ ο σώμα μου! Τ ο έ ρ γ ο μ ο υ , αυτό που του έδωσα τ η ζ ω ή μ ο υ : αγα­ π η μ έ ν ο μου α μ ά ρ τ η μ α ! Γ ι ά να δ ο ύ μ ε τ ι έ γ ρ α ψ ε ο σατανάς. Τ α έ σ κ ι ζ α και τα έ κ α ι γ α , π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς όμως τ α διάβαζα* έ τ σ ι , στα β ι α σ τ ι κ ά : Δ η μ ο κ ρ α τ ί α : τ ο π ο λ ί τ ε υ μ α που μας ε ί ­ ναι α π α ρ α ί τ η τ ο . . . Υπάρχουν π ο λ λ έ ς μορφές δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . . . Ο Ν τ ε Π α σ έ , στο σ χ ε τ ι κ ό μ ε τ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α σ ύ γ γ ρ α μ μ α τ ο υ . . . 1926... Ο ι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς γράφουν ότι α υ τ ή τ η ν ε β δ ο μ ά ­ δα σ τ η ν Ά γ κ υ ρ α α ν α κ η ρ ύ χ τ η κ ε η δ η μ ο κ ρ α τ ί α . . . Ωραία... Φ τ ά ν ε ι να μ η ν τ η ν καταντήσουν σαν τ α μούτρα τους. Σ ύ ­ γ κ ρ ι ν ε τ η θεωρία του Δαρβίνου μ ε τ ο Κ ο ρ ά ν ι ο , και μ ε απλά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α που θα τα καταλάβουν α κ ό μ η κ ι οι κουτοί, εξηγούσε τ η ν ανωτερότητα τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς . . . Ο σεισμός εί­ ναι απλώς έ ν α φαινόμενο γ ε ω λ ο γ ι κ ό , π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α τ η ν κ ί ­ ν η σ η του φλοιού τ η ς γ η ς . · · Η γυναίκα είναι τ ο σ υ μ π λ ή ρ ω ­ μα του ά ν τ ρ α . . . Υπάρχουν δύο ειδών γ υ ν α ί κ ε ς . . . Ο ι π ρ ώ τ ε ς είναι οι « φ υ σ ι κ έ ς » γ υ ν α ί κ ε ς , αυτές απολαμβάνουν όλες τ ι ς ηδονές, όλα τα καλά που τους δίνει η φύση, είναι ή ρ ε μ ε ς , κ ε ­ φ ά τ ε ς , αδιάφορες, δίχως έ γ ν ο ι ε ς , ψ ύ χ ρ α ι μ ε ς , σ τ η ν π λ ε ι ο ν ό ­ τητα τους είναι γ υ ν α ί κ ε ς του λαού, γ υ ν α ί κ ε ς τ ω ν κ α τ ώ τ ε ­ ρων, όπως λ έ ν ε , · τ ά ξ ε ω ν . . . όπως, λόγου χ ά ρ η , η γυναίκα του Ρουσό, που δ ε ν τ η ν π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε π ο τ έ . . . Ή τ α ν υπηρέτρια του, του έ κ α ν ε έ ξ ι π α ι δ ι ά . . . Ο ι ά λ λ ε ς είναι π ι κ ρ ό χ ο λ ε ς , αυ­ τ α ρ χ ι κ έ ς , αλαζονικές, πιστεύουν τυφλά στις παραδόσεις, ε ί ­ ναι ψυχρές, δεν έχουν κ α τ α ν ό η σ η . . . Ό π ω ς η Μαρία Αντουαν έ τ α . . . Α υ τ έ ς , οι δ ε ύ τ ε ρ ε ς , είναι τόσο ψ υ χ ρ έ ς κ ι ε γ ω ί σ τ ρ ι ε ς ,

302

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που πολλοί επιστήμονες, πολλοί φιλόσοφοι, βρήκαν την κα­ τανόηση, καθώς και τη ζεστασιά του έρωτα, στις γυναίκες των κατώτερων τάξεων... Ο Ρουσό είχε για ταίρι του την υπηρέτρια του, ο Γκαίτε την κόρη ενός φούρναρη, ο κο­ μουνιστής Μαρξ την υπηρέτρια του... Απ' αυτήν απέκτησε κι ένα παιδί, που το υιοθέτησε ο Ένγκελς... Ποιος ο λόγος να ντραπούν; Αυτή είναι η πραγματικότητα της ζωής... Πολλά τέτοια παραδείγματα υπάρχουν... Έτσι, οι μεγάλοι αυτοί άνθρωποι, εξαιτίας της ψυχρότητας των συζύγων τους, υπέφεραν, η ζωή τους έγινε φαρμάκι, χαραμίστηκαν, με αποτέλεσμα ο ένας να μην μπορέσει να ολοκληρώσει το βιβλίο του, ο άλλος τη φιλοσοφική του σκέψη, ο τρίτος την εγκυκλοπαίδεια του... Ένα άλλο κακό είναι τα παιδιά εκεί­ να που ο νόμος κι η κοινωνία τα θεωρούν νόθα... Σκέφτηκα κοιτάζοντας τα φτερά ενός πελαργού: Μπορούμε άραγε να φτιάξουμε ένα αερόστατο σε σχήμα πελαργού;... Τα αερο­ πλάνα γίνανε πια όπλα πολέμου... Κάποιος που λεγόταν Λίντμπεργκ κατάφερε την περασμένη εβδομάδα να περά­ σει με αεροπλάνο τον Ατλαντικό ωκεανό... Κι είναι μόλις εί­ κοσι δύο χρονών... Όλοι οι σουλτάνοι ήταν βλάκες... Η μα­ ριονέτα των Ενωτικών, ο σουλτάνος Ρεσάτ, έχει τα πρω­ τεία στη βλακεία... Οι σαύρες του κήπου μας δεν έχουν μελετήσει τον Δαρβίνο, ωστόσο, σύμφωνα με τις θεωρίες του, αφήνουν τις ουρές τους, κάτι που δεν πρέπει να το βλέ­ πουμε σαν θαύμα μα σαν νίκη της ανθρώπινης σκέψης. Αν είχα πειστεί ότι η εγκατάλειψη του ισλάμ κι ο ασπασμός του χριστιανισμού θα είχε ως αποτέλεσμα τη γρήγορη εκβιομηχάνιση της χώρας, θα το έγραφα δίχως κανένα δι­ σταγμό!... Διάβαζα, διάβαζα, κι αηδιασμένη πετούσα τα χαρτιά στη

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

303

σόμπα και ζεσταινόμουνα. Δ ε ν ξέρω πόσο διάβασα και π ό ­ σα χαρτιά π έ τ α ξ α σ τ η σ ό μ π α - ξαφνικά άνοιξε η πόρτα και είδα τ ο ν ά ν ο : ή τ α ν α κ ό μ η δ ε κ α ε φ τ ά χρονών, μα τ ι κ ά ν ε τ ε , κυρία, δ ε ν είναι κ ρ ί μ α , μου ε ί π ε . Σ ώ π α ε σ ύ ! Δ ε ν είναι κρί­ μ α ; Σ ώ π α , σου λ έ ω ! Δ ε ν είναι κ ρ ί μ α ; Κ ο ί τ α που δ ε ν σω­ π α ί ν ε ι ! Π ο ύ είναι τ ο μπαστούνι μ ο υ ; Σ ώ π α σ ε . Υπάρχουν κ ι ά λ λ α χ α ρ τ ι ά , πού τα έ χ ε ι ς κ ρ ύ ψ ε ι , μ ί λ α , ν ά ν ε , αυτά είναι όλα; Σ ω π α ί ν ε ι ! Ώ σ τ ε τα έ κ ρ υ ψ ε ς , ν ά ν ε , εσύ δ ε ν είσαι γιος του, είσαι τ ο μ π α σ τ ά ρ δ ι κ ό τ ο υ , δ ε ν έ χ ε ι ς κ α ν έ ν α δ ι κ α ί ω μ α , ακούς, να μου τα δ ώ σ ε ι ς , θα τα κ ά ψ ω όλα, φ έ ρ ' τα γ ρ ή γ ο ­ ρα. Μ ε κ ο ι τ ά ζ ε ι και μου λ έ ε ι : Δ ε ν είναι κ ρ ί μ α ; Π ο ύ είναι το μπαστούνι μου; Π η γ α ί ν ω καταπάνω του. Ο ύπουλος, τ ρ έ ­ χ ε ι , κ α τ ε β α ί ν ε ι τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Φωνάζει από κ ά τ ω . Δ ε ν έ χ ω τ ί ­ ποτα ε γ ώ , κυρία, ορκίζομαι, δ ε ν έ κ ρ υ ψ α τ ί π ο τ α ! Κ α λ ά ! Δ ε ν μίλησα. Τ η νύχτα μ π ή κ α ξαφνικά στο δ ω μ ά τ ι ο τ ο υ , τον ξύ­ π ν η σ α , τον π έ τ α ξ α έ ξ ω , η κ ά μ α ρ η του ε ί χ ε μια π α ρ ά ξ ε ν η μυρωδιά, έ ψ α ξ α π α ν τ ο ύ , α κ ό μ η και κ ά τ ω από τ ο σ τ ρ ώ μ α του. Ν α ι , δ ε ν β ρ ή κ α τ ί π ο τ α . Μ α και π ά λ ι έ χ ω κάποια ανησυχία. Κ ά π ο υ κ ά τ ι θα ε ί χ ε παραχώσει, κ ι ο Ν τ ο γ ά ν , ως γ ν ή σ ι ο παιδί του π α τ έ ρ α τ ο υ , ο π ω σ δ ή π ο τ ε τ ο β ρ ή κ ε , γ ι α τ ί συχνά ερχόταν και μ ε ρωτού­ σ ε : Μητέρα," πού είναι τα χειρόγραφα του π α τ έ ρ α μ ο υ ; Δ ε ν σ' ακούω, π α ι δ ά κ ι μου. Α υ τ ά που έ γ ρ α φ ε χρόνια, πού λ ε ς να 'ναι, μ η τ έ ρ α ; Δ ε ν ακούω, παιδί μου. Λ έ ω γ ι α τ η ν ε γ κ υ ­ κλοπαίδεια που δεν μ π ό ρ ε σ ε να σ υ μ π λ η ρ ώ σ ε ι , μ η τ έ ρ α . Δ ε ν ακούω. Μ π ο ρ ε ί να 'χει κάποια αξία, ο π α τ έ ρ α ς μου έ δ ω σ ε τ η ζωή του γ ι ' αυτό το έ ρ γ ο , ε ί μ α ι πολύ π ε ρ ί ε ρ γ ο ς , έ λ α , μ η ­ τ έ ρ α , δώσ' το μου. Δ ε ν ακούω, παιδάκι μου. Ο π α τ έ ρ α ς μου ή θ ε λ ε να δημοσιευτούν τα γ ρ α π τ ά τ ο υ , μ π ο ρ ε ί να τ ο π ε τ ύ ­ χ ο υ μ ε , γ ι α τ ί π λ η σ ι ά ζ ε ι η ε π έ τ ε ι ο ς του π ρ α ξ ι κ ο π ή μ α τ ο ς τ η ς

304

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

27ης Μαΐου, λένε ότι οι στρατιωτικοί ετοιμάζουν νέο πρα­ ξικόπημα. Δεν σ' ακούω, Ντογάν, παιδί μου. Μετά το πρα­ ξικόπημα θα γίνει, λένε, επιστροφή στον κεμαλισμό, οπότε θα μπορούμε να δημοσιεύσουμε ορισμένα σημαντικά κομ­ μάτια της εγκυκλοπαίδειας. Πού τα έχεις, μητέρα, δώσ' τα μου! Τα αυτιά μου δεν ακούνε καλά. Πού να 'ναι αυτά τα χαρτιά, ω Θεέ μου, ψάχνω, ψάχνω, δεν τα βρίσκω, και τα βιβλία του δεν υπάρχουν, μονάχα στο πλυσταριό βρήκα κά­ τι παράξενα όργανα! Δεν ακούω. Τι τα 'κανες, μητέρα, τα χαρτιά και τα βιβλία, μήπως τα πέταξες; Σωπαίνω. Τα 'σκισες, τα 'καψες, τα πέταξες, έτσι δεν είναι; Έβαλε τα κλά­ ματα. Ύστερα από λίγο καιρό, το 'ριξε στο πιοτό. Κι εγώ θα γράψω, κι εγώ, όπως ο πατέρας μου: όλα, όλα πάνε προς το κακό, κάτι πρέπει να κάνουμε για να σταματήσει αυτή η βλακεία, οι άνθρωποι δεν μπορεί να 'ναι τόσο κακοί, ή μάλλον τόσο ανόητοι, ανάμεσα τους οπωσδήποτε υπάρχουν και καλοί... Τον υπουργό Γεωργίας τον ξέρω από το σχο­ λείο, αγαπούσαμε την ίδια κοπέλα, μα ήμασταν πολύ κα­ λοί φίλοι, ήταν σφαιροβόλος, πολύ χοντρός, είχε όμως καρ­ διά διαμάντι, τώρα ετοιμάζω μια μεγάλη αναφορά, θα του την υποβάλω, ο στρατηγός, που τώρα είναι υπαρχηγός στο γενικό επιτελείο, την εποχή που ήμουνα καϊμακάμης της περιοχής Ζιλέ ήταν λοχαγός, είναι πολύ καλός άνθρωπος, εργαζόταν πάντα για το καλό της χώρας, την έκθεση μου θα την κοινοποιήσω και σ' αυτόν, δεν ξέρεις, μητέρα, τι αδικίες γίνονται... Μα γιατί, παιδί μου, ασχολείσαι με αυτά τα θέ­ ματα; Αν δεν ασχοληθούμε, θα ευθυνόμαστε κι εμείς για την κακοδαιμονία που μας δέρνει, μητέρα, ετοιμάζω την έκθεση για ν' απαλλαγώ τουλάχιστον από την ευθύνη... Εί­ σαι κι από τον πατέρα σου ακόμη πιο κακομοίρης, κι από

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

305

εκείνον πιο δ ε ι λ ό ς ! . . . Δ ε ν ε ί μ α ι , μ η τ έ ρ α , δ ε ν ε ί μ α ι , αν ή μ ο υ ­ να δ ε ι λ ό ς , θα συνεργαζόμουν μ' αυτούς, π λ η σ ί α ζ ε η προα­ γ ω γ ή μου σε ν ο μ ά ρ χ η , μα δ ε ν ά ν τ ε ξ α , ξ έ ρ ε ι ς πώς βασανί­ ζουν τους φουκαράδες τους χωρικούς; Ε γ ώ , παιδί μου, δ ε ν ε ί μ α ι π ε ρ ί ε ρ γ η . Αυτοί είναι α π ο μ ο ν ω μ έ ν ο ι , μακριά από τον κ ό σ μ ο , στα βουνά... Ο π α τ έ ρ α ς μου μ' έ μ α θ ε , παιδί μου, να μ η ν ε ί μ α ι π ε ρ ί ε ρ γ η ! Τους έχουν π α ρ α τ η μ έ ν ο υ ς , ούτε γ ι α ­ τρό έχουν ούτε δ ά σ κ α λ ο . . . Τ ι κ ρ ί μ α , αυτά που έ μ α θ α από τον π α τ έ ρ α μου δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να σου τα μ ά θ ω , παιδί μου, Ν τ ο γ ά ν . Κ α ι μια φορά τ ο χρόνο, τους παίρνουν τ η ν παρα­ γ ω γ ή τους σε χ α μ η λ ή τ ι μ ή ! Τ ι κ ρ ί μ α , παιδί μου, δεν μ π ό ­ ρεσα να σου δώσω τ ί π ο τ α από μ έ ν α ! Κ α τ ό π ι ν , μ η τ έ ρ α , τους π α ρ α τ ά ν ε , τους ξ ε χ ν ά ν ε μ έ σ α στο φοβερό σ κ ο τ ά δ ι τ η ς μοί­ ρας τ ο υ ς . . . Σ υ ν έ χ ι ζ ε να μ ι λ ά ε ι , μα ε γ ώ δεν τον άκουγα, απο­ τραβιόμουνα στο δ ω μ ά τ ι ο μου και σκεφτόμουνα: Τ ι π ε ρ ί ε ρ ­ γ ο ! Ε ί ν α ι κάποιος που τους ξ ε γ ε λ ά ε ι και τους ε μ π ο δ ί ζ ε ι να 'ναι όπως όλοι, να π η γ α ι ν ο έ ρ χ ο ν τ α ι ξ έ γ ν ο ι α σ τ ο ι στις δου­ λ ε ι έ ς τ ο υ ς ! Σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν : Αυτός ο ένας μ ε β λ έ π ε ι που βα­ σανίζομαι και γ ε λ ά ε ι ύπουλα! Έ ν ι ω θ α α η δ ι α σ μ έ ν η , κ ο ί τ α ­ ξα τ ο ρολόι μου. Π ή γ ε τ ρ ε ι ς , μα α κ ό μ η δ ε ν μπορώ να κοι­ μ η θ ώ , ακούω τ ο θόρυβο τ η ς π λ α ζ . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α τ ο νάνο κ ι ανατρίχιασα. Σ κ έ φ τ η κ α πως μ π ο ρ ε ί να ε ί χ ε γ ρ ά ψ ε ι γ ρ ά μ μ α στον Ν τ ο ­ γ ά ν μου από τ ο χωριό κι αυτός να τον λ υ π ή θ η κ ε . Μ α μ π ο ­ ρεί α κ ό μ η να του ε ί χ ε μ ι λ ή σ ε ι ο π α τ έ ρ α ς τ ο υ . Αν και ο Σ ε ­ λαχατίν δ ε ν ή τ α ν σε θ έ σ η να δ ε ι τ ί π ο τ ε άλλο από τα γρα­ φτά τ ο υ . Έ ν α χρόνο μ ε τ ά τ η ν α π ο φ ο ί τ η σ η του από τ ο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , ο Ν τ ο γ ά ν μου ε ί χ ε αρχίσει να ρ ω τ ά ε ι συνέ­ χεια γ ι ' αυτούς: Γ ι α τ ί , μ η τ έ ρ α , φύγανε ο Ρ ε τ ζ έ π κι ο Ι σ μ α ή λ ; Κ α ι μια μ έ ρ α π ή γ ε να τους β ρ ε ι . Ύ σ τ ε ρ α από μια

306

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε β δ ο μ ά δ α ε π έ σ τ ρ ε ψ ε μ' έναν κ ο υ ρ ε λ ι ά ρ η νάνο κ ι έναν κου­ τ σ ό ! Γ ι α τ ί τους π ή ρ ε ς αυτούς από τ ο χωριό τους και τους έ φ ε ρ ε ς ε δ ώ , παιδί μου, τ ι δουλειά έχουν αυτοί στο σ π ί τ ι μας, σε ρώτησα. Ξ έ ρ ε ι ς , μ η τ έ ρ α , γ ι α τ ί τους έφερα, ε ί π ε , και τους έ β α λ ε στο δωμάτιο που μ έ ν ε ι τώρα ο νάνος. Κ α τ ό π ι ν ο κου­ τσός έ κ λ ε ψ ε τα χ ρ ή μ α τ α που π ή ρ ε τ ο παιδί μου, ο Ν τ ο γ ά ν μ ο υ , όταν π ο ύ λ η σ ε τ ο δ ι α μ ά ν τ ι μ ο υ , κ α ι ξ ε κ ο υ μ π ί σ τ η κ ε * έ φ υ γ ε , μα δ ε ν π ή γ ε μακριά. Κ ά θ ε χρόνο, όταν π η γ α ί ν ο υ μ ε στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο , μας δείχνουν τ ο σ π ί τ ι του στην ανηφόρα! Π ά ν τ α ή θ ε λ α να μ ά θ ω γ ι α τ ί δ ε ν έ φ υ γ ε κ ι ο νάνος. Ά λ λ ο ι λ έ ν ε ε π ε ι δ ή ν τ ρ ε π ό τ α ν , άλλοι ε π ε ι δ ή φοβόταν να παρου­ σιάζεται στους ανθρώπους. Η α λ ή θ ε ι α είναι ότι μ' α π ά λ λ α ­ ξε από τ η λάτρα του σ π ι τ ι ο ύ , μα και π ά λ ι τον σιχαίνομαι τ ο νάνο. Ό τ α ν έ φ υ γ ε ο Ν τ ο γ ά ν , συχνά έ β λ ε π α τον Σ ε λ α χ α τ ί ν σε μια γωνία να κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ε ι μ ε τον τ ζ ο υ τ ζ έ , τους άκουγα: Π ε ς μου, παιδί μου, έ λ ε γ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , πώς ή τ α ν η ζωή στο χωριό, υ π ο φ έ ρ α τ ε πολύ, σ' ανάγκαζαν να προσεύχεσαι, μί­ λα μου, π ι σ τ ε ύ ε ι ς στο Θ ε ό , π ε ς μου, πώς π έ θ α ν ε η μ η τ έ ρ α σου; Τ ι κ α λ ή γυναίκα που ή τ α ν , ε ί χ ε τ η ν ομορφιά του λαού μ ο υ , μα τ ι κ ρ ί μ α , ε γ ώ , β λ έ π ε ι ς , έ π ρ ε π ε να τ ε λ ε ι ώ σ ω τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α μου. Ο τζουτζές σ ώ π α ι ν ε , ε γ ώ δ ε ν ά ν τ ε χ α ά λ λ ο , π ή γ α ι ν α σ τ η ν κ ά μ α ρ η μ ο υ , προσπαθούσα να ξεχάσω, μα τα 'φερνα σ τ η μ ν ή μ η μου κι αηδίαζα: Τ ι κ α λ ή γυναίκα που ή τ α ν , ε ί χ ε τ η ν ομορφιά του λαού μου, τ ι κ α λ ή γυναίκα που ή τ α ν , τ ι κ α λ ή γυναίκα που ή τ α ν ! Ό χ ι , Σ ε λ α χ α τ ί ν , μια α μ α ρ τ ω λ ή ή τ α ν και τ ί π ο τ ε ά λ λ ο . Μ ι α υ π η ρ έ τ ρ ι α . Μ ι α υ π ό θ ε σ η β ε ν τ έ τ α ς τ η ν έ κ α ν ε να φύγει μαζί μ ε τον άντρα τ η ς από τ ο χωριό τους και να έ ρ θ ε ι σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε . Έ π ε ι τ α αυτός π ή γ ε σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς , αφού π ρ ο η γ ο υ ­ μ έ ν ω ς τ η ν ε μ π ι σ τ ε ύ τ η κ ε σ' έναν ν τ ό π ι ο ψαρά, που ύστερα

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

307

από λ ί γ ο καιρό βούλιαξε η βάρκα του κ ι αυτός π ν ί γ η κ ε . Τ η συνάντησα λ ί γ ε ς φορές στην προκυμαία, ή τ α ν κακομοίρα, μυξιάρα, άθλια, ά γ ν ω σ τ ο πώς συντηρούνταν. Τ ό τ ε ε ί χ α μ ε στο σ π ί τ ι έ ν α μάγειρα από τ ο Γ κ έ ρ ε ν τ ε , αυτός μια μέρα αυθαδίασε στον Σ ε λ α χ α τ ί ν , του ε ί π ε , ε σ ε ί ς δ ε ν π ι σ τ ε ύ ε τ ε στο Θ ε ό , αυτό δ ε ν θα σας τ ο σ υ γ χ ω ρ έ σ ο υ μ ε , κ ι ο Σ ε λ α χ α τ ί ν τον έ δ ι ω ξ ε κ α ι σ τ η θ έ σ η του π ή ρ ε τ η μυξιάρα, λ έ γ ο ν τ α ς , τ ι να γίνει, Φατμά, δεν βρήκα πιο κατάλληλο πρόσωπο, ε μ έ ν α δ ε ν μ ε νοιάζει ε ί π α , α υ τ ή όμως έ μ α θ ε γ ρ ή γ ο ρ α τ η λάτρα του σ π ι τ ι ο ύ , κ ι όταν έ κ α ν ε τα πρώτα ν τ ο λ μ α δ ά κ ι α , ο Σ ε λ α ­ χατίν ε ί π ε , τ ι ι κ α ν ή γυναίκα, έ τ σ ι δ ε ν είναι, Φ α τ μ ά , κ ι ε γ ώ από τ ό τ ε κ α τ ά λ α β α πού τ ο π ή γ α ι ν ε τ ο π ρ ά γ μ α , και τον σι­ χ ά θ η κ α , και σ κ έ φ τ η κ α , παράξενο που είναι, η μάνα μου μ' έ φ ε ρ ε στον κόσμο γ ι α να β λ έ π ω τ ι ς αμαρτίες των άλλων και ν' αηδιάζω. Ν α ι , αηδίαζα: τ ι ς κρύες χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς , μ ε τ ι ς βρό­ μ ι κ ε ς μυρωδιές που ανάδινε τ ο στόμα τ ο υ , τ ο ρ α κ ο π ή γ α δ ο , ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , νομίζοντας πως κ ο ι μ ά μ α ι , κ α τ έ β α ι ν ε αθόρυβα τις σ κ ά λ ε ς κ ι έ μ π α ι ν ε στο δωμάτιο όπου τον π ε ρ ί μ ε ν ε η μά­ να του τ ζ ο υ τ ζ έ . Θ ε έ μ ο υ , τ ι προστυχιά, τον άκουγα να π ε ρ ­ π α τ ά ε ι αθόρυβα κ ι αηδίαζα. Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο καιρό, γ ι α να μ π ο ρ ε ί να δ ι α σ κ ε δ ά ζ ε ι « λ ε ύ τ ε ρ α κ ι α ν ε ν ό χ λ η τ α » , όπως έ γ ρ α φ ε συχνά σ τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α τ ο υ , τ ο ν ε ί δ α να τ η ς φ τ ι ά χ ν ε ι μια παράγκα στο κ ο τ έ τ σ ι κ ι ανατρίχιασα. Τ α μ ε ­ σάνυχτα, μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , έ β γ α ι ν ε από τ ο δωμάτιο του κ α ι π ή ­ γ α ι ν ε σ τ η ν παράγκα, και τ ό τ ε ε γ ώ , στο δωμάτιο μ ο υ , κα­ θόμουνα α κ ί ν η τ η μ ε τ ο π λ ε χ τ ό μου στο χ έ ρ ι κ α ι σ κ ε φ τ ό ­ μουνα τ ι κ ά ν α ν ε ε κ ε ί . Β ά ζ ε ι τ η ν άθλια γυναίκα να του κ ά ν ε ι π ρ ά γ μ α τ α που δ ε ν μ π ο ρ ε ί να μ ε α ν α γ κ ά σ ε ι να του κ ά ν ω ε γ ώ , σκεφτόμουνα*

308

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γ ι α να τ η ρίξει σ τ η ν αμαρτία, πρώτα τ η ν π ο τ ί ζ ε ι π ο τ ό , κα­ τ ό π ι ν τ η β ά ζ ε ι να του π ε ι ότι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι Θ ε ό ς , όχι, δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι , λ έ ε ι α υ τ ή γ ι α να ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ι τ ο σ α τ α ν ά , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι , ε γ ώ δ ε ν φοβάμαι τ η ν α μ α ρ τ ί α , δ ε ν υπάρχει, δ ε ν υπάρχει Θεός. Ή μ α ρ τ ο ν , Φ α τ μ ά , μ η ν τα σ κ έ ­ φτεσαι! Κ ά π ο τ ε έβγαινα κρυφά, πήγαινα στο πίσω δωμάτιο, κοίταζα τα α μ α ρ τ ω λ ά , χλομά φώτα τ η ς παράγκας 'και σ κ ε ­ φτόμουνα μ ο υ ρ μ ο υ ρ ί ζ ο ν τ α ς : Ε κ ε ί ε ί ν α ι - ν α ι , τ ώ ρ α ε ί ν α ι ε κ ε ί . . . Ί σ ω ς φ ι λ ά ε ι τα μ π α σ τ α ρ δ ά κ ι α τ ο υ , τους ε ξ η γ ε ί γ ι α ­ τ ί δεν υπάρχει Θεός, ίσως γ ε λ ά ν ε , μ π ο ρ ε ί και να... Μ η σ κ έ ­ φ τ ε σ α ι , Φ α τ μ ά , μ η σ κ έ φ τ ε σ α ι ! Ύ σ τ ε ρ α , νιώθοντας ν τ ρ ο π ή γ ι α ό,τι έ κ α ν α , γύριζα στο δωμάτιο μου, έπαιρνα τ ι ς β ε λ ό ­ νες και τ ο π λ ε χ τ ό που έ φ τ ι α χ ν α γ ι α τον Ν τ ο γ ά ν και, είναι α λ ή θ ε ι α , δ ε ν π ε ρ ί μ ε ν α π ο λ ύ : ύστερα από μια ώρα, άκουγα τον Σ ε λ α χ α τ ί ν να β γ α ί ν ε ι από τ η ν π α ρ ά γ κ α , ν' α ν ε β α ί ν ε ι αδιάφορα τ ι ς σ κ ά λ ε ς χωρίς καν να φροντίζει να μ η ν κ ά ν ε ι θόρυβο, ε ν ώ ε γ ώ άνοιγα τ η ν πόρτα του δωματίου μου κι από τ η χαραμάδα παρακολουθούσα μ ε π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α , φ ο β ι σ μ έ ν η κι α η δ ι α σ μ έ ν η , τ ο σατανά να μ π α ί ν ε ι σ τ η ν κ ά μ α ρ η τ ο υ . Μ ι α φορά, ε ν ώ α ν έ β α ι ν ε τ ι ς σ κ ά λ ε ς παραπατώντας, στα­ μ ά τ η σ ε γ ι α μια σ τ ι γ μ ή : τον είδα να μ ε κ ο ι τ ά ζ ε ι στα μάτια από τ η μ ι σ ά ν ο ι χ τ η πόρτα μου, φ ο β ή θ η κ α , θ έ λ η σ α να κ λ ε ί ­ σω και να κρυφτώ στο κ ρ ε β ά τ ι μου, μα ή τ α ν αργά, ο Σ ε λ α ­ χατίν ε ί χ ε ή δ η β ά λ ε ι τ ι ς φ ω ν έ ς : Τ ι μ ε κρυφοκοιτάζεις, δ ε ι ­ λό π λ ά σ μ α ; Γ ι α τ ί μ ε παρακολουθείς κ ά θ ε νύχτα από τ η μ ι ­ σάνοιχτη πόρτα σου; Δ ε ν ξέρεις μ ή π ω ς πού πάω, τ ι κ ά ν ω ; . . . Π ρ ο σ π ά θ η σ α να κ λ ε ί σ ω τ η ν πόρτα μου, μα δεν μπορούσα ν' αφήσω τ ο πόμολο, νόμιζα πως αν τ ο άφηνα, θα γινόμουνα συνένοχος στην α μ α ρ τ ί α ! Κ α τ ό π ι ν άρχισε να φωνάζει δυνα­ τ ά : Ε γ ώ δ ε ν ν τ ρ έ π ο μ α ι γ ι α τ ί π ο τ α , Φ α τ μ ά , για τ ί π ο τ α ! Δ ε ν

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

309

δίνω μία γ ι α τους φόβους και τ η ν π ί σ τ η , που σαν α ρ ά χ ν η σου έχουν κυκλώσει το μυαλό: ε γ ώ ε ί μ α ι πέρα από τ ι ς α ν ο η ­ σίες τ η ς Α ν α τ ο λ ή ς , από τ ι ς ε ν ο χ έ ς κ ι από τ η ν αμαρτία, κα­ τ α λ α β α ί ν ε ι ς , Φ α τ μ ά ; Ά δ ι κ α μ ε π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί ς . Α υ τ ά που εσύ κ α τ η γ ο ρ ε ί ς και κ α τ α δ ι κ ά ζ ε ι ς , ε μ έ ν α μ ε κάνουν να ν ι ώ ­ θω π ε ρ η φ ά ν ι α ! Μ ε τ ά α ν έ β η κ ε λ ί γ α σ κ α λ ο π ά τ ι α α κ ό μ η και φώναξε προς τ η ν πόρτα που κρατούσα μ ι σ ά ν ο ι χ τ η : Ε ί μ α ι περήφανος γ ι α τ η γυναίκα α υ τ ή και γ ι α τα παιδιά που μου γ έ ν ν η σ ε . . . Είναι ε ρ γ α τ ι κ ή , ντόμπρα, τίμια, ειλικρινής κι ό μ ο ρ φ η ! Δ ε ν ζει όπως ε σ ύ , νιώθοντας π ά ν τ α έ ν ο χ η και φο­ β ι σ μ έ ν η , ε π ε ι δ ή α υ τ ή δ ε ν έ μ α θ ε να κ ρ α τ ά ε ι μαχαιροπίρου­ να και να κ α μ ώ ν ε τ α ι τ η ν α ρ χ ο ν τ ο γ ε ν ν η μ έ ν η ! Ά κ ο υ τώρα τ ι θα σου π ω ! Ο τόνος τ η ς φωνής του δ ε ν ή τ α ν πια ε π ι τ ι μ η ­ τ ι κ ό ς , ή τ α ν π ε ι σ τ ι κ ό ς , α ν ά μ ε σ α μας ή τ α ν μια π ό ρ τ α που κρατούσα το πόμολο τ η ς κ ι ά κ ο υ γ α : Δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι λόγος να ν τ ρ ε π ό μ α σ τ ε , Φ α τ μ ά , ν' α η δ ι ά ζ ο υ μ ε , να κ α τ η γ ο ρ ο ύ μ ε τους άλλους, ε ί μ α σ τ ε ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι ! Ά λ λ ο ι βάζουν π ε ρ ι ο ­ ρισμούς στην ε λ ε υ θ ε ρ ί α μ α ς ! Ε δ ώ δ ε ν είναι κ α ν έ ν α ς άλλος ε κ τ ό ς από μας, Φ α τ μ ά , τ ο ξ έ ρ ε ι ς καλά, είναι σαν να ζ ο ύ μ ε σ' έ ν α έ ρ η μ ο ν η σ ί . Σ α ν τον Ροβινσώνα, τ ο α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ ­ νο σύνολο που λ έ γ ε τ α ι κοινωνία το π α ρ α τ ή σ α μ ε στην Ισταν­ μ π ο ύ λ , ε κ ε ί θα ε π ι σ τ ρ έ ψ ο υ μ ε μονάχα μ ε τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί ­ δ ε ι α μου, που θ' α ν α σ τ α τ ώ σ ε ι όλη τ η ν Α ν α τ ο λ ή . Άκου τ ώ ­ ρα: ε ν ώ θα μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε να ζ ο ύ μ ε ά ν ε τ α κ ι ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν α , α π α λ λ α γ μ έ ν ο ι από κ ά θ ε ε ν ο χ ή , αμαρτία και ν τ ρ ο π ή , γ ι α τ ί φαρμακώνεις τ η ζωή σου μ ε τ ι ς α ν ό η τ ε ς ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς και τ η ν η θ ι κ ή στα οποία ε π ι μ έ ν ε ι ς να 'σαι π ρ ο σ η λ ω μ έ ν η , όπως οι τοξικομανείς στο ν α ρ κ ω τ ι κ ό τους; Αν προτιμάς όμως τ η δυ­ στυχία από τ η λ ε υ τ ε ρ ι ά , είναι δικός σου λογαριασμός. Ε ί ­ ναι όμως σωστό, εξαιτίας σου, εξαιτίας τ η ς α ν ό η τ η ς η θ ι κ ή ς

310

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που π ι σ τ ε ύ ε ι ς , να ζουν δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ι , να υποφέρουν κι άλ­ λοι ά ν θ ρ ω π ο ι ; Ά κ ο υ τ ι θα σου π ω : έ ρ χ ο μ α ι από τ η ν παρά­ γ κ α , δ ε ν είναι α ν ά γ κ η να τ ο κ ρ ύ ψ ω , έ ρ χ ο μ α ι από κ ε ι όπου είναι η υ π η ρ έ τ ρ ι α , τ α π α ι δ ι ά μ ο υ , ο Ρ ε τ ζ έ π κ ι ο Ι σ μ α ή λ , τους πήρα μια σόμπα από τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε , μα δ ε ν ω φ έ λ η σ ε πολύ, κρυώνουν ε κ ε ί , Φ α τ μ ά , δ ε ν το σ η κ ώ ν ε ι η καρδιά μου να τ ρ έ μ ο υ ν στην π α ρ ά γ κ α από τ ο κρύο, γ ι α τ ί έ τ σ ι τ ο θ έ λ ε ι η α ν ό η τ η η θ ι κ ή σου, ακούς τ ι σου λ έ ω ; Ε ί χ α κ α τ α λ ά β ε ι και φοβόμουνα: συνέχισα ν' ακούω όσα μου έ λ ε γ ε μ υ ξ ο κ λ α ί γ ο ν τ α ς και χ τ υ π ώ ν τ α ς μ ε γ ρ ο θ ι έ ς τ η ν πόρτα, μα δεν μιλούσα. Σ ε λ ί γ ο τον άκουσα να μ π α ί ν ε ι στο δωμάτιο του βογκώντας, κι έ μ ε ι ν α έ κ π λ η κ τ η σαν άκουσα το βαθύ, ήσυχο, μ ε θ υ σ μ έ ν ο ροχαλητό του. Μ έ χ ρ ι το πρωί έ μ ε ι ­ να σ τ η θ έ σ η μου σ κ ε φ τ ι κ ή . Χ ι ό ν ι ζ ε , κοίταζα από τ ο παρά­ θυρο. Τ ο πρωί, στο πρόγευμα, μου ε ί π ε ε κ ε ί ν ο που είχα σ κ ε ­ φ τ ε ί και είχα κ α τ α λ ά β ε ι . Π α ί ρ ν α μ ε τ ο πρωινό μας, ε κ ε ί ν η η γυναίκα μάς σ έ ρ β ι ρ ε , κ α τ ό π ι ν , ακριβώς όπως κ ά ν ε ι τώρα ο νάνος, έ κ α ν ε τ η βα­ ρ ι ε σ τ η μ έ ν η και κ α τ έ β η κ ε στην κουζίνα. Ε σ ύ τα λες μπαστάρδικα, μα κ ι αυτά είναι άνθρωποι, ε ί π ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν ψ ι ­ θυριστά. Μ ι λ ο ύ σ ε σιγά και μ ε φωνή πολύ ε υ γ ε ν ι κ ή , σαν ν' α π ο κ ά λ υ π τ ε κάποιο μ υ σ τ ι κ ό , να μ ε παρακαλούσε. Κ α κ ό ­ μοιρα παιδιά, στην παράγκα κρυώνουν, τ ο ένα είναι δύο και τ ο άλλο τριών χρονών. Αποφάσισα, Φ α τ μ ά , να τους φ έ ρ ω μαζί μ ε τ η μ η τ έ ρ α τους ε δ ώ , στο σ π ί τ ι ! Τ ο μ ι κ ρ ό δ ω μ ά τ ι ο που τους έφτιαξα δεν τους χωράει πια. Θα τους φέρω στο δι­ π λ α ν ό μας δ ω μ ά τ ι ο . Μ η ν ξεχνάς ότι, στο κ ά τ ω κ ά τ ω , εί­ ναι παιδιά μου. Π ά ψ ε πια να φ έ ρ ν ε ι ς α ν τ ί ρ ρ η σ η , δίνοντας β ά σ η στα ανόητα π ι σ τ ε ύ ω σου! Ε γ ώ σώπαινα και σ κ ε φ τ ό ­ μουνα. Τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι , στο φ α γ η τ ό , ε ί π ε τα ίδια, υψώνοντας

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

311

τον τόνο τ η ς φωνής τ ο υ , και π ρ ό σ θ ε σ ε : Δ ε ν τ ο α ν τ έ χ ε ι πια η καρδιά μου να πλαγιάζουν χ ά μ ω και να σκεπάζονται μ ε κουρέλια. Αύριο, που θα πάω στην Γ κ έ μ π ζ ε γ ι α τα ψώνια του μ ή ν α . . . Ώ σ τ ε αύριο θα π ά ε ι σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε γ ι α ψώνια, σ κ έ φ τ η κ α . Τ ο α π ό γ ε υ μ α συνέχισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι : Π ι θ α ν ό ν το βράδυ, στο φ α γ η τ ό , να μου π ε ι ότι όλοι ε ί μ α σ τ ε ίσοι κι ότι θα τ ρ ώ μ ε μαζί. Μ α δ ε ν τ ο ' π ε . Ή π ι ε τ ο ρακί, ε ί π ε ότι τ ο πρωί θα π ή γ α ι ν ε σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε , έ φ υ γ ε . Α ν έ β η κ α α μ έ σ ω ς ε π ά ν ω , έ τ ρ ε ξ α στο π ί σ ω δ ω μ ά τ ι ο κ ι είδα πού π ή γ α ι ν ε : στο χιόνι που έ λ α μ π ε κ ά τ ω από τ ο φως του φ ε γ γ α ρ ι ο ύ , προχω­ ρούσε παραπατώντας προς το αμαρτωλό φως τ η ς παράγκας. Π ή γ α ι ν ε , σατανά, π ή γ α ι ν ε , θα δ ε ι ς τ ι έ χ ε ι να γ ί ν ε ι αύριο! Τον π ε ρ ί μ ε ν α να γ υ ρ ί σ ε ι , κοιτάζοντας στο φως του φ ε γ γ α ­ ριού τον χ ι ο ν ι σ μ έ ν ο κ ή π ο * χωρίς όμως ν' αφήνω κ ι από τα μ ά τ ι α μου τ ο χλομό φως τ η ς λ ά μ π α ς σ τ η ν παράγκα. Ό τ α ν γ ύ ρ ι σ ε , τ ο ύ τ η τ η φορά μ π ή κ ε στο δ ω μ ά τ ι ο μου και μου μί­ λ η σ ε ξεκάθαρα: Ε δ ώ και δυο χρόνια, γ ι α να μ π ο ρ έ σ ω να σε χωρίσω χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι απόφαση δ ι κ α σ τ η ρ ί ο υ , ε π ί σ η ς ε δ ώ και δυο χρόνια, και να τ ο θ έ λ ε ι ς , δ ε ν μπορώ να πάρω δ ε ύ τ ε ρ η γυναίκα, μα μ η χαίρεσαι! Μ ε τ α ξ ύ μας δ ε ν έ χ ε ι μ ε ί ν ε ι τ ί π ο ­ τα από τ η γ ε λ ο ί α συμφωνία που λ έ γ ε τ α ι γ ά μ ο ς , Φ α τ μ ά ! Κ ι α κ ό μ η , τ ό τ ε που π α ν τ ρ ε υ τ ή κ α μ ε , μπορούσα να σε χωρίσω μ ε δυο λ έ ξ ε ι ς ή να πάρω δ ε ύ τ ε ρ η γυναίκα, μα δ ε ν τ ο έ κ α ­ να. Κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς ; Μ ο υ ε ί π ε κ ι ά λ λ α π ο λ λ ά , ε γ ώ άκουγα. Κ α τ ό π ι ν , ξανάπε πως το πρωί θα π ή γ α ι ν ε στην Γ κ έ μ π ζ ε , κι έ φ υ γ ε . Ό λ η τ η νύχτα κοίταζα τον χ ι ο ν ι σ μ έ ν ο κ ή π ο και σ κ ε ­ φτόμουνα, σκεφτόμουνα. Μ α φ τ ά ν ε ι , Φ α τ μ ά , μ η σ κ έ φ τ ε σ α ι πια! Κ ο υ κ ο υ λ ω μ έ ν η μ ε το π ά π λ ω μ α , ίδρωσα. Α ν α ρ ω τ ι έ μ α ι αν ο νάνος έ χ ε ι π ε ι τ η ν ιστορία στα ε γ γ ό ν ι α μου. Π α ι δ ι ά , η γ ι α γ ι ά σας μ ε τ ο

312

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μπαστούνι τ η ς στο χ έ ρ ι . . . Τ ρ ό μ α ξ α , δ ε ν ή θ ε λ α να σ κ ε φ τ ώ , ή θ ε λ α να κ ο ι μ η θ ώ , μα αδύνατο να μ ε π ά ρ ε ι ο ύπνος όσο άκουγα το σ α β β α τ ι ά τ ι κ ο βουητό τ η ς π λ α ζ ! Τ ρ ά β η ξ α τ ο π ά π λ ω μ α μ έ χ ρ ι τ ο μ έ τ ω π ο μου, π ά λ ι ακούω τ ο β ο υ η τ ό , τώρα κ α τ α λ α β α ί ν ω πόσο ωραίες ή τ α ν ε κ ε ί ν ε ς οι μ ο ν α χ ι κ έ ς χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς : όταν η ησυχία τ η ς νύχτας μού α ν ή κ ε , κ ι όλα ή τ α ν π α γ ω μ έ ν α , α κ ί ν η τ α . Μ ε τ ο αυτί μου στο μ α λ α κ ό σ κ ο τ ά δ ι του μαξιλαριού μ ο υ , ονειρεύομαι τ η βαθιά, έ ρ η μ η σ ι ω π ή του κ ό σ μ ο υ , καθώς κ ά ν ε ι α ι σ θ η τ ή τ η ν παρουσία τ η ς σιγά σιγά κ ά τ ω από το μαξιλάρι μου, σαν να έ ρ χ ε τ α ι μ έ σ α από τ ο χώμα κ ι έ ξ ω από τ ο χρόνο. Ο Σ ε ­ λαχατίν τ η ν ά λ λ η μ έ ρ α π ή γ ε σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε . Πόσο μακριά μου φαινόταν η μ έ ρ α τ η ς Κ ρ ί σ η ς ! Σ τ ο σ π ί τ ι ήμουν ολομό­ ν α χ η . Πόσο μακριά ή τ α ν οι νεκροί που δ ε ν σάπιζαν στους τάφους τους! Τ ο σ κ έ φ τ η κ α , τ ο αποφάσισα, π ή ρ α τ ο μ π α ­ στούνι μου, κ α τ έ β η κ α τις σκάλες και β γ ή κ α στον χιονισμένο κ ή π ο . Πόσο μακριά ή τ α ν τα καζάνια που βράζουν σ τ η ν κό­ λ α σ η , οι πόνοι από τα β α σ α ν ι σ τ ή ρ ι α ! Αφήνοντας τα χνάρια μου στο χιόνι που έ λ ι ω ν ε , προχώρησα β ι α σ τ ι κ ά προς τ η ν π α ρ ά γ κ α , όπως έ λ ε γ ε ο σατανάς, τ η ν ε σ τ ί α τ η ς αμαρτίας. Πόσο μακριά ή τ α ν οι ν υ χ τ ε ρ ί δ ε ς , οι κ ρ ο τ α λ ί ε ς , τα π τ ώ μ α ­ τ α ! Έ φ τ α σ α σ τ η ν π α ρ ά γ κ α , χ τ ύ π η σ α τ η ν πόρτα, η άθλια, κ ο υ τ ή γ υ ν α ί κ α , η χαζή υ π η ρ έ τ ρ ι α άνοιξε α μ έ σ ω ς . Ν ε κ ρ ά π ο ν τ ί κ ι α , κ ο υ κ ο υ β ά γ ι ε ς , δ α ί μ ο ν ε ς ! Τ η ν έσπρωξα και μ π ή ­ κα μέσα* ώ σ τ ε αυτά είναι τα μ π α σ τ ά ρ δ ι κ ά σου! Έ κ α ν ε να πιάσει το χέρι μου. Οχετοί, κατσαρίδες, οσμές θανάτου! Μ η , κυρία, μ η ν το κ ά ν ε τ ε , σε τ ι φταίξανε τα π α ι δ ι ά ; Α ι ­ θίοπες δούλοι, ν έ γ ρ ο ι , σκουριασμένα σίδερα! Μ η χ τ υ π ά τ ε τα παιδιά, κυρία, χ τ υ π ή σ τ ε ε μ έ ν α , τ ι φταίνε αυτά; Θ ε έ μου, φ ύ γ ε τ ε , π α ι δ ι ά , φ ύ γ ε τ ε ! Δ ε ν μ π ό ρ ε σ α ν να φύγουν! Σ ά π ι α

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

313

ψ ο φ ί μ ι α , μ π α σ τ α ρ δ ά κ ι α ! Δ ε ν μ π ό ρ ε σ α ν να φύγουν, τα χ τ ύ ­ πησα, και τ ό τ ε . . . σ' ε μ έ ν α πας να σ η κ ώ σ ε ι ς χ έ ρ ι , βαράω και τ η μάνα τους, κ ι όταν κ ά ν ε ι να μ ε χ τ υ π ή σ ε ι πιο δυνατά, τ η βαράω π ά λ ι α λ ύ π η τ α , και στο τ έ λ ο ς , δ ε ν ήμουν ε γ ώ , φυσι­ κά, Σ ε λ α χ α τ ί ν , που σωριάστηκα, αλλά η δουλευταρού, η δυ­ ν α τ ή όπως τ η ν έ λ ε γ ε ς , γυναίκα σου! Κ α ι τ ό τ ε έ μ ε ι ν α να χα­ ζεύω τ ο χυδαίο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ η ς φωλιάς τ η ς αμαρτίας, τ η ς πα­ ράγκας όπως έ λ ε γ ε ς , που π έ ν τ ε χρόνια τώρα ή τ α ν σ τ η μ έ ν η στην ά κ ρ η του κ ή π ο υ , ακούγοντας τα μπαστάρδικα να κλαί­ νε. Ξύλινα κουτάλια, ν τ ε ν ε κ ε δ έ ν ι α μαχαίρια, ραγισμένα πιά­ τα και ποτήρια τ η ς μάνας μου, δ ε ς , Φ α τ μ ά , και τα γ ε ρ ά που ν ό μ ι ζ ε ς ό τ ι έχουν χ α θ ε ί ε δ ώ ε ί ν α ι , κ α σ έ λ ε ς που χ ρ η σ ι μ ο ­ ποιούσαν γ ι α τ ρ α π έ ζ ι α , κ ο υ ρ έ λ ι α , σ κ ι σ μ έ ν α

υφάσματα,

μπουριά τ η ς σ ό μ π α ς , στρωσίδια στο π ά τ ω μ α , ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς στις χαραμάδες στις π ό ρ τ ε ς και τα παράθυρα, Θ ε έ μου, π ό ­ σα χυδαία, λ ε κ ι α σ μ έ ν α κ ο υ ρ έ λ ι α , σ τ ο ί β ε ς χ α ρ τ ι ά , κ α μ έ ν α σπίρτα, μια σκουριασμένη σ π α σ μ έ ν η τ σ ι μ π ί δ α , ξύλα σε ν τ ε ­ ν ε κ ε δ έ ν ι α κουτιά, αναποδογυρισμένες π α λ ι έ ς κ α ρ έ κ λ ε ς , μαν τ α λ ά κ ι α , ά δ ε ι α μ π ο υ κ ά λ ι α του ρακιού και του κ ρ α σ ι ο ύ , σ π α σ μ έ ν α τζάμια στο π ά τ ω μ α , Θ ε έ μου, και αίματα, και τα μ π α σ τ α ρ δ ά κ ι α , που α κ ό μ η κ λ α ί γ α ν ε , αηδίασα, και ο Σ ε λ α ­ χατίν που έ β α λ ε λ ί γ ο τα κ λ ά μ α τ α όταν ή ρ θ ε τ ο βράδυ, κ ι ύστερα από δ έ κ α μ έ ρ ε ς τα π ή ρ ε και τα π ή γ ε στο μακρινό ε κ ε ί ν ο χωριό. Κ α λ ά , Φ α τ μ ά , έ λ ε γ ε , ας γ ί ν ε ι αυτό που θ έ λ ε ι ς , μα αυτό που έ κ α ν ε ς δ ε ν ε ί ν α ι α ν θ ρ ω π ι ά , έ σ π α σ ε ς τ ο π ό δ ι του μ ι ­ κρού, ο μ ε γ ά λ ο ς δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να κ α τ α λ ά β ω τ ι έ χ ε ι , μ ε λ ά ­ νιασε όλο του τ ο σώμα, έ π α θ ε , φαίνεται, ν ε υ ρ ι κ ό κ λ ο ν ι σ μ ό , όλα αυτά τα α ν έ χ ο μ α ι γ ι α χ ά ρ η τ η ς ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α ς μου, και τους σ τ έ λ ν ω σ' ένα μακρινό χωριό, β ρ ή κ α κ ι έ ν α ν η λ ι -

314

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κ ι ω μ έ ν ο φουκαρά που δ έ χ τ η κ ε να τα υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι γ ι α τ ί του έδωσα α ρ κ ε τ ά λ ε φ τ ά , ε ί μ α ι όμως υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ς σύντομα να ξανακαλέσω τον ε β ρ α ί ο , ε ε , τ ι να γ ί ν ε ι , γ ι α να σ υ γ χ ω ρ ε ­ θούν οι α μ α ρ τ ί ε ς μας, καλά, κ α λ ά , μ η ν αρχίζεις π ά λ ι , εσύ είσαι α ν α μ ά ρ τ η τ η , για τ ι ς δ ι κ έ ς μου α μ α ρ τ ί ε ς π ρ ό κ ε ι τ α ι , μα από δω και μπρος δ ε ν θα μ ε ρωτάς γ ι α τ ί π ί ν ω , θ έ λ ω να μ' αφήσεις ήσυχο, εσύ θα φροντίζεις πια τ η λάτρα του σπιτιού, τώρα ε γ ώ θ' α ν έ β ω ε π ά ν ω να ε ρ γ α σ τ ώ , κ ι εσύ φ ύ γ ε , ξεκουμ π ί σ ο υ , μ η μ ε σ κ ο τ ί ζ ε ι ς , κ λ ε ί σ ο υ σ τ η ν κ ά μ α ρ η σου, μ π ε ς στο κρύο κ ρ ε β ά τ ι σου και κ ά τ σ ε όλη τ η νύχτα, ολομόναχη, κοιτάζοντας τ ο τ α β ά ν ι , χωρίς να μ π ο ρ ε ί ς να κ ο ι μ η θ ε ί ς , π ε ­ ρ ί μ ε ν ε να ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι χωρίς να μ π ο ρ ε ί ς να κ ο ι μ η θ ε ί ς . . . Εξακολουθώ να 'μαι ξ α π λ ω μ έ ν η , μα δ ε ν μπορώ να κοι­ μ η θ ώ . Π ε ρ ι μ έ ν ω τ η νύχτα. Ό λ ο ι ε ί σ τ ε στα κ ρ ε β ά τ ι α σας, κ ο ι μ ά σ τ ε , ας ερχόταν η νύχτα που κ α ν ε ί ς δ ε ν έ χ ε ι α ρ κ ε τ ή δύναμη να τ η λ ε ρ ώ σ ε ι ! Τ ό τ ε , όταν θα έ χ ω μ ε ί ν ε ι μ ό ν η , ολο­ μ ό ν α χ η , θ' αγγίζω, θα μυρίζω, θα γ ε ύ ο μ α ι , θα νιώθω, θα σ κ έ ­ φ τ ο μ α ι : το νερό, τ η ν καράφα, τα κ λ ε ι δ ι ά , τ ο μ α ν τ ί λ ι , τ ο ρο­ δάκινο, τ η ν κολόνια, τ ο π ι ά τ ο , τ ο τ ρ α π έ ζ ι , το ρολόι... Ό λ α , όλα υπάρχουν πια γ ι α μ έ ν α , όπως κ ι ε γ ώ υπάρχω γ ι α μ έ ν α , στο κ ε ν ό , τ ρ ι γ ύ ρ ω μου, ήσυχα και κ α τ α ν ο η τ ά , σ τ έ κ ο ν τ α ι , χ τ υ π ά ν ε , σαλεύουν σ τ η σ ι ω π ή τ η ς νύχτας, σαν να χασμου­ ριούνται μαζί μου, σαν να εξαγνίζονται από ε ν ο χ έ ς , αμαρ­ τ ί ε ς , από κ ά θ ε βρομιά. Κ α ι τ ό τ ε κ ι ο χρόνος θα γ ί ν ε ι χρό­ νος, κ ι ε κ ε ί ν α θα έρθουν πιο κοντά μου, κ ι ε γ ώ θα ε ί μ α ι πιο κοντά στον εαυτό μου.

24

Έ β λ ε π α π ε ρ ί ε ρ γ α , παράξενα π ρ ά γ μ α τ α , όταν ξαφνικά ξύ­ π ν η σ α , κ α τ ά λ α β α πως ή τ α ν όνειρο και λ υ π ή θ η κ α . Έ β λ ε π α στον ύπνο μου έναν η λ ι κ ι ω μ έ ν ο άνθρωπο μ ε μανδύα, που γ ύ ρ ι ζ ε γ ύ ρ ω μου φωνάζοντας « Φ α ρ ο ύ κ , Φ α ρ ο ύ κ » , θα μου έ λ ε γ ε , φαίνεται, το μ υ σ τ ι κ ό τ η ς Ιστορίας, μα, προτού μου το αποκαλύψει, μ ε π α ί δ ε υ ε . Ε γ ώ , που πίστευα πως όλα π ρ έ ­ π ε ι να 'χουν κάποιο α ν τ ί τ ι μ ο , γ ι ' αυτό κ ι ήμουν έ τ ο ι μ ο ς να υ π ο σ τ ώ κ ά θ ε δ ο κ ι μ α σ ί α , έ ν ι ω θ α μια π α ρ ά ξ ε ν η ν τ ρ ο π ή , ας σφίξω λ ί γ ο α κ ό μ η τα δόντια μου γ ι α να μ ά θ ω , έ λ ε γ α , όταν ξαφνικά η ν τ ρ ο π ή έ γ ι ν ε α β ά σ τ α χ τ η και ξ ύ π ν η σ α μ ο ύ σ κ ε μ α στον ιδρώτα. Ακούω τ ο β ο υ η τ ό τ η ς π λ α ζ και τ ο θόρυβο που κάνουν τα α υ τ ο κ ί ν η τ α κι οι κ ι ν η τ ή ρ ε ς τους καθώς περνούν μπροστά από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ . Ο ύ τ ε κι ο α π ο γ ε υ μ α τ ι ­ νός ύπνος ω φ έ λ η σ ε . Χ τ ε ς έ π ι ν α όλη τ η νύχτα, νιώθω ακό­ μ η ν υ σ τ α γ μ έ ν ο ς . Κ ο ι τ ά ζ ω τ ο ρολόι μου, τ έ σ σ ε ρ ι ς παρά τ έ ­ τ α ρ τ ο . Δ ε ν είναι α κ ό μ η ώρα ν' αρχίσω να π ί ν ω , σ η κ ώ θ η κ α όμως. Β γ ή κ α από τ ο δ ω μ ά τ ι ο . Σ τ ο σ π ί τ ι ησυχία. Κ α τ έ β η κ α τ ι ς σ κ ά λ ε ς και π ή γ α σ τ η ν κουζίνα. Κρατούσα τ ο χερούλι του

316

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ψ υ γ ε ί ο υ κ ι έ ν ι ω θ α , όπως π ά ν τ α , σαν να π ε ρ ί μ ε ν α κ ά τ ι : κά­ τ ι καινούργιο, μια σ υ γ κ ί ν η σ η , μια α π ρ ό σ μ ε ν η π ε ρ ι π έ τ ε ι α . Ας σ υ ν έ β α ι ν ε κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο σ τ η ζωή μου να μπορούσα να ξε­ χάσω το αρχείο, τα παραμύθια, τ η ν Ιστορία. Άνοιξα τ ο ψ υ ­ γ ε ί ο και κοίταξα μ έ σ α , όπως θα κοίταζα βιτρίνα κ ο σ μ η μ α ­ τ ο π ω λ ε ί ο υ : μ π ο λ ά κ ι α , μ π ο υ κ ά λ ι α , χ ρ ώ μ α τ α , ν τ ο μ ά τ ε ς , αυ­ γ ά , κεράσια, κ ά ν τ ε μ ε να ξεχάσω τ ι ς έ γ ν ο ι ε ς μου! Μ α θαρ­ ρείς μου λ έ γ α ν ε : Ό χ ι , ε μ ε ί ς δεν μπορούμε να σε κ ά ν ο υ μ ε να ξεχάσεις τ ι ς έ γ ν ο ι ε ς σου· εσύ μόνο όταν απομονώνεσαι από τον κόσμο κ ι όταν προσποιείσαι ότι απομονώνεσαι από τον κόσμο - π ρ ά γ μ α που τ ο α π ο λ α μ β ά ν ε ι ς - ξεχνάς τ ι ς έ γ ν ο ι ε ς σου. Έ π ε ι τ α σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε ι ς μ ε ρακί τ η ν απόλαυση και τον πόνο σου, κι αφήνεσαι ολότελα. Τ ο μ π ο υ κ ά λ ι του ρακιού εί­ ναι σ τ η μ έ σ η , να πάω άραγε στον μ π α κ ά λ η να πάρω άλλο έ ν α ; Έ κ λ ε ι σ α τ ο ψ υ γ ε ί ο και σ κ έ φ τ η κ α : Ν α κ ά ν ω ά ρ α γ ε όπως ε κ ε ί ν ο ι , όπως ο παππούς κι ο π α τ έ ρ α ς μου, να τα πα­ ρ α τ ή σ ω όλα και να κ λ ε ι σ τ ώ ε δ ώ , να π η γ α ι ν ο έ ρ χ ο μ α ι κ α θ η ­ μ ε ρ ι ν ά στην Γ κ έ μ π ζ ε , να κάθομαι στο τ ρ α π έ ζ ι , ν' ασχολού­ μαι μ' αυτό που λ έ γ ε τ α ι Ιστορία, να γράφω κ ε ί μ ε ν α δίχως α ρ χ ή και τ έ λ ο ς , μ ε ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α λ έ ξ ε ι ς ; Θα τ ο κ ά ν ω , όχι β έ β α ι α γ ι α να κ α λ υ τ ε ρ έ ψ ω τον κ ό σ μ ο , μα γ ι α να π ω τ ι εί­ ναι κόσμος. Ο δροσερός αέρας δυνάμωσε. Τ α σύννεφα κ α τ έ β η κ α ν χα­ μ η λ ά . Μ ά λ λ ο ν έ ρ χ ε τ α ι κ α τ α ι γ ί δ α . Κοιτάζοντας τα κ λ ε ι σ τ ά παντζούρια σ κ έ φ τ η κ α ότι ο Ρ ε τ ζ έ π θα κοιμόταν στο δωμά­ τιο τ ο υ . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , κ α θ ι σ μ έ ν η κ ο ν τ ά στο κ ο τ έ τ σ ι , θα δ ι ά β α ζ ε , έχοντας β γ ά λ ε ι τα π έ δ ι λ α τ η ς , τα γυμνά τ η ς πόδια θα πατούσαν στο χώμα. Τριγύρισα για λίγο στον κ ή π ο άσκο­ πα. Έ π α ι ξ α σαν μ ι κ ρ ό π α ι δ ί , μ ε τ η ν αντλία, μ ε το π η γ ά δ ι , σ κ έ φ τ η κ α τα ν ε α ν ι κ ά μου χρόνια· και τα π α ι δ ι κ ά μου. Κ ι

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

317

όταν σε λ ί γ η ώρα σ κ έ φ τ η κ α κ α ι τ η γυναίκα μ ο υ , ε ί π α τ ο υ ­ λάχιστον ας τ σ ι μ π ή σ ω κ ά τ ι . Μ π ή κ α μ έ σ α . Ό μ ω ς , αντί να πάω σ τ η ν κουζίνα, α ν έ β η κ α τ ι ς σ κ ά λ ε ς κ α ι γύρισα στο δ ω ­ μάτιο μου* κοιτάζοντας έ ξ ω από τ ο παράθυρο, μ ε β λ έ μ μ α κ ε ν ό , αναρωτιόμουν αν αξίζει άραγε τον κόπο ν ' ακολουθή­ σω τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μ ο υ , να ζ ή σ ω . Γ ι α να μ η σ κ ε φ τ ώ π ε ρ ι σ σ ό ­ τ ε ρ ο , ξ ά π λ ω σ α σ τ ο κ ρ ε β ά τ ι , π ή ρ α τ ι ς Περιηγήσεις

του

Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί κ ι άρχισα να διαβάζω έ ν α κεφάλαιο στην τύχη. Δ ι η γ ι ό τ α ν μια π ε ρ ι ο δ ε ί α του σ τ η δ υ τ ι κ ή Μ ι κ ρ α σ ί α : στο Ά κ χ ι σ α ρ , στην επαρχία του Μ α ρ μ α ρ ά , και μ ε τ ά σ' έ ν α μ ι ­ κρό χωριό μ ε ι α μ α τ ι κ έ ς π η γ έ ς που κ ά ν α ν ε καλό στην ε π ι ­ δ ε ρ μ ί δ α και γ ι α τ ρ ε ύ α ν ε τ η λ έ π ρ α . Ο ι λ ε π ρ ο ί γίνονταν κα­ λά πίνοντας σαράντα μ έ ρ ε ς νερό από τ ι ς π η γ έ ς . Κ α τ ό π ι ν διάβασα πώς ε π ι σ κ ε ύ α σ ε μ ι α α π ' τ ι ς γ ο ύ ρ ν ε ς , τ η ν καθάρισε και μ π ή κ ε μέσα. Ξαναδιάβασα το κ ο μ μ ά τ ι αυτό, ζ ή λ ε ψ α τ ο κ έ φ ι τ ο υ , ότι δ ε ν υπολόγιζε ούτε ενοχές ούτε α μ α ρ τ ί ε ς , σ κ έ ­ φ τ η κ α πόσο θα 'θελα να ε ί μ α ι σ τ η θ έ σ η τ ο υ . Μ ε τ ά , σε μ ι α κολόνα τ η ς γούρνας, έ γ ρ α ψ ε και τ η ν η μ ε ρ ο μ η ν ί α τ η ς ε π ι ­ σ κ ε υ ή ς . Κ α τ ό π ι ν π έ ρ α σ ε τον π ο τ α μ ό Γ κ ε ν τ ί ζ μ ε τ ο άλογο του κ ι έ φ υ γ ε . Τ ο γ ρ ά ψ ι μ ο του ε ί χ ε σίγουρη κ ι ά ν ε τ η ισορ­ ροπία, έ δ ε ι χ ν ε άνθρωπο που δ ε ν δίσταζε να γ ρ ά ψ ε ι ο τ ι δ ή ­ π ο τ ε · έ γ ρ α φ ε μ ε τ η χαρά του τ υ μ π α ν ι σ τ ή που β α ρ ά ε ι μ ε κ έ φ ι τ ο νταούλι τ ο υ . Έ κ λ ε ι σ α τ ο β ι β λ ί ο κ ι α ν α ρ ω τ ή θ η κ α πώς ε ί χ ε κ α τ α φ έ ρ ε ι να συνδυάζει τ η ζ ω ή του μ ε τ α γραφτά τ ο υ , πώς μπορούσε να β λ έ π ε ι τον εαυτό του α π έ ξ ω , σαν ξ έ ­ νο! Αν ε γ ώ προσπαθούσα να κ ά ν ω τ ο ί δ ι ο , αν, ας π ο ύ μ ε , προσπαθούσα να δ ι η γ η θ ώ σ' έ ν α φίλο μ ο υ , μ' έ ν α γ ρ ά μ μ α , κ ά τ ι , ο τ ι δ ή π ο τ ε , δ ε ν θα μπορούσα να ε ί μ α ι ούτε τόσο απλός ούτε τόσο χ α ρ ο ύ μ ε ν ο ς : κάπου θα ε π ε ν έ β α ι ν α ο π ω σ δ ή π ο τ ε ,

318

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και τ ό τ ε τ ο μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο κ ι ένοχο μυαλό μου θα σ κ έ π α ζ ε τ η γ ύ μ ν ι α των γ ε γ ο ν ό τ ω ν . Θα μ π ε ρ δ ε υ ό τ α ν ο σκοπός μου μ ε τ η ν πράξη μου, τ ο ε π ε ι σ ό δ ι ο μ ε τ ι ς α π ό ψ ε ι ς μου, δεν θα κα­ τάφερνα να π ε τ ύ χ ω τ η ν ά μ ε σ η και π ρ α γ μ α τ ι κ ή σ χ έ σ η μ ε τα α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α που ε ί χ ε π ε τ ύ χ ε ι ο Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί , και θα υ π έ φ ε ρ α μ η μπορώντας να φτάσω σ τ η ν ουσία τ ω ν π ρ α γ μ ά ­ των. Άνοιξα τ ο β ι β λ ί ο και σ υ ν έ χ ι σ α να δ ι α β ά ζ ω : Ο ι π ό λ ε ι ς Τούργκουτλου, Ν ι φ , κ ι η πόλη Ουλούτζακλι μ ε τον δικό τ η ς ξ ε χ ω ρ ι σ τ ό κ ό σ μ ο : « Σ τ ή σ α μ ε τ η σ κ η ν ή μας κ ο ν τ ά σε μια π η γ ή , π ή ρ α μ ε από τους τ σ ο π ά ν η δ ε ς ένα θ ρ ε μ μ έ ν ο αρνάκι, το ψ ή σ α μ ε σ τ η θράκα και το φ ά γ α μ ε » . Ν ά , ο ρ ί σ τ ε : απλά, και η απόλαυση και τ ο κ έ φ ι , όσο κ ι ο έ ξ ω κόσμος. Γ ι α τ ί κι ο κόσμος είναι ένα μ έ ρ ο ς που π ρ έ π ε ι να μ π ο ρ ε ί ς να το π ε ­ ριγράφεις - κ ι όπου θα μ π ο ρ ε ί ς να ζ ε ι ς - μ ε η ρ ε μ ί α , κ ι όταν χρειάζεται με ενθουσιασμό, ή μ ε χαρούμενη μελαγχολία· δ ε ν είναι ένα μέρος όπου θα θ υ μ ώ ν ε ι κ α ν ε ί ς σ τ η ν προσπά­ θεια του να τ ο α λ λ ά ξ ε ι , να τ ο κ ρ ί ν ε ι , να τ ο κ α τ α κ τ ή σ ε ι . Μ ε τ ά σ κ έ φ τ η κ α ότι ίσως ο Ε β λ ι γ ι ά έ κ α ν ε π ο ν η ρ ι έ ς για να ξ ε γ ε λ ά σ ε ι τον α ν α γ ν ώ σ τ η του. Πιθανόν κι αυτός να ή τ α ν ένας τύπος σαν κ ι ε μ έ ν α , που όμως ή ξ ε ρ ε να γ ρ ά φ ε ι και να λ έ ε ι ωραία ψ έ μ α τ α : ίσως έ β λ ε π ε κ ι αυτός όπως ε γ ώ τα δ έ ­ ντρα, τα πουλιά, τα σ π ί τ ι α , τους τοίχους, μονάχα που μ ε τ η μ α ε σ τ ρ ί α του στο γ ρ ά ψ ι μ ο π ε τ ύ χ α ι ν ε να μ ε ξ ε γ ε λ ά σ ε ι . Μ α δεν κατάφερα να π ε ί σ ω τον εαυτό μου γ ι ' αυτό. Κ ι όταν διά­ βασα λ ί γ ο α κ ό μ η , κ α τ έ λ η ξ α στο σ υ μ π έ ρ α σ μ α πως αυτό δ ε ν είναι ι κ α ν ό τ η τ α αλλά γ ν ώ σ η . Η ευαισθησία τ ο υ , β λ έ π ο ν τ α ς τον κ ό σ μ ο , τα δ έ ν τ ρ α , τα σ π ί τ ι α , τους ανθρώπους, ή τ α ν πο­ λύ πιο βαθιά από τ η δ ι κ ή μας. Ξ α φ ν ι κ ά θα ή θ ε λ α πολύ να ξ έ ρ ω πώς α π έ κ τ η σ ε τ ό σ η ευαισθησία. Ό τ α ν π ι ω πολύ και

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ

ΣΙΩΠΗΣ

319

μ ε ρ α κ λ ω θ ώ , σ κ ε φ τ ώ και τ η γυναίκα μου, δ ε ν μπορώ να ξυ­ π ν ή σ ω και να λ υ τ ρ ω θ ώ από τ ο βραχνά που μ ε π λ α κ ώ ν ε ι στον ύπνο μου, κ ι α π ε λ π ι σ μ έ ν α φωνάζω κάποιους. Μ ε τ η ν ίδια α π ε λ π ι σ ί α , αναρωτιόμουν: Δ ε ν μπορώ να του μ ο ι ά σ ω ; Δεν μπορώ να κάνω τα κύτταρα του μυαλού μου όμοια μ ε τα δικά τ ο υ , να ταυτιστούν οι σ κ έ ψ ε ι ς μας, να μπορώ κ ι ε γ ώ να π ε ρ ι γ ρ ά ψ ω , σαν ε κ ε ί ν ο ν , τον κόσμο όπως είναι, απλά, από την αρχή μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς ; Έ κ λ ε ι σ α τ ο β ι β λ ί ο και τ ο π έ τ α ξ α σ τ η ν ά κ ρ η . Μ π ο ρ ε ί ς να τ ο κ ά ν ε ι ς αυτό, τουλάχιστον μ π ο ρ ε ί ς να π ρ ο σ π α θ ή σ ε ι ς ν' αφιερώσεις μ ε π ί σ τ η τ η ζ ω ή σου στο σκοπό αυτό, ε ί π α , για να ενθαρρύνω τον εαυτό μου. Μ π ο ρ ε ί ς να π ρ ο σ π α θ ή ­ σεις να γ ρ ά ψ ε ι ς γ ι α τον κόσμο και τ η ν Ιστορία όπως ε κ ε ί ­ νος. Θα μπορούσα να γ ρ ά ψ ω , λόγου χ ά ρ η , σε ποιους παρα­ χ ώ ρ η σ ε ο σουλτάνος τ η ν επαρχία τ η ς Μ α γ ν η σ ί α ς , πόσους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς ε ί χ ε η π ε ρ ι ο χ ή , πόσα χάσια, πόσα ζιαμέτια πόσα τιμάρια.*

και

Ό λ ε ς α υ τ έ ς οι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς υ π ή ρ χ α ν στα

αρχεία. Ό π ω ς έ γ ρ α φ ε ο Ε β λ ι γ ι ά μ ε π ο λ λ ή ά ν ε σ η γ ι α τ η ν Ιστορία, τα ή θ η και τα έ θ ι μ α , τ ι ς σ υ ν ή θ ε ι ε ς ενός τ ό π ο υ , τ ο ίδιο θα μπορούσα να κ ά ν ω κ ι ε γ ώ . Μ ά λ ι σ τ α , θα έ γ ρ α φ α , χωρίς να βάλω καμιά δ ι κ ή μου κ ρ ί σ η . Κ ι α κ ό μ η , όπως ε κ ε ί ­ νος όταν έ γ ρ α φ ε για ένα τζαμί α ν έ φ ε ρ ε αν ε ί χ ε κ ε ρ α μ ί δ ι α ή ή τ α ν σ κ ε π α σ μ έ ν ο μ ε μ ο λ ύ β ι , έ τ σ ι κι ε γ ώ θα π ρ ό σ θ ε τ α στο ε π ε ι σ ό δ ι ο μου λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς . Έ τ σ ι , κι η δ ι κ ή μου Ιστορία, όπως οι Περιηγήσεις

του Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί , θα περιοριζό­

ταν σε μια α τ ε λ ε ί ω τ η περιγραφή επεισοδίων. Α κ ρ ι β ώ ς οπως ε κ ε ί ν ο ς , θα σταματούσα κάπου κάπου και, μ ε τ η σ κ έ ψ η ότι

* Ονομασίες εκτάσεων που παραχωρούνταν σε στρατιωτικούς, ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους.

320

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στον κ ό σ μ ο υπάρχουν κ ι ά λ λ α σ η μ α ν τ ι κ ά γ ε γ ο ν ό τ α , θα έγραφα στο χαρτί τ η λ έ ξ η ιστορία γ ι α να υ π ε ν θ υ μ ί ζ ω στους α ν α γ ν ώ σ τ ε ς μου ότι αν και οι π ε ρ ι γ ρ α φ έ ς μου είναι α π α λ λ α γ μ έ ν ε ς από τ ι ς γ λ υ κ έ ς και δια­ σ κ ε δ α σ τ ι κ έ ς π α ρ ε μ β ο λ έ ς γ ι α τα π ά θ η και τ ι ς α γ ω ν ί ε ς των ανθρώπων, υπάρχουν κ ι α υ τ έ ς . Τ ο έ ρ γ ο μου θα ξεπερνούσε τ ι ς έ ξ ι χ ι λ ι ά δ ε ς σ ε λ ί δ ε ς του Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί . Ό π ω ς και του Ε β λ ι γ ι ά , τα κ ε ί μ ε ν α μου θα είχαν ζωντάνια, τα δ έ ν τ ρ α , τα πουλιά, οι π έ τ ρ ε ς θα ή τ α ν πάνω στο χαρτί ακριβώς όπως και σ τ η φ ύ σ η . Έ τ σ ι , τα σκουλήκια που νομίζω ότι γυρίζουν α ν ά μ ε σ α στις π τ υ χ έ ς του μυαλού μου, τα παράξενα ε κ ε ί ν α σκουλήκια τ η ς Ιστορίας, θα φ ε ύ γ α ν ε , θα γ λ ί τ ω ν α απ' αυτά. Κ α ι τ η μ έ ρ α του λυτρωμού μου θα π ή γ α ι ν α σ τ η θάλασσα γ ι α κ ο λ ύ μ π ι . Τ ο κ έ φ ι που θα 'κανα σ τ η θάλασσα θα ή τ α ν ίδιο μ ε τ ο κ έ φ ι του Ε β λ ι γ ι ά σ τ η γούρνα, έ λ ε γ α , μα ξαφνικά τ ι ν ά χ τ η κ α . Έ ν α α υ τ ο κ ί ν η τ ο κορνάριζε μ ε θράσος. Ο « σ ύ γ ­ χρονος» α η δ ι α σ τ ι κ ό ς , τραχύς θόρυβος, που κ ό β ε ι τα όνειρα και σ β ή ν ε ι τις αναμνήσεις, χάλασε τ η δ ι ά θ ε σ η μου σ τ η σ τ ι γ ­ μή. Σ η κ ώ θ η κ α γ ρ ή γ ο ρ α από τ ο κ ρ ε β ά τ ι , κ α τ έ β η κ α τ ι ς σκά­ λ ε ς και β γ ή κ α στον κ ή π ο . Ο αέρας δ υ ν ά μ ω ν ε , τα σύννεφα πλησίαζαν. Θα β ρ έ ξ ε ι . Ά ν α ψ α τ ο τ σ ι γ ά ρ ο μου, πέρασα τον κ ή π ο , β γ ή κ α στο δρόμο και π ε ρ π ά τ η σ α . Δ ε ί ξ τ ε μου λοιπόν τ ι έ χ ε τ ε να μου δ ε ί ξ ε τ ε , τ ο ί χ ο ι , παράθυρα, αμάξια, αυτοκί­ ν η τ α , β ε ρ ά ν τ ε ς , ζωή στις β ε ρ ά ν τ ε ς , π λ α σ τ ι κ έ ς μ π ά λ ε ς , τ σ ό ­ καρα, κουλούρες, σαγιονάρες, μ π ο υ κ ά λ ι α , κ ρ έ μ ε ς , κουτιά, π ο υ κ ά μ ι σ α , π ε τ σ έ τ ε ς , τ σ ά ν τ ε ς , πόδια, φ ο ύ σ τ ε ς , γ υ ν α ί κ ε ς , ά ν τ ρ ε ς , π α ι δ ι ά , έ ν τ ο μ α , δ ε ί ξ τ ε μου τα α κ ί ν η τ α , ανέκφρα­ στα πρόσωπα σας, τους η λ ι ο κ α μ έ ν ο υ ς ώμους σας, τα ώριμα

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

321

σ τ ή θ η σας, τα αδύναμα μ π ρ ά τ σ α σας, τα αδέξια βλέμματα σας, δ ε ί ξ τ ε μου, δ ε ί ξ τ ε μου όλα τα χρώματα, τ ι ς ε π ι φ ά ν ε ι ε ς , γ ι α τ ί θ έ λ ω κι ε γ ώ να ξ ε χ α σ τ ώ , τ ρ ί β ο ν τ α ς τ η μ ύ τ η μου πά­ νω τ ο υ ς , θ έ λ ω να π ε τ ά ξ ω στα φώτα από ν έ ο ν , στις π λ ε ξ ι ­ γ κ λ ά ς δ ι α φ η μ ί σ ε ι ς , στα π ο λ ι τ ι κ ά σ υ ν θ ή μ α τ α , στις τ η λ ε ο ­ ράσεις, στις αφίσες μ ε τ ι ς γ υ μ ν έ ς γ υ ν α ί κ ε ς στους τοίχους, στις γ ω ν ι έ ς στα μ π α κ ά λ ι κ α , στις φωτογραφίες των ε φ η μ ε ­ ρ ί δ ω ν ά ν τ ε , δ ε ί ξ τ ε μου, δ ε ί ξ τ ε μ ο υ . . . Φ τ ά ν ε ι ! Π ε ρ π ά τ η σ α μ έ χ ρ ι τ ο μόλο! Ά δ ι κ α ενθουσιάζο­ μαι, ξ ε γ ε λ ά ω τον εαυτό μου! Ξ έ ρ ω καλά ότι κρυφά, όλα τα α γ α π ώ , ότι ν ο σ τ α λ γ ώ α κ ό μ η κι αυτά που θ ε ω ρ ώ χυδαία και χωρίς π ν ε ύ μ α , και ξ έ ρ ω ότι ε ί μ α ι έ ν α κ ο μ μ ά τ ι αυτού που θ έ λ ω να π ι σ τ ε ύ ω ότι σιχαίνομαι. Κ ά π ο τ ε προσπαθώ να π ε ί ­ σω τον εαυτό μου πως θα ' θ ε λ α να ζούσα διακόσια χρόνια πριν ή διακόσια χρόνια μ ε τ ά , μα αυτό είναι ψ έ μ α : ξέρω ότι μ' ενθουσιάζει α κ ό μ η και τ ο α η δ ι α σ τ ι κ ό , ε π ι φ α ν ε ι α κ ό μ ε ­ θύσι μου. Μ ο υ αρέσουν οι δ ι α φ η μ ί σ ε ι ς γκαζόζας, απορρυ­ π α ν τ ι κ ώ ν , π λ υ ν τ η ρ ί ω ν και μ α ρ γ α ρ ί ν η ς . Ο αιώνας που ζω μου φόρεσε στα μ ά τ ι α γυαλιά που όλα τα δ ι α σ τ ρ ε β λ ώ ν ο υ ν , κ α τ α λ α β α ί ν ω ότι δ ε ν μ π ο ρ ώ να δω τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , όμως, δ ι ά β ο λ ε , κ ι αυτά που β λ έ π ω ! Έ ν α ιστιοφόρο π λ η σ ι ά ζ ε ι αργά σ τ η ν π ρ ο κ υ μ α ί α γ ι α να γ λ ι τ ώ σ ε ι α π ' το νοτιά, κ ο υ ν ι έ τ α ι αργά αργά π ά ν ω στα κ ύ ­ ματα που δ ε ν είναι α κ ό μ η πολύ μ ε γ ά λ α . Κ ο υ ν ι έ τ α ι σαν να μ η ν ξ έ ρ ε ι ότι υ π ά ρ χ ε ι έ ν α υ π ο σ υ ν ε ί δ η τ ο που τ ο κ ο υ ν ά ε ι : Ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ιστιοφόρο! Π ε ρ π α τ ά ω προς τ ο κ α φ ε ν ε ί ο . Κ ό ­ σμος πολύς. Ο δυνατός αέρας α ν ε μ ί ζ ε ι τα τ ρ α π ε ζ ο μ ά ν τ ι λ α , μα οι γ ο ν ε ί ς και τα παιδιά τους πίνουν ήσυχα τα τ σ ά γ ι α και τ ι ς γκαζόζες τ ο υ ς , γ ι α τ ί τα τ ρ α π ε ζ ο μ ά ν τ ι λ α ε ί ν α ι δ ε μ έ ν α μ ε λ ά σ τ ι χ ο . Σ τ ο κ ό τ ε ρ ο μ ε δυσκολία κατεβάζουν τα πανιά

322

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που κάνουν τ ο κ έ φ ι του αέρα. Τ α λ ε υ κ ά πανιά π έ φ τ ο ν τ α ς κ ά τ ω τρεμουλιάζουν, θυμίζοντας π α γ ι δ ε υ μ έ ν ο π ε ρ ι σ τ έ ρ ι που χ τ υ π ά ε ι α π ε λ π ι σ μ έ ν α τα φτερά τ ο υ , μα ά δ ι κ α : τ ε λ ι κ ά , κα­ τεβάζουν τα πανιά. Γ ι α τ ί δ ε ν παρατάω τ ο π α ι χ ν ί δ ι « τ ι εί­ ναι Ιστορία;» Γ ι α τ ί δεν πάω να διαβάσω τ ι ς σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς μου; Ν α π ι ω άραγε ένα τ σ ά ι ; Δ ε ν υπάρχει ά δ ε ι ο τ ρ α π έ ζ ι . Κ ο ι ­ τάζω από τ ο παράθυρο μ έ σ α στο κ α φ ε ν ε ί ο . Κ ά π ο ι ο ι παί­ ζουν χαρτιά, υπάρχουν τ ρ α π έ ζ ι α αδειανά. Ο Ρ ε τ ζ έ π σ' αυ­ τ ό τ ο κ α φ ε ν ε ί ο σ υ χ ν ά ζ ε ι ! Κοιτάζουν τα φύλλα που κρατά­ ν ε , κατόπιν τα αφήνουν, σαν να κ ο υ ρ ά σ τ η κ α ν , σ τ α μ α τ ά ν ε . Έ ν α ς μαζεύει τα χαρτιά, τα α ν α κ α τ ε ύ ε ι , τον κοιτάζω αδιά­ φορα, ξαφνικά, κ ά τ ι θ υ μ ά μ α ι κι α ν α σ τ α τ ώ ν ο μ α ι . Ν α ι , ναι, όλα μπορούν να λυθούν μ ε μια τράπουλα! Γ υ ρ ί ζ ω σ π ί τ ι και σ κ έ φ τ ο μ α ι : Ό λ α τα ε γ κ λ ή μ α τ α , τ ι ς κ λ ε ψ ι έ ς , τους π ο λ έ μ ο υ ς , τους πα­ σ ά δ ε ς , τους χωρικούς και τους α π α τ ε ώ ν ε ς , όλα τα γ ε γ ο ν ό ­ τα που μένουν κ ρ υ μ μ έ ν α στα αρχεία, θα τα γ ρ ά ψ ω σε χαρ­ τ ί σε μ έ γ ε θ ο ς τραπουλόχαρτου. Κ α τ ό π ι ν , τ η στοίβα ε κ ε ί ν η , που θ' α π ο τ ε λ ε ί τ α ι από ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς , όχι, από ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α χαρτιά, θα τ η ν α ν α κ α τ έ ψ ω σαν μια τράπουλα χαρτιά, β έ ­ βαια πολύ δύσκολα, μ ε ε ι δ ι κ έ ς μ η χ α ν έ ς , παρουσία σ υ μ β ο ­ λαιογράφων, έ τ σ ι όπως κάνουν στις κληρώσεις των λαχείων, κ ι έ π ε ι τ α θα δώσω τα χ α ρ τ ι ά στους α ν α γ ν ώ σ τ ε ς μ ο υ , θα τους π ω ότι δ ε ν έχουν σ χ έ σ η τ ο 'να μ ε τ' ά λ λ ο , δ ε ν έχουν προηγούμενο κι ε π ό μ ε ν ο , πρώτο και τ ε λ ε υ τ α ί ο , αιτία κι απο­ τ έ λ ε σ μ α : Ο ρ ί σ τ ε , νεαρέ α ν α γ ν ώ σ τ η , νά η Ιστορία και η ζ ω ή , δ ι ά β α σ ε τ η ν όπως θ έ λ ε ι ς . Ό λ α υπάρχουν απλώς, τα π ά ν τ α είναι μ έ σ α σ' αυτά, μα δ ε ν υπάρχει μια ιστορία να τα ε ν ώ ­ ν ε ι . Αν θ έ λ ε ι ς , φτιάξε μία εσύ όπως σου τ α ι ρ ι ά ζ ε ι . Κ α ι τ ό ­ τ ε ο νεαρός α ν α γ ν ώ σ τ η ς θα ρ ω τ ή σ ε ι λ υ π η μ έ ν ο ς : Δ ε ν υπάρ-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

323

χει ιστορία, δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι κ α μ ι ά ιστορία; Τ ό τ ε , β έ β α ι α , θα του δώσω δ ί κ ι ο , θα του π ω , σε καταλαβαίνω, είσαι νέος, για να ζ ή σ ε ι ς ή ρ ε μ α και γ ι α να π ι σ τ έ ψ ε ι ς ότι μ π ο ρ ε ί ς να ο δ η ­ γ ή σ ε ι ς τον κόσμο όπου θ έ λ ε ι ς , σου είναι α π α ρ α ί τ η τ ο ς ένας μύθος, δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά , σ τ η ν η λ ι κ ί α σου, μ π ο ρ ε ί να χάσεις τ ο λογικό σου, έ χ ε ι ς δ ί κ ι ο , θα του π ω , και θα π α ρ ε μ β ά λ ω , όπως τα τ ζ ό κ ε ϊ στα χαρτιά τ η ς τράπουλας, μ ε ρ ι κ ά χαρτιά μ ε τ η λέξη ιστορία και τ ι ν ό η μ α έχουν όλα αυτά, θα ρ ω τ ή σ ε ι ο ν έ ο ς ανα­ γ ν ώ σ τ η ς . Π ο ι ο είναι τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α ; Τ ι π ρ έ π ε ι να κ ά ν ω ; Σ ε τ ι να π ι σ τ έ ψ ω ; Π ο ι α είναι η α λ ή θ ε ι α και ποιο το ψ έ μ α ; Ποιος θα π ρ έ π ε ι να είναι ο αγώνας για τ η ζ ω ή ; Τ ι είναι ζ ω ή ; Α π ό πού π ρ έ π ε ι ν' α ρ χ ί σ ο υ μ ε ; Π ο ι α ε ί ν α ι η ουσία κ ά θ ε π ρ ά γ μ α τ ο ς ; Π ο ι ο θα 'ναι τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α ; Τ ι να κ ά ν ω ; Τ ι να κ ά ν ω ; Τ ι να κ ά ν ω ; Σ τ ο διάβολο! Ό λ ε ς α υ τ έ ς οι σ κ έ ψ ε ι ς μ ε στενοχωρούν. Γ υ ρ ί ζ ω στο σ π ί τ ι . Περνούσα μπροστά από τ η ν π λ α ζ , όταν ξαφνικά ο ή λ ι ο ς κ ρ ύ φ τ η κ ε π ί σ ω από τα σύννεφα κ ι έ ν α σωρό κόσμος έ μ ε ι ­ νε ξαφνικά άσκοπα ξ α π λ ω μ έ ν ο ς σ τ η ν ά μ μ ο . Π ρ ο σ π ά θ η σ α να τους φ α ν τ α σ τ ώ ξ α π λ ω μ έ ν ο υ ς σ' έ ν α π α γ ό β ο υ ν ο κ ι όχι στην ά μ μ ο , όχι γ ι α να λιάζονται, μα ε π ε ι δ ή θέλουν, σαν κ ό ­ τ ε ς που ζεσταίνουν τ α αυγά τ ο υ ς , να ζεστάνουν τ ο π α γ ό ­ βουνο. Μ α ξέρω πού ο φ ε ί λ ε τ α ι α υ τ ή η π ρ ο σ π ά θ ε ι α : θ έ λ ω να σπάσω τ η ν αλυσίδα τ η ς α ι τ ι ό τ η τ α ς , ν ' α π α λ λ α γ ώ από τ ο ηθικό κ ί ν η τ ρ ο τ η ς α ν α γ κ α ι ό τ η τ α ς . Αν είναι ξ α π λ ω μ έ ν ο ι πά­ νω σε παγόβουνα κ ι όχι σ τ η ν ά μ μ ο , δ ε ν φταίω ε γ ώ , ε γ ώ εί­ μαι ελεύθερος, μπορώ να κάνω ο τ ι δ ή π ο τ ε κι όλα μπορούν να γίνουν. Π ρ ο χ ώ ρ η σ α . Β γ ή κ ε π ά λ ι ο ή λ ι ο ς . Π ή γ α στον μ π α κ ά λ η και ζ ή τ η σ α

324

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τρία μπουκάλια μπίρα. Κ α θ ώ ς ο μικρός έ β α ζ ε τα μπουκά­ λια σ τ η σακούλα, είδα έναν ά σ χ η μ ο η λ ι κ ι ω μ έ ν ο άνθρωπο, κοντό, μ ε π λ α τ ύ στόμα, δεν ξέρω γ ι α τ ί , προσπάθησα να τον παρομοιάσω μ ε τον Έ ν τ ο υ α ρ ν τ Τ ζ . Ρ ό μ π ι ν σ ο ν . Π ε ρ ί ε ρ γ ο , του έ μ ο ι α ζ ε κιόλας. Κ α ι μ ά λ ι σ τ α πολύ. Ε ί χ ε , σαν ε κ ε ί ν ο ν , σουβλερή μ ύ τ η , μικρά δόντια και στο μάγουλο μια ελιά. Μ α ή τ α ν φαλακρός κ ι ε ί χ ε μ ο υ σ τ ά κ ι . Ν ά λοιπόν ποιο είναι τ ο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές ε π ι σ τ ή μ ε ς στις υ π α ν ά π τ υ κ τ ε ς χ ώ ρ ε ς : Ποια μ π ο ρ ε ί να 'ναι η διαφορά ανά­ μ ε σ α σ' έ ν α σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο , κ α κ ο φ τ ι α γ μ έ ν ο ομοίωμα και το π ρ α γ μ α τ ι κ ό έ ρ γ ο ; Ε ρ χ ό μ α σ τ ε μ ά τ ι α μ ε μ ά τ ι α μ ε τον π λ α ­ στό Έ ν τ ο υ α ρ ν τ Τ ζ . Ρ ό μ π ι ν σ ο ν . Κ α ι ξαφνικά αυτός α φ ή ν ε ι , λ έ ε ι , τ ο παράπονο του να ξ ε σ π ά σ ε ι : Κ ύ ρ ι ε , ξ έ ρ ε τ ε πόσο δύ­ σκολο μου είναι να περνάω όλη μου τ η ζ ω ή σαν α σ ή μ α ν τ η α π ο μ ί μ η σ η κάποιου άλλου α ν θ ρ ώ π ο υ ; Η γυναίκα μου, τα παιδιά μου, μ ε βλέπουν σαν τον π ρ α γ μ α τ ι κ ό Ρ ό μ π ι ν σ ο ν , μ ε κοιτάζουν κ α ι , κ α τ ό π ι ν , όταν βρουν π λ ε υ ρ έ ς μου που δ ε ν του μοιάζουν, μ ε αποδοκιμάζουν. Σ α ς παρακαλώ, π ε ί τ ε μου, είναι α μ ά ρ τ η μ α να μ η ν του μοιάζω ο λ ό τ ε λ α ; Δ ε ν μ π ο ρ ε ί ο άνθρωπος να 'ναι μονάχα ο εαυτός τ ο υ ; Αν ο άνθρωπος αυ­ τός δ ε ν ή τ α ν δ ι ά σ η μ ο ς ηθοποιός, τ ι θα γ ι ν ό τ α ν , τ ι ε λ α τ τ ώ ­ ματα θα μου β ρ ί σ κ α ν ε ; Τ ό τ ε , σ κ έ φ τ η κ α , θα β ρ ί σ κ α ν ε έναν άλλο να του μοιάζεις και θ' άρχιζαν π ά λ ι τ α ίδια. Σ ω σ τ ά , κ ύ ρ ι ε , έ χ ε τ ε δ ί κ ι ο , δ ε ν μου λ έ τ ε , ε ί σ τ ε μ ή π ω ς κοινωνιολό­ γος ή κ α θ η γ η τ ή ς ; Ό χ ι , ε ί μ α ι α ν α π λ η ρ ω τ ή ς κ α θ η γ η τ ή ς ! Ο γ ε ρ ο - Ρ ό μ π ι ν σ ο ν π ή ρ ε τ ο τ υ ρ ί του κ ι έ φ υ γ ε χωρίς να β ι ά ζ ε ­ τ α ι καθόλου. Π α ί ρ ν ω κ ι ε γ ώ τα μ π ο υ κ ά λ ι α μου και γυρίζω στο σ π ί τ ι . Α ρ κ ε τ ά ! σ κ έ φ τ ο μ α ι . Ο αέρας έ χ ε ι δυναμώσει πο­ λύ και κουνάει τ α μ α γ ι ό που σ τ ε γ ν ώ ν ο υ ν στα μ π α λ κ ό ν ι α , έ ν α παντζούρι χ τ υ π ά ε ι άσκοπα μ ε τον αέρα.

325

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Π ή γ α στο σπίτι, έ β α λ α τα μπουκάλια στο ψ υ γ ε ί ο , κ ι ε ν ώ έ κ λ ε ι ν α τ η ν πόρτα τ ο υ , μ' έ σ π ρ ω ξ ε ο σατανάς, δεν κ ρ α τ ή ­ θ η κ α , ή π ι α ν η σ τ ι κ ό ς , σαν φ ά ρ μ α κ ο , έ ν α π ο τ ή ρ ι ρακί, και π ή γ α σ τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Μ ε π ε ρ ί μ ε ν ε να π ά μ ε π ε ρ ί π α τ ο . Τ α μ α λ λ ι ά τ η ς κ ι οι σ ε λ ί δ ε ς του βιβλίου τ η ς α ν έ μ ι ζ α ν στον α έ ­ ρα. Τ η ς ε ί π α πως σ τ η γ ε ι τ ο ν ι ά δ ε ν υ π ή ρ χ ε τ ί π ο τ α ε ν δ ι α ­ φέρον γ ι α να δ ο ύ μ ε . Α π ο φ α σ ί σ α μ ε να π ά μ ε βόλτα μ ε το αυ­ τ ο κ ί ν η τ ο . Α ν έ β η κ α π ά ν ω να πάρω τα κ λ ε ι δ ι ά , πήρα και τ ο τετράδιο μου μ ε τ ι ς σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς , από τ η ν κουζίνα πήρα ένα μ π ο υ κ ά λ ι νερό, τ ο ρακί και τ ι ς μ π ί ρ ε ς μου και δ ε ν ξέχασα ο ύ τ ε τ ο α ν ο ι χ τ ή ρι. Ό τ α ν μ ε ε ί δ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μ ε τα μ π ο υ ­ κάλια στο χ έ ρ ι , μ ε κ ο ί τ α ξ ε σαν να ' θ ε λ ε να μ ε κ α τ σ α δ ι ά σ ε ι , μ ε τ ά έ τ ρ ε ξ ε μ έ σ α , π ή ρ ε τ ο ραδιόφωνο τ η ς κ ι ή ρ θ ε . Τ ο αυ­ τ ο κ ί ν η τ ο π ή ρ ε δύσκολα μπρος. Π ε ρ ά σ α μ ε σιγά σιγά ανά­ μ ε σ α από τ ο πλήθος που έ β γ α ι ν ε από τ η ν π λ α ζ . Φ ε ύ γ ο ν τ α ς από τ η γ ε ι τ ο ν ι ά , ε ί χ α μ ε δ ε ι μακριά να π έ φ τ ε ι ένας κ ε ρ α υ ­ νός. Ο κρότος α κ ο ύ σ τ η κ ε πολύ αργότερα. « Π ο ύ να π ά μ ε ; » τ η ρώτησα. « Σ τ ο π ε ρ ί φ η μ ο κ α ρ α β ά ν σαράι τ ω ν

πανουκλιάρηδών

σου!» ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Σ τ ο Κ ρ ά τ ο ς τ η ς π α ν ο ύ κ λ α ς » . « Δ ε ν ε ί μ α ι σίγουρος αν υπάρχει τ έ τ ο ι ο μ έ ρ ο ς » , ε ί π α . « Ε , νά, λ ο ι π ό ν » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , «ευκαιρία να πας να το δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι ς και ν' α π ο φ α σ ί σ ε ι ς » . Ν α το δ ι α π ι σ τ ώ σ ω και ν' αποφασίσω, σ κ έ φ τ η κ α , κι ε κ ε ί ­ νη πρόσθεσε: « Ή φοβάσαι μ ή π ω ς τ ε λ ι κ ά α π ο φ α σ ί σ ε ι ς ; » « Ν ύ χ τ ε ς Π α ν ο ύ κ λ α ς και Μ έ ρ ε ς Π α ρ α δ ε ί σ ο υ » , μουρμού­ ρισα. «Διαβάζεις μυθιστορήματα;» ρώτησε έ κ π λ η κ τ η η Νιλ­ γκιούν.

326

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αΝα σου π ω , αυτή η υ π ό θ ε σ η τ η ς πανούκλας όλο και πιο πολύ μ' απασχολεί. Τ ο θ υ μ ή θ η κ α χ τ ε ς τ η νύχτα, κάπου τ ο είχα δ ι α β ά σ ε ι , ότι η ν ί κ η του Κ ο ρ τ έ ς , μ' έναν τόσο μ ι κ ρ ό σ τ ρ α τ ό , εναντίον τ ω ν Α ζ τ έ κ ω ν και η κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Π ό λ η ς του Μ ε ξ ι κ ο ύ οφείλονταν σ τ η ν ε π ι δ η μ ί α πανούκλας. Ό τ α ν άρχισε να ε ξ α π λ ώ ν ε τ α ι η αρρώστια, οι Α ζ τ έ κ ο ι θεώρησαν ότι ο Θεός ή τ α ν μ ε τ ο μέρος του Κ ο ρ τ έ ς » . «Πολύ ωραία», ε ί π ε η Νιλγκιούν. «Θα βρεις, λοιπόν, κι εσύ στοιχεία για τ η δ ι κ ή μας τ η ν πανούκλα, θα τ η συνδέσεις μ ε κ ά τ ι άλλο και θ' ακολουθήσεις τ ο δρόμο που θα σου ανοίξει». « Μ α αν δ ε ν υ π ή ρ χ ε π α ν ο ύ κ λ α ; » « Τ ό τ ε σταματάς». « Κ α ι τ ι θα κ ά ν ω τ ό τ ε ; » « Ε κ ε ί ν ο που κ ά ν ε ι ς π ά ν τ α . Θ' ασχολείσαι μ ε τ η ν Ι σ τ ο ­ ρία». « Φ ο β ά μ α ι μ ή π ω ς δ ε ν θα μπορώ ν' ασχολούμαι π ι α » . « Γ ι α τ ί δ ε ν θ έ λ ε ι ς να π ι σ τ έ ψ ε ι ς ότι μ π ο ρ ε ί ς να γ ί ν ε ι ς κα­ λός ι σ τ ο ρ ι κ ό ς ; » « Γ ι α τ ί π ι σ τ ε ύ ω πως στην Τ ο υ ρ κ ί α κ α ν ε ί ς δεν μ π ο ρ ε ί να γίνει κάτι καλό». «Βλακείες». « Ν α ι , μ ά θ ε τ ο πια, έ τ σ ι είναι α υ τ ή η χώρα. Δ ώ σ ε μου λί­ γο ρακί». « Ό χ ι . Γ ι ά κ ο ί τ α , τ ι όμορφα που είναι ε δ ώ ! Α γ ε λ ά δ ε ς . Οι α γ ε λ ά δ ε ς τ η ς γριάς Τ ζ ε ν έ τ ! » « Α γ ε λ ά δ ε ς ! » φώναξα ξαφνικά. « Γ ε λ α δ ο τ ό μ α ρ α ! Τ ι π ο τ έ νιοι ά ν θ ρ ω π ο ι ! Κ α κ ό χρόνο να ' χ ε τ ε ! » Κ α τ ό π ι ν έ β α λ α τα γ έ λ ι α , αν και λ ί γ ο β ε β ι α σ μ έ ν α . « Ψ ά χ ν ε ι ς να β ρ ε ι ς κάποια αιτία γ ι α να ξ ε φ ύ γ ε ι ς , να τα π α ρ α τ ή σ ε ι ς όλα, έ τ σ ι ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

327

« Ψ ά χ ν ω . Έ λ α , δώσε μου λ ί γ ο ρ α κ ί ! » « Γ ι α τ ί στα κ α λ ά κ α θ ο ύ μ ε ν α θ έ λ ε ι ς να τ α π α ρ α τ ή σ ε ι ς ό λ α ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν είναι κ ρ ί μ α ; « Γ ι α τ ί να 'ναι κ ρ ί μ α ; Τ ό σ ο ι και τόσοι θέλουν να τα πα­ ρατήσουν όλα, σε τ ι δ ι α φ έ ρ ω από α υ τ ο ύ ς ; » « Μ α ε σ ε ί ς ε ί σ τ ε πολύ μ ο ρ φ ω μ έ ν ο ς , κ ύ ρ ι ε ! » ε ί π ε η Ν ι λ ­ γκιούν ε ι ρ ω ν ι κ ά . « Σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , θα ή θ ε λ ε ς να τ ο έ λ ε γ ε ς σοβαρά αυτό, μα δ ε ν τ ο λ μ ά ς , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » « Ν α ι » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν αποφασιστικά. « Ν α ι . Γ ι α τ ί να θ έ λ ε ι στα καλά κ α θ ο ύ μ ε ν α ο ά ν θ ρ ω π ο ς να τ α π α ρ α τ ή σ ε ι όλα;» « Δ ε ν είναι στα καλά κ α θ ο ύ μ ε ν α » , ε ί π α . «Αν τα π α ρ α τ ή ­ σω, θα γ ί ν ω ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ς . Θα 'μαι ο εαυτός μ ο υ » . « Κ α ι τ ώ ρ α ε ί σ α ι ο ε α υ τ ό ς σ ο υ » , ε ί π ε χ ω ρ ί ς να τ ο π ι ­ στεύει. «Θα γίνω αυθεντικός, καταλαβαίνεις; Τώρα δεν είμαι. Κ ά θ ε άνθρωπος που έ χ ε ι αυτογνωσία, ο άνθρωπος που κά­ θ ε σ τ ι γ μ ή κ ά ν ε ι α υ τ ο κ ρ ι τ ι κ ή , σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α σίγουρα τ ρ ε ­ λ α ί ν ε τ α ι . Σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , γ ι α να μ η ν τ ρ ε λ α θ ε ί ς , π ρ έ π ε ι τα παρατάς, να ξ ε φ ε ύ γ ε ι ς , να χ α λ α ρ ώ ν ε ι ς . Θα μου δώσεις ε π ι ­ τέλους ρακί;» «Έλα, πάρε». « Έ τ σ ι , μ ά λ ι σ τ α ! Άνοιξε και το ραδιόφωνο!» « Σ ο υ α ρ έ σ ε ι να κ ά ν ε ι ς τον μ ε γ ά λ ο α δ ε λ φ ό » . « Δ ε ν μου α ρ έ σ ε ι , ε ί μ α ι . Ε ί μ α ι Τ ο ύ ρ κ ο ς ! » «Πού πάμε;» « Κ ά π ο υ α π ' όπου τα π ά ν τ α μ π ο ρ ο ύ μ ε να τα β λ έ π ο υ μ ε καλά, κάπου ψ η λ ά » , ε ί π α ξαφνικά μ ε ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό . «Ποια;»

328

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Αν μπορούσα να τα ' β λ ε π α όλα μαζί, ί σ ω ς . . . » « Τ ι ίσως;» ρώτησε η Νιλγκιούν. Μ α ε γ ώ σώπασα. Σ ω π ά σ α μ ε κ ι οι δ υ ο - α ν ε β α ί ν ο ν τ α ς τον ανήφορο περά­ σ α μ ε μπροστά από το σ π ί τ ι του Ι σ μ α ή λ . Έ σ τ ρ ι ψ α στο δρό­ μο γ ι α τ η ν Ν τ ά ρ ι τ ζ α , πέρασα μπροστά από τ ο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο και πήρα τ ο χωματόδρομο που έ β γ α ζ ε στο π ί σ ω μέρος του εργοστασίου τ σ ι μ έ ν τ ο υ . Α ν ε β ή κ α μ ε σιγά σιγά τον ανηφο­ ρικό δρόμο που ε ί χ ε χ α λ ά σ ε ι η β ρ ο χ ή . Ό τ α ν φ τ ά σ α μ ε στην κ ο ρ υ φ ή , άρχισε να ψ ι λ ο β ρ έ χ ε ι . Μ ε τ η μούρη του Α ν α ν τ ό λ σ τ ρ α μ μ έ ν η σ τ η θ έ α , μ ε ί ν α μ ε ε κ ε ί , κ ο ι τ ά ζ ο ν τ α ς , σαν τους νεαρούς του Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , που έρχονται ε δ ώ μ ε τ ο αυτοκί­ νητο τους γ ι α να φιληθούνε και να ξεχάσουν ότι ζούνε σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α . Η δ α ν τ ε λ ω τ ή παραλία από τ α Τ ο ύ ζ λ α μ έ χ ρ ι τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , τα ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α , τα χωριά τ ω ν π α ρ α θ ε ρ ι σ τ ώ ν , τα κ ά μ π ι ν γ κ τ ω ν τ ρ α π ε ζ ι κ ώ ν , τα λ ι ό δ ε ν τ ρ α , οι κ ε ρ α σ ι έ ς , η α γ ρ ο τ ι κ ή σ χ ο λ ή , τ ο λ ι β ά δ ι όπου π έ θ α ν ε ο Π ο ρ θ η τ ή ς , μια μαούνα σ τ η θάλασσα, τα δ έ ν τ ρ α , τα σ π ί τ ι α , οι σ κ ι έ ς , όλα βυθίζονταν σ τ η β ρ ο χ ή , που από τ ο α κ ρ ω τ ή ρ ι των Τ ο ύ ζ λ α ερχόταν σιγά σιγά προς τ ο μέρος μας. Β λ έ π α μ ε τ η ν ά σ π ρ η γ ρ α μ μ ή τ η ς κ α τ α ι γ ί δ α ς π ά ν ω σ τ η θ ά λ α σ σ α , που ολοένα π λ η σ ί α ζ ε . Γ έ μ ι σ α τ ο π ο τ ή ρ ι μου κ ι ή π ι α τ ο ρακί που ε ί χ ε α π ο μ ε ί ν ε ι στον π ά τ ο του μπουκαλιού. « Θ α κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι ς τ ο σ τ ο μ ά χ ι σου!» ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Κ α τ ά τ η γ ν ώ μ η σου, γ ι α τ ί μ ε π α ρ ά τ η σ ε η γ υ ν α ί κ α μου;» είπα. Έ γ ι ν ε μια σ ύ ν τ ο μ η σ ι ω π ή · κατόπιν η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μου εί­ πε με σιγανή φωνή, διστακτικά: « Ε γ ώ είχα τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως κ ι οι δυο σας θ έ λ α τ ε να χωρίσετε».

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

329

«Όχι,, α υ τ ή μ' ά φ η σ ε . Γ ι α τ ί δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να φτάσω ε κ ε ί που ή θ ε λ ε . . . Κ α τ ά λ α β ε , φ α ί ν ε τ α ι , ότι θα κ α τ α ν τ ο ύ σ α χ υ ­ δαίος». « Μ α όχι». «Ναι, έτσι είναι», είπα. «Κοίτα τ η βροχή!» «Δεν καταλαβαίνω». « Τ ι πράγμα, τ η βροχή;» « Ό χ ι » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν σοβαρά. « Ε σ ύ ξ έ ρ ε ι ς ποιος είναι ο Έ ν τ ο υ α ρ ν τ Τ ζ . Ρ ό μ π ι ν σ ο ν ; » «Ποιος είναι;» « Έ ν α ς ηθοποιός. Σ ή μ ε ρ α είδα το σωσία του σ τ η ν Τ ο υ ρ ­ κία. Β α ρ έ θ η κ α τ η δ ι π λ ή ζ ω ή . Κ α τ ά λ α β ε ς ; » «Όχι». «Αν π ι ε ι ς , θα κ α τ α λ ά β ε ι ς . Μ α γ ι α τ ί δ ε ν π ί ν ε ι ς ; Σ κ έ φ τ ε ­ σαι, φαίνεται, ότι τ ο π ο τ ό είναι σύμβολο τ η ς η τ τ ο π ά θ ε ι α ς » . « Ό χ ι , δεν σκέφτομαι έ τ σ ι » . « Έ τ σ ι σ κ έ φ τ ε σ α ι , το ξ έ ρ ω , τ ι να γ ί ν ε ι , π α ρ α δ ί ν ο μ α ι . . . » « Μ α εσύ ούτε έναν π ό λ ε μ ο δεν έ κ α ν ε ς » , μου ε ί π ε τ ό τ ε η Νιλγκιούν. « Π α ρ α δ ί ν ο μ α ι ε π ε ι δ ή δ ε ν α ν τ έ χ ω να ζω μ ε δύο ψ υ χ έ ς . Σου σ υ μ β α ί ν ε ι αυτό κ α μ ι ά φορά: είναι φορές που νομίζω ότι ε ί μ α ι δύο άνθρωποι μ α ζ ί » . « Ό χ ι , δ ε ν μου έ χ ε ι σ υ μ β ε ί π ο τ έ » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Ε μ έ ν α όμως μου σ υ μ β α ί ν ε ι » , ε ί π α . « Μ α τ ο αποφάσισα πια. Θα έ χ ω μία μονάχα π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α , θα ε ί μ α ι ένας άν­ θρωπος, ακέραιος, υ γ ι ή ς . Α γ α π ά ω τα π ά ν τ α , τα γ ε μ ά τ α ψ υ ­ γ ε ί α που β λ έ π ω σ τ η ν τ η λ ε ό ρ α σ η , τ ι ς δ ι α φ η μ ί σ ε ι ς χαλιών, τους μ α θ η τ έ ς που μ ε ρωτάνε όταν γράφουν διαγώνισμα, κύ­ ριε, μ π ο ρ ο ύ μ ε ν' αρχίσουμε από τ η δ ε ύ τ ε ρ η α π ά ν τ η σ η , τ ι ς ε π ι φ υ λ λ ί δ ε ς στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , τους τύπους που πίνουν και

330

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φ ι λ ι ο ύ ν τ α ι , τ ι ς δ ι α φ η μ ί σ ε ι ς σ α λ α μ ι ώ ν και φ ρ ο ν τ ι σ τ η ρ ί ω ν στα λεωφορεία, όλα. Κ α τ ά λ α β ε ς ; » «Λίγο», είπε η Νιλγκιούν λ υ π η μ έ ν η . «Αν β α ρ έ θ η κ ε ς να σ ω π ά σ ω » . « Μ π α , όχι, δ ι α σ κ ε δ ά ζ ω » . « Θ α ρίξει π ο λ λ ή β ρ ο χ ή » . «Ναι». «Είμαι μεθυσμένος». « Δ ε ν μ ε θ ά ν ε μ ε τόσο λ ί γ ο » . Π ή ρ α έ ν α μ π ο υ κ ά λ ι μ π ί ρ α ς , τ ο άνοιξα, και κ α θ ώ ς το έφερνα στο στόμα μου, ρ ώ τ η σ α : « Τ ι σ κ έ φ τ ε σ α ι όταν τα β λ έ π ε ι ς όλα από ψ η λ ά ; » « Μ α δεν φαίνονται ό λ α . . . » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν χαρούμενα. « Λ έ ε ι κάπου στο Εγκώμιο

της τρέλας:

Αν κάποιος α ν έ ­

βαινε στο φ ε γ γ ά ρ ι , κοίταζε τον κόσμο κ ι έ β λ ε π ε όλη α υ τ ή τ η ν κ ί ν η σ η , τ ι θα σ κ ε φ τ ό τ α ν ; » « Ί σ ω ς ότι υ π ά ρ χ ε ι μ ε γ ά λ η ανακατωσούρα». « Ν α ι » , ε ί π α , και θ υ μ ή θ η κ α ένα σ τ ί χ ο : « " Α κ ό μ η κι η σ κ έ ­ ψ η του χάους είναι π ο λ ύ π λ ο κ η " . . . » «Τίνος είναι;» « Τ ο υ μεγάλου Ν ε ν τ ί μ ! » είπα. « Α π ό μια συλλογή τ ο υ , μου έ μ ε ι ν ε στο μ υ α λ ό » . « Π ε ς μου λ ί γ ο α κ ό μ η » . «Αδύνατο. Δ ε ν θ υ μ ά μ α ι τ ί π ο τ α ! Ά λ λ ω σ τ ε τώρα διαβάζω Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί . Γ ι α τ ί , ν ο μ ί ζ ε ι ς , δ ε ν μ π ο ρ ο ύ μ ε να του μοιάσουμε;» «Ορίστε;» « Ο τύπος ε ί χ ε μία μόνο ψ υ χ ή . Μ π ο ρ ο ύ σ ε να είναι ο εαυ­ τός τ ο υ . Ε γ ώ δ ε ν μ π ο ρ ώ . Ε σ ύ ; » «Δεν ξέρω», είπε η Νιλγκιούν.

331

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

« Α α » , ε ί π α , «πόσο π ρ ο σ ε κ τ ι κ ή είσαι! Τ ρ έ μ ε ι ς μ ή π ω ς κά­ νεις έ ν α β ή μ α έξω από τα β ι β λ ί α σου. Μ π ρ ά β ο , π ί σ τ ε υ ε , πί­ σ τ ε υ ε . Κ ι ε κ ε ί ν ο ι π ί σ τ ε υ α ν , π ι σ τ ε ύ ο υ ν . . . Μ ι α μέρα όμως θα πάψουν να π ι σ τ ε ύ ο υ ν . Κ ο ί τ α , και τ ο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο β υ θ ί σ τ η κ ε σ τ η σ ι ω π ή . Παράξενος που είναι ο κ ό σ μ ο ς ! » «Γιατί;» «Δεν ξέρω... Μ ή π ω ς βαρέθηκες;» « Μ π α , όχι. Μ α κ ά ρ ι να π α ί ρ ν α μ ε μαζί μας και τον Ρ ε ­ τζέπ». «Δεν ήρθε». «Ναι, ντρέπεται». « Τ ο ν α γ α π ώ πολύ τον Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . «Τσοπς». «Τι;» « Ο ύπουλος νάνος σ' έ ν α μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α του Ν τ ί κ ε ν ς . . . » « Ε ί σ α ι σκληρός ά ν θ ρ ω π ο ς » . « Χ τ ε ς , κ ά τ ι νομίζω θα μ ε ρωτούσε σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η ν ιστο­ ρία του Ο υ σ κ ι ο υ ν τ ά ρ ! » «Τι ρώτησε;» « Δ ε ν π ρ ό λ α β ε ! Ε π ε ι δ ή μόλις ε ί π ε Ουσκιουντάρ,

εγώ σκέ­

φ τ η κ α τον Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί και του ε ί π α ότι η λ έ ξ η είναι παραφθορά του Ε σ κ ί Ν τ α ρ , που θα π ε ι παλιά φ υ λ α κ ή χωρίς στέγη». «Τι είπε;» « Κ α τ ά λ α β ε , νομίζω. Ν τ ρ ά π η κ ε . Κ α ι κοίτα τ ι μου έ δ ε ι ξ ε σ ή μ ε ρ α ! Έ ν α ν κ α τ ά λ ο γ ο που έ γ ρ α ψ ε ο παππούς μ α ς » . « Ο παππούς μ α ς ; » « Ε μ ε ί ς ε δ ώ σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α έ χ ο υ μ ε πολλά π ε ρ ι τ τ ά π ρ ά γ ­ ματα, και μας λείπουν ά λ λ α που είναι α π α ρ α ί τ η τ α » . Έ β γ α λ α τον κ α τ ά λ ο γ ο μ έ σ α από τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο μου.

332

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Π ο ύ β ρ έ θ η κ ε αυτό τ ο χ α ρ τ ί ; » « Μ α σου ε ί π α , μου τ ο έ δ ω σ ε ο Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π α και διάβα­ σα. « Ε π ι σ τ ή μ η , κ α π έ λ ο , ζ ω γ ρ α φ ι κ ή , ε μ π ό ρ ι ο , υποβρύχια...» «Τι;» « Ε ί ν α ι ο κ α τ ά λ ο γ ο ς αυτών που μας λ ε ί π ο υ ν . . . » « Ξ έ ρ ε ι ς τον α ν ι ψ ι ό του Ρ ε τ ζ έ π , τον Χ α σ ά ν ; » «Όχι». «Αυτός, ο Χασάν, μ ε παρακολουθεί». « Ν α σου διαβάσω τον κ α τ ά λ ο γ ο ; » « Μ ε παρακολουθεί, σου λ έ ω » . « Γ ι α τ ί σε παρακολουθεί; Υ π ο β ρ ύ χ ι ο , αστοί, ζ ω γ ρ α φ ι κ ή , α τ μ ό ς , σ κ ά κ ι , ζωολογικός κ ή π ο ς » . «Δεν ξέρω». « Μ α αφού δ ε ν β γ α ί ν ε ι ς από το σ π ί τ ι , π ό τ ε σε παρακο­ λ ο υ θ ε ί . . . Ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο , κ α θ η γ η τ ή ς , πειθαρχία. Δ ε ν είναι γ ε ­ λοίο;» «Γελοίο!» « Ό χ ι . Δ ε ν είναι γ ε λ ο ί ο , τ ρ α γ ι κ ό ε ί ν α ι ! » « Κ ά θ ε φορά που φ ε ύ γ ω από τ η ν πλαζ, ο Χ α σ ά ν είναι από πίσω μου». « Μ π ο ρ ε ί να θ έ λ ε ι να κ ά ν ε τ ε π α ρ έ α » . «Ναι, έτσι είπε». « Ε ί δ ε ς ; Ο ά ν θ ρ ω π ο ς , τόσα χρόνια π ρ ι ν , σ κ έ φ τ η κ ε και β ρ ή κ ε τ ι μας λ ε ί π ε ι » . «Πολύ βαρετό!» «Ποιο; Ζωολογικός κήπος, εργοστάσια, κ α θ η γ η τ έ ς - ν ο ­ μίζω ότι κ α θ η γ η τ έ ς έ χ ο υ μ ε πια α ρ κ ε τ ο ύ ς - , πειθαρχία, μα­ θ η μ α τ ι κ ά , β ι β λ ί ο , αρχές, πεζοδρόμια, μ ε τ ά γ ρ ά φ ε ι ο φόβος του θανάτου, η σ υ ν ε ί δ η σ η του τ ί π ο τ α , κ ο ν σ έ ρ β α , ε λ ε υ θ ε ­ ρία...»

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

333

«Φτάνει.!» « Θ α έ π ρ ε π ε να π ρ ο σ θ έ σ ε ι και τ η ν κοινωνία των πολιτών. Μ π ο ρ ε ί να είναι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς μαζί σ ο υ » . «Μπορεί». « Κ ι αυτά που μας περισσεύουν είναι: άνθρωποι, χωριάτες, δ η μ ό σ ι ο ι υ π ά λ λ η λ ο ι , μουσουλμάνοι, σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , γ υ ν α ί κ ε ς , παιδιά...» « Α υ τ ά δ ε ν μου φαίνονται καθόλου γ ε λ ο ί α » . « . . . κ α φ έ ς , ευνοιοκρατία, τ ε μ π ε λ ι ά , αναίδεια, δωροδοκία, αποχαύνωση, φόβος, χ α μ ά λ η δ ε ς . . . » « Α α , ο άνθρωπος δ ε ν ή τ α ν καθόλου δ η μ ο κ ρ ά τ η ς » . « . . . μιναρέδες, τ ι μ ή , γ ά τ ε ς , σκυλιά, ε π ι σ κ έ π τ ε ς , γνωστοί, κ α τ σ α ρ ί δ ε ς , όρκοι, ζ η τ ι ά ν ο ι . . . » «Φτάνει!» « . . . σκόρδα, κ ρ ε μ μ ύ δ ι α , υ π η ρ έ τ ρ ι ε ς , μ ι κ ρ ο π ω λ η τ έ ς . . . » « Α π ό το νου σου τα β γ ά ζ ε ι ς ! » « Ό χ ι , δ ι ά β α σ ε και μ ό ν η σου». «Είναι γραμμένα με αραβική γραφή». « Μ ο υ τ ο έ δ ω σ ε σ ή μ ε ρ α ο Ρ ε τ ζ έ π , δ ι ά β α σ ε τ ο , μου ε ί π ε , του τ ο έ δ ω σ ε , λ έ ε ι , ο παππούς μ α ς » . « Κ α ι γ ι α τ ί του τ ο έ δ ω σ ε ; » «Δεν ξέρω». « Κ ο ί τ α τ η β ρ ο χ ή ! Αυτός ο θόρυβος δ ε ν είναι από αερο­ πλάνο;» «Ναι!» « Μ ε τέτοιον καιρό!» « Τ ι κ α τ α π λ η κ τ ι κ ό π ρ ά γ μ α αυτό τ ο α ε ρ ο π λ ά ν ο ! » «Ναι!» « Ν α ή μ α σ τ α ν τώρα μ έ σ α ! » « Β α ρ έ θ η κ α , π ά μ ε να φ ύ γ ο υ μ ε » .

334

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Κ ι αν π έ σ ε ι ! » « Π ά μ ε να φ ύ γ ο υ μ ε ! » « Π έ φ τ ε ι , σ κ ο τ ω ν ό μ α σ τ ε , και τ ι να δ ο ύ μ ε , υπάρχει άλλος κόσμος». « Β α ρ έ θ η κ α , σου λ έ ω ! » « Υ π ά ρ χ ε ι , λ έ ε ι , και μου ζ η τ ά ν ε ν' α π ο λ ο γ η θ ώ . Γ ι α τ ί δεν έ κ α ν ε ς αυτό που έ π ρ ε π ε να κ ά ν ε ι ς ; Τ ι έ π ρ ε π ε να κ ά ν ω ; Πολύ α π λ ό : Ν α δώσεις ε λ π ί δ α στους α ν θ ρ ώ π ο υ ς » . «Σωστά!» « Μ ο υ τ ο έ λ ε γ ε κ ι η α δ ε λ φ ή μου, όμως ε γ ώ είχα παραι­ τηθεί απ'όλα». « Ό χ ι , έ κ α ν ε ς ότι ε ί χ ε ς π α ρ α ι τ η θ ε ί » . « Ν α ι , γ ι α τ ί είχα β α ρ ε θ ε ί » . « Θ έ λ ε ι ς να ο δ η γ ή σ ω ε γ ώ » . « Ξ έ ρ ε ι ς να ο δ η γ ε ί ς ; » « Δ ε ν μου έ μ α θ ε ς π έ ρ σ ι ; » « Π έ ρ σ ι ; Υπήρχα εγώ πέρσι;» «Θα περιμένει ο Ρ ε τ ζ έ π » . « Ο ύπουλος νάνος. Κ ι αυτός μ ε κ ο ι τ ά ζ ε ι π α ρ ά ξ ε ν α » . «Φτάνει πια». « Κ ι η γ υ ν α ί κ α μου π ά ν τ α τ ο ίδιο έ λ ε γ ε : Φ τ ά ν ε ι , Φα ρούκ!» « Δ ε ν μπορώ να τ ο π ι σ τ έ ψ ω ότι είσαι τόσο μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς » . « Έ χ ε ι ς δ ί κ ι ο , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι τ ί π ο τ α γ ι α να π ι σ τ έ ψ ο υ μ ε . Έ λ α , π ά μ ε στο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο » . « Α ς γ υ ρ ί σ ο υ μ ε , Φαρούκ. Τ ο δ ρ ο μ ά κ ι έ χ ε ι π λ η μ μ υ ρ ί σ ε ι » . « Κ ι αν μ έ ν α μ ε ε δ ώ , στις λ ά σ π ε ς , γ ι α χ ρ ό ν ι α ; » « Ε γ ώ κατεβαίνω». «Τι;» «Θα γυρίσω μ ε τα πόδια».

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

335

α Μ η λες ανοησίες!» α Τ ό τ ε , να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε ! » α Π ε ς μου τ ι σ κ έ φ τ ε σ α ι γ ι α μ έ ν α » . « Σ ' α γ α π ώ πολύ, αδελφούλη μ ο υ » . «Άλλο;» « Δ ε ν θ έ λ ω να π ί ν ε ι ς τ ό σ ο » . «Άλλο;» « Γ ι α τ ί είσαι έ τ σ ι ; » « Τ ι θα π ε ι έ τ σ ι ; » « Θ έ λ ω να γ υ ρ ί σ ω στο σ π ί τ ι ! » « Μ ε β ρ ί σ κ ε ι ς όμως και πολύ δ ι α σ κ ε δ α σ τ ι κ ό , έ τ σ ι δεν εί­ ναι; Π ε ρ ί μ ε ν ε λοιπόν να σε δ ι α σ κ ε δ ά σ ω ! Π ο ύ είναι το τ ε ­ τράδιο μ ο υ ; Δ ώ σ ' τ ο ! Κ ο ί τ α τ ώ ρ α : " Ζ υ γ ί σ α ν ε τ ο β ο δ ι ν ό κρέας του χ α σ ά π η Χ α λ ί λ * ε ί χ ε π ά ρ ε ι ε ί κ ο σ ι έ ν α γρόσια και το κρέας β γ ή κ ε ε κ α τ ό ν ε ί κ ο σ ι δράμια λ ε ι ψ ό . Η μ ε ρ ο μ η ν ί α , δεκατρείς Δεκεμβρίου 1607". Τ ι σημαίνει αυτό;» « Μ α είναι πολύ α π λ ό » . « " Ο υ π η ρ έ τ η ς Ισά έ κ λ ε ψ ε από τ ο α φ ε ν τ ι κ ό τ ο υ , τον Α χ ­ μ έ τ , τ ρ ι ά ν τ α χ ι λ ι ά δ ε ς γρόσια, ένα σαμάρι, ένα άλογο, δυο σπαθιά και μια α σ π ί δ α , και κ α τ έ φ υ γ ε σε κ ά π ο ι ο ν Ρ α μ α αν ». «Ενδιαφέρον». « Ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν , ε ί π ε ς ; Π ο ύ τ ο β ρ ί σ κ ε ι ς το ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν ; » « Κ α τ ε β α ί ν ω και γυρίζω μ ό ν η μ ο υ » . « Θ έ λ ε ι ς να μ ε ί ν ε ι ς μαζί μ ο υ ; » «Τι;» « Δ ε ν εννοώ ε δ ώ , στο αυτοκίνητο, σοβαρολογώ, άκου: αντί να μ ε ί ν ε ι ς σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , σ τ η θεία σου, έ λ α μ ε ί ν ε μαζί μου, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Σ τ ο σ π ί τ ι μου υπάρχει έ ν α μ ε γ ά λ ο , ά δ ε ι ο δ ω μ ά τ ι ο , ε ί μ α ι πολύ μ ό ν ο ς » .

336

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Έγινε σιωπή. « Α υ τ ό δεν τ ο είχα σ κ ε φ τ ε ί » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . «Λοιπόν;» « Δ ε ν θα 'ναι λ ί γ ο ά σ χ η μ ο γ ι α τ η θ ε ί α ; » « Κ α λ ά » , ε ί π α ξαφνικά. « Α ς γ υ ρ ί σ ο υ μ ε » . Έ β α λ α μπρος τ η μ η χ α ν ή , οι υ α λ ο κ α θ α ρ ι σ τ ή ρ ε ς άρχισαν να δουλεύουν.

25

Κ π ε ι δ ή αποφάσισαν ότι διασκέδασαν πολύ χ τ ε ς , μ α ζ ε υ τ ή ­ κ α μ ε στο σ π ί τ ι του Τουράν γ ι α να κάνουνε τα ίδια κ ι από­ ψε. « Θ έ λ ε ι κανείς σοκολάτα;» ρώτησε ο Τουργκάι. «Εγώ!» είπε η Ζεϊνέπ. « Σ ο κ ο λ ά τ α ! » ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Ε ί μ α ι έ τ ο ι μ η να σκά­ σω». Σ η κ ώ θ η κ ε φ ο υ ρ κ ι σ μ έ ν η . « Γ ι α τ ί α π ό ψ ε ε ί σ τ ε όλοι έ τ σ ι ψόφιοι; Ξ έ ρ ω , ε π ε ι δ ή χ τ ε ς ξ ε ν υ χ τ ή σ α τ ε . Ε δ ώ είναι αδύνα­ το να γ λ ε ν τ ή σ ε ι κ α ν ε ί ς » . Έ κ α ν ε μια βόλτα ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν η σ τ η θ λ ι β ε ρ ή και βαριά μ ο υ σ ι κ ή και τα χ ρ ω μ α τ ι σ τ ά φώτα, και χ ά θ η κ ε . Η Ζ ε ϊ ν έ π , μ ε το στόμα γ ε μ ά τ ο σοκολάτα, ε ί π ε « Τ ρ ε λ ά ­ θ η κ ε ! » και γ έ λ α σ ε . « Ό χ ι ! » ε ί π ε η Φουντά. « Κ ι ε γ ώ π λ ή τ τ ω » . « Ε ί ν α ι από τ η β ρ ο χ ή ! » «Ωραία που θα ε ί ν α ι να β γ ο ύ μ ε π ε ρ ί π α τ ο στο σ κ ο τ ά δ ι , κ ά τ ω από τ η β ρ ο χ ή ! Ά ν τ ε , π α ι δ ι ά ! » « Ν α βάζανε κ α μ ι ά ά λ λ η μ ο υ σ ι κ ή ! » ε ί π ε η Φουντά. « Ε ί ­ π ε ς πως έ χ ε ι ς έναν παλιό δίσκο του Έ λ β ι ς Π ρ ί σ λ ε ϊ . . . »

338

« Τ ο Best

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

of Elvis;»

είπε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν .

« Ν α ι ! Ά ν τ ε φ έ ρ ' τον να τον α κ ο ύ σ ο υ μ ε » . « Μ ' αυτή τ η βροχή;» « Έ χ ω αμάξι, Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » ε ί π α . « Ν α σε π ά ω » . «Άσ' το, καλύτερα...» « Ά ν τ ε , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , π ή γ α ι ν ε να φέρεις τ ο δίσκο, να τον ακού­ σ ο υ μ ε ! » ε ί π ε η Φουντά. « Έ λ α , σ ή κ ω να π ά μ ε να τον φ έ ρ ο υ μ ε » , ε ί π α ε γ ώ . « Κ α λ ά » , είπε η Τζεϊλάν χαμογελώντας. Κ ι έ τ σ ι , ε γ ώ , μαζί μ ε τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , α φ ή σ α μ ε τους δυ­ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ο υ ς να δ η λ η τ η ρ ι ά ζ ο ν τ α ι σιγά σιγά από τ η θ λ ι β ε ­ ρή και φ τ η ν ή μ ο υ σ ι κ ή , β γ ή κ α μ ε από τ ο σ π ί τ ι και μ π ή κ α μ ε τ ρ έ χ ο ν τ α ς στο π α λ ι ό Α ν α ν τ ό λ του α δ ε λ φ ο ύ μου. Φ ύ γ α μ ε κοιτάζοντας τ ι ς σ τ α γ ό ν ε ς τ η ς βροχής που π έ φ τ α ν ε από τα φύλλα, τον β ρ ε γ μ έ ν ο δρόμο που φώτιζαν τ α παλιά και χλο­ μά φώτα του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ , και τους υαλοκαθαριστήρες που π η γ α ι ν ο έ ρ χ ο ν τ α ν π ά ν ω στο τ ζ ά μ ι α γ κ ο μ α χ ώ ν τ α ς ελαφρά. Σ τ α μ ά τ η σ α το α υ τ ο κ ί ν η τ ο μπροστά στο σ π ί τ ι τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Τ η ν κοίταξα, έ φ υ γ ε τ ρ έ χ ο ν τ α ς μ ε τ η νεραντζιά φούστα τ η ς , που έ λ α μ π ε στα φώτα του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ . Κ α τ ό π ι ν , όσο έ μ ε ­ ναν α ν α μ μ έ ν α τα φώτα του σ π ι τ ι ο ύ , προσπάθησα να τ η ζω­ ν τ α ν έ ψ ω μπροστά στα μ ά τ ι α μου καθώς μ π α ι ν ό β γ α ι ν ε στα δ ω μ ά τ ι α . Ύ σ τ ε ρ α σ κ έ φ τ η κ α : Τ ι παράξενο π ρ ά γ μ α ο έ ρ ω ­ τ α ς ! Θ α ρ ρ ε ί ς , έ χ ω σ τ α μ α τ ή σ ε ι να ζω! Α π ό τ η μια σ κ έ φ τ ο ­ μαι χωρίς να β α ρ ι έ μ α ι τ ι θα γ ί ν ε ι στο μ έ λ λ ο ν κι από τ η ν άλ­ λη ζω στο π α ρ ε λ θ ό ν , γ ι α τ ί , προσπαθώντας να δώσω κάποιο ν ό η μ α σε όλες τ ι ς κ ι ν ή σ ε ι ς τ η ς , στα λόγια τ η ς , φέρνω σ τ η μ ν ή μ η μου όλα όσα ε ί π ε κ ι έ κ α ν ε . Ε π ι π λ έ ο ν , δ ε ν ξέρω κα­ λά καλά αν είναι αυτό που εκείνοι οι τ ι π ο τ έ ν ι ο ι τ ο λ έ ν ε έ ρ ω ­ τα. Μ α τ ι σ η μ α σ ί α έ χ ε ι ; Έ ν α μ ε νοιάζει, να τ ε λ ε ι ώ σ ο υ ν οι

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

339

νύχτες που περνώ ξάγρυπνος ψ ά χ ν ο ν τ α ς να βρω τ ο δροσε­ ρό μ έ ρ ο ς του μαξιλαριού μου γ ι α ν' ανακουφίσω τα ξαναμ­ μ έ ν α μάγουλα μου και τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μου. Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο , η Τ ζ ε ϊ λ ά ν ή ρ θ ε τ ρ έ χ ο ν τ α ς , μ ε τ ο δίσκο του Π ρ ί σ λ ε ϊ στο χ έ ­ ρι, και μ π ή κ ε στο αμάξι. « Τ σ α κ ω θ ή κ α μ ε μ ε τ η μ η τ έ ρ α μου! Πού πας τ έ τ ο ι α ώρα;» με ρώτησε. Μ ε ί ν α μ ε για λ ί γ ο σ ι ω π η λ ο ί . Π ε ρ ά σ α μ ε μ π ρ ο σ τ ά από τ ο σ π ί τ ι του Τουράν, χωρίς να σ τ α μ α τ ή σ ο υ μ ε . Η Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ρώ­ τ η σ ε μ ε ύφος κ α χ ύ π ο π τ ο : «Πού π ά μ ε ; » « Μ ο υ τ η δίνει στα νεύρα η ατμόσφαιρα ε κ ε ί » , ε ί π α έ ν ο ­ χα. « Δ ε ν θ έ λ ω να ξαναπάω! Δ ε ν θα ' θ ε λ ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , να κά­ νουμε μια βόλτα; Έ π λ η ξ α , να π ά ρ ο υ μ ε λ ί γ ο α έ ρ α » . « Κ α λ ά , μα να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε γ ρ ή γ ο ρ α , μας π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν » . Σ ώ π α σ α . Π έ ρ α σ α από διάφορα σ τ ε ν ά , ο δ η γ ώ ν τ α ς αργά, ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ς . Ό σ ο έ β λ ε π α τα σ π ι τ ά κ ι α , τους ταπεινούς ανθρώπους που κοίταζαν από τα μ π α λ κ ό ν ι α τους τα δ έ ν τ ρ α και τ η βροχή που σ τ α μ α τ ο ύ σ ε , τα χλομά φώτα των σ π ι τ ι ώ ν , σκεφτόμουνα πόσο ανόητος ε ί μ α ι , θα μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε κ ι ε μ ε ί ς να π α ν τ ρ ε υ τ ο ύ μ ε , να κ ά ν ο υ μ ε α κ ό μ η και π α ι δ ι ά ! Κ α τ ό π ι ν , όταν έ φ τ α σ ε η ώρα να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε , π ά λ ι σαν π α ι δ ί , αντί να γυρίσω στο σ π ί τ ι του Τουράν, έ β γ α λ α τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο από τα συνοικιακά σοκάκια και π ή ρ α μ ε τ α χ ύ τ η τ α τον ανήφοΡ

°* « Τ ι κάνεις;» ρώτησε η Τζεϊλάν. Δ ε ν α π ά ν τ η σ α κ α ι , σαν π ρ ο σ ε κ τ ι κ ό ς ραλίστας, συνέχισα

να ο δ η γ ώ χωρίς να σ η κ ώ σ ω καθόλου τ ο κ ε φ ά λ ι μου. Κ α τ ό ­ π ι ν , ξέροντας ότι θα κ α τ α λ ά β ε ι πως λ έ ω ψ έ μ α τ α , ε ί π α πως έ π ρ ε π ε να β ά λ ω β ε ν ζ ί ν η . Έ ν ι ω θ α ότι φερόμουνα χυδαία.

340

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ό χ ι , να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε π ι α ! » ε ί π ε . « Μ α ς π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν » . « Τ ζ ε ϊ λ ά ν , θ έ λ ω να μ ε ί ν ο υ μ ε γ ι α λ ί γ ο μόνοι και να μ ι λ ή σουμε». « Γ ι α ποιο π ρ ά γ μ α ; » ε ί π ε σκληρά. « Τ ι σ κ έ φ τ ε σ α ι γ ι α όσα γ ί ν α ν ε χ τ ε ς τ η ν ύ χ τ α ; » « Τ ί π ο τ α ! Αυτά σ υ μ β α ί ν ο υ ν ή μ α σ τ α ν κ ι οι δυο μ ε θ υ σ μ έ νοι». «Αυτό μόνο;» είπα θυμωμένος. Πάτησα επίμονα γκάζι. « Α υ τ ό μόνο έ χ ε ι ς να μου π ε ι ς ; » « Ά ν τ ε , Μ ε τ ί ν , να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε , είναι ν τ ρ ο π ή ! » Τ η ς ε ί π α α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ς ξ έ ρ ο ν τ α ς ό τ ι τα λ ό γ ι α μου ή τ α ν κοινότοπα κ ι έ χ ο ν τ α ς σ ι χ α θ ε ί τον ε α υ τ ό μ ο υ : «Εγώ δ ε ν θα ξεχάσω π ο τ έ τ η χ τ ε σ ι ν ή ν ύ χ τ α ! » « Ν α ι , ε ί χ ε ς π ι ε ι πολύ, μ η ν ξαναπιείς τ ό σ ο ! » « Ό χ ι , όχι, δ ε ν είναι α υ τ ό ! » « Κ α ι τ ι ε ί ν α ι ; » ε ί π ε α π ί σ τ ε υ τ α αδιάφορη. Τ ό τ ε , α π ε λ π ι σ μ έ ν α , τ ο χ έ ρ ι μου έ π ι α σ ε τ ο χ έ ρ ι τ η ς , που α κ ο υ μ π ο ύ σ ε στο κ ά θ ι σ μ α . Τ ο μ ι κ ρ ό τ η ς χ έ ρ ι ή τ α ν ζεστό. Δ ε ν έ γ ι ν ε αυτό που φοβόμουνα, δ ε ν τ ο τ ρ ά β η ξ ε . « Ά ν τ ε , να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε ! » ε ί π ε . « Σ ' α γ α π ώ » , ε ί π α ντροπαλά. «Να γυρίσουμε!» Ξ α φ ν ι κ ά μου ή ρ θ ε να κ λ ά ψ ω - έσφιξα α κ ό μ η πιο πολύ το χ έ ρ ι τ η ς κ α ι , δ ε ν ξ έ ρ ω γ ι α τ ί , σ κ έ φ τ η κ α τ η μάνα μου, που δ ε ν τ η θυμόμουν καν, φ ο β ή θ η κ α μ η ν κ λ ά ψ ω , έ κ α ν α να τ η ν α γ κ α λ ι ά σ ω , μα α υ τ ή φώναξε: «Πρόσεχε!» Δυο δυνατά α λ ύ π η τ α φώτα έρχονταν κ α τ α π ά ν ω μας, μ ε τύφλωσαν, γύρισα αμέσως το τ ι μ ό ν ι δεξιά. Έ ν α πελώριο φ ο ρ τ η γ ό κορνάρισε μ ε τ ο απαίσιο κλάξον του και π έ ρ α σ ε ,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

341

σαν τ ρ έ ν ο , από το π λ ά ι μας, κάνοντας φοβερό θόρυβο. Π ά ­ τησα φρένο κ ι από τ η ν αγωνία μου ξέχασα να π α τ ή σ ω και το σ υ μ π λ έ κ τ η . Τ ο π λ α σ τ ι κ ό Αναντόλ τ ρ α ν τ ά χ τ η κ ε και στα­ μ ά τ η σ ε απότομα. « Φ ο β ή θ η κ ε ς ; » είπα. «Να γυρίσουμε αμέσως, αργήσαμε!» είπε. Γύρισα τ ο κ λ ε ι δ ί , η μ η χ α ν ή δ ε ν π ή ρ ε μπρος. Φ ο β ή θ η κ α , ξαναδοκίμασα, τ ί π ο τ α . Κ α τ έ β η κ α από τ ο αμάξι, τ ο έ σ π ρ ω ­ ξα, προσπάθησα να τ ο βάλω μπρος, σ τ ά θ η κ ε αδύνατον. Κ α ­ τ α ϊ δ ρ ω μ έ ν ο ς , τ ο έ σ π ρ ω ξ α μ έ χ ρ ι τον ίσιο δ ρ ό μ ο . Κ α τ ό π ι ν μ π ή κ α μ έ σ α , έ σ β η σ α τα φώτα, γ ι α να μ η χ α λ ά σ ε ι η μ π α ­ ταρία, και τ ο άφησα να γ λ ι σ τ ρ ή σ ε ι προς τον κατήφορο. Ό τ α ν οι ρόδες άρχισαν να πηγαίνουν πιο γ ρ ή γ ο ρ α , β γ ά ­ ζοντας σ τ η β ρ ε γ μ έ ν η άσφαλτο έναν ευχάριστο ή χ ο , π ή ρ α ­ μ ε τον κατήφορο, σαν πλοίο που προχωρεί στο π έ λ α γ ο ς , μ ε ς στο τυφλό σ κ ο τ ά δ ι . Π ρ ο σ π ά θ η σ α μ ε ρ ι κ έ ς φορές να β ά λ ω μπρος τ η μ η χ α ν ή , ή τ α ν όμως αδύνατον. Κ ά π ο υ πολύ μα­ κριά ά σ τ ρ α φ τ ε , φ ω τ ί σ τ η κ ε ο ουρανός, και τ ό τ ε ε ί δ α μ ε αυ­ τούς που γράφανε στους τοίχους σ υ ν θ ή μ α τ α . Κ α τ ό π ι ν , χ ω ­ ρίς να π α τ ή σ ω φρένο, κ ά ν α μ ε στροφή και κ α τ ε β ή κ α μ ε γ ρ ή ­ γορα τον κατήφορο μ έ χ ρ ι τ η γέφυρα του τ ρ έ ν ο υ . Α π ό ε κ ε ί τ σ ο υ λ ή σ α μ ε μ έ χ ρ ι τ ο β ε ν ζ ι ν ά δ ι κ ο στο δρόμο γ ι α τ η ν Ά γ κ υ ­ ρα, χωρίς να έ χ ο υ μ ε π ε ι κ ο υ β έ ν τ α στο μ ε τ α ξ ύ . Σ τ ο β ε ν ζ ι ­ νάδικο κ α τ έ β η κ α από τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο και μ π ή κ α στο γρα­ φείο. Α κ ο ύ μ π η σ α στο τ ρ α π έ ζ ι , ξύπνησα τον υ π ά λ λ η λ ο , που λ α γ ο κ ο ι μ ό τ α ν , ε ί π α πως δ ε ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί η μίζα κ ι ότι έ χ ε ι β λ ά β η ο σ υ μ π λ έ κ τ η ς . Ρ ώ τ η σ α αν υπάρχει κανείς που να ξ έ ­ ρει από α υ τ ο κ ί ν η τ α τύπου Α ν α ν τ ό λ . « Δ ε ν είναι α π α ρ α ί τ η τ ο να ξ έ ρ ο υ μ ε από Α ν α ν τ ό λ » , ε ί π ε ο υπάλληλος. «Στάσου λίγο, π ε ρ ί μ ε ν ε ! »

342

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Κ ο ί τ α ξ α αμήχανα τ η ν αφίσα τ η ς Μ ό μ π ι λ Ό ι λ στον τοί. χο. Η κ ο π έ λ α , που κρατούσε έναν ν τ ε ν ε κ έ μ ε λάδι αυτοκι ν ή τ ο υ , έ μ ο ι α ζ ε πολύ μ ε τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Γ ύ ρ ι σ α στο αυτοκίνη τ ο σαν α π ο β λ α κ ω μ έ ν ο ς . « Σ ' αγαπώ, Τζεϊλάν!» Αυτή, εκνευρισμένη, κάπνιζε. «Αργήσαμε». « Ε ί π α , σ' α γ α π ώ » . Τ α β λ έ μ μ α τ α μας σ υ ν α ν τ ή θ η κ α ν , κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε , φαίνε τ α ι , κ ά π ω ς θ λ ι μ μ έ ν α . Κ α τ έ β η κ α από τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , σ α ν να είχα κ ά τ ι στο νου μου, π ε ρ π ά τ η σ α γ ρ ή γ ο ρ α κ ι απομα κ ρ ύ ν θ η κ α από κ ε ι . Π ή γ α σε μια σ κ ο τ ε ι ν ή γ ω ν ι ά κ ι άρχισα να τ η ν κοιτάζω από μακριά. Σ τ ο ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ ό φως τ η ς λά μπας από νέον που α ν α β ό σ β η ν ε , η Τ ζ ε ϊ λ ά ν ή τ α ν σαν σκιά που κ ά π ν ι ζ ε · η σ κ έ ψ η μου σ τ α μ ά τ η σ ε . Φοβόμουνα, ίδρωνα, έ β λ ε π α τ η ν κ ό κ κ ι ν η καύτρα του τ σ ι γ ά ρ ο υ τ η ς να λ ά μ π ε ι . Κ ά π ο υ μ ι σ ή ώρα απόμεινα κ α ρ φ ω μ έ ν ο ς σ' ε κ ε ί ν η τ η θ έ σ η να τ η ν κ ο ι τ ά ζ ω , κι έ ν ι ω θ α πως ήμουνα ένας ύπουλος, ένα<τ ι π ο τ έ ν ι ο ς . Μ ε τ ά π ή γ α στο π ε ρ ί π τ ε ρ ο ε κ ε ί κ ο ν τ ά , πήρα μία από τ ι ς σ ο κ ο λ ά τ ε ς που δ ι α φ ή μ ι ζ ε συνέχεια η τ η λ ε ό ρ α σ η , γύρισα στο αμάξι και κάθισα π λ ά ι τ η ς . «Πού ήσουν;» «Ανησύχησα», είπε. «Αργήσαμε». « Κ ο ί τ α , σου π ή ρ α έ ν α δ ω ρ ά κ ι » . « Α , μ ε φουντούκι!» ε ί π ε . « Δ ε ν μ' α ρ έ σ ε ι . . . » Τ η ς ξανάπα ότι τ η ν αγαπούσα, όμως οι λ έ ξ ε ι ς δ ε ν ήταν μονάχα ά σ χ η μ ε ς ή τ α ν κ ι α π ε λ π ι σ τ ι κ ά κ ε ν έ ς . Προσπάθησα π ά λ ι να τ η ς μ ι λ ή σ ω , κι έ π ε ι τ α , ξαφνικά, το κ ε φ ά λ ι μου έ π ε σε π ά ν ω στο χ έ ρ ι τ η ς στα γόνατα τ η ς . Φιλούσα και ξανα φιλούσα τ ο χ έ ρ ι τ η ς που σ ά λ ε υ ε ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν ο , το φιλούσα σαν να φοβόμουν μ η μου φ ύ γ ε ι , λ έ γ ο ν τ α ς γ ρ ή γ ο ρ α τ ι ς ίδιες

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

343

κ ε ν έ ς και ά σ χ η μ ε ς λ έ ξ ε ι ς , παίρνοντας τ ο χ έ ρ ι τ η ς στα δικά μου, έχοντας β υ θ ι σ τ ε ί στην α π ε λ π ι σ ί α και τ η ν η τ τ ο π ά θ ε ι α , ί π ε ι δ ή δ ε ν μπορούσα να κ α τ α λ ά β ω αν η αλμύρα του χεριού τ η ς ή τ α ν ιδρώτας ή τα δάκρυα μου! Τ ο φίλησα λ ί γ ο α κ ό μ η , μουρμούρισα τ ι ς ίδιες δίχως ν ό η μ α λ έ ξ ε ι ς γ ι α να μ η ν π ν ι γ ώ στην α π ε λ π ι σ ί α , ανασήκωσα τ ο κ ε φ ά λ ι μου γ ι α ν' α ν α π ν ε ύ ­ σω καθαρό αέρα. « Θ α μας δουν!» ε ί π ε . Ξ α ν α β γ ή κ α , π λ η σ ί α σ α μια ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ε ρ γ α τ ώ ν από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α , που έ β α ζ ε β ε ν ζ ί ν η στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο τ η ς . Τ ο πρό­ σωπο μου ή τ α ν κ α τ α κ ό κ κ ι ν ο . Π ά ν ω από τ η ν α ν τ λ ί α τ η ς β ε ν ζ ί ν η ς α ν α β ό σ β η ν ε μια λ ά μ π α από ν έ ο ν , ή τ α ν , φαίνεται, χ α λ α σ μ έ ν η . Ο άνθρωπος μπορεί να γ ε ν ν η θ ε ί πλούσιος, μ π ο ­ ρεί να γ ε ν ν η θ ε ί φτωχός, είναι ένα θ έ μ α τ ύ χ η ς , που όμως τον σφραγίζει μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς τ η ς ζωής τ ο υ , σ κ έ φ τ η κ α . Δ ε ν τ ο 'θελα πια, μα τα πόδια μου μ ε ξαναπήγαν ε κ ε ί και μέσα στο αμάξι άρχισε η ίδια ανοησία, δίχως α π ο τ έ λ ε σ μ α π ά ν τ α . « Σ ' αγαπώ!» « Ά ν τ ε , Μ ε τ ί ν » , να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε ! « Α ς π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε λ ί γ ο α κ ό μ η , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , σε π α ρ α κ α λ ώ ! » «Αν μ' αγαπούσες αληθινά, δ ε ν θα μ ε κρατούσες μ ε τ ο ζόρι σε τ ο ύ τ η τ η ν ε ρ η μ ι ά ! » « Σ ' αγαπώ αληθινά!» Κ α τ ό π ι ν έψαξα να βρω κι ά λ λ ε ς λ έ ξ ε ι ς μ ε τ ι ς οποίες θα μπορούσα να τ η ς α π ο κ α λ ύ ψ ω τον εαυτό μου ακριβώς όπως ή τ α ν , μα, όσο σκεφτόμουνα, κ α τ α λ ά β α ι ν α : ότι οι λ έ ξ ε ι ς δ ε ν μας ξ ε σ κ ε π ά ζ ο υ ν , α π ε ν α ν τ ί α ς , μας κρύβουν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο . Ψάχνοντας α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ς , ε ί δ α κ ά τ ι στο πίσω κ ά θ ι σ μ α , τ ο πήρα και τ ο κοίταξα: ένα τ ε τ ρ ά δ ι ο - μάλλον τ ο ε ί χ ε ξ ε χ ά σ ε ι ο μ π ε κ ρ ή ς ο αδελφός μου. Τ ο κοίταξα λ ί γ ο , μ ε τ ά το έδωσα

344

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σ τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , γ ι α να τ ο δ ι α β ά σ ε ι , να μ η ν π λ α ν τ ά ξ ε ι από θυμό και π λ ή ξ η . Δ ι ά β α σ ε λ ί γ ο δ α γ κ ώ ν ο ν τ α ς τα χ ε ί λ η τ η ς , κατόπιν π έ τ α ξ ε απότομα τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο τ η ς ιστορίας στο πί­ σω κ ά θ ι σ μ α . Ό τ α ν ή ρ θ ε τ ο τ σ ι ρ ά κ ι του μ η χ α ν ι κ ο ύ να ε π ι ­ διορθώσει τ η β λ ά β η , έσπρωξα λ ί γ ο τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο προς τ ι ς λ ά μ π ε ς από νέον κ ι ε κ ε ί , κ ά τ ω από τ ο ωμό φως τους, είδα το σκληρό κι ανέκφραστο πρόσωπο τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Ύ σ τ ε ρ α από α ρ κ ε τ ή ώρα, αφού τ ο τ σ ι ρ ά κ ι ε ξ έ τ α σ ε τ η μ η χ α ν ή και π ή γ ε να π ά ρ ε ι ένα α ν τ α λ λ α κ τ ι κ ό , γύρισα και κοίταξα τ ο πρόσωπο τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν ή τ α ν τ ο ίδιο σκληρό και α ν έ κ φ ρ α σ τ ο . Θ έ λ η σ α να τ ι μ ω ρ ή σ ω και τον εαυτό μου και ε κ ε ί ν η , και μ ε βαριά καρδιά σ κ έ φ τ η κ α : Ώ σ τ ε αυτά είναι τα νιάτα τ η ς θ λ ι β ε ρ ή ς ύπαρξης που λ έ γ ε τ α ι α ν ε π ά γ γ ε λ τ η γ υ ­ ναίκα! Μ α , δ ι ά β ο λ ε , τ ι να γ ί ν ε ι που τ η ν α γ α π ώ ! Κ ά τ ω από τ η βροχή που έ π ε φ τ ε π ά λ ι , α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α λ ι γ ά κ ι από το χ α λ α σ μ έ ν ο Αναντόλ, κάνοντας διάφορες, μ π ε ρ δ ε μ έ ν ε ς σ κ έ ­ ψ ε ι ς γ ι α τον έ ρ ω τ α κ ι α ν α θ ε μ α τ ί ζ ο ν τ α ς τους π ο ι η τ έ ς και τους τ ρ α γ ο υ δ ι σ τ έ ς που εξυμνούν αυτό τ ο α ί σ θ η μ α δυστυχίας και ή τ τ α ς . Μ α ύστερα έ ν ι ω σ α πως και στο συναίσθημα αυ­ τ ό υπάρχει κ ά τ ι που ο άνθρωπος θ έ λ ε ι να συνηθίσει, ν' αγα­ π ή σ ε ι , κ ι έ ν ι ω θ α α π ο σ τ ρ ο φ ή : λ ε ς κ ι είχα τ η ν π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α να δω τ ι θα γ ί ν ε ι αν π έ θ α ι ν ε κάποιος κοντινός μου που αγα­ πούσα, ή ενδόμυχα ή θ ε λ α να δω να κ α ί γ ε τ α ι και να κ α τ ε ­ δαφίζεται ένα σ π ί τ ι μόνο και μόνο γ ι α να ι κ α ν ο π ο ι ή σ ω τ η ν π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α μου, κ ι έ ν ι ω θ α ένοχος για τ ι ς δ ι ε σ τ ρ α μ μ έ ν ε ς αυ­ τ έ ς ε π ι θ υ μ ί ε ς μου. Ή ξ ε ρ α καλά πως όσο περνούσε η ώρα τόσο πιο πολύ βυθιζόμουν στο α ί σ θ η μ α τ η ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς . Δ ε ν ά ν τ ε ξ α τ ο άγριο κ ι ε π ι κ ρ ι τ ι κ ό β λ έ μ μ α τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν , γ ι ' αυτό π ρ ώ τ α α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α από τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , κ α τ ό π ι ν , μαζί μ ε τον μ η χ α ν ι κ ό , χ ώ θ η κ α κ ά τ ω από τ ο αμάξι. Ε κ ε ί ,

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

ξ α π λ ω μ έ ν ο ς μαζί μ ε τ ο τσιράκι

345

στο β ρ ό μ ι κ ο σ κ ο τ ά δ ι που

σ κ έ π α ζ ε τ ο παλιό α υ τ ο κ ί ν η τ ο , έ ν ι ω θ α τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν να είναι μόλις μισό μ έ τ ρ ο πιο π ά ν ω , μα και πολύ μακριά από μ έ ν α . Ύ σ τ ε ρ α από α ρ κ ε τ ή ώρα, τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο κ ο υ ν ή θ η κ ε , κ ι από κ ε ι που ήμουν ξ α π λ ω μ έ ν ο ς , ε ί δ α π λ ά ι στο κ ε φ ά λ ι μου τα όμορφα και μακριά πόδια τ η ς που κ α τ έ β α ι ν α ν από τ ο αυτο­ κ ί ν η τ ο . Τ α ψ η λ ο τ ά κ ο υ ν α κ ό κ κ ι ν α παπούτσια τ η ς κ ο υ ν ή θ η ­ καν α ρ ι σ τ ε ρ ά , δεξιά, ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν α κ ι ανυπόμονα, κατόπιν θ υ μ ω μ έ ν α κ ι αποφασιστικά προχώρησαν στο σ κ ο τ ά δ ι . Ό τ α ν στο ο π τ ι κ ό μου π ε δ ί ο μ π ή κ α ν η ν ε ρ α ν τ ζ ι ά φού­ στα κ ι οι φαρδιές π λ ά τ ε ς τ η ς , κ α τ ά λ α β α ό τ ι π ή γ α ι ν ε στο γ ρ α φ ε ί ο , σύρθηκα και β γ ή κ α τ ό τ ε κ ά τ ω από τ ο α υ τ ο κ ί ν η ­ το όσο πιο γ ρ ή γ ο ρ α μπορούσα, φώναξα στο τ σ ι ρ ά κ ι « Τ ε ­ λ ε ί ω ν ε γ ρ ή γ ο ρ α » , κ ι έ τ ρ ε ξ α . Ό τ α ν έφτασα στο γραφείο του β ε ν ζ ι ν ά δ ι κ ο υ , ε ί δ α τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν να κ ο ι τ ά ζ ε ι τ ο τ η λ έ φ ω ν ο στο τ ρ α π έ ζ ι και τ ο βενζίνα να κ ο ι τ ά ζ ε ι ν υ σ τ α γ μ έ ν ο ς τ η ν Τζεϊλάν. « Σ τ ά σ ο υ , Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » φώναξα. « Θ α τ η λ ε φ ω ν ή σ ω ε γ ώ ! » «Τώρα το σ κ έ φ τ η κ ε ς ; » ε ί π ε η Τζεϊλάν. « Α ρ γ ή σ α μ ε πο­ λύ. Θ' ανησυχούν, ποιος ξ έ ρ ε ι τ ι θα σ κ έ φ τ η κ α ν . Η ώρα εί­ ναι δ ύ ο . . . » Έ λ ε γ ε κ ι ά λ λ α , όταν ο άνθρωπος β γ ή κ ε από τ ο γ ρ α φ ε ί ο να ε ξ υ π η ρ ε τ ή σ ε ι έ ν α α υ τ ο κ ί ν η τ ο που ε ί χ ε π λ η σ ι ά σ ε ι στις αντλίες, κι έ τ σ ι , γλιτώνοντας από μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ν τ ρ ο π ή , άνοι­ ξα τον κ α τ ά λ ο γ ο και β ρ ή κ α τ ο τ η λ έ φ ω ν ο του Τουράν. Ε ν ώ έπαιρνα τον αριθμό, η Τ ζ ε ϊ λ ά ν μου ε ί π ε : « Ε ί σ α ι α π ε ρ ί σ κ ε π τ ο ς . Σ ε είχα γ ι α δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό ! » Ε γ ώ εξακολουθούσα να τ η ς λ έ ω πως τ η ν αγαπούσα και πρόσθεσα μ ε αγωνία, δίχως καθόλου να σ κ ε φ τ ώ : « Θ έ λ ω να π α ν τ ρ ε υ τ ο ύ μ ε ! »

346

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

OL λ έ ξ ε ι ς όμως δ ε ν άλλαξαν τ ί π ο τ α : η Τ ζ ε ϊ λ ά ν σ τ ε κ ό ταν κ ο ν τ ά σ τ η ν αφίσα τ η ς γ υ ν α ί κ α ς που τ η ς έ μ ο ι α ζ ε και κοίταζε θ υ μ ω μ έ ν η όχι ε μ έ ν α μα τ ο τ η λ έ φ ω ν ο που κρατού σα. Δ ε ν ξέρω αν φοβόμουνα τ ο μίσος σ τ ο πρόσωπο της ή τ η ν π ε ρ ί ε ρ γ η ομοιότητα τ η ς μ ε τ η γυναίκα τ η ς αφίσας τ η ι ' Μ ό μ π ι λ Ό ι λ . Ή μ ο υ ν α όμως έ τ ο ι μ ο ς π ι α γ ι α τ η ν κατα στροφή που μάλλον μ ε π ε ρ ί μ ε ν ε . Σ ε λ ί γ ο σήκωσαν τ ο τ η λέφωνο κ α ι , δ ι ά β ο λ ε , γνώρισα α μ έ σ ω ς τ η φωνή του Φ ι κ ρ έ τ : « Ε σ ύ ε ί σ α ι ; » ε ί π α . « Σ α ς π ή ρ α μ ε γ ι α να μ η ν α ν η σ υ χ ε ί τ ε ! » ε ν ώ συνάμα αναρωτιόμουνα γ ι α τ ί σ ή κ ω σ ε αυτός τ ο τ η λ έ φ ω ν ο , αφού στο σ π ί τ ι του Τουράν ή τ α ν τόσοι άλλοι. « Ε σ ε ί ς ποιοι ε ί σ τ ε ; » ρ ώ τ η σ ε α μ έ σ ω ς ο Φ ι κ ρ έ τ . « Ε γ ώ ε ί μ α ι , άνθρωπε μ ο υ , ο Μ ε τ ί ν ! » ε ί π α . « Ε σ έ ν α σε κ α τ ά λ α β α , ποιον έ χ ε ι ς κοντά σ ο υ ; » « Τ η ν Τζεϊλάν!» είπα απορημένα. Γ ι α μ ι α σ τ ι γ μ ή σ κ έ φ τ η κ α πως οι δυο είχαν κ ά ν ε ι κόμμα και μ ε κ ο ρ ό ι δ ε υ α ν , όμως τ ο π ρ ό σ ω π ο τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν ή τ α ν α ν έ κ φ ρ α σ τ ο . Μ ο ν ά χ α κάπου κάπου ρωτούσε « Π ο ι ο ς είναι στο τ η λ έ φ ω ν ο ; » « Ν ό μ ι ζ α ότι ά φ η σ ε ς τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν στο σ π ί τ ι τ η ς ! » ε ί π ε ο Φικρέτ. « Ό χ ι » , ε ί π α . « Ε ί μ α σ τ ε ε δ ώ , στο β ε ν ζ ι ν ά δ ι κ ο . Μ η ν α ν η συχείτε. Άντε γεια». « Π ο ι ο ς είναι, μ ε ποιον μ ι λ ά ς ; » ρωτούσε συνέχεια η Τ ζ ε ϊ λάν. « Γ ι ά δώσε μου τ ο α κ ο υ σ τ ι κ ό ! » Δ ε ν τ η ς τ ο 'δινα, προσπαθούσα μονάχα ν' α π α ν τ ή σ ω στίΓ ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ έ ς ε ρ ω τ ή σ ε ι ς του Φ ι κ ρ έ τ . « Τ ι κ ά ν ε τ ε στο β ε ν ζ ι ν ά δ ι κ ο ; » « Ε ί μ α σ τ ε στο συνεργείο», είπα, κι αμέσως πρόσθεσα: « Τ ώ ρ α , ε ρ χ ό μ α σ τ ε , γ ε ι α σου!»

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

347

Μ α η Τ ζ ε ϊ λ ά ν , θέλοντας ν' ακουστεί η φωνή τ η ς , φώναξε: « Σ τ ά σ ο υ , στάσου, μ η ν τ ο κ λ ε ί σ ε ι ς , ποιος ε ί ν α ι ; » Έ κ α ν α να τ ο κ λ ε ί σ ω , μα ο Φ ι κ ρ έ τ ρ ώ τ η σ ε μ ε τ η ν κρύα και απαίσια φωνή τ ο υ : « Ν ο μ ί ζ ω ότι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν θ έ λ ε ι να μου π ε ι κ ά τ ι ! » Δ ε ν τ ό λ μ η σ α να κ λ ε ί σ ω τ ο τ η λ έ φ ω ν ο και, μ η ξέροντας τι άλλο να κ ά ν ω , τ η ς έδωσα τ ο α κ ο υ σ τ ι κ ό . Έ π ε ι τ α , βαθιά τ α π ε ι ν ω μ έ ν ο ς , β γ ή κ α από τ ο γ ρ α φ ε ί ο έξω στο σ κ ο τ ά δ ι και τ η βρόμικη βροχή. Π ε ρ π ά τ η σ α λ ί γ ο , ύστερα δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να κ ρ α τ η θ ώ , γ ύ ­ ρισα και κοίταξα τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν που, ανάμεσα στις αφίσες και τα κουτιά τ η ς Μ ό μ π ι λ Ό ι λ , μ ι λ ο ύ σ ε τ ρ α β ώ ν τ α ς απαλά τα μ α λ λ ι ά τ η ς . Σ κ έ φ τ η κ α π ω ς , όταν θα π ή γ α ι ν α σ τ η ν Α μ ε ρ ι ­ κ ή , όλα αυτά θα τα ξεχνούσα, όμως δ ε ν είχα κ α μ ι ά δ ι ά θ ε ­ σ η να πάω στην Α μ ε ρ ι κ ή . Η Τ ζ ε ϊ λ ά ν κουνιόταν μ ε τ α τ ο π ί ­ ζοντας τ ο βάρος τ η ς από τ ο έ ν α όμορφο πόδι τ η ς στο ά λ λ ο , μ ι λ ο ύ σ ε κάνοντας ν ε υ ρ ι κ έ ς κ ι ν ή σ ε ι ς , ε ν ώ ε γ ώ α ν α θ ε μ ά τ ι ζ α τον εαυτό μου μουρμουρίζοντας: Ε ί ν α ι πιο όμορφη απ' όλα τα κ ο ρ ί τ σ ι α που έ χ ω γ ν ω ρ ί σ ε ι σ τ η ζ ω ή μ ο υ ! Σ τ ε κ ό μ ο υ ν α έ τ σ ι ε κ ε ί , κ ά τ ω από τ η β ρ ο χ ή , ανήμπορος, μ η ξέροντας πώς ν' α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ω τ η ν τ ι μ ω ρ ί α που αποφασίζανε γ ι α μ έ ν α . Σ ε λ ί γ ο η Τ ζ ε ϊ λ ά ν έ κ λ ε ι σ ε τ ο τ η λ έ φ ω ν ο και β γ ή κ ε έξω χα­ ρούμενη. « Έ ρ χ ε τ α ι τώρα ο Φ ι κ ρ έ τ ! » « Ό χ ι ! Ε γ ώ ε ί μ α ι αυτός που σ' α γ α π ά ! » Π ή γ α τρέχοντας στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , κ ι είπα δυνατά στο τ σ ι ­ ράκι πως αν έ φ τ ι α χ ν ε α μ έ σ ω ς τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , θα του έδινα όλα τα λ ε φ τ ά που είχα σ τ η ν τ σ έ π η μου. « Θ α τ ο φ τ ι ά ξ ω ! » ε ί π ε ο μ ι κ ρ ό ς . « Μ α αυτός ο σ υ μ π λ έ ­ κ τ η ς θα σ' αφήσει σ τ η μ έ σ η του δ ρ ό μ ο υ » .

348

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ό χ ι , δεν θα μ' α φ ή σ ε ι ! Τ έ λ ε ι ω ν ε ! » Αφού π ρ ο σ π ά θ η σ ε λ ί γ ο α κ ό μ η , μου ε ί π ε να π α τ ή σ ω τ η μίζα, μα η μ η χ α ν ή δεν π ή ρ ε μπρος. Ξαναδοκίμασα, τ ί π ο τ α ήμουν ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν ο ς , ο ρ γ ι σ μ έ ν ο ς , α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ς . « Τ ζ ε ϊ λ ά ν , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , μ η μ' αφήσεις και φ ύ γ ε ι ς , μ η μ' α φ ή ­ σ ε ι ς , σε π α ρ α κ α λ ώ ! » « Έ χ ο υ ν σ π ά σ ε ι τα νεύρα σ ο υ » , ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Σ ε λ ί γ ο μ π ή κ ε στο β ε ν ζ ι ν ά δ ι κ ο η Ά λ φ α Ρ ο μ έ ο του Φ ι ­ κ ρ έ τ , και τ ό τ ε συνήλθα και κ α τ έ β η κ α από τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο . « Ν α φ ύ γ ο υ μ ε α μ έ σ ω ς από δ ω , Φ ι κ ρ έ τ ! » ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . « Τ ι έπαθε το Αναντόλ;» ρώτησε ο Φ ι κ ρ έ τ . « Τ ί π ο τ α . Τ ο φ τ ι ά ξ α μ ε » , ε ί π α . « Σ τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ ε γ ώ θα φτάσω π ρ ώ τ ο ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Κ ά ν ο υ μ ε κ ό ν τ ρ ε ς ; » « Ό π ω ς θ ε ς » , ε ί π ε ο Φ ι κ ρ έ τ μ ε π ρ ο κ λ η τ ι κ ό ύφος. Η Τ ζ ε ϊ λ ά ν π ή γ ε και κ ά θ ι σ ε σ τ η ν Άλφα Ρ ο μ έ ο του Φ ι ­ κ ρ έ τ . Έ δ ω σ α ένα χ ι λ ι ά ρ ι κ ο στον υ π ά λ λ η λ ο του β ε ν ζ ι ν ά δ ι ­ κου, κατόπιν άλλο ένα. Μ ε τ ά φ έ ρ α μ ε τα α υ τ ο κ ί ν η τ α π λ ά ι π λ ά ι , για ν' αρχίσουμε τον αγώνα. « Π ρ ό σ ε χ ε , Φ ι κ ρ έ τ » , ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . « Τ α νεύρα του Μ ε ­ τίν είναι κ λ ο ν ι σ μ έ ν α » . « Μ έ χ ρ ι τ ο σ π ί τ ι του Τ ο υ ρ ά ν ! Έ ν α . . . Δ ύ ο . . . » μ έ τ ρ η σ ε ο Φικρέτ. Μ ε το τρία τα αυτοκίνητα μας τ ι ν ά χ τ η κ α ν κι έφυγαν σαν β ο λ ί δ ε ς , ά ν τ ε να δ ο ύ μ ε ! Π α τ ο ύ σ α γ κ ά ζ ι μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς , όμως αυτός ε ί χ ε ξ ε κ ι ν ή σ ε ι πριν από μ έ ν α και βρισκόταν ή δ η μ π ρ ο σ τ ά μου, όχι πως μ' ένοιαζε δ η λ α δ ή , αφού, κορνάρο­ ντας και μ ε τα φώτα μου στο σ β έ ρ κ ο τ ο υ , κατάφερνα μ ε τ ο σ α ρ α β α λ ι α σ μ έ ν ο Α ν α ν τ ό λ μου να τον ακολουθώ από κοντά. Δ ε ν π ρ ό κ ε ι τ α ι να σ' αφήσω μ ό ν η μ' αυτόν, Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! Π ε ρ ­ νώντας τ η γ έ φ υ ρ α , τον πλησίασα α κ ό μ η π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο και,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

349

σ τ η σ τ ρ ο φ ή , π ά ν ω στον ανήφορο, αντί να κ ό ψ ω τ α χ ύ τ η τ α , π ά τ η σ α γ κ ά ζ ι , γ ι α τ ί - ί σ ω ς η σ κ έ ψ η μου να 'ναι φ τ η ν ή και γ ε λ ο ί α - ξ έ ρ ω καλά ότι γ ι α να γ ί ν ω αρεστός σε μια κ ο π έ λ α όπως ε σ ύ , π ρ έ π ε ι ν' α ψ η φ ή σ ω το θ ά ν α τ ο , μα, τ ι αδικία, εί­ σαι στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο του π α ν ι κ ό β λ η τ ο υ Φ ι κ ρ έ τ , που μπαίνο­ ντας σ τ η σ τ ρ ο φ ή ο φ ο β η τ σ ι ά ρ η ς , ε ί δ ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , π ά τ η σ ε φρένο, άναψαν τα κ ό κ κ ι ν α φωτάκια, κ ι ο ύ τ ε μ' αφήνει να προσπεράσω ο πονηρός, μου κ ό β ε ι το δρόμο, καταλαβαίνεις, Θ ε έ μ ο υ , πόσο κ α η μ έ ν ο ς ε ί μ α ι , έ λ ε γ α , όταν ξαφνικά σά­ στισα: η Άλφα Ρομέο πρώτα κ α τ έ β α σ ε ταχύτητα, έπειτα π ά τ η σ ε γ κ ά ζ ι , τ ι ν ά χ τ η κ ε σαν πύραυλος κ ι ά ρ χ ι σ ε ν ' α ν ε ­ β α ί ν ε ι τον ανήφορο απίθανα γ ρ ή γ ο ρ α , μ ε τ α κ ό κ κ ι ν α φω­ τ ά κ ι α τ η ς ολοένα να μ ι κ ρ α ί ν ο υ ν σε δύο λ ε π τ ά ε ί χ ε γ ί ν ε ι ά φ α ν τ η ! Θ ε έ μου! Σ α ν ί δ ω σ α το γ κ ά ζ ι μα οδηγούσα ένα σα­ ρ α β α λ ι α σ μ έ ν ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , α ν έ β α ι ν ε τον ανήφορο σαν βοϊ­ δάμαξα, π έ φ τ ο ν τ α ς στις λ α κ κ ο ύ β ε ς , δ ι ά β ο λ ε , σε λ ί γ ο άρχι­ σε ν' ασθμαίνει, οι πίσω ρόδες σταμάτησαν να υπακούνε σ τ η μ η χ α ν ή , ώσπου, γ ι α να μ η ν κ α ε ί ο κ ι ν η τ ή ρ α ς , σ τ α μ ά τ η σ α , κι α π ό μ ε ι ν α κ α τ α μ ε σ ή ς τ η ς ανηφόρας, μόνος, ολομόναχος, χαζός. Μ ι α - δ υ ο φορές έ κ α ν α να β ά λ ω μπρος τ η μ η χ α ν ή , η μ ό ­ ν η λύση γ ι α να τους προλάβω ή τ α ν να σπρώξω τ ο αμάξι μ έ ­ χ ρ ι τ η ν α ρ χ ή τ η ς ανηφόρας και κ α τ ό π ι ν να τ ο α φ ή σ ω να τ σ ο υ λ ή σ ε ι μ έ χ ρ ι τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ . Άρχισα να σ π ρ ώ χ ν ω βρί­ ζοντας, η βροχή ε ί χ ε σ τ α μ α τ ή σ ε ι . Σ ε λ ί γ ο , έ γ ι ν α μ ο ύ σ κ ε μ α στον ιδρώτα* α ψ ή φ η σ α τον πόνο τ η ς μ έ σ η ς μου και σ υ ν έ ­ χισα να σ π ρ ώ χ ν ω . Ξ α ν ά ρ χ ι σ ε να ψ ι λ ο β ρ έ χ ε ι , ο πόνος έ γ ι ν ε α β ά σ τ α χ τ ο ς . Τ ρ ά β η ξ α τ ο χ ε ι ρ ό φ ρ ε ν ο , άρχισα να κ λ ο τ σ ά ω μ ε μίσος τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο . Έ ν α α υ τ ο κ ί ν η τ ο α ν έ β α ι ν ε τον α ν ή ­ φορο, έ τ ρ ε ξ α , σήκωσα τ ο χ έ ρ ι μου ε λ π ί ζ ο ν τ α ς , μα κόρναρε,

350

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μ ε π ρ ο σ π έ ρ α σ ε κι έ φ υ γ ε . Ό τ α ν άκουσα από κάπου μακριά τ ι ς β ρ ο ν τ έ ς , άρχισα π ά λ ι να σ π ρ ώ χ ν ω . Ο πόνος τ η ς μ έ σ η ς μού έ φ ε ρ ν ε δάκρυα στα μ ά τ ι α . Γ ι α να ξεχάσω τον πόνο μου καθώς έ σ π ρ ω χ ν α , σκεφτόμουνα ε κ ε ί ν ο υ ς . Ύ σ τ ε ρ α , β λ έ π ο ν τ α ς πως παρά τ ι ς π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς μου είχα κ ά ν ε ι πολύ λ ί γ ο δρόμο, ζ α λ ί σ τ η κ α , π α ρ ά τ η σ α τ ο α υ τ ο κ ί ν η ­ τ ο , άρχισα να τ ρ έ χ ω . Η β ρ ο χ ή ε ί χ ε δ υ ν α μ ώ σ ε ι και γ ι α να κ ό ψ ω δρόμο, μ π ή κ α σ τ ι ς κ ε ρ α σ ι έ ς , κ α τ ό π ι ν στα α μ π έ λ ι α , βούτηξα στις λ ά σ π ε ς , στο σ κ ο τ ά δ ι ή τ α ν αδύνατο να τ ρ έ ξ ω . Έ π ε ι τ α από λ ί γ ο , δ ι π λ ω μ έ ν ο ς στα δύο από τον πόνο τ η ς σπλήνας και τ η ς μ έ σ η ς μου και μ ε τ α πόδια β ο υ τ η γ μ έ ν α στις λ ά σ π ε ς , κ ι όταν κ α τ ά λ α β α ότι τ ο α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ ν ο αλύχ τ ι σ μ α των σκυλιών π λ η σ ί α ζ ε , κ α τ ά λ α β α και γύρισα π ί σ ω . Γ ι α να μ η βραχώ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο , μ π ή κ α στο αμάξι, κάθισα κι α κ ο ύ μ π η σ α τ ο κ ε φ ά λ ι μου στο τ ι μ ό ν ι : Σ ' α γ α π ώ . Σ ε λ ί γ ο είδα τ ρ ε ι ς τύπους να κατεβαίνουν τον κατήφορο κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ ο ν τ α ς , π ε τ ά χ τ η κ α έ ξ ω από τ ο αμάξι, γ ι α να ζ η ­ τ ή σ ω β ο ή θ ε ι α . Μ α όταν πλησίασαν οι σ κ ι έ ς , τους γνώρισα και φοβήθηκα. Ο μεγαλόσωμος κρατούσε ένα δοχείο μ ε μ π ο γ ι ά , ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς ε ί χ ε μ ο υ σ τ ά κ ι κ ι ο άλλος φορούσε σα­ κάκι. « Τ ι κ ά ν ε ι ς εσύ ε δ ώ στα σ κ ο τ ε ι ν ά , τ έ τ ο ι α ώ ρ α ; » ρ ώ τ η σ ε ο μουστακαλής. « Χ ά λ α σ ε τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο μου. Μ π ο ρ ε ί τ ε να σ π ρ ώ ξ ε τ ε ; » « Μ π α ς και μας π ή ρ ε ς γ ι α άλογα ή γ ι α υ π η ρ έ τ ε ς του πα­ τ έ ρ α σου; Άφησε τ ο να τ σ ο υ λ ή σ ε ι στον κ α τ ή φ ο ρ ο » . « Μ ι α σ τ ι γ μ ή , μια σ τ ι γ μ ή ! » ε ί π ε αυτός μ ε τ ο σ α κ ά κ ι . « Σ α ς γνώρισα, α ξ ι ό τ ι μ ε κ ύ ρ ι ε , σ ή μ ε ρ α το πρωί παραλίγο να μας κ ό β α τ ε στα δύο!» « Π ώ ς ; Α, ναι! Ε σ ε ί ς ήσασταν. Να μ ε συμπαθάς, φίλε μου!»

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

351

Λυτός μ ί λ η σ ε σαν να μιμούνταν γυναίκα. « Ν α μ ε συμπαθάς, γ λ υ κ έ μου, σ ή μ ε ρ α τ ο πρωί παραλίγο να σας κ ό ψ ω ! Κ α λ ά . Κ α ι τ ι θα γινόταν αν μας π α τ ο ύ σ ε ς ; » « Π ά μ ε , παιδιά, θα β ρ α χ ο ύ μ ε » , ε ί π ε ο μ ο υ σ τ α κ α λ ή ς . « Ε γ ώ θα μ ε ί ν ω ε δ ώ , μαζί τ ο υ » , ε ί π ε αυτός μ ε τ ο σ α κ ά κ ι , και π ή γ ε και κ ά θ ι σ ε στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο . « Ά ν τ ε , π α ι δ ι ά , ε λ ά τ ε κι ε σ ε ί ς » . Ο μ ο υ σ τ α κ α λ ή ς κ ι ο άλλος, που κρατούσε τ ο δοχείο μ ε τ η ν μ π ο γ ι ά , μ ε ί ν α ν ε γ ι α λ ί γ ο αναποφάσιστοι, κατόπιν μ π ή ­ κανε και καθίσανε στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου. Κ ι ε γ ώ κάθισα μ π ρ ο σ τ ά , σ τ η θ έ σ η του ο δ η γ ο ύ , και π λ ά ι μου ο τ ύ ­ πος μ ε τ ο σ α κ ά κ ι . Έ ξ ω η βροχή ε ί χ ε δ υ ν α μ ώ σ ε ι . « Σ ' ε ν ο χ λ ο ύ μ ε μ ή π ω ς , γ λ υ κ έ μ ο υ ; » ε ί π ε αυτός που κ ά θ ι ­ σε δ ί π λ α μου. Δεν απάντησα- χαμογέλασα. « Μ π ρ ά β ο ! Τον σ υ μ π ά θ η σ α τούτον ε δ ώ , σ η κ ώ ν ε ι α σ τ ε ί α , ε ν τ ά ξ ε ι παιδί! Π ώ ς σε λ έ ν ε ; » Του ε ί π α . « Χ α ί ρ ο μ α ι , κ ύ ρ ι ε Μ ε τ ί ν . Ε γ ώ λ έ γ ο μ α ι Σ ε ρ ν τ ά ρ , αυτός είναι ο Μουσταφά και τούτον ε δ ώ τον κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο τ ο ν ε λ έ μ ε ζωύφιο. Τ ο π ρ α γ μ α τ ι κ ό του όνομα είναι Χ α σ ά ν » . « Π ρ ό σ ε χ ε , μ η ν τα χ α λ ά σ ο υ μ ε π ά λ ι » , ε ί π ε ο Χ α σ ά ν . « Τ ι είναι;» είπε ο Σερντάρ. «Να μη συστηθούμε; Δεν σ υ μ φ ω ν ε ί τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » Ά π λ ω σ ε τ ο χ έ ρ ι τ ο υ . Τ ο άπλωσα κ ι ε γ ώ , ά ρ χ ι σ ε να τ ο σ φ ί γ γ ε ι μ ε όση δ ύ ν α μ η ε ί χ ε . Δάκρυσα από τον π ό ν ο - ανα­ γ κ α σ τ ι κ ά , έσφιξα κ ι ε γ ώ τ ο δ ι κ ό τ ο υ . Τ ό τ ε μ ε ά φ η σ ε . « Μ π ρ ά β ο ! Ε ί σ α ι , β λ έ π ω , δυνατός, μα όχι όσο ε γ ώ ! » «Πού σπουδάζεις;» ρώτησε ο Μουσταφά. « Σ τ ο αμερικάνικο κολέγιο!»

352

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Σ χ ο λ ε ί ο τ η ς αριστοκρατίας, ε ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . «Τού το δω τ ο ζωύφιο είναι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο μ ε μ ι α κ ο π έ λ α τ η ς τάξης σας!» « Μ η ν ξαναρχίζεις!» ε ί π ε ο Χ α σ ά ν . « Γ ι ά στάσου! Μ π ο ρ ε ί να σε β ο η θ ή σ ε ι αυτός! Ε ί σ α ι τ η ς κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι κοινωνίας, έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; Γ ι α τ ί γ ε λ ά ς ; » « Τ ί π ο τ α ! » είπα. « Ξ έ ρ ω γ ι α τ ί γ ε λ ά ς ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Σ ε παραξενεύει, ότι έ ν α ς ξυπόλυτος όπως αυτός, ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε μ ι α πλούσια κ ο π έ λ α . Έ τ σ ι δ ε ν είναι, ρ ε ; » « Κ ι εσύ γ έ λ α σ ε ς » , ε ί π α . « Κ α ι βέβαια θα γ ε λ ά σ ω » , ε ί π ε φωναχτά ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . «Εγο> ε ί μ α ι φίλος τ ο υ , δ ε ν τον περιφρονώ, εσύ ό μ ω ς . . . Ρ ε γάιδα ρ ε , εσύ δ ε ν ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε ς π ο τ έ σ τ η ζ ω ή σ ο υ ; » Μ ο υ ε ί π ε κ ι ά λ λ ε ς β ρ ι σ ι έ ς κ α ι , ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν ο ς που δεν α ν τ α π έ δ ι δ α , άρχισε να ψ ά χ ν ε ι τ ο αμάξι. Άνοιξε τ ο ντουλα πάκι και διάβασε ξεκαρδισμένος στα γ έ λ ι α τ ο συμβόλαιο τ η ς ασφαλιστικής ε τ α ι ρ ε ί α ς - σ α ν να ή τ α ν αστεία όσα διάβαζε κ ι όταν έ μ α θ ε πως τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο δ ε ν ή τ α ν δ ι κ ό μου μα του αδελφού μου, μ ε κοίταξε π ε ρ ι φ ρ ο ν η τ ι κ ά και μου ε ί π ε : « Δ ε ν μου λ ε ς , τ ι κ ά ν ε τ ε τ ι ς ν ύ χ τ ε ς μ ε τα κορίτσια μ ε ς στα α υ τ ο κ ί ν η τ α ; » Δ ε ν α π ά ν τ η σ α . Χ α μ ο γ έ λ α σ α πονηρά, σαν πρόστυχος, τ ι ποτένιος. « Π ρ ό σ τ υ χ ο ι ! Μ α καλά κ ά ν ε τ ε ! Α υ τ ή που καθόταν δίπλα σου ή τ α ν γκόμενα σ ο υ ; » « Ό χ ι » , ε ί π α ανήσυχα. « Μ η λες ψέματα», είπε ο Σερντάρ. Σκέφτηκα λίγο: « Ή τ α ν α δ ε λ φ ή μ ο υ » , ε ί π α . « Η γ ι α γ ι ά μου είναι άρρω σ τ η , ψ ά χ ν α μ ε να β ρ ο ύ μ ε φ ά ρ μ α κ ο » .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

353

« Γ ι α τ ί δ ε ν π ή ρ α τ ε από τ ο φ α ρ μ α κ ε ί ο α π έ ν α ν τ ι σ τ η ν πλαζ»; «Ήταν κλειστό». « Ψ έ μ α τ α ! Τ ο φαρμακείο ε κ ε ί ν ο είναι κ ά θ ε βράδυ ανοι­ χτό! Ξ έ ρ ε ι ς μ ή π ω ς ότι ο φαρμακοποιός είναι κ ο μ ο υ ν ι σ τ ή ς ; » « Δ ε ν το ξέρω». « Ε σ ύ τ ι άλλο κ ά ν ε ι ς όταν δ ε ν γυρίζεις μ ε κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι κορίτσια;» « Ξ έ ρ ε ι ς ποιοι ε ί μ α σ τ ε ε μ ε ί ς ; » ρ ώ τ η σ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Ξ έ ρ ω » , είπα. « Ε ί σ τ ε ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς ! » « Μ π ρ ά β ο ! » έ κ α ν ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Ξ έ ρ ε ι ς και ποια είναι τα α ι τ ή μ α τ α μ α ς ; » « Ε θ ν ι κ ι σ μ ό ς και τα ρ έ σ τ α » ! « Τ ι θα π ε ι " κ α ι τα ρ έ σ τ α " » ; « Α υ τ ό ς δεν φαίνεται να 'ναι Τ ο ύ ρ κ ο ς ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Ε ί σ α ι Τούρκος, ρε, η μάνα σου, ο μ π α μ π ά ς σου είναι Τούρ­ κοι;» « Ε ί μ α ι Τούρκος!» « Τ ό τ ε αυτό τ ι ε ί ν α ι ; » Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ έ δ ε ι ξ ε τ ο δ ί σ κ ο που ξ έ χ α σ ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν και σ υ λ λ ά β ι σ ε : ((Best

of

Elvis)).

«Ένας δίσκος», είπα. « Μ η μας κ ά ν ε ι ς τον κ α μ π ό σ ο , θα σου τ η ν α ν ά ψ ω ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Τ ι δουλειά έ χ ε ι αυτός ο π ο ύ σ τ ι κ ο ς δίσκος στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο ενός Τ ο ύ ρ κ ο υ ; » « Ο δίσκος αυτός δ ε ν είναι του γούστου μ ο υ » , ε ί π α . « Ε ί ­ ναι τ η ς α δ ε λ φ ή ς μου, τον ξ έ χ α σ ε στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο » . « Θ έ λ ε ι ς να π ε ι ς πως εσύ δ ε ν πας σε ν τ ι σ κ ο τ έ κ ; » ε ί π ε ο Σερντάρ. « Κ ά π ο υ κάπου, π η γ α ί ν ω » .

354

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Είσαι, αντίθετος στον κομουνισμό;» ρώτησε ο Μουσταφά. «Να-,». «Γιατί;» «Νά, ξέρεις...» « Ε ί ν α ι ντροπαλό, ρ ε , τ ο π α ι δ ί » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Δ ε ν μι λάει...» «Είσαι φοβητσιάρης!» είπε ο Μουσταφά. «Δεν νομίζω!» « Δ ε ν ν ο μ ί ζ ε ι , λ έ ε ι ! » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Π ο λ ύ τον έξυ πνο μας κ ά ν ε ι ς ! Αν δ ε ν φοβάσαι, γ ι α τ ί δ ε ν αγωνίζεσαι ενά ντια στους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς , μια και λ ε ς ότι είσαι α ν τ ί θ ε τ ο ς ; » « Δ ε ν μου δ ό θ η κ ε η ε υ κ α ι ρ ί α ! » ε ί π α . « Ε ί σ τ ε οι πρώτοι ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς που γ ν ω ρ ί ζ ω » . « Α , και πώς μας β ρ ί σ κ ε ι ς ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Σ ο υ αρέ σου μ ε ; » «Ασφαλώς». « Ε ί σ α ι δικός μ α ς ! Αύριο τ ο βράδυ θ έ λ ε ι ς να έ ρ θ ε ι ς μαζί μας;» « Β έ β α ι α , π ε ρ ά σ τ ε να μ ε π ά ρ ε τ ε . . . » « Σ ώ π α , ρε απατεώνα, φ ο β η τ σ ι ά ρ η . Μ ό λ ι ς γ λ ι τ ώ σ ε ι ς από τα χέρια μας, θα τ ρ έ ξ ε ι ς σ τ η ν α σ τ υ ν ο μ ί α . . . » « Ψ υ χ ρ α ι μ ί α , Σ ε ρ ν τ ά ρ » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Τ ο παιδί δεν είναι κ α κ ό ! Ν α δ ε ι ς που θα π ά ρ ε ι και π ρ ο σ κ λ ή σ ε ι ς ! » « Σ τ ο Μ έ γ α ρ ο Α θ λ η τ ι σ μ ο ύ δ ι ο ρ γ α ν ώ ν ο υ μ ε μια ε κ δ ή λ ω σ η . Θ έ λ ε ι ς να ' ρ θ ε ι ς ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Έ ρ χ ο μ α ι » , ε ί π α . « Π ό σ ο κάνουν τα ε ι σ ι τ ή ρ ι α ; » « Σ ο υ έ κ α ν ε κ α ν ε ί ς λόγο γ ι α χ ρ ή μ α τ α ; » « Κ α λ ά , Σ ε ρ ν τ ά ρ ! Μ ι α και θ έ λ ε ι ν ' αγοράσει, δεν έ χ ο υ μ ε α ν τ ί ρ ρ η σ η . Θα μας β ο η θ ή σ ε ι ! » «Πόσα θ έ λ ε τ ε , κύριε;» ρώτησε ο Σερντάρ ευγενικά.

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

355

« Δ ώ σ τ ε μου για π ε ν τ α κ ό σ ι ε ς λ ί ρ ε ς » . Έ κ α ν α να β γ ά λ ω από τ ο πορτοφόλι μου έ ν α π ε ν τ α κ ο σ ά ρικο. « Ε ί ν α ι από φ ί δ ι ; » ρ ώ τ η σ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . «Όχι!» Έ δ ω σ α τ ο π ε ν τ α κ ο σ ά ρ ι κ ο στον Σ ε ρ ν τ ά ρ , μα ε κ ε ί ν ο ς δ ε ν το π ή ρ ε . « Γ ι ά δ ώ σ ε να δω τ ο π ο ρ τ ο φ ό λ ι » . Έ δ ω σ α τ ο πορτοφόλι μ ε τα χ ρ ή μ α τ α που είχα κ ε ρ δ ί σ ε ι δουλεύοντας μ ε ς σ τ η ζ έ σ τ η του καλοκαιριού έναν ο λ ό κ λ η ­ ρο μήνα. « Μ π ρ ά β ο ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Δ ε ν είναι από φ ί δ ι » . « Δ ώ σ ' τ ο , ε γ ώ καταλαβαίνω», ε ί π ε ο Μουσταφά. Π ή ρ ε το πορτοφόλι και τ ο έ ψ α ξ ε . « Τ ο σ η μ ε ι ω μ α τ ά ρ ι ο αυτό μ ε τα τ η λ έ φ ω ν α τ ο χ ρ ε ι ά ζ ε σ α ι ; Δ ε ν ν ο μ ί ζ ω . . . Τ ι πολλούς γ ν ω σ τ ο ύ ς που έ χ ε ι ς ! κ ι όλοι μ ε τ η λ έ φ ω ν α . . . Μ ε τόσους γ ν ω σ τ ο ύ ς δ ε ν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι να έ χ ε ι ς τ α υ τ ό τ η τ α γ ι α να σε αναγνωρίζουν... Δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς λί­ ρ ε ς ! Ο π α τ έ ρ α ς σου σού τα 'δωσε τόσα λ ε φ τ ά ; » « Ό χ ι , ε γ ώ τα κ έ ρ δ ι σ α » , ε ί π α , « π α ρ α δ ί δ ω μ α θ ή μ α τ α , αγ­ γλικά, μαθηματικά». « Κ ο ί τ α , ζωύφιο, είναι ό,τι π ρ έ π ε ι για σένα. Θα του κάνεις μαθήματα; Δωρεάν βέβαια...» « Θ α του κ ά ν ω » , ε ί π α , και τ ό τ ε κ α τ ά λ α β α ποιος ή τ α ν ο Χ α σ ά ν , που τον λ έ γ α ν ε ζωύφιο. « Μ π ρ ά β ο ! » είπε ο Μουσταφά. « Ε γ ώ αμέσως το κατά­ λ α β α ότι ε ί σ α ι καλό π α ι δ ί . Μ ε τ ι ς δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς μ π ο ρ ε ί ς να π ά ρ ε ι ς ε ί κ ο σ ι τ έ σ σ ε ρ α ε ι σ ι τ ή ρ ι α και να τα μοι­ ράσεις στους φίλους σου». « Τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν α φ ή σ τ ε μου ένα χ ι λ ι ά ρ ι κ ο » , ε ί π α .

356

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

α'Ακου, έχεις αρχίσει να μας ε κ ν ε υ ρ ί ζ ε ι ς » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Μ π α ! Δ ε ν π α ρ α π ο ν ι έ τ α ι . Τ ι ς δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς μάς τις δίνεις μ ε τ η θ έ λ η σ η σου, έ τ σ ι δεν ε ί ν α ι ; » ε ί π ε ο Μουσταφά. «Σου μιλάμε, ρε!» « Φ τ ά ν ε ι , Σερντάρ. Μ η ν το στενοχωρείς το παιδί!» « Α υ τ ό το τ ε τ ρ ά δ ι ο τ ι ε ί ν α ι ; » Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ π ή ρ ε από τ ο π ί σ ω κ ά θ ι σ μ α τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο του Φαρούκ και δ ι ά β α σ ε : « " Τ ο χωριό ε ν ώ π α λ ι ό τ ε ρ α α ν ή κ ε στον Σ ι π α χ ί Α λ ί , ε π ε ι ­ δ ή α ρ ν ή θ η κ ε να π ά ρ ε ι μ έ ρ ο ς στον π ό λ ε μ ο , του το π ή ρ α ν ε και το δώσανε στον Χ α μ π ί π , κοντά σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε των δε­ κ α ε φ τ ά χ ι λ ι ά δ ω ν . . . " Τ ι λ έ ε ι ε δ ώ , δ ε ν δ ι α β ά ζ ε τ α ι ! " Η κα­ τ α γ γ ε λ ί α του Β ε λ ί εναντίον του Μ α χ μ ο ύ τ , που αγόρασε ένα μουλάρι και δεν το π λ ή ρ ω σ ε . . . " » . « Τ ι είναι αυτά, ρ ε ; » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Ο αδελφός μου είναι ι σ τ ο ρ ι κ ό ς » , ε ί π α . «Τον κακομοίρη!» είπε ο Σερντάρ. « Τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν δ ώ σ τ ε μου τ η ν τ α υ τ ό τ η τ α μ ο υ » , ε ί π α . « Τ ι θα π ε ι τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , ρ ε ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Σ ο υ κά­ ν α μ ε κακό μ ή π ω ς ; Γ ι α τ ί δ ε ν α π α ν τ ά ς ! » Κ ο ί τ α ξ ε , σαν να ή θ ε λ ε να κ ά ν ε ι κ ά τ ι κ α κ ό , τ ο ε σ ω τ ε ρ ι ­ κό του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ , ε ί δ ε τον Best

of

Elvis:

« Κ ι αυτόν τον π α ί ρ ν ω ! » Π ή ρ ε και το τ ε τ ρ ά δ ι ο του Φαρούκ. « Ν α ο δ η γ ε ί ς σιγά τ ο αμάξι σου. Μ π α ς και νομίζεις πως ο κ ό σ μ ο ς ε ί ν α ι σ τ η ν υ π η ρ ε σ ί α του μ π α μ π ά κ α σου; Π ρ ό ­ στυχε, τιποτένιε άνθρωπε!» Άνοιξε τ η ν πόρτα κ ι έ φ υ γ ε μαζί μ ε τους άλλους. Μ ό λ ι ς τους ε ί δ α ν' α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ι , κ α τ έ β η κ α κ ι ε γ ώ κ ι άρχισα να σ π ρ ώ χ ν ω τ ο Α ν α ν τ ό λ προς τον κατήφορο.

26

αΤου δ ώ σ α μ ε ένα γ ε ρ ό μ ά θ η μ α αυτού του γ ε λ ο ί ο υ » , ε ί π ε ο Σερντάρ. « Τ ο παρακάνεις κ α μ ι ά φορά», ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Κ ι αν πάει στην αστυνομία;» « Δ ε ν θα π ά ε ι » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Δ ε ν ε ί δ ε ς πόσο φ ο β η τσιάρης είναι;» « Γ ι α τ ί π ή ρ ε ς το δίσκο και το τ ε τ ρ ά δ ι ο ; » ρ ώ τ η σ ε ο Μ ο υ ­ σταφά. Κ α ι τ ό τ ε , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , είδα πως ο Σ ε ρ ν τ ά ρ ε ί χ ε πά­ ρει τ ο δίσκο που ξέχασες στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο καθώς και τ ο τ ε ­ τράδιο του Φαρούκ. Ό τ α ν φτάσαμε στον κ ά τ ω μαχαλά, στά­ θ η κ ε κ ά τ ω από τ ο φως μιας λ ά μ π α ς και κ ο ί τ α ξ ε τ ο δ ί σ κ ο . « Δ ε ν ανέχομαι να μας β λ έ π ε ι όλους σαν υ π η ρ έ τ ε ς του πα­ τέρα του!» « Δ ε ν έκανες καλά», είπε ο Μουσταφά. «Τον θύμωσες χωρίς λ ό γ ο » . «Αν θ έ λ ε τ ε » , ε ί π α ε γ ώ , « δ ώ σ τ ε μου τ ο δίσκο, να τον πάω π ί σ ω στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο » . « Μ ω ρ έ , τούτος ε δ ώ είναι κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ς ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ­ ντάρ.

358

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ά κ ο υ » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Δ ε ν θα ξαναπείς μπροστά σε ξένους κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ή ζωύφιο τον Χ α σ ά ν » . Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ σ ώ π α σ ε . Κ α τ ε β ή κ α μ ε τον κ α τ ή φ ο ρ ο χωρίς να μ ι λ ά μ ε . Σ κ έ φ τ η κ α ότι μ ε τ ι ς δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς που τ σ έ π ω σ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά θα μπορούσε κ α ν ε ί ς ν' αγοράσει το σουγιά μ ε τ η σ ι ν τ ε φ έ ν ι α λ α β ή που είδα στο Π ε ν τ ί κ , καθώς και τα χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ α δ ε ρ μ ά τ ι ν α παπούτσια. Αν β ά λ ε ι λ ί γ α α κ ό μ η , μ π ο ρ ε ί να π ά ρ ε ι κι ένα π ε ρ ί σ τ ρ ο φ ο . Ό τ α ν φ τ ά σ α μ ε κοντά στο κ α φ ε ν ε ί ο , σ τ α μ ά τ η σ α ν . « Λ ο ι π ό ν » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά , «ας δ ι α λ υ θ ο ύ μ ε » . « Δ ε ν θα γ ρ ά ψ ο υ μ ε ά λ λ ο ; » ρώτησα. « Ό χ ι » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Ν ο μ ί ζ ω ότι θα ξαναβρέξει, να μ η β ρ α χ ο ύ μ ε . Η μ π ο γ ι ά κι οι βούρτσες α π ό ψ ε να μείνουν σ' ε σ έ ν α , Χ α σ ά ν . Σ ύ μ φ ω ν ο ι ; » Ε κ ε ί ν ο ι οι δυο θα π ά ν ε στα σ π ί τ ι α τους, ε γ ώ θα γυρίσω π ί σ ω και θα πάρω τον ανήφορο. Δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς διά του τρία μας κάνουν τ έ σ σ ε ρ ι ς χ ι λ ι ά δ ε ς . Ε ί ν α ι κ ι ο δίσκος τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν και τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο . « Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » είπε ο Μουσταφά. « Γ ι α τ ί σώπασες; Ά ν τ ε , να δ ι α λ υ θ ο ύ μ ε » . Σ ε λ ί γ ο έ κ α ν ε πως θ υ μ ή θ η κ ε : « Α , π ά ρ ε , Χ α σ ά ν , τ σ ι γ ά ρ α και σ π ί ρ τ α , να κ α π ν ί σ ε ι ς » . Δ ε ν θα τα 'παιρνα* έ τ σ ι όμως που μ ε κ ο ί τ α ξ ε , αναγκα­ σ τ ι κ ά τα π ή ρ α . « Δ ε ν λες ευχαριστώ;» είπε. «Ευχαριστώ...» Γ υ ρ ί σ α ν ε να φύγουνε. Τους κοίταξα λ ί γ ο από π ί σ ω . Κ α ι τ ι δ ε ν θα μπορούσα ν' αγοράσω μ ε τ έ σ σ ε ρ α χ ι λ ι ά ρ ι κ α ! Π ε ­ ράσανε μπροστά από τ ο φούρνο και χ α θ ή κ α ν ε στο σ κ ο τ ά δ ι . Ξ α φ ν ι κ ά φώναξα: «Μουσταφά!»

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

359

Τα βήματα σταμάτησαν. «Τι.είναι;» ρώτησε. Κ ο ν τ ο σ τ ά θ η κ α λ ί γ ο , κατόπιν έ τ ρ ε ξ α κοντά τους. « Μ ο υ σ τ α φ ά , να πάρω τ ο δίσκο και τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο ; » ρ ώ τ η ­ σα λ α χ α ν ι α σ μ έ ν ο ς . « Τ ι θα τα κ ά ν ε ι ς ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Μ π α ς και σ κ έ φ τ ε ­ σαι να τ α πας π ί σ ω ; » « Δ ε ν θ έ λ ω τ ί π ο τ ε ά λ λ ο » , ε ί π α . « Δ ώ σ τ ε τά μου, αυτά μ ο ­ νάχα θ έ λ ω » . « Δ ώ σ ' του τ α » , ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ μου τα ' δ ω σ ε , λ έ γ ο ν τ α ς : « Ε σ ύ σίγουρα είσαι κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ς » . « Σ ώ π α ! » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά , και σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε μ έ ν α : « Α π ο φ α σ ί σ α μ ε τ ι ς δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς να τ ι ς κ ρ α τ ή σ ο υ ­ μ ε γ ι α κάποια έξοδα. Μ η μας π α ρ ε ξ η γ ή σ ε ι ς . Ε ξ ά λ λ ο υ μας μένουν πολύ λίγα. Ν ά , π ά ρ ε α υ τ έ ς τ ι ς π ε ν τ α κ ό σ ι ε ς λ ί ρ ε ς , είναι τ ο μ ε ρ ί δ ι ο σ ο υ » . « Ό χ ι » , ε ί π α . « Ν α μείνουν όλα στο Κ ί ν η μ α , να διατεθούν γ ι α τον αγώνα. Ε γ ώ δ ε ν θ έ λ ω τ ί π ο τ α » . « Μ α παίρνεις τ ο δ ί σ κ ο ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . Ε γ ώ τα 'χασα, δ ε ν ήξερα τ ι να π ω , π ή ρ α το μ ε ρ ί δ ι ο μου τ ι ς π ε ν τ α κ ό σ ι ε ς λ ί ρ ε ς , και τ ι ς έ β α λ α σ τ η ν τ σ έ π η μου. «Εντάξει», είπε ο Σερντάρ. «Από τις δώδεκα χιλιάδες δ ε ν σου π έ φ τ ε ι τ ί π ο τ α . Ε λ π ί ζ ω να μ η ν τ ο π ε ι ς σε κ α ν έ ν α ν » . « Δ ε ν θα το π ε ι ! » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά . « Δ ε ν είναι τόσο χα­ ζός όσο ν ο μ ί ζ ε ι ς . Π α ν έ ξ υ π ν ο ς είναι, μα δεν τ ο δ ε ί χ ν ε ι . Ε ί ­ δ ε ς πώς έ τ ρ ε ξ ε γ ι α να π ά ρ ε ι ό,τι δ ι κ α ι ο ύ τ α ι ! » «Πονηρέ!» είπε ο Σερντάρ. « Ά ν τ ε , π ά μ ε » , ε ί π ε ο Μουσταφά. Φ ύ γ α ν ε · τους άκουσα να μ ι λ ά ν ε . Μ π ο ρ ε ί και να μ ε κο-

360

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ροϊδεύανε. Κ ο ί τ α ξ α λ ί γ ο α κ ό μ η , κατόπιν άναψα έ ν α τ σ ι γ ά ­ ρο κ α ι , κρατώντας μ ε τ ο έ ν α χ έ ρ ι τ η ν μ π ο γ ι ά και τ η βούρ­ τσα και μ ε τ ο άλλο τ ο δίσκο κ α ι τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο , άρχισα ν ' ανε­ βαίνω τον ανήφορο. Αύριο το πρωί θα πάω στην πλαζ, αν έ ρ ­ θ ε ι ο Μ ο υ σ τ α φ ά , θα μ ε δ ε ι , αν δ ε ν έ ρ θ ε ι , τ ο βράδυ θα του π ω . Σ ή μ ε ρ α τ ο πρωί π ή γ α και π ε ρ ί μ ε ν α τ η ν κ ο π έ λ α , Μ ο υ ­ σταφά, μα δ ε ν ή ρ θ ε ς . Θα κ α τ α λ ά β ε ι ότι ξέρω καλά τ ι είναι πειθαρχία. Σ τ ο διάβολο να π ά ν ε όλοι! Ανέβαινα τον ανήφορο όταν άκουσα τ ι ς φωνές του Μ ε τ ί ν , τα 'χασα: λίγο παρακάτω ο Μ ε τ ί ν έ β ρ ι ζ ε στο σκοτάδι. Π λ η ­ σίασα π α τ ώ ν τ α ς μ ε προσοχή σ τ η β ρ ε γ μ έ ν η άσφαλτο, προ­ σπάθησα να τον δ ω , μα τον άκουσα μονάχα να β ρ ί ζ ε ι , σαν να ' χ ε α π έ ν α ν τ ι τ ο υ έ ν α ν ά ν θ ρ ω π ο δ ε μ έ ν ο χ ε ι ρ ο π ό δ α ρ α . Ύ σ τ ε ρ α άκουσα έναν παράξενο θόρυβο από π λ α σ τ ι κ ό * πα­ ρ α ξ ε ν ε ύ τ η κ α , π ή γ α σ τ η ν ά κ ρ η του δρόμου, π λ η σ ί α σ α και κ α τ ά λ α β α ό τ ι κ λ ο τ σ ο ύ σ ε τ ι ς ρόδες του α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ . Τ ι ς χ τ υ π ο ύ σ ε σαν θ υ μ ω μ έ ν ο ς καβαλάρης που βρίζει και δ έ ρ ν ε ι τ ο δύστροπο άλογο τ ο υ . Σ κ έ φ τ η κ α διάφορα παράξενα. Θα μπορούσα να π ά ω α κ ό μ η κ α ι να τ ο ν σπάσω στο ξύλο τον Μ ε τ ί ν ! Σ κ έ φ τ η κ α : τ ι ς φουρτούνες, τους θανάτους, τους σει­ σμούς. Θα μπορούσα ν ' αφήσω αυτά που κρατούσα και να του ε π ι τ ε θ ώ ! Γ ι α τ ί δ ε ν μ ε γ ν ώ ρ ι σ ε ς , ρ ε , γ ι α τ ί μ ε ξ έ χ α σ ε ς ; Α υ τ ό γ ί ν ε τ α ι μ ε τους κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι : εσύ τον γ ν ω ρ ί ζ ε ι ς α μ έ ­ σως, παρακολουθείς τ ι ς κ ι ν ή σ ε ι ς τ ο υ , ξ έ ρ ε ι ς καλά τ η ζ ω ή τ ο υ , αυτός ο ύ τ ε καν σε π ρ ο σ έ χ ε ι και συνεχίζει τ η ζ ω ή του δίχως να γ υ ρ ί σ ε ι να σε δ ε ι . Ό μ ω ς θα μ ε μάθουν μια μ έ ρ α , πού θα π ά ε ι . . . Ά φ η σ α τον άθλιο να κ λ ο τ σ ά ε ι τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο τ ο υ . Γ ι α να μ η μ ε δ ε ι , π έ ρ α σ α μ έ σ α από τ α λ α σ π ω μ έ ν α α μ π έ λ ι α κ ι έ σ τ ρ ι ψ α π ά λ ι στον ανήφορο* τ ό τ ε κ α τ ά λ α β α . Ε ί χ α τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως έ β ρ ι ζ ε γ ι α τ α χ ρ ή μ α τ α που του π ή -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

361

ραν και γ ι α τ ο χ α λ α σ μ έ ν ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , μα αιτία ή τ α ν έ ν α κ ο ρ ί τ σ ι ! Έ β ρ ι ζ ε λ έ γ ο ν τ α ς σ υ ν έ χ ε ι α τ η λ έ ξ η που λ έ ν ε για τ ι ς γ υ ν α ί κ ε ς του πεζοδρομίου. Τ η λ έ ξ η α υ τ ή τ η φοβάμαι, οι γ υ ν α ί κ ε ς α υ τ έ ς είναι τ ρ ο μ ε ρ έ ς , δ ε ν τ ι ς α ν έ χ ο μ α ι , δεν θ έ λ ω να τ ι ς θ υ μ ά μ α ι . Προχώρησα. Μ π ο ρ ε ί να τ η λ έ ε ι για σένα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , σ κ έ φ τ η κ α , μ π ο ­ ρεί και γ ι α κάποια ά λ λ η . Τ ι απαίσια λ έ ξ η ! Τ ι ς γ υ ν α ί κ ε ς μ ε ­ ρικές φορές τ ι ς φοβάμαι. Δύσκολα τις καταλαβαίνεις, σαν να κάνουν κάποιες σ κ έ ψ ε ι ς σ κ ο τ ε ι ν έ ς , δυσκολεύεσαι να τις κα­ τ α λ ά β ε ι ς , κάποια μ έ ρ η του σώματος τους είναι τόσο φοβε­ ρά που, αν σε παρασύρουν, χ ά ν ε σ α ι : μοιάζουν μ ε τ ο θάνα­ τ ο , έ λ α όμως που δ έ ν ε ι και μια γαλάζια κ ο ρ δ έ λ α στα μ α λ ­ λιά τ η ς και σου χ α μ ο γ ε λ ά ε ι η π ό ρ ν η ! Ο ουρανός μ α κ ρ ι ά , κ α τ α κ ί τ ρ ι ν ο ς · όταν φ ω τ ί σ τ η κ ε από τ η ν α σ τ ρ α π ή , τρόμαξα. Σ ύ ν ν ε φ α , σ κ ο τ ε ι ν έ ς κ α τ α ι γ ί δ ε ς , σ κ έ ψ ε ι ς που αδυνατώ να κ α τ α λ ά β ω ! Σ α ν να ε ί μ α σ τ ε όλοι σ τ η ν υ π η ρ ε σ ί α κ ά π ο ι ο υ α γ ν ώ σ τ ο υ , κ ά π ο τ ε κ ά ν ο υ μ ε να ε π α ν α σ τ α τ ή σ ο υ μ ε , μα φο­ β ό μ α σ τ ε : μ η ρίξει π ά ν ω μου τ ί π ο τ α α σ τ ρ α π έ ς και κ ε ρ α υ ­ νούς, κ ά θ ε λ ο γ ή ς ά γ ν ω σ τ ε ς κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς ! Κ α ι τ ό τ ε λ έ ω να ζ ή σ ω κ ά τ ω από τ ο ή ρ ε μ ο φως του σ π ι τ ι ο ύ μ α ς , δίχως να ε π α ν α σ τ α τ ή σ ω , δίχως να ξ έ ρ ω . Ε γ ώ φοβάμαι τ η ν α μ α ρ τ ί α ! Σ α ν τον κ α κ ο μ ο ί ρ η τον π α τ έ ρ α μου, τ ο λ α χ ε ι ο π ώ λ η . Τ ο φως στο σ π ί τ ι μας ή τ α ν α ν α μ μ έ ν ο , ε ί χ ε αρχίσει π ά λ ι να ψ ι λ ο β ρ έ χ ε ι . Πλησίασα, κοίταξα από τ ο παράθυρο, όχι μό­ νο ο π α τ έ ρ α ς μου α λ λ ά ο ύ τ ε η μ ά ν α μου ε ί χ α ν κ ο ι μ η θ ε ί . Π ο ι ο ς ξ έ ρ ε ι τ ι τ η ς ε ί π ε τ η ς κ α η μ έ ν η ς τ η ς μ η τ έ ρ α ς μου γ ι α μ έ ν α ο κουτσός, και δ ε ν μ π ό ρ ε σ ε να κ ο ι μ η θ ε ί . Θ υ μ ή θ η κ α : σίγουρα του μ ί λ η σ ε ο μ π α κ ά λ η ς ! Σ ί γ ο υ ρ α του τ α έ χ ε ι προ­ φ τ ά σ ε ι όλα ε κ ε ί ν ο ς ο γ ε λ ο ί ο ς χοντρός. Ι σ μ α ή λ , θα του ε ί π ε , ο γιος σου σ ή μ ε ρ α τ ο πρωί ή ρ θ ε στο μ π α κ ά λ ι κ ο , έ σ κ ι σ ε τ ι ς

362

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς και τα π ε ρ ι ο δ ι κ ά , μ ε α π ε ί λ η σ ε , ποιος ξ έ ρ ε ι μ ε ποιους κ ά ν ε ι παρέα, σαν λ υ σ σ α σ μ έ ν ο ς κ ά ν ε ι ! Λ έ γ ε πόσο, θα ρ ώ τ η σ ε ο λ α χ ε ι ο π ώ λ η ς μ π α μ π ά ς μου, γ ι α τ ί μόνο από λ ε ­ φτά καταλαβαίνει, πόσο π ά ε ι η ζ η μ ι ά που σου έ κ α ν ε , θα ρώ­ τ η σ ε , και θα πλήρωσε τζάμπα όλες ε κ ε ί ν ε ς τ ι ς ε λ ε ε ι ν έ ς ε φ η ­ μ ε ρ ί δ ε ς . Ό χ ι , όχι τ ζ ά μ π α : Γ ι α να μου το β γ ά λ ε ι ς από τ η μύ­ τ η τ ο βράδυ, αν μ π ο ρ έ σ ε ι ς β έ β α ι α να μ ε β ρ ε ι ς . Ε π ε ι δ ή δεν αποφάσιζα να μ π ω μ έ σ α , α π ό μ ε ι ν α ε κ ε ί κ α ρ φ ω μ έ ν ο ς . Κοί­ ταζα από τ ο παράθυρο, έ β λ ε π α τον π α τ έ ρ α και τ η μ η τ έ ρ α μου να κάθονται. Κ α τ ό π ι ν , όταν κ α λ ά ρ χ ι σ ε να β ρ έ χ ε ι , έβα­ λα στο δ ω μ ά τ ι ο μου από τ ο παράθυρο τ ο ν κουβά μ ε τ η ν μ π ο γ ι ά , τ ο δίσκο τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν και τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο του Φα­ ρούκ, και κ ά θ ι σ α κ α τ α γ ή ς , κ ο ν τ ά στον τ ο ί χ ο . Ά ρ χ ι σ α να σ κ έ φ τ ο μ α ι κοιτάζοντας τ η βροχή που δ υ ν ά μ ω ν ε . Π ο λ ύ α ρ γ ό τ ε ρ α , ε ν ώ έ β ρ ε χ ε μ ε τ ο τ ο υ λ ο ύ μ ι , κ ι αφού θυ­ μ ή θ η κ α τον Μ ε τ ί ν , όταν τα λούκια που ε ί χ ε β ά λ ε ι ο π α τ έ ­ ρας μου δεν μπορούσαν πια να κρατήσουν τ ο νερό τ η ς βρο­ χ ή ς , κοίταξα από τ ο παράθυρο κ ι ε ί δ α τ η ν κ α κ ο μ ο ί ρ α τ η μ η τ έ ρ α μου να τ ρ έ χ ε ι πέρα-δώθε στο δωμάτιο μ ε π λ α σ τ ι κ έ ς λ ε κ ά ν ε ς , γ ι α να μαζεύει τα νερά που στάζανε από τα ταβά­ νια. Κ α τ ό π ι ν θ υ μ ή θ η κ ε και τ ο δ ι κ ό μου δ ω μ ά τ ι ο - τ ο κ ρ ε ­ β ά τ ι μου β ρ έ χ ε τ α ι από τα νερά που στάζουν ανάμεσα από τα φ τ ε ρ ά του αετού στο τ α β ά ν ι . Ά ν α ψ ε τ ο φως και δ ί π λ ω σ ε το σ τ ρ ώ μ α μου. Τ η ν κοίταζα. Σ τ ο τ έ λ ο ς , όταν σ τ α μ ά τ η σ ε η β ρ ο χ ή , δεν σ κ έ φ τ η κ α ε κ ε ί ­ νους ο ύ τ ε κ α ν έ ν α ν ά λ λ ο , μα μονάχα ε σ έ ν α , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! θ α κ ο ι μ ά σ α ι στο κ ρ ε β ά τ ι σου, ίσως ξ ύ π ν η σ ε ς από τ ο θόρυβο τ η ς β ρ ο χ ή ς , μ π ο ρ ε ί να κ ο ι τ ά ζ ε ι ς από τ ο παράθυρο, κ ι όσο β ρ ο ν τ ά ε ι , να φοβάσαι και να σ κ έ φ τ ε σ α ι . Τ ο πρωί, όταν στα­ μ α τ ή σ ε ι η βροχή και β γ ε ι ο ή λ ι ο ς , θα 'ρθεις σ τ η ν πλαζ, ε γ ώ

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

363

θα σε π ε ρ ι μ έ ν ω , στο τ έ λ ο ς θα μ ε δ ε ι ς , θα μ ι λ ή σ ο υ μ ε , θα σου δ ι η γ ο ύ μ α ι , θα σου δ ι η γ ο ύ μ α ι . Μ ι α μ ε γ ά λ η , πολύ μ ε γ ά λ η ιστορία: Ζ ω ή . Σ ' α γ α π ώ . Σ κ έ φ τ ο μ α ι κι άλλες ιστορίες: Ο άνθρωπος που έ χ ε ι π ί σ τ η μ π ο ρ ε ί να γ ί ν ε ι ένας ε ν τ ε λ ώ ς άλλος άνθρωπος. Σ κ έ φ τ ο μ α ι τις μ α κ ρ ι ν έ ς χ ώ ρ ε ς , τ ι ς α τ έ λ ε ι ω τ ε ς σ ι δ η ρ ο δ ρ ο μ ι κ έ ς γ ρ α μ ­ μ έ ς , τα δ ά σ η τ η ς Α φ ρ ι κ ή ς , τ η Σαχάρα, τ ι ς έ ρ η μ ο υ ς , τ ι ς πα­ γ ω μ έ ν ε ς λ ί μ ν ε ς , τους π ε λ ε κ ά ν ο υ ς στα β ι β λ ί α τ η ς γ ε ω γ ρ α ­ φίας, τα λιοντάρια, τους βίσονες που β λ έ π ω σ τ η ν τ η λ ε ό ρ α ­ σ η , τ ι ς ύαινες που τους κατασπαράζουν, τους ε λ έ φ α ν τ ε ς που β λ έ π ο υ μ ε στις τ α ι ν ί ε ς , τ ι ς Ι ν δ ί ε ς , τους ερυθρόδερμους, τους Κ ι ν έ ζ ο υ ς , τ α άστρα, τους δ ι α σ τ η μ ι κ ο ύ ς π ο λ έ μ ο υ ς , όλους τους π ο λ έ μ ο υ ς , τ η ν ιστορία, τ η δ ι κ ή μας ιστορία, τον φοβε­ ρό ήχο από τα νταούλια μας και το φόβο τ ω ν άπιστων που τα α κ ο ύ ν ε : ο άνθρωπος μ π ο ρ ε ί να γ ί ν ε ι κάποιος άλλος, ναι. Δ ε ν ε ί μ α σ τ ε σ κ λ ά β ο ι : κ α τ α ρ γ ώ όλους τους φόβους, τ ι ς αρ­ χ έ ς , τα σύνορα, προχωρώ στο στόχο μου, η σ η μ α ί α κ υ μ α τ ί ­ ζ ε ι : σπαθιά, μαχαίρια, περίστροφα, εξουσία! Ε γ ώ ε ί μ α ι κά­ ποιος άλλος, δεν ε ί μ α ι τ ο παρελθόν μου, δ ε ν έ χ ω πια ανα­ μ ν ή σ ε ι ς , έ χ ω μόνο μ έ λ λ ο ν . Ο ι α ν α μ ν ή σ ε ι ς ε ί ν α ι γ ι α τους σ κ λ ά β ο υ ς , τους ναρκώνουν. Ά σ ' τους να κ ο ι μ ο ύ ν τ α ι , σ κ έ ­ φτομαι. Σ κ έ φ τ η κ α , κι έ π ε ι τ α , ε π ε ι δ ή ή ξ ε ρ α ότι δ ε ν θα είχα τ η δύναμη να τα ξεχάσω όλα, π ή ρ α τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο και τ ο δίσκο από ε κ ε ί που τα ε ί χ α α φ ή σ ε ι κ ι έ φ υ γ α . Π ε ρ π α τ ο ύ σ α στο σ κ ο τ ά δ ι - τ ώ ρ α μπορούσα να δω πού τ ε λ ε ί ω ν ε , π ή γ α ι ν α προς έ ν α μ έ ρ ο ς α κ α θ ό ρ ι σ τ ο , που ό μ ω ς , έ χ ο ν τ α ς β γ ε ι στο δ ρ ό μ ο , δ ε ν μου ή τ α ν ά γ ν ω σ τ ο . Τ α νερά τ ρ έ χ α ν ε από τον κ α τ ή φ ο ρ ο . Μ ύ ρ ι ζ ε β ρ ο χ ή . Ν α ρίξω π ρ ώ τ α μια τ ε λ ε υ τ α ί α μ α τ ι ά στον κ ά τ ω μαχαλά, έ λ ε γ α : Ν α δω γ ι α τ ε λ ε υ τ α ί α φο-

364

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρά τα φώτα, τους π ε ρ ι π ο ι η μ έ ν ο υ ς ψ ε ύ τ ι κ ο υ ς κ ή π ο υ ς , τα κα­ λ ο φ τ ι α γ μ έ ν α άψυχα μ π ε τ ό ν , κ ι αφού δ ε ν είναι κ α ν ε ί ς κ ά τ ω από τ α φανάρια του δρόμου, να κ ο ι τ ά ξ ω άφοβα τα αμαρτω­ λά σοκάκια, κ α ι γ ι α ά λ λ η μ ι α , τ ε λ ε υ τ α ί α , φορά, μ έ χ ρ ι τ η μ έ ρ α τ η ς ν ί κ η ς που θα γ υ ρ ί σ ω π ί σ ω , να ρίξω μια ματιά σ' ένα από τα παράθυρα. Ί σ ω ς δ ε ν κ ο ι μ ά σ α ι , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ίσως κοιτάζεις τ η βροχή από τ ο παράθυρο, ίσως μ ε δ ε ι ς όταν όλα φωτιστούν στο κ α τ α γ ά λ α ν ο φως μιας α σ τ ρ α π ή ς , μούσκεμα κ ά τ ω από τ η φ ο β ε ρ ή β ρ ο χ ή , μ ε σ ά ν υ χ τ α , να κοιτάζω τ ο πα­ ράθυρο σου. Μ α , θαρρείς, φ ο β ή θ η κ α , δ ε ν π ή γ α . Γ ι α τ ί , κα­ θώς κ α τ έ β α ι ν α τον κ α τ ή φ ο ρ ο , σ κ έ φ τ η κ α : Θα είναι ε κ ε ί οι νυχτοφυλακές τ ο υ ς : Π α ι δ ί μου, τ ι δουλειά έ χ ε ι ς ε δ ώ τ έ τ ο ι α ώρα, θα μου πούνε, ά ν τ ε , φ ύ γ ε , τ α μ έ ρ η αυτά δ ε ν είναι γ ι α σ έ ν α ! Κ α λ ά , καλά, ε ν τ ά ξ ε ι ! Γύρισα κ α ι , σαν να περνούσα από ξένο μαχαλά, πέρασα μπροστά από τ ο σ π ί τ ι μου, π ή γ α προς τ α π ά ν ω . Τ ο φως τ η ς μάνας και του π α τ έ ρ α μου ή τ α ν α κ ό μ η α ν α μ μ έ ν ο . Χ λ ο μ ό , φ τ ω χ ι κ ό τ ο φως του σ π ι τ ι ο ύ μας, μ ί ζ ε ρ ο ! Δ ε ν μ ε ε ί δ α ν , φαί­ ν ε τ α ι . Σ υ ν έ χ ι σ α , άρχισα να κ α τ ε β α ί ν ω τον κ α τ ή φ ο ρ ο κ α ι ξαφνικά έ μ ε ι ν α έ κ π λ η κ τ ο ς : ο Μ ε τ ί ν ή τ α ν α κ ό μ η ε κ ε ί , έ β ρ ι ­ ζε στα σ κ ο τ ε ι ν ά κ ι έ σ π ρ ω χ ν ε α γ κ ο μ α χ ώ ν τ α ς τ ο α υ τ ο κ ί ν η ­ το τ ο υ . Ν ό μ ι ζ α ότι θα ε ί χ ε φ ύ γ ε ι . Σ τ ά θ η κ α · σαν να ή τ α ν η π ρ ώ τ η φορά που βρισκόμουν σε μια παράξενη χώρα κ ι έ β λ ε ­ πα, φοβισμένος και π ε ρ ί ε ρ γ ο ς , έναν παράξενο άνθρωπο τ η ς . Σ υ ν έ χ ι σ α να τον κοιτάζω από μακριά ε π ε ι δ ή μου ά ρ ε σ ε που φοβόμουνα και που ήμουνα π ε ρ ί ε ρ γ ο ς . Ύ σ τ ε ρ α , νόμισα πως έ κ λ α ι γ ε , μ ε π ν ι χ τ ο ύ ς λ υ γ μ ο ύ ς , τον λ υ π ή θ η κ α . Θ υ μ ή θ η κ α τ η φιλία τ ω ν π α ι δ ι κ ώ ν μας χρόνων, ξέχασα πως αυτοί ζουν μόνο γ ι α να σε φορτώνουν ε ν ο χ έ ς , τον λ υ π ή θ η κ α και π λ η ­ σίασα.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

365

«Ποιος είναι;» « Ε γ ώ ε ί μ α ι » , είπα. « Ε γ ώ ε ί μ α ι , Μ ε τ ί ν , ε γ ώ , ο Χ α σ ά ν που δ ε ν με γ ν ώ ρ ι σ ε ς λ ί γ ο π ρ ι ν » . « Σ τ ο τ έ λ ο ς σε γ ν ώ ρ ι σ α ! » ε ί π ε . « Φ έ ρ α τ ε π ί σ ω τα λ ε φ τ ά μου;» « Ε ί μ α ι μόνος!» ε ί π α . « Θ έ λ ε ι ς π ί σ ω τ α χ ρ ή μ α τ α ; » « Κ λ έ ψ α τ ε τ ι ς δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς λίρες μ ο υ ! » ε ί π ε . « Δ ε ν τ ο ξέρεις;» Δεν είπα τίποτα. Σωπάσαμε για λίγο. « Π ο ύ ε ί σ α ι ; » φώναξε μ ε τ ά . « Β γ ε ς , να δω τ ο πρόσωπο σου!» Άφησα τ ο δίσκο και τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο σ' έ ν α σ τ ε γ ν ό μέρος και πλησίασα. « Δ ε ν θα φ έ ρ ε ι ς π ί σ ω τ α χ ρ ή μ α τ α ; » ε ί π ε . « Β γ ε ς λ ο ι π ό ν ! » Ό τ α ν πλησίασα, είδα τ ο ι δ ρ ω μ έ ν ο κ ι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο πρό­ σωπο τ ο υ . Κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε . « Ό χ ι » , ε ί π α . « Τ α χρήματα σου δ ε ν τ α έ χ ω ε γ ώ » . « Τ ό τ ε , γιατί ήρθες;» « Λ ί γ ο πριν έ κ λ α ι γ ε ς ; » «Λάθος ά κ ο υ σ ε ς » , ε ί π ε . « Α π ό τ η ν κ ο ύ ρ α σ η . . . Γ ι α τ ί ή ρ ­ θες;» « Σ τ α π α ι δ ι κ ά μας χρόνια ή μ α σ τ α ν πολύ καλοί φ ί λ ο ι » , ε ί ­ πα. Κ α ι πρόσθεσα, πριν π ε ι κ ά τ ι , « Μ ε τ ί ν , αν θ έ λ ε ι ς , μ π ο ­ ρώ να σ ε β ο η θ ή σ ω ! » « Γ ι α τ ί ; » ε ί π ε σ τ η ν α ρ χ ή , και μ ε τ ά : « Κ α λ ά , τ ό τ ε , σ π ρ ώ ­ ξε!» Έ σ π ρ ω ξ α . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο , τ ο αμάξι κ ο υ ν ή θ η κ ε , λ ί γ ο στον ανήφορο, σαν να χ ά ρ η κ α π ι ο πολύ από ε κ ε ί ν ο ν : έ ν α παράξενο συναίσθημα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Α μ έ σ ω ς μ ε τ ά , όταν είδα πως π ρ ο χ ω ρ ή σ α μ ε λ ί γ ο , σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α . « Τ ι γ ί ν ε τ α ι ; » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ρ ά β η ξ ε το χειρόφρενο!»

366

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Σ τ ά σ ο υ λ ί γ ο να ξ ε κ ο υ ρ α σ τ ώ » . « Έ λ α » , είπε. «Θα αργήσουμε». Ξανάσπρωξα τ ο αμάξι, μα δ ε ν π ρ ο χ ω ρ ή σ α μ ε πολύ. Θαρ­ ρείς, ή τ α ν ένας πελώριος βράχος κι όχι κ ά τ ι μ ε ρόδες! Ξ ε ­ κ ο υ ρ ά σ τ η κ α λ ί γ ο , ε ί π α να ξεκουραστώ α κ ό μ η λ ί γ ο , αυτός όμως κ α τ έ β α σ ε τ ο χ ε ι ρ ό φ ρ ε ν ο . Γ ι α να μ η ν τ σ ο υ λ ή σ ε ι π ί σ ω τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , έσπρωξα, μα σ τ α μ ά τ η σ α γ ρ ή γ ο ρ α . « Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » είπε. « Γ ι α τ ί δεν σπρώχνεις;» «Εσύ γιατί δεν σπρώχνεις;» « Ε γ ώ δεν αντέχω άλλο». « Π ο ύ θες να πας τ έ τ ο ι α ώ ρ α ; » Δ ε ν α π ά ν τ η σ ε . Μ ο ν ά χ α κ ο ί τ α ξ ε τ ο ρολόι του κ ι έ β ρ ι σ ε . Δ ο κ ι μ ά σ α μ ε μαζί, σ π ρ ώ ξ α μ ε , μα χωρίς α π ο τ έ λ ε σ μ α . Ε μ ε ί ς τ ο σ π ρ ώ χ ν α μ ε προς τα π ά ν ω , μα τ ο αυτοκίνητο μας έ σ π ρ ω ­ χ ν ε , θαρρείς, προς τα κ ά τ ω και μ έ ν α μ ε στην ίδια θ έ σ η . Σ τ ο τ έ λ ο ς , π ρ ο χ ω ρ ή σ α μ ε λ ί γ α β ή μ α τ α , ε γ ώ όμως κ ο υ ρ ά σ τ η κ α και τα παράτησα. Ό τ α ν άρχισε η β ρ ο χ ή , μ π ή κ α στο αυτο­ κ ί ν η τ ο . Ή ρ θ ε κ ι ο Μ ε τ ί ν και κ ά θ ι σ ε δ ί π λ α μου. «Άντε, έλα», είπε. « Π α ς αύριο ε κ ε ί που θα π ή γ α ι ν ε ς » , ε ί π α . « Τ ώ ρ α να μ ι ­ λήσουμε λίγο!» « Γ ι α τ ι π ρ ά γ μ α θα μ ι λ ή σ ο υ μ ε ; » Σωπάσαμε. Μ ε τ ά είπα: « Τ ι π α ρ ά ξ ε ν η νύχτα! Φ ο β ά σ α ι τ ι ς α σ τ ρ α π έ ς ; » « Ε γ ώ δ ε ν φ ο β ά μ α ι ! » ε ί π ε . « Ά ν τ ε να σπρώξουμε λ ί γ ο » . « Ο ύ τ ε ε γ ώ φ ο β ά μ α ι ! » ε ί π α . « Ό τ α ν σ κ ε φ τ ε ί όμως ο άν­ θρωπος τον κεραυνό, α ν α τ ρ ι χ ι ά ζ ε ι , τ ο ξ έ ρ ε ι ς ; » Δεν είπε τίποτα. « Κ α π ν ί ζ ε ι ς ; » είπα* έ β γ α λ α τ ο π α κ έ τ ο μ ε τα τ σ ι γ ά ρ α και του πρόσφερα έ ν α .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

367

« Δ ε ν κ α π ν ί ζ ω ! » ε ί π ε . « Έ λ α τώρα να σ π ρ ώ ξ ο υ μ ε λ ί γ ο ! » Κ α τ ε β ή κ α μ ε , σ π ρ ώ ξ α μ ε όσο μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε , κ ι όταν γίνα­ μ ε μ ο ύ σ κ ε μ α από τ η β ρ ο χ ή , μ π ή κ α μ ε πάλι μ έ σ α . Ξ α ν α ρ ώ ­ τ η σ α γ ι α τ ί βιαζότανε, αλλά, αντί ν' α π α ν τ ή σ ε ι , μ ε ρ ώ τ η σ ε γ ι α τ ί μ ε λ έ ν ε ζωύφιο. « Ά σ ' τ ο υ ς » , ε ί π α . « Α υ τ ο ί είναι β λ α μ μ έ ν ο ι » . « Μ α κ ά ν ε ι ς παρέα μ' αυτούς», ε ί π ε . « Μ α ζ ί μ ε κ λ έ ψ α τ ε » . Σ κ έ φ τ η κ α να του τα π ω όλα. Α λ λ ά τ ι να του π ω , που δεν ήξερα τ ι ή τ α ν όλα αυτά. Ό χ ι β έ β α ι α ότι δεν τα είχα όλα στο νου μου, αλλά ε π ε ι δ ή δ ε ν ήξερα από πού ν' α ρ χ ί σ ω - θαρρείς και, αν έβρισκα τ η ν αρχή, θα ' π ρ ε π ε να τ ι μ ω ρ ή σ ω τον αμαρ­ τωλό που έ κ α ν ε τ η ν π ρ ώ τ η αμαρτία, κι ε π ε ι δ ή δεν ή θ ε λ α να β ά ψ ω μ ε αίμα τα χέρια μου, δεν ή θ ε λ α ούτε καν να τον σ κ ε ­ φτώ τον π ρ ώ τ ο ε κ ε ί ν ο ένοχο. Ό μ ω ς ξ έ ρ ω καλά πως π ρ έ π ε ι ν' αρχίσω α π ' αυτόν, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! Αύριο τ ο πρωί θα σου ε ξ η ­ γ ή σ ω . Μ α γ ι α τ ί να π ε ρ ι μ έ ν ω τ ο π ρ ω ί , σ κ έ φ τ η κ α , νά, θα σ π ρ ώ ξ ο υ μ ε μ ε τον Μ ε τ ί ν τ ο Α ν α ν τ ό λ , θα κ α τ έ β ο υ μ ε τον κ α τ ή φ ο ρ ο , όταν φ τ ά σ ο υ μ ε μαζί στο σ π ί τ ι σου, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ο Μ ε τ ί ν θα σε ξ υ π ν ή σ ε ι , και τ ό τ ε ε σ ύ , φορώντας τ ο άσπρο σου ν υ χ τ ι κ ό , θα μ' ακούς στο σ κ ο τ ά δ ι να σου ε ξ η γ ώ τους κινδύνους που δ ι α τ ρ έ χ ε ι ς . Σ ε ξέρουν για κομουνίστρια, αγά­ π η μου, έ λ α να φ ύ γ ο υ μ ε μαζί, έ λ α να φ ύ γ ο υ μ ε , αυτοί είναι π α ν τ ο ύ , είναι δυνατοί, μα θα β ρ ο ύ μ ε στον κ ό σ μ ο ένα μ έ ρ ο ς όπου θα μ π ο ρ έ σ ο υ μ ε να ζ ή σ ο υ μ ε μαζί, τ ο π ι σ τ ε ύ ω , τ ο π ι ­ σ τ ε ύ ω , θα π ρ έ π ε ι να υ π ά ρ χ ε ι ένα τ έ τ ο ι ο μ έ ρ ο ς ! « Ά ν τ ε να σ π ρ ώ ξ ο υ μ ε ! » Κ α τ ε β ή κ α μ ε π ά λ ι κ ι αρχίσαμε να σ π ρ ώ χ ν ο υ μ ε κ ά τ ω από τ η β ρ ο χ ή . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο αυτός σ τ α μ ά τ η σ ε , ε γ ώ όμως συνέχισα να σ π ρ ώ χ ν ω , και μ ά λ ι σ τ α μ ε π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ η δύνα­ μ η , μα, σ κ έ φ τ η κ α π ά λ ι , δ ε ν είναι αυτοκίνητο αυτό, ένας τ ε -

368

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ράστιος βράχος είναι. Δ ε ν μπορούσα ά λ λ ο , σ τ α μ ά τ η σ α , μα ο Μ ε τ ί ν μ ε κοίταζε σαν να 'φταιγα σε κ ά τ ι . Γ ι α να μ η βρα­ χώ, μ π ή κ α στο αμάξι και κάθισα. αΤους λες β λ α μ μ έ ν ο υ ς , μα κ ά ν ε ι ς παρέα μαζί τ ο υ ς ! » εί­ π ε . Τ α λ ε φ τ ά μου δ ε ν τα πήραν μονάχα ε κ ε ί ν ο ι οι δύο, τα π ή ρ α τ ε κ ι οι τ ρ ε ι ς μαζί. « Μ ο υ είναι αδιάφοροι. Ε γ ώ δ ε ν λογαριάζω κ α ν έ ν α ν ! » Δ ε ν μ ε κοίταζε φ ο β ι σ μ έ ν α * εξακολουθούσε να μ ε κοιτά­ ζει σαν να 'φταιγα σε κ ά τ ι . Κ α ι τ ό τ ε ε γ ώ : « Α π ό τ ι ς δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς , ε γ ώ δ ε ν πήρα ούτε γ ρ ό ­ σι, Μ ε τ ί ν ! Σου τ' ο ρ κ ί ζ ο μ α ι » . Δ ε ν φαινόταν να μ ε π ι σ τ ε ύ ε ι . Θα ή θ ε λ α πολύ να τον π ν ί ­ ξω. Τ ο κ λ ε ι δ ί του αυτοκινήτου ή τ α ν σ τ η θ έ σ η του. Α χ , και να 'ξερα να ο δ η γ ώ ! Π ό σ ο πολλοί είναι οι δρόμοι στον κ ό ­ σ μ ο , οι μ α κ ρ ι ν έ ς χ ώ ρ ε ς , οι π ό λ ε ι ς , οι θ ά λ α σ σ ε ς ! « Ά ν τ ε , κ α τ έ β α και σ π ρ ώ ξ ε ! » Δίχως να σ κ ε φ τ ώ καθόλου, β γ ή κ α σ τ η βροχή που έ π ε φ τ ε μ ε τ ο τουλούμι κι άρχισα να σπρώχνω. Ο Μ ε τ ί ν δεν έ σ π ρ ω ­ χ ν ε * έ β α λ ε τα χέρια του σ τ η μ έ σ η και μ ε κ ο ί τ α ζ ε σαν να ή τ α ν α φ ε ν τ ι κ ό μου. Κ ο υ ρ ά σ τ η κ α , το π α ρ ά τ η σ α , μα αυτός δ ε ν τ ρ ά β η ξ ε τ ο χειρόφρενο. Φώναξα, γ ι α ν' α κ ο υ σ τ ε ί η φω­ ν ή μου σ τ η β ρ ο χ ή . «Κουράστηκα!» « Ό χ ι » , είπε. «Λίγο ακόμη». « Τ ο α φ ή ν ω ! » φώναξα. « Θ α τ σ ο υ λ ή σ ε ι π ί σ ω ! » « Α π ό ποιον θα ζ η τ ή σ ω τα λ ε φ τ ά μ ο υ ; » «Αν δ ε ν σπρώξω, μ ή π ω ς θα πας σ τ η ν α σ τ υ ν ο μ ί α ; » Δ ε ν α π ά ν τ η σ ε . Έ σ π ρ ω ξ α λίγο α κ ό μ η , πόνεσε η μ έ σ η μου τ ό σ ο , που νόμισα ότι θα έ σ π α ζ ε . Σ τ ο τ έ λ ο ς τ ρ ά β η ξ ε τ ο χ ε ι ­ ρόφρενο. Μ π ή κ α στο αμάξι. Ε ί χ α γ ί ν ε ι μ ο ύ σ κ ε μ α . Ά ν α ψ α

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

369

ένα τ σ ι γ ά ρ ο · ξαφνικά α κ ο ύ σ τ η κ ε ένας ε κ κ ω φ α ν τ ι κ ό ς θόρυ­ βος κ ι όλα φ ω τ ί σ τ η κ α ν , ο κεραυνός ε ί χ ε π έ σ ε ι κάπου ε κ ε ί κοντά μας, σώπασα. ((Φοβήθηκες;» είπε ο Μετίν. Σώπασα. Ξαναρώτησε. Δεν απάντησα. Κατόπιν είπα: αΟ κεραυνός έ π ε σ ε κάπου ε δ ώ κ ο ν τ ά ! » « Ό χ ι » , ε ί π ε . « Έ π ε σ ε πολύ μ α κ ρ ι ά , ίσως σ τ η θάλασσα, μη φοβάσαι». « Δ ε ν θ έ λ ω να σπρώξω ά λ λ ο » . « Γ ι α τ ί ; » είπε. « Ε π ε ι δ ή φοβήθηκες; Χ α ζ έ ! Δεν ξαναπέ­ φ τ ε ι τόσο κοντά. Δ ε ν σας τα μάθανε στο σ χ ο λ ε ί ο ; » Δ ε ν εί­ πα τ ί π ο τ α . « Φ ο β η τ σ ι ά ρ η ! » φώναξε. « Κ α κ ο μ ο ί ρ η , α μ ό ρ φ ω τ ε φ ο β η τσιάρη!» « Π η γ α ί ν ω στο σ π ί τ ι » , ε ί π α . « Κ α ι μ ε τ ι ς δ ώ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς λίρες μου τ ι θα γ ί ν ε ι ; » « Μ α δ ε ν τ ι ς π ή ρ α ε γ ώ » , ε ί π α . « Σ ο υ τ' ο ρ κ ί ζ ο μ α ι . . . » « Α υ τ ό να τ ο π ε ι ς αύριο στην α σ τ υ ν ο μ ί α » , ε ί π ε . Μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι χ ω μ έ ν ο στους ώμους μου γ ι α να προφυ­ λάσσω τ ο σ β έ ρ κ ο μου από τ η β ρ ο χ ή , ξανάρχισα να σ π ρ ώ ­ χ ν ω - σε λ ί γ ο είδα να φ τ ά ν ο υ μ ε στο τ έ λ ο ς τ η ς ανηφόρας, χά­ ρηκα. Ο Μ ε τ ί ν ε ί χ ε κ α τ έ β ε ι από τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , ε ί χ ε β α ρ ε ­ θ ε ί να κ ά ν ε ι πως σ π ρ ώ χ ν ε ι γ ι α να μου δ ί ν ε ι κ ο υ ρ ά γ ι ο . Μ ο ν ά χ α κάπου κάπου έ λ ε γ ε « ά ν τ ε , ά ν τ ε » , γ ι α να πάρω δ ή ­ θ ε ν δ ύ ν α μ η , και κατόπιν έ β ρ ι ζ ε κάποια λ έ γ ο ν τ α ς πουτάνα, όμως ή τ α ν δυο-τρία άτομα αν κ α τ ά λ α β α καλά. Ώ σ π ο υ τα π α ρ ά τ η σ α , ε π ε ι δ ή δ ε ν ε ί μ α ι κανενός υ π η ρ έ τ η ς ε γ ώ , κ ι ας λ έ ε ι ο Σ ε ρ ν τ ά ρ ό,τι θ έ λ ε ι ! « Χ ρ ή μ α τ α θ έ λ ε ι ς ; » ε ί π ε . « Θ α σου δώσω όσα θ έ λ ε ι ς . Μ ο ­ νάχα σ π ρ ώ ξ ε » .

370

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Έ σ π ρ ω ξ α , γ ι α τ ί ε ί χ α μ ε φ τ ά σ ε ι πια σ τ ο τ έ λ ο ς τ η ς α ν η ­ φόρας. Ό τ α ν δ ε ν ά ν τ ε χ α τον πόνο σ τ η μ έ σ η μ ο υ , κ α ι θ έ λ ο ­ ντας να γ ε μ ί σ ω τ α π ν ε υ μ ό ν ι α μου μ ε αίμα και αέρα, στα­ ματούσα, αυτός ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να φ ω ν ά ζ ε ι , να β ρ ί ζ ε ι , να ουρλιάζει* θα μου έ δ ι ν ε , λ έ ε ι , χ ί λ ι ε ς λ ί ρ ε ς ! Έ δ ω σ α μ έ χ ρ ι και τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α σταγόνα τ η ς δύναμης μου κ ι έσπρωξα λίγο α κ ό μ η . Δυο χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς , ε ί π ε . Έ σ π ρ ω ξ α και δ ε ν του ε ί ­ πα, αφού οι δικοί μας δ ε ν σου αφήσανε λ ε φ τ ά , πώς θα μου δ ώ σ ε ι ς δυο χ ι λ ι ά ρ ι κ α ; Ό τ α ν φ τ ά σ α μ ε σ τ ο ίσιωμα, σταμά­ τ η σ α γ ι α να ξεκουραστώ, μα αυτός ανυπομονούσε, εκνευρί­ σ τ η κ ε . Έ β ρ ι ζ ε χωρίς να μου δίνει καθόλου σημασία. Σ ε λί­ γ ο μ π ο ρ ε ί να ξαναρχίσει να κ λ ο τ σ ά ε ι τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , σ κ έ ­ φ τ η κ α . Κ α τ ό π ι ν έ κ α ν ε κ ά τ ι άλλο παράξενο κ α ι φ ο β ή θ η κ α : σ ή κ ω σ ε τ ο πρόσωπο του σ τ η βροχή κ ι άρχισε να βρίζει, θαρ­ ρ ε ί ς , τον ουρανό, σαν να 'βριζε Ε κ ε ί ν ο ν . Μ ε τ ρ ό μ α ξ ε α κ ό μ η και που ε ί χ ε π ε ρ ά σ ε ι από τ ο νου μ ο υ , κ α ι , γ ι α να μ η σ κ έ ­ φ τ ο μ α ι , συνέχισα να σ π ρ ώ χ ν ω . Έ σ π ρ ω χ ν α , ε ν ώ ο ουρανός - π ό σ ο κ ο ν τ ά ή τ α ν σ τ ο λ ό φ ο - γ ι ν ό τ α ν κ α τ α γ ά λ α ν ο ς κ ι οι β ρ ο ν τ έ ς ακούγονταν η μια μ ε τ ά τ η ν ά λ λ η , κ ι η β ρ ο χ ή , απί­ σ τ ε υ τ α γαλάζια, έ μ π α ι ν ε από τ α μ α λ λ ι ά κ α ι τ ο μ έ τ ω π ο μου στο σ τ ό μ α μ ο υ . Θ ε έ μ ο υ , γ ι α να μ η β λ έ π ω τ ι ς α σ τ ρ α π έ ς , έ κ λ ε ι ν α τα μάτια μου, μάζευα τ ο κ ε φ ά λ ι μου ανάμεσα στους ώμους μου κ α ι κοίταζα τ η γ η , κ ι έ σ π ρ ω χ ν α σαν σκλάβος, ε π ε ι δ ή ε ί μ α ι ένας κ α κ ο μ ο ί ρ η ς που έ χ ε ι ξ ε χ ά σ ε ι τ η σ κ έ ψ η τ ο υ , που κ α ν ε ί ς δ ε ν μ π ο ρ ε ί να μ ε κ α τ η γ ο ρ ή σ ε ι και να μ ε τ ι μ ω ρ ή σ ε ι γ ι α τ ί ε ί μ α ι υπάκουος και σκύβω τ ο κ ε φ ά λ ι , κ ι ού­ τ ε ξέρω τ ι είναι α μ α ρ τ ί α , τ ι είναι ε ν ο χ ή . Τ ρ έ χ ω , κ ι όσο πιο γ ρ ή γ ο ρ α π ά ε ι τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , τόσο π ι ο δυνατά σ π ρ ώ χ ν ω , μ' έ ν α ν παράξενο ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό . Ο Μ ε τ ί ν έ χ ε ι μ π ε ι στο αυτο­ κίνητο τ ο υ , κ ρ α τ ά ε ι τ ο τ ι μ ό ν ι , τον ακούω από τ ο ανοιχτό

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

371

παράθυρο να μ η σ τ α μ α τ ά ε ι να β ρ ί ζ ε ι , σαν ξ ε κ ο υ τ ι α σ μ έ ν η γ ρ ι ά που δ ε ν έ χ ε ι σ υ ν ε ί δ η σ η αυτών που λ έ ε ι , σαν αραμπα­ τ ζ ή ς που βρίζει τ' άλογα τ ο υ , μα και σαν να 'βριζε Ε κ ε ί ν ο ν . Σ α ν να μ η ν ή τ α ν Ε κ ε ί ν ο ς που κ ά ν ε ι τον ουρανό ν' αστρά­ φ τ ε ι ! Ποιος ν ο μ ί ζ ε ι ς ότι ε ί σ α ι ; Ε γ ώ δ ε ν μ π ο ρ ώ να 'μαι συ­ νένοχος ενός β λ ά σ φ η μ ο υ ! Σ τ α μ ά τ η σ α , δ ε ν σ π ρ ώ χ ν ω άλλο. Μ α και π ά λ ι τ ο αμάξι τ σ ο ύ λ η σ ε γ ι α λ ί γ ο μόνο τ ο υ . Α π ό ­ μ ε ι ν α να τ ο κοιτάζω ν' α π ο μ α κ ρ ύ ν ε τ α ι αργά αργά, σαν να κοίταζα έ ν α σ ι ω π η λ ό και τ ρ ο μ α κ τ ι κ ό , σ κ ο τ ε ι ν ό πλοίο. Η βροχή ε ί χ ε σ τ α μ α τ ή σ ε ι κ ά π ω ς . Β λ έ π ο ν τ α ς τ ο αμάξι να ξεμ α κ ρ α ί ν ε ι , σ κ έ φ τ η κ α : Θαρρείς κι Ε κ ε ί ν ο ς , γ ι α να μ η β ρ ε ι η τ ι μ ω ρ ί α κ ι ε μ έ ν α , μας χώρισε τον έναν από τον άλλο, μα τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο π ή γ ε λ ί γ ο α κ ό μ η και σ τ α μ ά τ η σ ε . Ό τ α ν φωτί­ σ τ η κ ε π ά λ ι ο ουρανός, είδα τον Μ ε τ ί ν να β γ α ί ν ε ι έ ξ ω . « Π ο ύ ε ί σ α ι ; » ούρλιαξε. « Έ λ α δω, σ π ρ ώ ξ ε ! » Δ ε ν κ ο υ ν ή θ η κ α από τ η θ έ σ η μου. « Κ λ έ φ τ η ! » φώναξε στο σ κ ο τ ά δ ι . « Ά τ ι μ ε κ λ έ φ τ η ! Φ ύ γ ε , να δ ο ύ μ ε , φ ύ γ ε ! » Σ τ ά θ η κ α γ ι α λ ί γ ο α κ ί ν η τ ο ς σ τ η θ έ σ η μου. Έ τ ρ ε μ α από το κρύο. Κ α τ ό π ι ν έ τ ρ ε ξ α , τον πλησίασα. « Ε σ ύ δ ε ν φοβάσαι τ ο Θ ε ό ; » φώναξα. « Ε σ ύ , αν Τον φοβάσαι, γ ι α τ ί κ λ έ β ε ι ς ; » φώναξε. « Ε γ ώ Τ ο ν φ ο β ά μ α ι ! » ε ί π α . « Ε σ ύ όμως κ ο ι τ ά ζ ε ι ς ψ η λ ά και Τ ο ν βρίζεις. Μ ι α μ έ ρ α θα σε τ ι μ ω ρ ή σ ε ι » . « Φ τ ω χ έ β λ ά κ α ! » ε ί π ε . « Λ ί γ ο πριν φ ο β ή θ η κ ε ς από τ η ν α σ τ ρ α π ή , έ τ σ ι δεν είναι; Ό τ α ν αστράφτει, φοβάσαι από τ η σκιά των δ έ ν τ ρ ω ν , από τους τάφους, από τ η β ρ ο χ ή , από τ η φουρτούνα, έ τ σ ι δεν είναι; Κ ο τ ζ ά μ άνθρωπος! Σ ε ποια τ ά ξ η πας; Αμόρφωτε! Άκου τ ι θα σου π ω : Θεός δεν υπάρχει! Εντά­ ξ ε ι ; Έ λ α τώρα, σπρώξε. Θα σου δώσω δυο χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς » .

372

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Π ο ύ θα πας μ ε τ ά ; » ρώτησα. « Σ τ ο σ π ί τ ι σ α ς ; » « Θ α πάρω κ ι ε σ έ ν α μ α ζ ί » , ε ί π ε . « Θ α σ ε π ά ω όπου θ έ ­ λ ε ι ς . Α ρ κ ε ί να τ σ ο υ λ ή σ ε ι τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο μ έ χ ρ ι κ ά τ ω στο δρόμο». Έ σ π ρ ω ξ α , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Π ή δ η σ ε κ ι αυτός από τ ο α μ ά ξ ι , και τ ο ύ τ η τ η φορά, χωρίς ε κ ν ε υ ρ ι σ μ ό , έ β ρ ι σ ε σαν αμαξάς που από σ υ ν ή θ ε ι α β ρ ί ζ ε ι τ ' άλογα τ ο υ . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο σ κ έ φ τ η κ α π ω ς τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο θα έ π α ι ρ ν ε μ π ρ ο ς όταν θα φ τ ά ν α μ ε σ τ η ν κ α τ η φ ό ρ α . Τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α ότι κ ι ο Μ ε τ ί ν τους έ χ ε ι σιχαθεί όλους, όπως κ ι ε γ ώ , κ ι ίσως τους έ χ ε ι φο­ β η θ ε ί . Θ' ανάψουμε και το καλοριφέρ, θα ζεσταθούμε. Θα σε π ά ρ ω , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , και θα π ά μ ε μαζί μ α κ ρ ι ά , σε άλλα μ έ ρ η , σε άλλους τόπους. Ό τ α ν όμως το αυτοκίνητο άρχισε να φεύ­ γ ε ι σ τ η ν κατηφόρα, η μ η χ α ν ή δ ε ν δ ο ύ λ ε ψ ε , ακουγόταν μ ο ­ νάχα ο θόρυβος που κ ά ν α ν ε οι ρόδες σ τ η β ρ ε γ μ έ ν η άσφαλ­ τ ο . Έ τ ρ ε ξ α , τ ο πρόλαβα, έκανα να π η δ ή σ ω μ έ σ α , μα η πόρ­ τα ήταν κ λ ε ι δ ω μ έ ν η . « Ά ν ο ι ξ ε ! » ε ί π α . « Ά ν ο ι ξ ε , Μ ε τ ί ν , η πόρτα είναι κ λ ε ι δ ω ­ μ έ ν η . Άνοιξε, πάρε κι εμένα! Σ τ α μ ά τ α ! » Φ α ί ν ε τ α ι ότι δ ε ν μ' ά κ ο υ γ ε , γ ι α τ ί ε ί χ ε ξαναρχίσει να βρί­ ζει ο ρ γ ι σ μ έ ν ο ς . Χ τ υ π ώ ν τ α ς τ ο τ ζ ά μ ι , β ο γ κ ώ ν τ α ς και λαχα­ νιάζοντας έ τ ρ ε ξ α όσο μπορούσα δ ί π λ α τ ο υ , μα, σε λ ί γ ο , το π λ α σ τ ι κ ό ε κ ε ί ν ο π ρ ά γ μ α μ ε τ ι ς ρόδες μ ε π έ ρ α σ ε , έ φ υ γ ε . Κ α ι π ά λ ι έ τ ρ ε ξ α ξοπίσω του φωνάζοντας, δ ε ν σ τ α μ ά τ η σ α ν ο ύ τ ε τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο ο ύ τ ε ο Μ ε τ ί ν . Σ υ ν έ χ ι σ α να τ ρ έ χ ω . Μ ε τ α φώτα του α ν α μ μ έ ν α , φ ω τ ί ζ ο ν τ α ς τους κ ή π ο υ ς κ α ι τ α α μ π έ λ ι α , κ α τ έ β η κ ε τ ι ς σ τ ρ ο φ έ ς , μ' ε μ έ ν α να τ ρ έ χ ε ι ξοπίσω του μ έ χ ρ ι που χ ά θ η κ ε από τ α μ ά τ ι α μου. Σ τ α μ ά τ η σ α να τ ρ έ χ ω , κοίταξα. Σ κ έ φ τ η κ α όλα όσα είχαν σ υ μ β ε ί .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

373

Ό τ α ν άρχισαν τα σαγόνια μου να τ ρ έ μ ο υ ν από το κρύο θ υ μ ή θ η κ α : ο δίσκος σου, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ή τ α ν ε κ ε ί , στην ά λ λ η ά κ ρ η του δρόμου. Γύρισα, α ν έ β η κ α τ η ν ανηφόρα τ ρ έ χ ο ν τ α ς γ ι α να ζ ε σ τ α θ ώ , μα τ ο π ο υ κ ά μ ι σ ο μου ή τ α ν κ ο λ λ η μ έ ν ο στο κορμί μου, δεν ω φ έ λ η σ ε . Τα πόδια μου μπαινοβγαίνανε στις λ α κ κ ο ύ β ε ς που ή τ α ν γ ε μ ά τ ε ς νερά. Π ή γ α ε κ ε ί όπου νόμιζα πως άφησα τ ο δ ί σ κ ο , μα δ ε ν τον β ρ ή κ α και ξανάρχισα να τ ρ έ χ ω . Κ ά θ ε φορά που ά σ τ ρ α φ τ ε , ο ουρανός φωτιζόταν, και τ ό τ ε έ τ ρ ε μ α , όχι από φόβο, αλλά ε π ε ι δ ή κρύωνα. Λαχάνια­ σα και ξανάνιωσα τον πόνο σ τ η μ έ σ η μου. Α ν ε β ο κ α τ έ β α ι ­ να τ ρ έ χ ο ν τ α ς , κ ά θ ε τόσο σταματούσα τ ρ έ μ ο ν τ α ς , μα ο δί­ σκος δ ε ν ή τ α ν πουθενά. Δ ε ν μ π ο ρ ώ να θ υ μ η θ ώ π ό σ ε ς φορές α ν ε β ο κ α τ έ β η κ α τ ο δρόμο μ έ χ ρ ι να βρω το δ ί σ κ ο . Κ ι όταν β ρ ή κ α τον χαζό ε κ ε ί ­ νο δίσκο - ό τ α ν ε ί χ ε ή δ η ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι κ ι ήμουν έ τ ο ι μ ο ς να λ ι ­ π ο θ υ μ ή σ ω από τ η ν κούραση και τ ο κ ρ ύ ο - και τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο , και κ α τ ά λ α β α ότι η μαύρη σκιά που είχα δ ε ι τ ό σ ε ς φορές ή τ α ν όντως ο δίσκος και τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο , σ κ έ φ τ η κ α πως κά­ ποιος μου έ π α ι ζ ε ά σ χ η μ ο π α ι χ ν ί δ ι . Κ ά π ο ι ο ς που κρυβόταν και θεωρούσε ότι ε γ ώ έ π ρ ε π ε να ζω σαν σ κ λ ά β ο ς . Θα ή θ ε ­ λα να β ά λ ω κ ά τ ω και να λιώσω τ η μούρη του π ο ύ σ τ η του Α μ ε ρ ι κ ά ν ο υ , του Έ λ β ι ς . Η βροχή τ η ν ε ί χ ε κ ά ν ε ι κιόλας σαν ζυμάρι. Ν α τους π ά ρ ε ι η ο ρ γ ή , όλους. Μ α δεν τον έλιωσα το δ ί σ κ ο , γ ι α να σ' τον δώσω! Τ ο π ρ ώ τ ο αμάξι τ η ς μ έ ρ α ς , τ ο σκουπιδιάρικο του Χ α λ ί λ , α ν έ β α ι ν ε τ η ν ανηφόρα* τ ο κ ό κ κ ι ν ο φως του ήλιου που α ν έ τ ε λ λ ε τ ο φώτιζε από π ί σ ω . Ε ί χ α β γ ε ι από τ ο δρόμο και π ε ρ ­ πατούσα μέσα από τα α μ π έ λ ι α , ώσπου β γ ή κ α στο δρόμο του ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο υ και στο τ έ λ ο ς τ η ς μάντρας έ σ τ ρ ι ψ α προς τ ο μ ο ν ο π ά τ ι α π ' όπου, όταν ήμουν μ ι κ ρ ό ς , περνούσα μ ε τ η μ η -

374

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ έ ρ α μου. Ε δ ώ είχα έ ν α παλιό λ η μ έ ρ ι , α ν ά μ ε σ α στις α μ υ ­ γ δ α λ ι έ ς και τ ι ς σ υ κ ι έ ς . Μ ά ζ ε ψ α φρύγανα και θάμνους, δ υ σ κ ο λ ε ύ τ η κ α β έ β α ι α να βρω ξερούς. Έ σ κ ι σ α μ ε ρ ι κ ά φύλλα από τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο του Φα­ ρούκ κ ι άναψα φωτιά. Ο καπνός ή τ α ν γ α λ α ζ ω π ό ς , δ ε ν θα τον έ β λ ε π ε κ α ν ε ί ς . Έ β γ α λ α τ ο π ο υ κ ά μ ι σ ο και τ ο π α ν τ ε λ ό ­ νι μου, παραλίγο να μ π ω μ ε ς σ τ η φωτιά μ ε τα α θ λ η τ ι κ ά μου παπούτσια. Σ τ ε κ ό μ ο υ ν και κοίταζα τ η φωτιά, μ' ά ρ ε σ ε που ζεσταινόμουνα. Κ ο ί τ α ξ α μ ε κ έ φ ι τ ο σώμα μ ο υ , ολόγυμνο, στο φως από τ ι ς φλόγες· ε γ ώ δ ε ν φοβάμαι τ ί π ο τ α ! Τ ο π έ ο ς μου ή τ α ν ε κ ε ί , μ ε ς στις φλόγες, τ ο κοίταζα. Σ α ν ν' α ν ή κ ε το σώμα μου σε κάποιον άλλο ά ν τ ρ α : η λ ι ο κ α μ έ ν ο , γ ε ρ ό , σαν α τ σ ά λ ι , σαν τόξο! Σ κ έ φ τ η κ α : Ε ί μ α ι άντρας, μπορώ να κά­ νω τ α π ά ν τ α , να μ ε φ ο β ά σ τ ε ! Ας κ α ψ α λ ί ζ ο ν τ α ι οι τ ρ ί χ ε ς σ τ ι ς γ ά μ π ε ς μ ο υ , ε γ ώ δ ε ν παθαίνω τ ί π ο τ α . Έ μ ε ι ν α σ τ η ν ίδια θ έ σ η για λ ί γ ο , κατόπιν α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α από τ η φωτιά να πάω να βρω κ ι ά λ λ α φρύγανα να τ η δυναμώσω, φύσηξε όμως δροσερό α ε ρ ά κ ι και κρύωσε ο πισινός μου, σ κ έ φ τ η κ α : Δ ε ν ε ί μ α ι γυναίκα ο ύ τ ε π ο ύ σ τ η ς , αυτοί είναι δ ε ι λ ο ί και φο­ βούνται. Ό τ α ν δυνάμωσε η φωτιά, π ά λ ι χ ώ θ η κ α σχεδόν μ έ ­ σα στις φλόγες και σ κ έ φ τ η κ α κοιτάζοντας τ ο πέος μου: Ό λ α όσα θα μπορούσα να κ ά ν ω , τ ο θ ά ν α τ ο , τ ο φόβο, τ η φωτιά, τ ι ς ά λ λ ε ς χ ώ ρ ε ς , τα όπλα, τους κ α κ ο μ ο ί ρ η δ ε ς , τους σκλά­ βους, τ η σημαία, τ η χώρα, τ ο σατανά, τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η , τ η ν κόλαση... Κ α τ ό π ι ν κ ρ ά τ η σ α κοντά σ τ η φωτιά τ η χ ά ρ τ ι ν η θ ή κ η του δίσκου που ε ί χ ε γ ί ν ε ι μαλακιά σαν ζυμάρι και τ η σ τ έ γ ν ω σ α . Ε ί χ α ν σ τ ε γ ν ώ σ ε ι και τα ρούχα μ ο υ , τα φόρεσα. Έ χ ο ν τ α ς στο νου μου όλα αυτά, ξάπλωσα σε μια γ ω ν ι ά που δ ε ν ε ί χ ε λ ά σ π ε ς και κ ο ι μ ή θ η κ α . Μ ε π ή ρ ε α μ έ σ ω ς ο ύπνος. Ό τ α ν

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

375

ξ ύ π ν η σ α , ήξερα ότι. είχα δ ε ι όνειρα, μα δ ε ν τα θυμόμουνα. Ο ή λ ι ο ς ή τ α ν ψ η λ ά . Σ η κ ώ θ η κ α β ι α σ τ ι κ ά , έ τ ρ ε ξ α . Ί σ ω ς να μ η μου έ χ ε ι μ ε ί ν ε ι πολύς χρόνος. Τ α 'χα λ ί γ ο χ α μ έ ν α , νομίζω. Κ α τ ε β α ί ν ο ν τ α ς γ ρ ή γ ο ρ α τ η ν κατηφόρα μ ε τ ο δίσκο σου στο χ έ ρ ι , πέρασα μπροστά από τ ο σ π ί τ ι μου, δ ί π λ α μου π ε ρ ­ νούσαν τ α γ ε λ ο ί α α υ τ ο κ ί ν η τ α αυτών που π ή γ α ι ν α ν σ τ η ν π λ α ζ . Σ τ ο σ π ί τ ι δ ε ν μ ε ε ί δ ε κ α ν ε ί ς · ο ύ τ ε η μ η τ έ ρ α ούτε ο π α τ έ ρ α ς μου. Ε ί χ α ν κ λ ε ί σ ε ι τ ι ς κ ο υ ρ τ ί ν ε ς . Σ τ ο σ π ί τ ι του Ταχσίν μάζευαν β ι α σ τ ι κ ά τα κεράσια γ ι α να μ η σ κ ο υ λ η κ ι ά σουν από τ η β ρ ο χ ή . Φ τ ά ν ο ν τ α ς στον κ ά τ ω μαχαλά, χάλα­ σα τ ι ς π ε ν τ α κ ό σ ι ε ς λ ί ρ ε ς . Ή τ α ν Κ υ ρ ι α κ ή , μα ε δ ώ τ ι ς Κ υ ­ ρ ι α κ έ ς τα μαγαζιά είναι ανοιχτά. Ζ ή τ η σ α έ ν α τ ο σ τ κι ένα τ σ ά ι . Ε ν ώ έ π ι ν α τ ο τ σ ά ι , έ β γ α λ α από τ η ν τ σ έ π η μου τ ι ς χ τ έ ν ε ς και τ ι ς κοίταξα: η μια π ρ ά σ ι ν η , η ά λ λ η κ ό κ κ ι ν η . Θ ε έ μου!... Θα σου τα πω όλα, κι όταν σου τα πω όλα θα φανεί ποια ή τ α ν η αμαρτία και ποιο τ ο λάθος. Χ ω ρ ί ς να σου κρύψω τί­ ποτα. Θα καταλάβεις τ ό τ ε , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ποιος ε ί μ α ι ε γ ώ . Σ ε καταλαβαίνω, θα π ε ι ς , είσαι ε ν τ ε λ ώ ς διαφορετικός. Ν α ι , δεν είμαι σκλάβος. Δ ε ν β λ έ π ε τ ε , κάνω ό,τι θ έ λ ω , στην τ σ έ π η μου έ χ ω τα ρέστα από ένα πεντακοσάρικο, ε ί μ α ι κύριος του εαυ­ τού μου, ένας κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι κύριος. Π η γ α ί ν ε τ ε στην πλαζ, κ ρ α τ ά τ ε τις τ σ ά ν τ ε ς σας, έ χ ε τ ε μ π ά λ ε ς για τ η θάλασσα, φο­ ράτε παράξενα τσόκαρα, σας συνοδεύουν οι ά ν τ ρ ε ς σας, έ χ ε ­ τ ε μαζί τα παιδιά σας, μα ε ί σ τ ε δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ε ς ! Δ ε ν το κα­ τ α λ α β α ί ν ε τ ε ! Κ ο ι τ ά ζ ε τ ε , μα δεν β λ έ π ε τ ε . Σ κ έ φ τ ε σ τ ε , μα δεν ξ έ ρ ε τ ε ! Δ ε ν καταλαβαίνουν ποιος είμαι ε γ ώ , δεν ξέρουν ποιος θα γίνω* γιατί είναι χειρότερες κι από τυφλές. Χ υ δ α ί ε ς ! Έ ν α ς κόσμος που τ ρ έ χ ε ι στην πλαζ για να κ ά ν ε ι κ έ φ ι , χυδαίο π λ ή -

376

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

θος! Ώ σ τ ε ε γ ώ ε ί μ α ι αυτός που θα ο δ η γ ή σ ε ι όλους αυτούς στον σωστό δρόμο! Κ ο ι τ ά ξ τ ε μ ε : Έ χ ω ένα εργοστάσιο! Κ ο ι ­ τ ά ξ τ ε μ ε : Έ χ ω ένα κ α μ ο υ τ σ ί κ ι . Ε ί μ α ι κύριος, ένας κ α θ ω ­ σ π ρ έ π ε ι κύριος. Κοίταξα μέσα από τ η συρμάτινη περίφραξη, δεσποινίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , και δεν σας είδα ανάμεσα στον κόσμο, τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α ότι δεν έ χ ε ι έ ρ θ ε ι ούτε ο Μουσταφά. Π ε ρ π α τ ά ω , π η γ α ί ν ω στο σ π ί τ ι σας. Ή ρ θ ε ένας κύριος, θα π ε ι ο νάνος όταν μ ε δ ε ι , θ έ λ ε ι να σας δ ε ι , δεσποινίς Ν ι λ ­ γ κ ι ο ύ ν . Π ώ ς είναι, θα ρ ω τ ή σ ε ι ς , είναι ε υ γ ε ν ι κ ό ς κύριος; Αν ε ί ν α ι , Ρ ε τ ζ έ π , π ά ρ τ ε τον στο σαλόνι, κ ι έ ρ χ ο μ α ι α μ έ σ ω ς . Μ π ο ρ ε ί η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να έ χ ε ι β γ ε ι τώρα από τ ο σ π ί τ ι και να συναντηθούμε στο δρόμο, σ κ έ φ τ ο μ α ι , και κοιτάζω τ ρ ι γ ύ ρ ω , μα δ ε ν σας β λ έ π ω , δ ε σ π ο ι ν ί ς . Ό τ α ν έφτασα μπροστά σ τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ σας, σ τ α μ ά τ η σ α και κοίταξα: τ ο αυτοκί­ ν η τ ο , που θ έ λ ω να ξεχάσω ποιος βλάκας τ ο έ σ π ρ ω χ ν ε στον ανήφορο όλη νύχτα σαν σ κ λ ά β ο ς , δ ε ν είναι στον κ ή π ο σας. Π ο ύ να 'ναι τ ο Α ν α ν τ ό λ ; Έ χ ο ν τ α ς σ τ η σ κ έ ψ η μου όλα αυ­ τ ά , δ ε ν προχώρησα προς τ η μ ε γ ά λ η πόρτα μ ε τα σκαλοπά­ τ ι α , μα, σαν κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι κύριος που δ ε ν θ έ λ ε ι να ε ν ο χ λ ε ί κ α ν έ ν α ν , π ή γ α σ τ η ν π ό ρ τ α τ η ς κουζίνας. Θ υ μ ή θ η κ α τ η σκιά τ η ς συκιάς, τ ι ς π έ τ ρ ε ς του τοίχου. Σ α ν όνειρο. Χ τ ύ ­ π η σ α τ η ν πόρτα τ η ς κουζίνας και π ε ρ ί μ ε ν α . Ε ί σ τ ε ο υ π η ­ ρ έ τ η ς , θα π ω του Ρ ε τ ζ έ π όταν μου α ν ο ί ξ ε ι , ο δίσκος κ ι αυ­ τ ή η πράσινη χ τ έ ν α είναι, ν ο μ ί ζ ω , τ η ς ωραίας δεσποινίδας που μ έ ν ε ι ε δ ώ , π α λ ι ό τ ε ρ α γ ν ω ρ ι ζ ό μ α σ τ α ν , έ σ τ ω , δ ε ν έ χ ε ι πια σ η μ α σ ί α , θα π ω , ήρθα να σας τα δώσω, δ ε ν θ έ λ ω τ ί π ο ­ τ ε άλλο. Π ε ρ ί μ ε ν α λ ί γ ο και σ κ έ φ τ η κ α : Ο Ρ ε τ ζ έ π θα έ χ ε ι π ά ε ι στην αγορά, δ ε ν είναι στο σ π ί τ ι . Μ π ο ρ ε ί και να μην εί­ ναι κ α ν ε ί ς στο σ π ί τ ι ! Ν α ι , είναι σαν όνειρο! Ανατρίχιασα! Π ί ε σ α το χερούλι, η πόρτα τ η ς κουζίνας άνοιξε σιγά σι-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

377

γ ά ! Μ π ή κ α σ τ η ν κουζίνα σαν γ ά τ α , χωρίς να κ ά ν ω θόρυβο. Μ ύ ρ ι ζ ε βούτυρο, όπως παλιά. Δ ε ν ή τ α ν κ α ν ε ί ς ε κ ε ί , και, μ ε τα α θ λ η τ ι κ ά παπούτσια που φορούσα, κ α ν ε ί ς δ ε ν μ' άκουσε όταν α ν έ β η κ α τ ι ς σ κ ά λ ε ς , π ά ν ω από τ ο μ ε γ ά λ ο πιθάρι. Ε ί ­ μ α ι σαν σ κ ι ά που τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ε ι στα όνειρα. Σ κ έ φ τ ο μ α ι πως π ρ έ π ε ι να φ τ α ί ε ι τ ο ξ ε ν ύ χ τ ι , που ν ο μ ί ζ ω ότι ο ν ε ι ρ ε ύ ο μ α ι . Ώ σ τ ε τ ο σ π ί τ ι τους έ τ σ ι μυρίζει, ε ί π α μ έ σ α μου. Έ ν α π ρ α γ ­ μ α τ ι κ ό σ π ί τ ι ! Ν ά μ ε , ε γ ώ ε ί μ α ι ! θα π ω . Ό τ α ν έ φ τ α σ α στον π ρ ώ τ ο όροφο, άνοιξα μ ε τ ρ ό π ο μια από τ ι ς κ λ ε ι σ τ έ ς π ό ρ τ ε ς . Κ ο ί τ α ξ α : γ ν ώ ρ ι σ α α μ έ σ ω ς τ ο σι­ χ α μ ε ρ ό σώμα τ ο υ : νά ο Μ ε τ ί ν , κ ο ι μ ά τ α ι σ κ ε π α σ μ έ ν ο ς μ ε τ ο σ ε ν τ ό ν ι . Μ ο υ χ ρ ω σ τ ά ε ι δυο χ ι λ ι ά δ ε ς λ ί ρ ε ς , σ κ έ φ τ η κ α , κ ι από π ά ν ω μου ε ί π ε ότι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι και Θ ε ό ς . Μ π ο ρ ώ τ ώ ρ α να τον π ν ί ξ ω χωρίς να μ ε δ ε ι κ α ν ε ί ς . Σ τ ά θ η κ α και σ κ έ φ τ η κ α : Θ' αφήσω δ α χ τ υ λ ι κ ά α π ο τ υ π ώ μ α τ α . Έ κ λ ε ι σ α μ ε τρόπο τ η ν πόρτα και μ π ή κ α σ' ένα άλλο δ ω μ ά τ ι ο . Π ά ν ω στο τ ρ α π έ ζ ι είδα ένα μ π ο υ κ ά λ ι και στο άφτιαχτο κ ρ ε β ά τ ι π ε τ α μ έ ν ο ένα μ ε γ ά λ ο παντελόνι· κατάλαβα: είναι το δ ω μ ά τ ι ο του Φαρούκ. Β γ ή κ α κ ι από κ ε ι , κ ι όταν άνοιξα τ η ν πόρτα του άλλου δ ω μ α τ ί ο υ , χωρίς καλά καλά να κ α τ α λ α ­ βαίνω τ ι κ ά ν ω , στον τοίχο νόμισα ότι είδα τ η φωτογραφία του π α τ έ ρ α μου κι ανατρίχιασα* τ ι παράξενο, ο πατέρας μου ε ί χ ε γ έ ν ι α , μ ε κοίταζε μ έ σ α από τ ο κάδρο ο ρ γ ι σ μ έ ν ο ς , θαρ­ ρείς, κ ι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ς , κι έ λ ε γ ε , αχ, τ ι κρίμα που είσαι χα­ ζός. Τρόμαξα. Κ α τ ό π ι ν , όταν άκουσα τ η β ρ α χ ν ή γ ε ρ ο ν τ ί σ τ ι κ η φ ω ν ή , κ α τ ά λ α β α τίνος φωτογραφία ή τ α ν στον τοίχο. «Ποιος είναι;» Μ α και π ά λ ι άνοιξα γ ι α μια σ τ ι γ μ ή τ η ν πόρτα. Ό τ α ν εί­ δα στο σ τ ρ ώ μ α τ ο ρ υ τ ι δ ω μ έ ν ο πρόσωπο και τ α μ ε γ ά λ α αυ­ τιά, την έκλεισα αμέσως.

378

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ρ ε τ ζ έ π . . . εσύ ε ί σ α ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » Έ τ ρ ε ξ α χωρίς να κ ά ν ω θόρυβο και καθώς π ε ρ ί μ ε ν α τ ρ έ ­ μοντας έξω από τ η ν πόρτα του τ ε λ ε υ τ α ί ο υ δ ω μ α τ ί ο υ , ξανά­ κουσα τ η φ ω ν ή : « Π ο ι ο ς ε ί ν α ι ; Ρ ε τ ζ έ π , εσύ ε ί σ α ι ; » Μ π ή κ α α μ έ σ ω ς στο δ ω μ ά τ ι ο , και τα 'χασα: Ο ύ τ ε ε σ ε ί ς ε ί σ τ ε στο δωμάτιο σας, δ ε σ π ο ι ν ί ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! Σ ή κ ω σ α το κ ά λ υ μ μ α του άδειου κ ρ ε β α τ ι ο ύ και οσφράνθηκα τ η μυρωδιά τ η ς , κ α τ ό π ι ν , το ξανάστρωσα β ι α σ τ ι κ ά γ ι α να μην αφήσω κ α ν έ ν α ίχνος, μιας κ ι η γ έ ρ ι κ η φ ω ν ή , γ ι α να μ ε σ τ α μ α τ ή ­ σ ε ι , θαρρείς, φώναζε π ά λ ι : « Π ο ι ο ς ε ί ν α ι ; Ποιος είναι ε κ ε ί , Ρ ε τ ζ έ π ; » Έ β γ α λ α κ ά τ ω από τ ο μαξιλάρι τ η ς τ ο ν υ χ τ ι κ ό τ η ς , και μύρισα: μύριζε λ ε β ά ν τ α και Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Κ α τ ό π ι ν , σαν να μην το είχα μυρίσει, τ ο δίπλωσα, το έ β α λ α κ ά τ ω από το μαξιλάρι και σ κ έ φ τ η κ α ν' αφήσω ε κ ε ί τ ο δίσκο και τ ο χ τ έ ν ι : νά, ε δ ώ , πάνω στο μαξιλάρι θα τ' αφήσω, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Κ ι όταν τα δεις θα κ α τ α λ ά β ε ι ς , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν : μ έ ρ ε ς τώρα σε παρακολουθώ, σ' α γ α π ώ . Μ α δ ε ν τ' άφησα* γ ι α τ ί , αν τ' άφηνα, θαρρείς, όλα θα τ έ λ ε ι ω ν α ν κ ι έ λ ε γ α , ναι, ας τ ε λ ε ι ώ σ ο υ ν όλα, μα ξανα­ κούστηκε η φωνή: « Ρ ε τ ζ έ π , πού ε ί σ α ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » Β γ ή κ α α μ έ σ ω ς από τ ο δ ω μ ά τ ι ο , γ ι α τ ί κ α τ ά λ α β α από το θόρυβο ότι η γ ι α γ ι ά τους σ η κ ω ν ό τ α ν από τ ο κ ρ ε β ά τ ι . Κ α ­ τ ε β α ί ν ο ν τ α ς β ι α σ τ ι κ ά τ ι ς σ κ ά λ ε ς , τ η ν άκουσα π ί σ ω μου ν' ανοίγει τ η ν πόρτα τ η ς και να χ τ υ π ά ε ι κ ά τ ω μ ε το μπαστούνι τ η ς τόσο δυνατά, σαν να τ ρ υ π ο ύ σ ε τ ο π ά τ ω μ α . « Ρ ε τ ζ έ π , είπα, Ρ ε τ ζ έ π ! » Μ π ή κ α σ τ η ν κουζίνα και, ε ν ώ έ κ α ν α να β γ ω έ ξ ω , στα­ μ ά τ η σ α : Δ ε ν π ρ έ π ε ι να φύγω δίχως να κ ά ν ω κ ά τ ι . Σ τ η ν

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ

κουζίνα ή τ α ν μια κατσαρόλα

ΣΙΩΠΗΣ

379

με φ α γ η τ ό . Γ ύ ρ ι σ α μ έ χ ρ ι τ έ ­

λος τ ο δ ι α κ ό π τ η , η φλόγα δυνάμωσε όσο δ ε ν π ή γ α ι ν ε άλλο. Κ α τ ό π ι ν γύρισα και τον άλλο δ ι α κ ό π τ η . Β γ ή κ α λ έ γ ο ν τ α ς μ έ σ α μου ότι θα ' π ρ ε π ε να είχα κ ά ν ε ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α . Σ κ έ φ τ η κ α να μ η δώσω σ η μ α σ ί α σε κ α ν έ ν α ν όταν έ φ τ α ­ σα σ τ η ν π λ α ζ π ε ρ π α τ ώ ν τ α ς πολύ γ ρ ή γ ο ρ α , σας ε ί δ α , δ ε ­ σποινίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ήσασταν ε κ ε ί , όπως τ ο υ π έ θ ε σ α , π ί σ ω από τ η σ υ ρ μ ά τ ι ν η π ε ρ ί φ ρ α ξ η , ανάμεσα στο π λ ή θ ο ς ! Ν α σας δώσω τ ο δίσκο και τ η χ τ έ ν α σας, να τ ε λ ε ι ώ ν ο υ μ ε ! Ε γ ώ δ ε ν φοβάμαι κ α ν έ ν α ν . Σ κ ο υ π ι ζ ό τ α ν μ ε τ η ν π ε τ σ έ τ α τ η ς . Ώ σ τ ε λ ί γ ο πριν ήσασταν σ τ η θάλασσα, δ ε σ π ο ι ν ί ς . Ο Μ ο υ σ τ α φ ά δεν ήταν εκεί, δεν έχει έρθει, σκέφτηκα. Π ε ρ ί μ ε ν α λ ί γ ο και π ή γ α στον μ π α κ ά λ η . Ή τ α ν κ ι άλλοι πελάτες. « Μ ο υ δίνεις μια Τζουμχουρίέτ;»

είπα.

« Δ ε ν έ χ ω ! » ε ί π ε ο μ π α κ ά λ η ς , μ ε πρόσωπο κ α τ α κ ό κ κ ι ν ο . «Δεν πουλάμε πια». Δ ε ν ε ί π α τ ί π ο τ α . Π ε ρ ί μ ε ν α . Σ ε λ ί γ ο ή ρ θ α τ ε κι ε σ ε ί ς από τ η ν π λ α ζ , δεσποινίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , κ ι ε ί π α τ ε , όπως κ ά θ ε π ρ ω ί : « Μ ι α Τζουμχουρίέτ,

παρακαλώ!»

«Δεν έχουμε», είπε ο μπακάλης. «Δεν πουλάμε πια!» « Γ ι α τ ί ; » είπες εσύ, Νιλγκιούν. « Χ τ ε ς ε ί χ α τ ε » . Ό τ α ν ο μ π α κ ά λ η ς μ' έ δ ε ι ξ ε μ ε μια κ ί ν η σ η του κεφαλιού τ ο υ , μ ε κ ο ί τ α ξ ε ς : τα βλέμματα μας σ υ ν α ν τ ή θ η κ α ν : κ α τ ά ­ λ α β ε ς , κ α τ ά λ α β ε ς , κ α τ ά λ α β ε ς τώρα τ ι άνθρωπος ε ί μ α ι ; Κ α ι τώρα, σ κ έ φ τ η κ α , μ ε υ π ο μ ο ν ή , σιγά σιγά, σαν κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι κύριος, θα σου τα εξηγούσα όλα. Β γ ή κ α έ ξ ω , και π ε ρ ί μ ε ν α , μ ε το δίσκο και τ η χ τ έ ν α έτοιμα να σ' τα δώσω. Σ ε λίγο β γ ή ­ κ ε ς κ ι εσύ. Τώρα θα σου τα π ω όλα, όλα, θα κ α τ α λ ά β ε ι ς . « Μ π ο ρ ο ύ μ ε να μ ι λ ή σ ο υ μ ε λ ί γ ο ; » ε ί π α .

380

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Δ ε ν τ ο π ε ρ ί μ ε ν ε , σ τ ά θ η κ ε και γ ι α μ ι α σ τ ι γ μ ή μ ε κοίτα­ ξ ε , αχ, τ ο όμορφο πρόσωπο τ η ς ! Ν ό μ ι σ α πως θα μου μιλού­ σ ε , έ ν ι ω σ α αγωνία, μα ο ύ τ ε καν σ τ ά θ η κ ε ! Έ φ υ γ ε σαν να 'χε δ ε ι μπροστά τ η ς τ ο σατανά. Έ τ ρ ε ξ α αμέσως ξοπίσω τ η ς , τ η ν πρόφτασα, δίχως να δώσω σ η μ α σ ί α σ ε κ α ν έ ν α ν . α Σ ε παρακαλώ, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! » τ η ς ε ί π α . «Άκουσε μ ε μια φορά μ ο ν ά χ α » . Ξ α φ ν ι κ ά σ τ α μ ά τ η σ ε . Ό τ α ν ε ί δ α τ α μ ά τ ι α τ η ς από κο­ ν τ ά , τ ο πρόσωπο τ η ς , α ν α σ τ α τ ώ θ η κ α . Τ ι π ε ρ ί ε ρ γ ο χρώμα είχαν τ α μ ά τ ι α τ η ς ! « Κ α λ ά » , ε ί π ε . « Ό , τ ι έ χ ε ι ς να π ε ι ς , π ε ς τ ο γ ρ ή γ ο ρ α » . Τ α ξέχασα ό λ α : τ ί π ο τ α δ ε ν μου ερχόταν να τ η ς π ω : σαν να ε ί χ α μ ε μόλις γ ν ω ρ ι σ τ ε ί και δ ε ν ε ί χ α μ ε τ ί π ο τ α να π ο ύ μ ε . Σ ε λ ί γ ο , ε ί π α μ ε μια τ ε λ ε υ τ α ί α ε λ π ί δ α : « Ο δίσκος αυτός είναι δικός σου, έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » Έ κ α ν α να τ η ς δώσω τ ο δ ί σ κ ο , μα ο ύ τ ε καν τον κ ο ί τ α ξ ε . « Ό χ ι ! » ε ί π ε . « Δ ε ν είναι δικός μ ο υ » . « Δ ι κ ό ς σου ε ί ν α ι , δ ι κ ό ς σου είναι ο δίσκος αυτός, Ν ι λ ­ γ κ ι ο ύ ν ! Κοίταξε τον καλά. Ξ ε θ ώ ρ ι α σ ε η θ ή κ η τ ο υ . Β ρ ά χ η κ ε , τώρα μόλις τον σ τ έ γ ν ω σ α » . Έ σ κ υ ψ ε τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς και κ ο ί τ α ξ ε : « Ό χ ι . Δ ε ν είναι δικός μ ο υ ! » ε ί π ε . « Κ ά ν ε ι ς λ ά θ ο ς » . Έ φ υ γ ε * έ τ ρ ε ξ α κ α ι τ η ν έπιασα από τ ο μ π ρ ά τ σ ο . «Άφησε μ ε ! » φώναξε. « Γ ι α τ ί όλοι σας μου λ έ τ ε ψ έ μ α τ α ; »

«Άφησε μ ε ! » « Γ ι α τ ί μ ε α π ο φ ε ύ γ ε τ ε ; Ο ύ τ ε καν να μ ε χ α ι ρ ε τ ή σ ε τ ε θ έ ­ λ ε τ ε ; Τ ι κακό σου έ κ α ν α ! Αν δ ε ν ήμουν ε γ ώ , ξέρεις τ ι θα εί­ χαν κ ά ν ε ι α υ τ ο ί ; » Φώναζα κ ι ε γ ώ τώρα.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

381

«Ποιοι, αυτοί;» είπε. « Γ ι α τ ί λ ε ς ψ έ μ α τ α ; Σ α ν να μ η ν ξ έ ρ ε ι ς . Γ ι α τ ί διαβάζεις Τζουμχουριέτ;» Α ν τ ί να μου α π α ν τ ή σ ε ι , κ ο ί τ α ξ ε γ ύ ρ ω τ η ς α π ε λ π ι σ μ έ ν α , σαν να ζητούσε βοήθεια. Τ η ν έπιασα από τ ο χ έ ρ ι και μ ε μια τελευταία ελπίδα τής είπα: « Σ ' αγαπώ, το ξέρεις;» Τ ρ ά β η ξ ε απότομα τ ο χ έ ρ ι τ η ς , τ ι ν ά χ τ η κ ε , έ φ υ γ ε σχεδόν τρέχοντας να μου ξ ε φ ύ γ ε ι , όμως ούτε α υ τ ή π ί σ τ ε υ ε ότι μ π ο ­ ρούσε να μου ξ ε φ ύ γ ε ι ! Έ τ ρ ε ξ α , έ κ α ν α δυο β ή μ α τ α και, σαν γ ά τ α που αρπάζει τ ο τ ρ α υ μ α τ ι σ μ έ ν ο π ο ν τ ί κ ι , τ η ν έ π ι α σ α από τον λ ε π τ ό καρπό τ η ς . Γ ι ά στάσου, να δ ο ύ μ ε ! Τόσο απλό ή τ α ν . Έ τ ρ ε μ ε . Θ έ λ η σ α να τ η φ ι λ ή σ ω , τ ώ ρ α τ ο α φ ε ν τ ι κ ό ήμουνα ε γ ώ , όμως δ ε ν σκόπευα να ε π ω φ ε λ η θ ώ ε π ε ι δ ή ε ί χ ε κ α τ α λ ά β ε ι τ ο λάθος τ η ς : ε γ ώ ξέρω να σ υ γ κ ρ α τ ο ύ μ α ι . Κ ο ί ­ τα, από τ ο πλήθος κ α ν ε ί ς δ ε ν τ ρ έ χ ε ι να σε β ο η θ ή σ ε ι , γ ι α τ ί ξέρουν πως δεν έ χ ε ι ς δίκιο. Γ ι ά πες μας, να δούμε, μ ι κ ρ ή κυ­ ρία, γ ι α τ ί μ ε α π ο φ ε ύ γ ε ι ς , μ ί λ α , π ε ς μας τ ι κ ά ν ε τ ε κρυφά από μ έ ν α , μ ε όλους τους άλλους, γ ι α να τ ο ακούσουν όλοι ε δ ώ τ ρ ι γ ύ ρ ω , και να μ η μ ε κ α τ η γ ο ρ ή σ ο υ ν ά δ ι κ α . Αναρω­ τ ή θ η κ α αν ο Μ ο υ σ τ α φ ά ή τ α ν ε κ ε ί . Κ ι ε κ ε ί που π ε ρ ί μ ε ν α να μου π ε ι αυτό που θα μ ε λύτρωνε από τ ι ς συκοφαντίες που έ λ ε γ ε ο κόσμος για μ έ ν α , ελπίζοντας ότι θα τ έ λ ε ι ω ν ε ο α τ έ ­ λ ε ι ω τ ο ς ε φ ι ά λ τ η ς , ξαφνικά φώναξε: « Τ ρ ε λ έ , παλιοφασίστα, άφησε μ ε ! » Ν ά λοιπόν, ομολογούσε πως ή τ α ν έ ν α μ ε τους άλλους. Σ τ η ν α ρ χ ή σάστισα, έ π ε ι τ α αποφάσισα να τ η ν τ ι μ ω ρ ή σ ω ε π ι τ ό π ο υ , κ ι άρχισα να τ η χ τ υ π ά ω , να τ η χ τ υ π ά ω γ ι α να την τιμωρήσω.

27

Ό τ α ν κ α τ ά λ α β α ότι αυτός που τ ρ ά π η κ ε σε φ υ γ ή έχοντας σ π ά σ ε ι στο ξύλο τ η ν κ ο π έ λ α ή τ α ν ο Χ α σ ά ν κ ι ότι η κ ο π έ ­ λα που ή τ α ν π ε σ μ έ ν η κ α τ α γ ή ς ή τ α ν η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ε ί π α : Τ ι στέκεσαι, τρέχα, Ρ ε τ ζ έ π , τρέχα. Άφησα κάτω το δίχτυ με τα ψώνια, έ τ ρ ε ξ α , και π ή γ α κοντά τ η ς . « Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ί π α , « Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , πώς ε ί σ α ι , κ ό ρ η μ ο υ ; » Κ ο υ λ ο υ ρ ι α σ μ έ ν η , σαν να κοιμόταν στο κ ρ ε β ά τ ι τ η ς , κρα­ τούσε μ ε τα χέρια τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς , μ ε τ ο μάγουλο ακουμπι­ σ μ έ ν ο στην άσφαλτο. Έ τ ρ ε μ ε . Θαρρείς και πονούσε, υ π έ ­ φ ε ρ ε , όχι τ ο σώμα τ η ς μα η ψ υ χ ή τ η ς , γ ι ' αυτό και δ ε ν φώ­ ναζε, μονάχα β ο γ κ ο ύ σ ε . « Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ί π α , και τ η ν έπιασα από τους ώμους. Έ κ λ α ψ ε λ ί γ ο α κ ό μ η , ε ν ώ ολόκληρο τ ο σώμα τ η ς έ τ ρ ε ­ μ ε . Κ α τ ό π ι ν σ τ α μ ά τ η σ ε τ ο β ο γ κ η τ ό κ α ι , σαν να κατσάδιαζε κάποιον, σαν να δ ι α μ α ρ τ υ ρ ό τ α ν , ά ρ χ ι σ ε να χ τ υ π ά ε ι μ ε τ η γροθιά τ η ς τ η ν άσφαλτο. Τ η ν κ ρ ά τ η σ α . Ό τ α ν τ η ν έπιασα, θαρρείς κ α τ ά λ α β ε , ε ί δ ε γ ι α π ρ ώ τ η φο­ ρά κ ά τ ι που δ ε ν μπορούσε να κ α τ α λ ά β ε ι : ε ί δ ε αυτούς που

383

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

ξετρύπωναν από τ ι ς άκρες του δρόμου, όπου ή τ α ν κ ρ υ μ μ έ ­ νοι, και μαζεύονταν σιγά σιγά τ ρ ι γ ύ ρ ω μας, που μιλούσαν και φώναζαν, που έχωναν τ ι ς π ε ρ ί ε ρ γ ε ς φάτσες τους α ν ά μ ε ­ σα από τους ώμους των άλλων γ ι α να δουν καλύτερα και να πούνε κ ά τ ι και, ξαφνικά, σαν να ν τ ρ ά π η κ ε , άπλωσε τα χέρια τ η ς σ' ε μ έ ν α , θ έ λ η σ ε να σ η κ ω θ ε ί , και μόνο τ ό τ ε είδα το κατ α μ α τ ω μ έ ν ο πρόσωπο τ η ς . Θ ε έ μου! ξεφώνισε μια γυναίκα. « Σ τ η ρ ί ξ ο υ π ά ν ω μου, παιδί μου, σ τ η ρ ί ξ ο υ » . Σ η κ ώ θ η κ ε , σ τ η ρ ί χ τ η κ ε . Τ η ς έδωσα τ ο μ α ν τ ί λ ι μου. « Ν α φ ύ γ ο υ μ ε από δ ω , να π ά μ ε στο σ π ί τ ι » . «Είσαι καλά;» « Ή ρ θ ε τ α ξ ί » , ε ί π ε κάποιος. « Π ά ρ τ ε τ ο » . Κ ά ν α ν ε πέρα, μ π ή κ α μ ε στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο και κάποιος μου έ δ ω σ ε τ ο δ ί χ τ υ μου και τ η ν τ σ ά ν τ α τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Α υ τ ό είναι τ η ς κ ο π έ λ α ς » , ε ί π ε ένα παιδί, κι έ δ ω σ ε το δί­ σκο. « Σ τ ο νοσοκομείο;» ρώτησε ο οδηγός. « Σ τ η ν

Ισταν­

μπούλ;» « Θ έ λ ω να πάω στο σ π ί τ ι ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Π ρ ώ τ α να π ά μ ε στο φ α ρ μ α κ ε ί ο ! » ε ί π α ε γ ώ . Δ ε ν ε ί χ ε α ν τ ί ρ ρ η σ η . Ε ν ώ π η γ α ί ν α μ ε στο φαρμακείο, δ ε ν έ β γ α λ ε μ ι λ ι ά , έ τ ρ ε μ ε , και κάπου κάπου κ ο ί τ α ζ ε τ ο μ α ν τ ί λ ι αδιάφορα, γ ι α να δ ε ι αν οι π λ η γ έ ς έ τ ρ ε χ α ν α κ ό μ η αίμα. « Κ ρ ά τ α π ί σ ω τ ο κ ε φ ά λ ι σου!» τ η ς ε ί π α . Σ τ ο φ α ρ μ α κ ε ί ο δ ε ν β ρ ή κ α μ ε τον Κ ε μ ά λ , τ ο φ α ρ μ α κ ο ­ ποιό, μα τ η ν όμορφη γυναίκα του* ά κ ο υ γ ε ραδιόφωνο. « Ο Κ ε μ ά λ δεν είναι ε δ ώ ; » ρώτησα. Ό τ α ν η γυναίκα ε ί δ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , έ β α λ ε μια φ ω ν ή . Κ α ­ τ ό π ι ν άρχισε να τ ρ έ χ ε ι π έ ρ α - δ ώ θ ε μ έ σ α στο φαρμακείο τα­ ρ α γ μ έ ν η , έ κ α ν ε σ υ ν έ χ ε ι α ε ρ ω τ ή σ ε ι ς , μα η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δ ε ν

384

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

απαντούσε. Σ τ ο τ έ λ ο ς η γυναίκα του Κ ε μ ά λ άρχισε να κα­ θαρίζει μ ε β α μ β ά κ ι και μ ε φάρμακα τ ο πρόσωπο τ η ς Ν ι λ ­ γκιούν. Ε γ ώ γύρισα τ ο κ ε φ ά λ ι μου, δ ε ν κοίταζα. « Ο Κ ε μ ά λ δ ε ν είναι ε δ ώ ; » « Ε γ ώ ε ί μ α ι η φαρμακοποιός!» ε ί π ε η γυναίκα. « Τ ι να τον κ ά ν ε ι ς αυτόν; Ε ί ν α ι ε π ά ν ω ! Κ ο π έ λ α μου, πώς σε χ τ υ π ή σ α νε έ τ σ ι ; » Τ η σ τ ι γ μ ή ε κ ε ί ν η μ π ή κ ε μέσα ο Κ ε μ ά λ . Έ μ ε ι ν ε για λίγο ακίνητος, κατόπιν κοίταξε σαν να ' β λ ε π ε κ ά τ ι που π ε ρ ί μ ε ν ε . «Τι έγινε;» « Μ ε χτυπήσανε», είπε η Νιλγκιούν. « Μ ε δείρανε». « Θ ε έ μ ο υ ! » έ κ α ν ε η γυναίκα. « Π ώ ς κ α τ α ν τ ή σ α μ ε έ τ σ ι , πώς κ α τ α ν τ ή σ α μ ε έ τ σ ι ; » «Ποιους εννοείς;» «Αυτούς που τ ο κ ά ν α ν ε . . . » ε ί π ε η γυναίκα. « Ο φασίστας», ψιθύρισε η Νιλγκιούν. « Σ ώ π α , μ η μ ι λ ά ς » , ε ί π ε η γυναίκα. « Σ ώ π α , σ ώ π α » . Ο Κ ε μ ά λ , όταν άκουσε τ η λ έ ξ η , ξ α φ ν ι ά σ τ η κ ε . Σ α ν να εί­ χ ε ακούσει ή θ υ μ η θ ε ί μια ά σ χ η μ η λ έ ξ η . Ύ σ τ ε ρ α π ή γ ε κ ο ­ ντά στο ραδιόφωνο και φώναξε σ τ η γυναίκα τ ο υ : « Γ ι α τ ί βάζεις τόσο δυνατά αυτό τ ο ραδιόφωνο;» Ό τ α ν έ κ λ ε ι σ ε τ ο ραδιόφωνο, σαν ν' ά δ ε ι α σ ε ξαφνικά το μαγαζί και φ ά ν η κ α ν ο πόνος, η ν τ ρ ο π ή , η ε ν ο χ ή . Δ ε ν ή θ ε ­ λα να σ κ έ φ τ ο μ α ι . « Μ η ν το κ λ ε ί ν ε τ ε » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Μ π ο ρ ε ί τ ε να το ανοίξετε;» Ο Κ ε μ ά λ άνοιξε τ ο ραδιόφωνο κ ι ε γ ώ α ρ ν ή θ η κ α να σ κ ε ­ φτώ. Ό λ ο ι σωπάσανε. Μ ό λ ι ς τ έ λ ε ι ω σ ε η γυναίκα τ η δουλειά της, είπε: « Τ ώ ρ α π ρ έ π ε ι να π ά μ ε αμέσως στο νοσοκομείο! Θεός φυ-

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

385

λάξοι, μ η ν έ χ ο υ μ ε κ α μ ι ά ε σ ω τ ε ρ ι κ ή α ι μ ο ρ ρ α γ ί α . Τ η χ τ ύ ­ π η σ ε πολύ στο κ ε φ ά λ ι . . . » « Ο αδελφός μου είναι στο σ π ί τ ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ί π ε η Ν ι λ ­ γκιούν. « Ό χ ι » , ε ί π α . « Π ή γ ε τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο του στο σ υ ν ε ρ γ ε ί ο » . « Ν α π ά ρ ε τ ε α μ έ σ ω ς τ α ξ ί » , ε ί π ε η γυναίκα. « Έ χ ε ι ς μαζί σου λ ε φ τ ά , Ρ ε τ ζ έ π ; » « Ν α σου δώσω ε γ ώ » , ε ί π ε ο Κ ε μ ά λ . « Ό χ ι » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Θ έ λ ω να πάω στο σ π ί τ ι » . Ενώ σηκωνόταν, έ β γ α λ ε ένα βογκητό. « Σ τ ά σ ο υ » , ε ί π ε η γυναίκα. « Ν α σου κ ά ν ω μια παυσίπο­ νη ένεση». Ό τ α ν η Νιλγκιούν δεν μ ί λ η σ ε , η φαρμακοποιός τ η ν έπια­ σε από τ ο χ έ ρ ι και τ η ν π ή γ ε μ έ σ α . Ε γ ώ κ ι ο Κ ε μ ά λ σω­ π α ί ν α μ ε . Αυτός κοίταζε από το τ ζ ά μ ι τ η ς βιτρίνας, αυτά που έ β λ ε π ε κ α θ η μ ε ρ ι ν ά : τ η βιτρίνα του α π έ ν α ν τ ι μαγαζιού, τ η δ ι α φ ή μ ι σ η τ η ς κόκα κόλα, τ η ν καντίνα μ ε τα σάντουιτς μ ε γύρο. Μ ί λ η σ α γ ι α να π ω κ ά τ ι : « Τ ο βράδυ τ η ς π ε ρ α σ μ έ ν η ς Δ ε υ τ έ ρ α ς ή ρ θ α και π ή ρ α α σ π ι ρ ί ν η » , ε ί π α . « Κ ο ι μ ό σ ο υ ν α . Τ ο πρωί ε ί χ ε ς π ά ε ι για ψά­ ρεμα». « Π α ν τ ο ύ τ ο ίδιο π ρ ά γ μ α » , ε ί π ε . « Ό π ο υ κ ι αν πας, δ ε ν σ' αφήνει ή σ υ χ ο » . «Ποιο;» « Η πολιτική». « Δ ε ν ξέρω», είπα. Κ ο ι τ ά ξ α μ ε λίγο α κ ό μ η έξω. Τον κόσμο που π ή γ α ι ν ε στην π λ α ζ . Ή ρ θ α ν . Γ ύ ρ ι σ α και κοίταξα τ ο π ρ ό σ ω π ο τ η ς Ν ι λ ­ γ κ ι ο ύ ν : τ ο ένα τ η ς μ ά τ ι ή τ α ν κ λ ε ι σ τ ό , τα μάγουλα τ η ς μ ε ­ λ α ν ι α σ μ έ ν α . Η γ υ ν α ί κ α του Κ ε μ ά λ μας ε ί π ε πως έ π ρ ε π ε

386

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ο π ω σ δ ή π ο τ ε να π ά μ ε στο νοσοκομείο, η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δεν ή θ ε ­ λ ε , αυτή ε π έ μ ε ν ε . « Κ ά λ ε σ ε ένα τ α ξ ί » , ε ί π ε στον άντρα τ η ς . « Ό χ ι » , είπε η Νιλγκιούν. Π ή ρ ε την τσάντα της. «Να π ε ρ π α τ ή σ ο υ μ ε , να σ υ ν έ λ θ ω . Τ ο σ π ί τ ι είναι κ ο ν τ ά » . Αυτοί εξακολουθούσαν να λ έ ν ε τα δικά τους, ε γ ώ πήρα το δ ί χ τ υ και τα π α κ έ τ α μ ο υ , κ ι έ π ι α σ α από τ ο χ έ ρ ι τ η Ν ι λ ­ γκιούν. Σ τ η ρ ί χ τ η κ ε ε π ά ν ω μου. Α ν ο ί ξ α μ ε τ η ν πόρτα, χ τ ύ ­ π η σ ε τ ο κουδουνάκι, ε τ ο ι μ α σ τ ή κ α μ ε να β γ ο ύ μ ε . « Ε ί σ α ι π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ή , έ τ σ ι δεν ε ί ν α ι ; » ρ ώ τ η σ ε ο Κ ε μ ά λ . Η Νιλγκιούν κούνησε το κεφάλι τ η ς καταφατικά. Ο Κ ε ­ μ ά λ σαν να μ η ν μπορούσε να κ ρ α τ η θ ε ί , αν και θα τ ο ' θ ε λ ε . «Πώς το κατάλαβαν;» « Α π ό τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α που παίρνω από τον μ π α κ ά λ η ! » « Α ! » έ κ α ν ε ο Κ ε μ ά λ , κ ι η σ ύ χ α σ ε , μα ή τ α ν μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο ς , κ ι όταν η όμορφη γυναίκα του μ ί λ η σ ε , ξαφνικά έ ν ι ω σ ε ντρο­ πή. « Β λ έ π ε ι ς ! » ε ί π ε . « Δ ε ν σου το ' λ ε γ α , Κ ε μ ά λ ; . . . » « Ε σ ύ σ ώ π α ! » φώναξε ο Κ ε μ ά λ , σαν να ε ί χ ε β α ρ ε θ ε ί να ντρέπεται. Ε γ ώ μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν β γ ή κ α μ ε έ ξ ω , στον ή λ ι ο . « Σ τ η ρ ί ξ ο υ καλά ε π ά ν ω μ ο υ » , ε ί π α . « Δ ώ σ ε και τ η ν τσά­ ντα σ ο υ » . Π ε ρ ά σ α μ ε τ η λεωφόρο χωρίς να μας δ ε ι κ α ν ε ί ς , μ π ή κ α ­ μ ε στο α π έ ν α ν τ ι σοκάκι, προχωρήσαμε ανάμεσα στα σπίτια μ ε τ α μ π α λ κ ό ν ι α και τους κ ή π ο υ ς , όπου ή τ α ν α π λ ω μ έ ν α χ ρ ω μ α τ ι σ τ ά μ α γ ι ό και π ε τ σ έ τ ε ς . Ή τ α ν κ α ι κ ά π ο ι ο ι που τ ρ ώ γ α ν ε π ρ ω ι ν ό , μα δ ε ν μας κ ο ί τ α ζ α ν . Κ α τ ό π ι ν π έ ρ α σ ε ένας νεαρός μ ε π ο δ ή λ α τ ο , και κοίταξε όχι τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν που ή τ α ν τ ρ α υ μ α τ ι σ μ έ ν η , μα ε μ έ ν α , που ήμουνα νάνος, τ ο κα­ τ ά λ α β α από τ ο β λ έ μ μ α τ ο υ . Ύ σ τ ε ρ α π έ ρ α σ ε από μπροστά

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

387

μας έ ν α κ ο ρ ι τ σ ά κ ι μ ε β α τ ρ α χ ο π έ δ ι λ α στα π ό δ ι α , π ε ρ π α ­ τ ο ύ σ ε σαν πάπια, κ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν γ έ λ α σ ε . « Ό τ α ν γ ε λ ά ω , πονάω ε δ ώ » , ε ί π ε , και γ έ λ α σ ε α κ ό μ η πιο πολύ. « Ε σ ύ γ ι α τ ί δ ε ν γ ε λ ά ς , Ρ ε τ ζ έ π ; » ρ ώ τ η σ ε . « Γ ι α τ ί εί­ σαι τόσο σοβαρός; Ε ί σ α ι π ά ν τ α σοβαρός και φοράς γ ρ α β ά ­ τα, σαν τους σοβαρούς ανθρώπους. Γ έ λ α » . Π ί ε σ α τον εαυτό μου, και γ έ λ α σ α . «Ααα, έ κ α ν ε . Έ χ ε ι ς λοιπόν και δόντια! Δ ε ν τα είχα δ ε ι ποτέ!» Τ ό τ ε ν τ ρ ά π η κ α και γ έ λ α σ α πιο πολύ, κ ι έ π ε ι τ α σωπά­ σ α μ ε , α υ τ ή έ κ λ α ψ ε , σ κ έ φ τ η κ α πως μ π ο ρ ε ί να μην ή θ ε λ ε να τ η δω να κ λ α ί ε ι και δ ε ν τ η ν κοίταξα· όταν άρχισε όμως να τ ρ έ μ ε ι , θ έ λ η σ α να τ η ν π α ρ η γ ο ρ ή σ ω . « Μ η ν κ λ α ι ς , ψ υ χ ή μου, μ η ν κ λ α ι ς » . « Γ ι α τ ο τ ί π ο τ α » , ε ί π ε . « Κ α ι πόσο α ν ό η τ ο , ά δ ι κ α . . . Ε ί μ α ι χ α ζ ή , δ ε ν είναι παρά έ ν α π α ι δ ί . . . » « Μ η ν κλαις, μην κλαις...» Σ τ α θ ή κ α μ ε . Τ η ς χ ά ι δ ε ψ α τα μ α λ λ ι ά . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η ­ κα: Κ α μ ι ά φορά θ έ λ ο υ μ ε να ε ί μ α σ τ ε μόνοι όταν κ λ α ί μ ε . Τ η ν άφησα. Κ ο ί τ α ξ α τ ο δρόμο. Έ ν α παιδί μάς κοίταζε από τ ο α π έ ν α ν τ ι μ π α λ κ ό ν ι , π ε ρ ί ε ρ γ ο και φ ο β ι σ μ έ ν ο . Θα σ κ ε φ τ ό ­ ταν πως ε γ ώ τ η ν έ κ α ν α να κ λ α ί ε ι . Σ ε λ ί γ ο η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν σώ­ π α σ ε , ζ ή τ η σ ε τα μαύρα γ υ α λ ι ά τ η ς , ή τ α ν σ τ η ν τ σ ά ν τ α τ η ς , τ α έ β γ α λ α και τ η ς τα έδωσα. Τ α φόρεσε. «Σου πάνε», είπα- γέλασε. « Ε ί μ α ι ό μ ο ρ φ η ; » ρ ώ τ η σ ε κ α ι , μ έ χ ρ ι να τ η ς α π α ν τ ή σ ω , π ρ ό σ θ ε σ ε : « Η μ η τ έ ρ α μου ή τ α ν ό μ ο ρ φ η ; Π ώ ς ή τ α ν η μ η ­ τ έ ρ α μου, Ρ ε τ ζ έ π ; » « Κ ι εσύ είσαι ό μ ο ρ φ η , κ ι η μ η τ έ ρ α σου ή τ α ν ό μ ο ρ φ η » . «Πώς ήταν η μητέρα μου;»

388

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αΉταν κ α λ ή γ υ ν α ί κ α » , ε ί π α . «Πώς, καλή;» Σ κ έ φ τ η κ α : Δ ε ν ζ η τ ο ύ σ ε από κ α ν έ ν α ν τ ί π ο τ α , δ ε ν ε ν ο ­ χλούσε κ α ν έ ν α ν , ν ό μ ι ζ ε ς ό τ ι δ ε ν ή ξ ε ρ ε γ ι α τ ί ζ ο ύ σ ε . Σ α ν σκιά. Κ α ι σαν γ ά τ α , έ λ ε γ ε η κυρά. Σ υ ν έ χ ε ι α π ί σ ω από τον άντρα τ η ς . Μ α χ α μ ο γ ε λ α σ τ ή , σαν τον ή λ ι ο , και κ α λ ό β ο λ η . Κ α λ ή , ν α ι ! . . . Κ α ν ε ί ς δ ε ν τ η φοβόταν. « Κ α λ ή , όπως ε σ ύ » , ε ί π α . « Ε γ ώ είμαι καλή;» «Βέβαια». « Μ ι κ ρ ή πώς ή μ ο υ ν α ; » Σ κ έ φ τ η κ α : Παίζατε όμορφα όμορφα στον κ ή π ο . Τα δυο μι­ κρότερα αδέλφια. Ο κύριος Φαρούκ ήταν μεγάλος, δεν έπαιζε μαζί σας. Τ ρ έ χ α τ ε κ ά τ ω από τα δέντρα, θ έ λ α τ ε να τα δ ε ί τ ε όλα. Κατόπιν ερχόταν κι Αυτός κι έπαιζε μαζί σας. Τον θεω­ ρούσατε έναν από σας. Ε γ ώ σας άκουγα από το παράθυρο τ η ς κουζίνας: Παίζουμε κρυφτό; Καλά, άρχισε να μετράς. Ε σ ύ μ έ ­ τρα, Νιλγκιούν. Ένα μένα ντόσι, ντόσι σακλαμπόσι,

σακλα-

μπόσι. Κ α ι , ξαφνικά, ο Χασάν σε ρωτούσε αν ξέρεις γαλλικά. « Κ α ι μ ι κ ρ ή ήσουνα όπως τ ώ ρ α » , ε ί π α . «Δηλαδή, πώς;» Κ ι όταν τ ο φ α γ η τ ό ή τ α ν έ τ ο ι μ ο , φώναζα: Κυρία, τ ο φα­ γ η τ ό είναι έ τ ο ι μ ο , κ ι η κυρά ά ν ο ι γ ε τ ο παράθυρο και φώ­ ν α ζ ε : Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , Μ ε τ ί ν , ε λ ά τ ε , το φ α γ η τ ό είναι έ τ ο ι μ ο , πού ε ί σ τ ε , ψ ά ξ ε π ά λ ι να τους β ρ ε ι ς , Ρ ε τ ζ έ π , πού ε ί ν α ι ; Ε δ ώ εί­ ναι, κυρία, κοντά σ τ η συκιά, έ λ ε γ α , και τ ό τ ε η κυρά κοίτα­ ζε και σας έ β λ ε π ε α ν ά μ ε σ α από τα φύλλα τ η ς συκιάς και φώναζε: Ααα, ο Χ α σ ά ν π ά λ ι ε δ ώ είναι, Ρ ε τ ζ έ π , πόσες φορές σου ε ί π α να μ η ν αφήνεις αυτό τ ο παιδί να μ π α ί ν ε ι στο σπί­ τ ι μας, γ ι α τ ί έ ρ χ ε τ α ι , ας π ά ε ι να κ α θ ί σ ε ι στο σ π ί τ ι του πα-

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

389

τ έ ρ α τ ο υ , έ λ ε γ ε η κυρά, και τ ό τ ε ά ν ο ι γ ε και τ ο άλλο πα­ ντζούρι και π ρ ό β α λ λ ε τ ο κ ε φ ά λ ι του Ν τ ο γ ά ν μ π έ η από το παράθυρο του δωματίου όπου χρόνια εργαζόταν ο π α τ έ ρ α ς τ ο υ , και ρωτούσε, τ ι τ ρ έ χ ε ι , μ η τ έ ρ α , τ ι κ ι αν παίζουν όλα τα παιδιά μαζί, γ ι α τ ί ε ν ο χ λ ε ί σ α ι , κι η κυρά τον απόπαιρνε, ποιος σου έ δ ω σ ε τ ο δ ι κ α ί ω μ α να ε π ε μ β α ί ν ε ι ς , τον ρωτούσε, εσύ κ ά τ σ ε στο δ ω μ ά τ ι ο σου κ ι όπως ο π α τ έ ρ α ς σου, σ υ ν έ ­ χ ι σ ε κ ι εσύ να γ ρ ά φ ε ι ς τ ι ς ανοησίες σου, εσύ δ ε ν μ π ο ρ ε ί ς να ξ έ ρ ε ι ς τ ι γ ί ν ε τ α ι , όμως τα παιδιά από τ η ν π ο λ λ ή παρέα μ ε τους υ π η ρ έ τ ε ς και τα παιδιά των υ π η ρ ε τ ρ ι ώ ν , μα γ ι α τ ί , μ η ­ τ έ ρ α , τ η δ ι έ κ ο π τ ε ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η , δ ε ν β λ έ π ε ι ς πώς παί­ ζουν, σαν α γ α π η μ έ ν α α δ ε λ φ ά κ ι α . . . « Μ ε τ ο τ σ ι γ κ έ λ ι τα β γ ά ζ ε ι κ α ν ε ί ς τα λόγια από το σ τ ό ­ μα σου, Ρ ε τ ζ έ π . . . » . «Τι είπατε;» « Σ ε ρώτησα γ ι α τα π α ι δ ι κ ά μου χ ρ ό ν ι α » . « Μ ε τον Μ ε τ ί ν π α ί ζ α τ ε σαν καλά α δ ε λ φ ά κ ι α » . Αδέλφια ε ί π ε ς , έ λ ε γ ε η κυρά, ήμαρτον, Θ ε έ μου, άλλο πά­ λι κ ι αυτό, όλοι ξέρουν πως τα παιδιά αυτά δεν είχαν άλλον αδελφό από τον Φαρούκ, όπως κι ο Ν τ ο γ ά ν δεν ε ί χ ε άλλον αδελφό, ή τ α ν λ έ ε ι , αδέλφια του Ν τ ο γ ά ν , ποιος τα λ έ ε ι αυτά τα παραμύθια, ογδόντα χρονών γυναίκα δεν μπορώ ν' ασχο­ λούμαι μ' αυτές τ ι ς ανοησίες, ένας τζουτζές κ ι ένας κουτσός είναι τ ο σόι σου, παιδί μ ο υ ; Ε γ ώ τ η ν άκουγα και δεν μιλού­ σα. Κ ι όταν κ λ ε ί ν α ν ε και οι δυο τα παράθυρα τους και μπαίνανε μέσα, έβγαινα έξω, ά ν τ ε , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , Μ ε τ ί ν , έ λ ε γ α , σας φωνάζει η γ ι α γ ι ά σας, τ ο φ α γ η τ ό είναι έ τ ο ι μ ο . Ε σ ε ί ς α ν ε ­ β α ί ν α τ ε γ ι α φ α γ η τ ό , κ ι αυτός έ μ ε ν ε σε μια γωνιά. « Κ α ι μ ε τον Χ α σ ά ν π α ί ζ α μ ε ! » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . «Ναι, ναι!»

390

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Θυμάσαι;» ρώτησε. Κ ι ε ν ώ ε σ ε ί ς τ ρ ώ γ α τ ε π ά ν ω μ ε τ η γ ι α γ ι ά , τον Ν τ ο γ ά ν μ π έ η , τον Μ ε τ ί ν και τον Φαρούκ που ερχόταν π ά ν τ α τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α σ τ ι γ μ ή , δ ε ν ξέρω από πού, τον ξετρύπωνα από τ η γ ω ν ι ά που ή τ α ν χ ω μ έ ν ο ς . Χ α σ ά ν , του έ λ ε γ α , π ε ί ν α σ ε ς , παιδί μου, έ λ α να φας κ ά τ ι . Ε ρ χ ό τ α ν φ ο β ι σ μ έ ν ο ς , δίχως να β γ ά ζ ε ι τ σ ι μ ο υ δ ι ά , π ί σ ω από μ έ ν α , τον έ π α ι ρ ν α μ έ σ α , τον έβαζα να καθίσει σ τ η μ ι κ ρ ή καρέκλα μου, και του έφερνα το δίσκο όπου μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α βάζω τ ο φ α γ η τ ό μου. Α ν έ β α ι ν α ε π ά ν ω να πάρω τ η ν π ι α τ έ λ α μ ε τα κ ε φ τ ε δ ά κ ι α , τ η σαλάτα και τ α φασόλια που είχαν π ε ρ ι σ σ έ ψ ε ι , τα ροδάκινα και τα κεράσια, δ η λ α δ ή όλα ε κ ε ί ν α που μ έ ν α ν ε αφού ο Φαρούκ εί­ χ ε φάει καλά κ ι ε ί χ ε γ ε μ ί σ ε ι και τ ι ς τ σ έ π ε ς τ ο υ , τα κ α τ έ ­ βαζα κ ά τ ω και τα π ή γ α ι ν α κι αυτά μ π ρ ο σ τ ά τ ο υ . Έ τ ρ ω γ ε και τον ρωτούσα: Τ ι κ ά ν ε ι ο π α τ έ ρ α ς σου, Χ α σ ά ν ; Τ ί π ο τ α , πουλάει λαχεία! Τ ο πόδι του είναι καλά, πονάει α κ ό μ η ; Δ ε ν ξ έ ρ ω ! Ε σ ύ πώς ε ί σ α ι , π ό τ ε θα πας στο σ χ ο λ ε ί ο ; Δ ε ν ξ έ ρ ω ! Του χρόνου, έ τ σ ι δ ε ν είναι, παιδί μ ο υ ; Δ ε ν μ ι λ ο ύ σ ε , μ ε κοί­ τ α ζ ε φ ο β ι σ μ έ ν α , σαν να μ' έ β λ ε π ε γ ι α π ρ ώ τ η φορά. Μ ε τ ά τ ο θ ά ν α τ ο του Ν τ ο γ ά ν μ π έ η , όταν π ή γ α ι ν ε κ ι αυτός στο σ χ ο λ ε ί ο , τον ρωτούσα: Τ ι τ ά ξ η θα πας φ έ τ ο ς , Χ α σ ά ν ; Σ ώ ­ π α ι ν ε . Τ ρ ί τ η , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; Θα σπουδάσεις και θα γ ί ν ε ι ς μ ε γ ά λ ο ς άνθρωπος, έ τ σ ι , Χ α σ ά ν ! Μ ε τ ά τ ι θα κ ά ν ε ι ς ; Ξ α φ ν ι κ ά α ι σ θ ά ν θ η κ α τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να τ ρ ε κ λ ί ζ ε ι . « Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » είπα. « Ν α καθίσουμε;» «Πονάει το πλευρό μου», είπε. « Μ ε χτύπησε κι ε κ ε ί » . « Ν α πάρουμε τ α ξ ί ; » είπα. Δ ε ν α π ά ν τ η σ ε * σ υ ν ε χ ί σ α μ ε να π ε ρ π α τ ά μ ε . Ξ α ν α β γ ή κ α μ ε σ τ η ν κ ε ν τ ρ ι κ ή λεωφόρο, π ε ρ ά σ α μ ε ανά­ μ ε σ α από τα αμάξια που ή τ α ν π α ρ κ α ρ ι σ μ έ ν α σ τ η ν παραλία

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

391

και τον κόσμο που ερχόταν από τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ . Μ π α ί ν ο ­ ντας στον κ ή π ο , ε ί δ α τ ο αμάξι. « Ο αδελφός μ ο υ , φαίνεται, ή ρ θ ε » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Ν α ι » , ε ί π α . « Ν α π ά τ ε α μ έ σ ω ς σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , στο νοσοκομείο». Δ ε ν ε ί π ε τίποτα. Μ π ή κ α μ ε από τ η ν πόρτα τ η ς κουζίνας. Σάστισα. Είναι δυνατό ν' άφησα το αέριο ανοιχτό, ε ν ώ ένα μά­ τ ι έ κ α ι γ ε . Τ ο έ κ λ ε ι σ α αμέσως τ ρ ο μ α γ μ έ ν ο ς . Μ ε τ ά ανέβασα ε π ά ν ω τ η Νιλγκιούν. Ο κύριος Φαρούκ δ ε ν ήταν ε κ ε ί . Έ β α ­ λα τ η Νιλγκιούν να ξαπλώσει στον καναπέ, έβαλα πίσω τ η ς και μαξιλάρια, όταν τ η ν άκουσα από πάνω να μ ε φωνάζει: « Ε δ ώ ε ί μ α ι , κυρία, ε δ ώ ε ί μ α ι , έ ρ χ ο μ α ι » , ε ί π α . Έ β α λ α και κ ά τ ω από τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν έ ν α μα­ ξιλάρι. « Κ α λ ά ε ί σ α ι ; » τ η ρώτησα. « Τ ώ ρ α θα σου σ τ ε ί λ ω τον κ ύ ­ ριο Φ α ρ ο ύ κ » . Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω . Η κυρά ε ί χ ε β γ ε ι από τ ο δωμάτιο τ η ς κ α ι , μ ε τ ο μπαστούνι στο χ έ ρ ι , σ τ ε κ ό τ α ν στο κεφαλόσκαλο. «Πού ήσουνα;» είπε. « Μ α πήγα στην αγορά...» είπα. « Κ α ι πού πας τ ώ ρ α ; » « Μ ι α σ τ ι γ μ ή » , είπα. « Μ π ε ί τ ε στο δωμάτιο σας, έρχομαι αμέσως». Χ τ ύ π η σ α τ η ν πόρτα τ ο υ κυρίου Φαρούκ, δ ε ν α π ά ν τ η σ ε . Άνοιξα τ η ν πόρτα και μ π ή κ α , ο κύριος Φαρούκ διάβαζε ξα­ π λ ω μ έ ν ο ς στο κ ρ ε β ά τ ι . « Τ ο αμάξι τ ο φτιάξανε α μ έ σ ω ς , Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε . « Ά δ ι κ α έ μ ε ι ν ε ο Μ ε τ ί ν χ τ ε ς τ η νύχτα σ τ η μισά του δ ρ ό μ ο υ » . « Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν είναι κ ά τ ω » , είπα. « Σ α ς π ε ρ ι μ έ ν ε ι » . «Εμένα;» είπε. «Γιατί;»

392

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ρ ε τ ζ έ π ! » φώναξε η κυρά. « Τ ι κ ά ν ε ι ς ε κ ε ί ; » « Κ ά τ ω ε ί ν α ι » , ε ί π α . « Κ α τ ε β ε ί τ ε λ ί γ ο κ ά τ ω , κύριε Φ α ­ ρούκ». Ο Φαρούκ σαν να ξ α φ ν ι ά σ τ η κ ε . Μ ε κ ο ί τ α ξ ε κ α τ ά μ α τ α . Άφησε το βιβλίο του, σ η κ ώ θ η κ ε και β γ ή κ ε έξω. « Έ ρ χ ο μ α ι , κ υ ρ ί α » , είπα. Π ή γ α . « Γ ι α τ ί π ε ρ ι μ έ ν ε τ ε ε δ ώ ; » ρώτησα. « Π ι ά σ τ ε μ ε από τ ο χ έ ρ ι να σας π ά ω στο κ ρ ε β ά τ ι σας. Ε δ ώ θα κ ρ υ ώ σ ε τ ε . Ε ί σ τ ε και κ ο υ ρ α σ μ έ ν η » . « Ύ π ο υ λ ε ! » ε ί π ε . « Ψ έ μ α τ α μου λ ε ς π ά λ ι . Ο Φαρούκ πού είναι;» Α π ό τ η ν α ν ο ι χ τ ή πόρτα μ π ή κ α στο δωμάτιο τ η ς . « Τ ι κάνεις ε κ ε ί ; » ε ί π ε . « Μ η ν πειράζεις τίποτα». «Αερίζω το δωμάτιο, κυρία», είπα. « Δ ε ν αγγίζω τίποτα, το β λ έ π ε τ ε » . Η κυρά μ π ή κ ε στο δ ω μ ά τ ι ο . Ε γ ώ άνοιξα τ α παντζούρια. « Ε λ ά τ ε , ξ α π λ ώ σ τ ε στο κ ρ ε β ά τ ι » , ε ί π α . Ξ ά π λ ω σ ε , τ ρ ά β η ξ ε σαν μικρό παιδί τ ο π ά π λ ω μ α μ έ χ ρ ι τ ο μέτωπο τ η ς , γ ι α μια σ τ ι γ μ ή , θαρρείς και ξ έ χ α σ ε τ η ν α π έ ­ χθεια τ η ς σ' ε μ έ ν α και μ ε ρ ώ τ η σ ε μ ε απορία μικρού παιδιού: « Τ ι γ ί ν ε τ α ι σ τ η ν αγορά; Τ ι ε ί δ ε ς ; » Π ή γ α κ ι έ σ τ ρ ω σ α τ ο πάπλωμα τ η ς , τ ι ς ά κ ρ ε ς τ ο υ , χ τ ύ ­ π η σ α μια-δυο φορές τ ο μαξιλάρι τ η ς . « Τ ί π ο τ α » , ε ί π α . « Δ ε ν β λ έ π ε ι ς πια ωραία π ρ ά γ μ α τ α » . « Κ α κ ο ρ ί ζ ι κ ε τ ζ ο υ τ ζ έ ! » ε ί π ε . « Ξ έ ρ ω , δ ε ν έ π ρ ε π ε να σε ρωτήσω». Σ τ ο πρόσωπο τ η ς φ ά ν η κ α ν π ά λ ι τ ο μίσος κ ι η αποστρο­ φή· σώπασε. «Αγόρασα φρέσκα φρούτα, θ έ λ ε τ ε να σας φ έ ρ ω ; » ε ί π α . Δ ε ν μ ί λ η σ ε . Άνοιξα τ η ν πόρτα και κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω . Ο κύριος Φαρούκ κ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν κ ο υ β έ ν τ ι α ζ α ν .

28

Αφού μου ε ί π ε για τ η φαρμακοποιό και τον άντρα τ η ς , κι ότι στο σ π ί τ ι ή ρ θ ε μ ε τ η β ο ή θ ε ι α του Ρ ε τ ζ έ π , θ έ λ η σ α π ά λ ι να ρ ω τ ή σ ω πώς έ ν ι ω θ ε . Τ ο κ α τ ά λ α β ε από τ η ν έ κ φ ρ α σ η του προσώπου μ ο υ : « Δ ε ν είναι τ ί π ο τ α , Φ α ρ ο ύ κ » , ε ί π ε . « Σ α ν να έ χ ω κ ά ν ε ι ε μ ­ βόλιο». « Τ ο ε μ β ό λ ι ο τ ο π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς » , ε ί π α . « Κ α ι , δ ι ά β ο λ ε , προ­ τού σε ε μ β ο λ ι ά σ ο υ ν , ν ι ώ θ ε ι ς πριν από τ ο τ σ ί μ π η μ α το τ ρ έ ­ μουλο τ η ς βελόνας. Μ ε κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς ; » « Ν α ι , μόνο που τ ο τ σ ί μ π η μ α τ η ς βελόνας τ ο ένιωσα στο τέλος», είπε. «Την τελευταία στιγμή». «Έπειτα;» « Έ π ε ι τ α ένιωσα τ ύ ψ ε ι ς . Τ α 'βαλα μ ε τον εαυτό μου. Δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να τα φ έ ρ ω βόλτα μ' έ ν α ν η λ ί θ ι ο . Γ ι α μια β λ α ­ κεία...» «Είναι πράγματι ηλίθιος». « Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ί π ε . « Ό τ α ν ήμασταν μικροί, δεν ήταν έ τ σ ι , ή τ α ν καλό παιδί. Φ έ τ ο ς μου έ δ ω σ ε τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η η λ ί θ ι ο υ . Ε ί ν α ι η λ ί θ ι ο ς κ ι απλοϊκός. Ε ν ώ μ' έ δ ε ρ ν ε , ε γ ώ τα 'βαζα μ ε

394

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τον εαυτό μου, που δ ε ν κατάφερα να τα β γ ά λ ω πέρα μ' αυ­ τή τη γελοιότητα». α Έ π ε ι τ α ; » είπα διστακτικά. « Έ π ε ι τ α κ α τ ά λ α β α πως είχα χ ά σ ε ι κ ά θ ε έ λ ε γ χ ο . Μ ε τ ά από κ ά θ ε χ τ ύ π η μ α , σ κ έ φ τ ε σ α ι πως θ' ακολουθήσει κ ι άλλο. Ν ο μ ί ζ ω ότι ξεφώνιζα. Κ α ν ε ί ς όμως δ ε ν έ τ ρ ε ξ ε να μ ε β ο η ­ θ ή σ ε ι . Γ ι α τ ί σε ενδιαφέρουν τόσο πολύ όλα αυτά, Φ α ρ ο ύ κ ; » « Φ α ί ν ε τ α ι τόσο πολύ στο πρόσωπο μ ο υ ; » « Ε ί σ α ι όπως όλοι οι μ α ζ ο χ ι σ τ έ ς , όλοι οι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ι . Κ ά ν ε ι ς σαν τους αρρώστους που μόνο τ ο θάνατο έχουν στο νου τους όταν π ε θ ά ν ε ι κάποιος δικός τους, γ ι α τ ί θ έ λ ε ι ς να μ ά θ ε ι ς όλες αυτές τ ι ς α π ε λ π ι σ τ ι κ έ ς λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς ; » « Έ τ σ ι ε ί μ α ι από τ η φύση μ ο υ » . « Ό χ ι , απλώς θ έ λ ε ι ς να π ε ί σ ε ι ς τον εαυτό σου ότι ε ί σ α ι απελπισμένος». «Ναι;» « Ν α ι . Ά δ ι κ α πας να παίξεις τον α π ε λ π ι σ μ έ ν ο » . « Κ α ι τ ι είναι αυτό που εσύ ονομάζεις ε λ π ί δ α ; » Η Νιλγκιούν σκέφτηκε λίγο. Έ π ε ι τ α : « Ο άνθρωπος χ ά ν ε ι κ ά θ ε ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν . Χ ω ρ ί ς κ α ν έ ν α λό­ γο* ναι». Σ κ έ φ τ η κ ε λ ί γ ο και π ρ ό σ θ ε σ ε : « Η ε λ π ί δ α είναι αυτό που κ ρ α τ ά ε ι τον άνθρωπο στα πόδια του. Έ ν α π α ρ ά δ ε ι γ μ α : Κ α ­ μιά φορά σ κ ε φ τ ό μ α σ τ ε όταν ε ί μ α σ τ ε παιδιά, αν π ε θ ά ν ω , τ ι θα γ ί ν ε ι . . . Τ ό τ ε ν ι ώ θ ο υ μ ε μ έ σ α μας έ ν α συναίσθημα έ ν τ ο ­ νο, μοιάζει ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή δ ι ά θ ε σ η , αν ε π ι μ ε ί ν ε ι ς και προ­ σ π α θ ή σ ε ι ς να τ ο αναλύσεις, στο τ έ λ ο ς κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς τ ι εί­ ν α ι : είσαι π ε ρ ί ε ρ γ ο ς να μ ά θ ε ι ς τ ι θα γ ί ν ε ι μ ε τ ά από σ έ ν α , η π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α α υ τ ή είναι α β ά σ τ α χ τ η , κ ά τ ι φ ο β ε ρ ό » . « Δ ε ν είναι π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α αυτό, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! » ε ί π ε ο Φαρούκ.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

395

«Είναι, απλώς ζήλια. Σ κ έ φ τ ε σ α ι πως και μ ε τ ά από σένα θα γ λ ε ν τ ά ν ε , θα χαίρονται, θα σε ξεχάσουν και θα ζούνε ε υ τ υ ­ χ ι σ μ έ ν ο ι , ε ν ώ εσύ δ ε ν θα 'χεις τ ο μερίδιο σου σ τ η ζωή αυ­ τ ή , και τ ό τ ε αρχίζεις να τους ζ η λ ε ύ ε ι ς όλους αυτούς». « Ό χ ι » , ε ί π ε . « Ε ί ν α ι απλώς π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α . Κ ι εσύ έ χ ε ι ς πα­ ρ α ι τ η θ ε ί από τ η ν π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α α υ τ ή που π ρ ο σ τ α τ ε ύ ε ι τον άν­ θ ρ ω π ο από τ ο θ ά ν α τ ο , κ ά ν ε ι ς σαν να μ η σε τ ρ ώ ε ι η π ε ­ ριέργεια». « Δ ε ν είναι έ τ σ ι ! » ε ί π α ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν ο ς . « Α π λ ώ ς , δ ε ν έ χ ω περιέργεια». « Μ ο υ λ ε ς γ ι α τ ί δ ε ν έ χ ε ι ς ; » ε ί π ε παράξενα σ ί γ ο υ ρ η . « Ε π ε ι δ ή ξ έ ρ ω » , ε ί π α . « Π ά ν τ α τα ίδια. Η ίδια ι σ τ ο ρ ί α » . « Δ ε ν είναι καθόλου έ τ σ ι » . « Έ τ σ ι είναι, έ τ σ ι ε ί ν α ι » , ε ί π α . « Κ ι εσύ δ ε ν θ έ λ ε ι ς να μά­ θ ε ι ς , γ ι α να μ η χάσεις τ η ν π ί σ τ η σου». « Σ τ η δ ι κ ή μου π ε ρ ί π τ ω σ η , δ ε ν π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α π ί σ τ η » , εί­ π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Κ ι αν α κ ό μ η π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α π ί σ τ η , π ι ­ σ τ ε ύ ω γ ι α τ ί ξέρω κ ι όχι γ ι α τ ί δ ε ν ξ έ ρ ω » . « Ε γ ώ λοιπόν δ ε ν ξ έ ρ ω ! » ε ί π α . Για λίγο σωπάσαμε. Κατόπιν η Νιλγκιούν ε ί π ε : « Τ ό τ ε τ ι είναι οι τ ό σ ε ς λ έ ξ ε ι ς που διαβάζεις στα β ι β λ ί α , στα αρχεία; Ε σ ύ απλώς θ έ λ ε ι ς να φ έ ρ ε σ α ι σαν να μ η ν ξ έ ­ ρεις». « Γ ι α τ ί να τ ο κ ά ν ω αυτό, έ τ σ ι , στα καλά του κ α θ ο υ μ έ ­ νου;» είπα εγώ. Σ ε αυτό π ά ν ω η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν έ κ α ν ε κ ά τ ι που μ ε κ α θ η σ ύ ­ χ α σ ε : άνοιξε α ν ή μ π ο ρ η τα χέρια τ η ς , σαν αυτούς που λ έ ν ε μ ε ε ι λ ι κ ρ ί ν ε ι α ότι δεν είναι πια σε θ έ σ η ν' αποκαλύψουν κά­ ποια β α θ ύ τ ε ρ η α ι τ ί α , και τ ό τ ε ε γ ώ έ ν ι ω σ α έ ν α παράξενο σ υ ν α ί σ θ η μ α : ήμουνα ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς . Μ α , δ ε ν ξέρω γ ι α τ ί , συνά-

396

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μα σ ι χ ά θ η κ α τον εαυτό μου. Θ α ρ ρ ε ί ς , έ κ ρ υ β α μ έ σ α μου κά­ τ ι π λ α σ τ ό , διπρόσωπο. Σ κ έ φ τ η κ α : Ο άνθρωπος μ έ χ ρ ι έ ν α σ η μ ε ί ο γ ν ω ρ ί ζ ε ι τον εαυτό τ ο υ , μ ε τ ά , όσο κ ι αν π ρ ο σ π α θ ή ­ σει, δεν ξεπερνάει εκείνο το σημείο. Ο Ρ ε τ ζ έ π είχε μπει π ά λ ι στο δ ω μ ά τ ι ο . Σ η κ ώ θ η κ α ξαφνικά κ α ι , μ ε μια σ ι γ ο υ ­ ριά που δ ε ν ξέρω πού τ η β ρ ή κ α , ε ί π α : « Σ ή κ ω , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , θα σ ε π ά ω στο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο » . « Ο υ φ ! » έ κ α ν ε σαν μ ι κ ρ ό παιδί. « Δ ε ν θ έ λ ω » . « Μ η ν ε ί σ α ι α ν ό η τ η ! Ο φαρμακοποιός έ χ ε ι δ ί κ ι ο . Μ η ν πάθεις καμιά αιμορραγία». « Η γ υ ν α ί κ α ε ί ν α ι φ α ρ μ α κ ο π ο ι ό ς κ ι όχι ο ά ν τ ρ α ς ! Δ ε ν υπάρχει κίνδυνος α ι μ ο ρ ρ α γ ί α ς » . «Έλα, Νιλγκιούν, μην πεισμώνεις!» «Όχι. Όχι τώρα». Έ τ σ ι , α ρ χ ί σ α μ ε να μ ι λ ά μ ε , όχι γ ι α να φ τ ά σ ο υ μ ε σε κά­ ποιο α π ο τ έ λ ε σ μ α , μα γ ι α ν ' αραδιάζουμε λ έ ξ ε ι ς αντικρουό­ μ ε ν ε ς και να τ ο ν ί ζ ο υ μ ε τ η ν κακομοιριά τ ω ν εννοιών τους. Ε γ ώ έ λ ε γ α εκείνο, αυτή το άλλο, και είχα τ η ν εντύπωση πως θα μπορούσαμε ο ένας να λ έ ε ι τ α λόγια του άλλου, μ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α να μ ι λ ά μ ε χωρίς ν' αλλάζουμε τ ί π ο τ α , παρά μ ό ­ νο γ ι α να σ π α τ α λ ά μ ε λ έ ξ ε ι ς κ α ι χρόνο. Σ τ ο τ έ λ ο ς , η Ν ι λ ­ γκιούν νύσταξε. Ξ ά π λ ω σ ε στο ν τ ι β ά ν ι όπου ε ί χ ε α κ ο υ μ π ι ­ σ μ έ ν η τ η ν π λ ά τ η τ η ς και, κλείνοντας τα μάτια, ε ί π ε : «Μίλησε μου λ ί γ ο γ ι α τ η ν ι σ τ ο ρ ί α ! » «Πώς;» «Διάβασε μου τ ο τετράδιο σ ο υ » . « Λ ε ς να σου κ ά ν ε ι καλό ο ύ π ν ο ς ; » Ξ ά π λ ω σ ε κ α ι , σαν κ ο ρ ι τ σ ά κ ι που θ έ λ ε ι ν ' ακούει ι σ τ ο ­ ρίες, χ α μ ο γ έ λ α σ ε ήσυχα. Σ κ έ φ τ η κ α πως στο τ έ λ ο ς σ ε κ ά τ ι θα ωφελούσαν οι ι σ τ ο ρ ί ε ς μου κ ι έ φ υ γ α χ α ρ ο ύ μ ε ν ο ς , α ν έ -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

397

β η κ α ε π ά ν ω , στο δ ω μ ά τ ι ο μ ο υ , δ ε ν β ρ ή κ α όμως σ τ η ν τσά­ ντα μου τ ο τετράδιο μου. Έ ψ α ξ α λ α χ α ν ι α σ μ έ ν ο ς στα συρ­ τ ά ρ ι α , σ τ η ν ν τ ο υ λ ά π α , σ τ α μ π α ο ύ λ α , κ α τ ό π ι ν έ ψ α ξ α στα ά λ λ α δ ω μ ά τ ι α , μ π ή κ α α κ ό μ η και στο δ ω μ ά τ ι ο τ η ς γ ι α γ ι ά ς , μα, δ ι ά β ο λ ε , δ ε ν τ ο β ρ ή κ α . Θ υ μ ή θ η κ α ό τ ι τ ο π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο βράδυ π ε ρ π α τ ο ύ σ α μ ε σ τ η β ρ ο χ ή μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μ ε θ υ ­ σ μ έ ν ο ς καθώς ήμουνα, θα τ ο ξέχασα στο π ί σ ω κ ά θ ι σ μ α του αυτοκινήτου. Π ή γ α στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , μα ούτε ε κ ε ί τ ο βρήκα. Α ν ε β α ί ν ο ν τ α ς στα ε π ά ν ω δ ω μ ά τ ι α γ ι α να ξαναψάξω, ε ί δ α τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να κ ο ι μ ά τ α ι * σ τ ά θ η κ α κ α ι τ η ν κ ο ί τ α ξ α : τ ο πρόσωπο τ η ς θύμιζε ά σ π ρ η μάσκα που τ η ν είχαν α λ ε ί ψ ε ι μ ε λ ι λ ά και κ ό κ κ ι ν ε ς μ π ο γ ι έ ς . Τ ο στόμα τ η ς , έ τ σ ι σ κ ο τ ε ι ­ νό και μισάνοιχτο όπως ή τ α ν , θύμιζε α φ η ρ η μ έ ν α μοντέρνα γ λ υ π τ ά κ α ι προκαλούσε α ι σ θ ή μ α τ α αναμονής κ ι ανατριχί­ λας. Ό τ α ν είδα τον Ρ ε τ ζ έ π να π λ η σ ι ά ζ ε ι , ένιωσα ένοχος και β γ ή κ α στον κ ή π ο . Ξάπλωσα τ ο τ ε ρ ά σ τ ι ο κορμί μου σ τ η σεζλ ό γ κ όπου η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν καθόταν όλη τ η βδομάδα διαβάζο­ ντας β ι β λ ί α , κ ι α π ό μ ε ι ν α έ τ σ ι . Σ κ έ φ τ η κ α τους διαδρόμους του π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ , τ η ν κ ί ­ ν η σ η τ η ς π ό λ η ς , τ α κ ο ν τ ο μ ά ν ι κ α πουκάμισα, τ η ν υ γ ρ ή κα­ λοκαιρινή ζ έ σ τ η , τ ο φαγητό στην ε ξ ο χ ή , τ ι ς λ έ ξ ε ι ς . Σ τ ο σπί­ τ ι , οι βρύσες θα στάζουν, κ ι ας προσπάθησα να τ ι ς κ λ ε ί σ ω πολύ καλά όταν έ φ υ γ α , τ α δ ω μ ά τ ι α θα μυρίζουν σ κ ό ν η και β ι β λ ί α , στο ψ υ γ ε ί ο έ ν α κ ο μ μ ά τ ι μ α ρ γ α ρ ί ν η μ ε γ ε ύ σ η π λ α ­ σ τ ι κ ο ύ , κ ά τ α σ π ρ ο κ α ι κ ο κ α λ ω μ έ ν ο , θα π ε ρ ι μ έ ν ε ι κάποια α ό ρ ι σ τ η σ τ ι γ μ ή . Τ ο άδειο δ ω μ ά τ ι ο θα μ ε ί ν ε ι λοιπόν ά δ ε ι ο ! Ή θ ε λ α να π ι ω π ο τ ό , να κ ο ι μ η θ ώ . Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α : Τ ο κακό β ρ ή κ ε τ η ν π ι ο κ α λ ή α π ' όλους σ τ η ν ο ι κ ο γ έ ν ε ι α μας. Ύ σ τ ε ρ α σ η κ ώ θ η κ α , ξ α ν α μ π ή κ α αθόρυβα μ έ σ α κ α ι κοίταξα τ ο τ ρ α υ μ α τ ι σ μ έ ν ο σώμα που κ ο ι μ ό τ α ν . Ή ρ θ ε ο Ρ ε τ ζ έ π .

398

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

((Πηγαίνετε τ η στο νοσοκομείο,

κύριε Φ α ρ ο ύ κ ! » ε ί π ε .

«Να μην την ξυπνήσουμε», είπα ε γ ώ . Σ ή κ ω σ ε τους ώμους του και κ α τ έ β η κ ε σ τ η ν κουζίνα τ ο υ . Κ ι ε γ ώ ξ α ν α β γ ή κ α στον ή λ ι ο , και κάθισα κοντά στο κ ο τ έ τ σ ι , παρέα μ ε τ ι ς χαζές κ ό τ ε ς . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο ή ρ θ ε ο Μ ε ­ τ ί ν , μόλις ε ί χ ε ξ υ π ν ή σ ε ι , τα μ ά τ ι α του δ ε ν ή τ α ν ν υ σ τ α γ μ έ ­ να μα γ ε μ ά τ α έ γ ν ο ι ε ς . Τ α ή ξ ε ρ ε όλα, η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν του τα ε ί χ ε π ε ι ! Σ ' αυτά, π ρ ό σ θ ε σ ε ο ίδιος και τ α δικά τ ο υ : τ ι ς δ ώ ­ δ ε κ α χ ι λ ι ά δ ε ς που του π ή ρ α ν χ τ ε ς , τ η β λ ά β η του αυτοκι­ ν ή τ ο υ , τ η ν α π ί θ α ν η , καθώς ε ί π ε , ε κ ε ί ν η β ρ ο χ ή . Ό τ α ν τον ρώτησα τ ι δουλειά ε ί χ ε ν υ χ τ ι ά τ ι κ α ολομόναχος σ' ε κ ε ί ν α τα μ έ ρ η , σώπασε γ ι α μ ι α σ τ ι γ μ ή , κ α ι κ α τ ό π ι ν έ κ α ν ε μ ι α πα­ ρ ά ξ ε ν η κ ί ν η σ η . Τ ό τ ε ε γ ώ του λ έ ω : « Μ ή π ω ς ξ έ ρ ε ι ς πού είναι τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο μ ο υ , μ π ο ρ ε ί να τ ο ξέχασα στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , τ ο ε ί δ ε ς ; » «Δεν το είδα!» Ύ σ τ ε ρ α μ ε ρ ώ τ η σ ε πώς μ π ό ρ ε σ α και π ή γ α τ ο α υ τ ο κ ί ν η ­ τ ο στο σ υ ν ε ρ γ ε ί ο . Τ ο υ ε ί π α ότι τ ο σ π ρ ώ ξ α μ ε λ ί γ ο μαζί μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π κι ότι π ή ρ ε αμέσως μπρος, δ ε ν μ ε π ί σ τ ε ψ ε , έ τ ρ ε ξ ε και ρ ώ τ η σ ε τον Ρ ε τ ζ έ π * όταν του ε ί π ε κ ι αυτός τα ίδια, έ β ρ ι σ ε τ η ν τ ύ χ η τ ο υ , θαρρείς κ α ι η τ ύ χ η δ ε ν ε ί χ ε αδι­ κ ή σ ε ι τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μα τον ίδιο. Έ π ε ι τ α μου θ ύ μ ι σ ε αυτό που προσπαθούσα να μ η φ έ ρ ω στο νου μου. Ε ί χ ε π ά ε ι κα­ ν ε ί ς σ τ η ν α σ τ υ ν ο μ ί α ; Τ ο υ ε ί π α πως κ α ν ε ί ς δ ε ν ε ί χ ε π ά ε ι , ε ί δ α τον Μ ε τ ί ν να ξινίζει τ α μούτρα τ ο υ , σαν να τον αηδία­ ζε η ν ω θ ρ ό τ η τ α μ α ς , κ α τ ό π ι ν , σαν να μας ξ έ χ α σ ε , σαν να θ υ μ ή θ η κ ε κάποιον ά λ λ ο , π ι ο βαθύ, πόνο. Μ π ή κ α μ έ σ α και βλέποντας ότι η Νιλγκιούν είχε ξυπνήσει, τ η ς είπα πάλι γ ι α τ ο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο κ α ι τ η ν αιμορραγία, τ η ς θύμισα τ ο θά­ νατο αποφεύγοντας από υ π ε υ θ υ ν ό τ η τ α να χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ω

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

399

τ η λ έ ξ η , προσπάθησα να τ η ν κ ά ν ω να φ ο β η θ ε ί και να μου π ε ι ναι, μα δ ε ν το ' π ε . «Τώρα δεν θ έ λ ω » , είπε. « Μ π ο ρ ε ί μετά το φαγητό». Η γ ι α γ ι ά δεν κ α τ έ β η κ ε να φάει, κ ι έ τ σ ι ή π ι α κ ι έφαγα μ ε τ η ν ησυχία μου, κ ι έ κ α ν α πως δ ε ν κ α τ α λ ά β α ι ν α τ η ν προ­ σπάθεια που κ α τ έ β α λ λ ε ο Ρ ε τ ζ έ π για να μας μ ε τ α δ ώ σ ε ι ένα α ί σ θ η μ α ε ν ο χ ή ς . Κ ι ε ν ώ ο Μ ε τ ί ν δ ι η γ ι ό τ α ν π ά λ ι τα ε π ε ι ­ σόδια τ η ς νύχτας, παρακολουθώντας τ ι ς κ ι ν ή σ ε ι ς του Ρ ε ­ τ ζ έ π , σ κ έ φ τ η κ α πως π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ' όλους αυτός έ ν ι ω θ ε έ ν ο χ ο ς : σαν να ή τ α ν δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ς ε π ε ι δ ή ή τ α ν ένοχος, κ ι ή τ α ν ένοχος ε π ε ι δ ή ή τ α ν δυστυχισμένος. Ό χ ι ακριβώς έ τ σ ι . Σ α ν να ε ί χ α μ ε μ ε ί ν ε ι όλοι έ ξ ω από κ ά τ ι , το ξ έ ρ α μ ε αυτό, μα δ ε ν ξ έ ρ α μ ε τ ι ή τ α ν αυτό στο οποίο έ π ρ ε π ε να ' μ α σ τ ε μ έ σ α . Ε κ ε ί ν ο ς , ο Χ α σ ά ν , που τ ώ ρ α δ ε ν ξ έ ρ α μ ε πού β ρ ι σ κ ό τ α ν , ή τ α ν μ έ σ α , κ ι ε μ ε ί ς τον κ ρ ί ν α μ ε έ ν ο χ ο , αλλά τον λυπόμα­ σταν κιόλας. Σ τ ο τ έ λ ο ς του φ α γ η τ ο ύ μ' απασχόλησε κι αυ­ τ ή η ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ ή σ κ έ ψ η : Αν η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δ ε ν τον έ λ ε γ ε τ ρ ε λ ό , παλιοφασίστα, πιθανόν να μ η συνέβαιναν όλα αυτά. Ε ί χ α μ ε θ ύ σ ε ι , φαίνεται, για τα καλά. Κ α ι κατόπιν, έ τ σ ι , στα καλά κ α θ ο ύ μ ε ν α , σ κ ά λ ω σ ε στο νου μου και μια ά λ λ η ε ι κ ό ­ να: είχα δ ι α β ά σ ε ι στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς πως κάπου στο Β ό σ π ο ­ ρο, νομίζω στα Θεραπεία, ένα δ η μ ο τ ι κ ό λ ε ω φ ο ρ ε ί ο , μια νύ­ χτα, ε ί χ ε π έ σ ε ι μαζί μ ε τους ε π ι β ά τ ε ς σ τ η θάλασσα. Σ α ν να ήμουν τώρα σ' ε κ ε ί ν ο το λεωφορείο, ε ί χ α μ ε π έ σ ε ι στο βυ­ θό τ η ς θάλασσας, τα φώτα μ έ σ α στο λεωφορείο ή τ α ν ακό­ μ η α ν α μ μ έ ν α κι όλοι κοιτάζανε μ ε αγωνία από τα παράθυ­ ρα - μα τ ο σ κ ο τ ά δ ι του θανάτου, που ε ί χ ε τ ρ υ π ώ σ ε ι μ έ σ α , ή τ α ν ευχάριστο και ή σ υ χ ο , γ ο η τ ε υ τ ι κ ό , σαν γ υ ν α ί κ α - π ε ρ ι ­ μέναμε. Μ ε τ ά τ ο φ α γ η τ ό έφερα ά λ λ η μια φορά τ η ν κ ο υ β έ ν τ α στο

400

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο , αλλά η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί π ε πως δ ε ν θα π ή γ α ι ν ε . Α ν έ β η κ α στο δωμάτιο μου, ξάπλωσα στο κ ρ ε β ά τ ι μου, άνοι­ ξα τ ι ς Περιηγήσεις

του Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί . Δ ι α β ά ζ ο ν τ α ς ,

αποκοιμήθηκα. Ό τ α ν ξύπνησα, έ π ε ι τ α από τ ρ ε ι ς ώρες ακριβώς, η καρδιά μου χτυπούσε παράξενα. Δ ε ν μπορούσα να σ η κ ω θ ώ από το κ ρ ε β ά τ ι , σαν να μ ε π λ ά κ ω ν ε , θαρρείς, ένας αόρατος ε λ έ φ α ­ ντας. Αν ή θ ε λ α , μπορούσα να κ λ ε ί σ ω τα μ ά τ ι α μου και να ξ α ν α κ ο ι μ η θ ώ , μα α ν τ ι σ τ ά θ η κ α στον όμορφο ύ π ν ο μ ε τα όνειρα, πίεσα τον εαυτό μου και σ η κ ώ θ η κ α . Γ ι α λ ί γ η ώρα σ τ ά θ η κ α σαν χαζός σ τ η μ έ σ η τ η ς κ ά μ α ρ η ς , κατόπιν ψ ι θ ύ ­ ρισα: Τ ι είναι αυτό που λ έ γ ε τ α ι χρόνος; Τ ι είναι αυτό που π ε ρ ι μ έ ν ω ως δ ι έ ξ ο δ ο ; Η ώρα π λ η σ ί α ζ ε π έ ν τ ε , κ α τ έ β η κ α κάτω. Κ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί χ ε κ ο ι μ η θ ε ί κ ι ε ί χ ε ξ υ π ν ή σ ε ι * ξαπλω­ μ έ ν η στο ν τ ι β ά ν ι , κρατούσε στο χ έ ρ ι τ η ς έ ν α β ι β λ ί ο και τ ο κοίταζε. « Π ά ν τ α ή θ ε λ α να ε ί μ α ι έ τ σ ι ά ρ ρ ω σ τ η » , ε ί π ε . « Γ ι α να μπορώ να ξαπλώνω και να διαβάζω μ ε ησυχία όποιο β ι β λ ί ο θέλω». « Ε σ ύ δ ε ν ε ί σ α ι απλώς ά ρ ρ ω σ τ η » , ε ί π α . « Η κ α τ ά σ τ α σ η σου είναι πολύ πιο σ ο β α ρ ή . Σ ή κ ω , θα σε πάω στο νοσοκο­ μείο». Δ ε ν σ η κ ώ θ η κ ε . Δ ι ά β α ζ ε γ ι α δ ε ύ τ ε ρ η φορά το

Πατέρες

και γιοι. Σ α ν βιβλιοφάγος που δεν θ έ λ ε ι να τον ενοχλούν μ ε α σ ή μ α ν τ α π ρ ά γ μ α τ α , χωρίς να μου δ ί ν ε ι σ η μ α σ ί α , ε ί π ε πως θ έ λ ε ι να δ ι α β ά σ ε ι . Έ τ σ ι , β ρ ή κ α τ η ν ευκαιρία, μάταια φυσι­ κά, να τ η ς μ ι λ ή σ ω , να β ά λ ω , γ ι α λ ί γ ο , σ τ η ν καρδιά τ η ς το φόβο του θανάτου, τ ο ύ τ η τ η φορά αναφέροντας και τ η λ έ ­ ξ η , μα α υ τ ή χ α μ ο γ ε λ ο ύ σ ε , έ λ ε γ ε π ω ς δ ε ν π ί σ τ ε υ ε ό τ ι θα

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

401

μπορούσε να τ η ς σ υ μ β ε ί τ έ τ ο ι ο π ρ ά γ μ α , γ ι α τ ί δ ε ν έ ν ι ω θ ε και τ ό σ ο τ α λ α ι π ω ρ η μ έ ν η . Ό τ α ν ξ α ν α γ ύ ρ ι σ ε σ τ ο β ι β λ ί ο , ε γ ώ , απορώντας πώς ε κ ε ί ν α τ α π ρ η σ μ έ ν α κ α ι κ α τ α κ ό κ κ ι ν α μ ά τ ι α μπορούσαν κ α ι διάβαζαν, α π ό μ ε ι ν α να τ η ν κοιτάζω. Κ α τ ό π ι ν α ν έ β η κ α π ά ν ω και τ ρ ι γ ύ ρ ι σ α στα δ ω μ ά τ ι α ψ ά ­ χνοντας να βρω τ ο τετράδιο μ ο υ , δ ε ν τ ο β ρ ή κ α όμως. Ανα­ ρωτιόμουν αν είχα γ ρ ά ψ ε ι στο τετράδιο μου κ ά τ ι σ χ ε τ ι κ ό μ ε τ η ν πανούκλα. Χ ω ρ ί ς να τ ο κ α τ α λ ά β ω , είχα κ α τ έ β ε ι στον κ ή π ο , κ α ι , θαρρείς, είχα ξεχάσει τ ι έ ψ α χ ν α . Κ ι όταν β γ ή κ α στο δρόμο, έ ν ι ω θ α παράξενα: τριγύριζα, όχι όμως ε ν τ ε λ ώ ς άσκοπα. Φ α ί ν ε τ α ι πως π ί σ τ ε υ α α κ ό μ η ότι κ ά τ ι θα 'βρισκα. Σ τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς , σ τ η ν π λ α ζ , δ ε ν υ π ή ρ χ ε η χ τ ε σ ι ν ή ζω­ ντάνια. Η άμμος ήταν υ γ ρ ή , ο ήλιος δεν ζέσταινε, η θ ά ­ λασσα του Μ α ρ μ α ρ ά ή τ α ν β ρ ό μ ι κ η κ ι ά χ ρ ω μ η . Σ τ ι ς κ λ ε ι ­ σ τ έ ς ξ ε θ ω ρ ι α σ μ έ ν ε ς ο μ π ρ έ λ ε ς υ π ή ρ χ ε μ ι α α π ε λ π ι σ ί α που θύμιζε θ ά ν α τ ο : σαν π ο λ ι τ ι σ μ ό ς που είναι έ τ ο ι μ ο ς να χαθεί από μ ι α α π ρ ό σ μ ε ν η κ α ι α ν ε λ έ η τ η κ α τ α ι γ ί δ α , ε π ε ι δ ή δ ε ν μπόρεσε ν' αποκτήσει ταυτότητα... Π ε ρ π ά τ η σ α μέχρι το κ α φ ε ν ε ί ο , σ τ η ν αρχή του μόλου, π ε ρ ν ώ ν τ α ς α ν ά μ ε σ α από τα αμάξια, που δίνανε σ τ η μ έ ρ α που έ φ ε υ γ ε τ η ζεστασιά του ή λ ι ο υ . Ε ί δ α έναν παλιό μου φίλο. Ε ί χ ε μ ε γ α λ ώ σ ε ι , ε ί χ ε π α ν τ ρ ε υ τ ε ί , ή τ α ν μαζί μ ε τ η γυναίκα του και τ ο παιδί του· μ ι λ ή σ α μ ε : ναι, μ ε λ έ ξ ε ι ς γ ε μ ά τ ε ς α π ε λ π ι σ ί α . . . Ε ί π ε σ τ η γυναίκα του πως ήμουν από τους π ι ο παλιούς κατοίκους τ η ς περιοχής. Τ η ν π ε ρ α σ μ έ ν η Δ ε υ τ έ ρ α είχαν συ­ ν α ν τ ή σ ε ι , λ έ ε ι , τον Ρ ε τ ζ έ π . Ρ ώ τ η σ ε γ ι α τ η Σ ε λ μ ά , δ ε ν του ε ί π α ό τ ι χ ω ρ ί σ α μ ε . Κ α τ ό π ι ν μου θ ύ μ ι σ ε τ ι ς ν ε α ν ι κ έ ς μας π ε ρ ι π έ τ ε ι ε ς : τ ι ς είχα ξεχάσει όλες. Ε ί χ α μ ε π ά ρ ε ι , λ έ ε ι , κά­ π ο τ ε μ ι α βάρκα, ε ί χ α μ ε α ν ο ι χ τ ε ί σ τ η θάλασσα και π ί ν α μ ε μ έ χ ρ ι τ ο πρωί. Ρ ώ τ η σ α γ ι α τους άλλους φίλους, μου ε ί π ε : εί-

402

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χ ε δ ε ι τ η μ η τ έ ρ α του Σ ε β κ έ τ και του Ο ρ χ ά ν θα έρχονταν τ η ν ά λ λ η ε β δ ο μ ά δ α . Ο Σ ε β κ έ τ ε ί χ ε π α ν τ ρ ε υ τ ε ί . Ο Ορχάν έ γ ρ α φ ε ένα μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α . Μ ε ρ ώ τ η σ ε αν έ χ ω παιδιά. Ρ ώ ­ τ η σ ε και γ ι α τ ο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , έ κ α ν ε λόγο γ ι α θανάτους, δ ε ν ψιθύριζε μα μ ι λ ο ύ σ ε σαν να ψ ι θ ύ ρ ι ζ ε . Έ π ε ι τ α π ρ ό σ θ ε ­ σ ε : Τ ο πρωί κ ά τ ι α λ ή τ ε ς ε π ι τ έ θ η κ α ν σε μια κ ο π έ λ α , ποιος ξ έ ρ ε ι γ ι α τ ί , τ η δ ε ί ρ α ν ε . Μ π ρ ο σ τ ά σε όλο τον κόσμο. Ό λ ο ι κοίταζαν, κ α ν ε ί ς δ ε ν ε π ε ν έ β η . Ο ι άνθρωποι μας ξέρουν πια να μ η ν α ν α κ α τ ε ύ ο ν τ α ι σε τ ί π ο τ α , να φοβούνται και να μ η βοηθούν κ α ν έ ν α ν . Κ α τ ό π ι ν ε ί π ε πως θα ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε να συ­ ν α ν τ η θ ο ύ μ ε σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , κ ι έ β γ α λ ε από τ η ν τ σ έ π η του και μου έ δ ω σ ε τ η ν κάρτα τ ο υ . Ε ν ώ έ κ α ν α να σ η κ ω θ ώ , τ η ς έριξα μια μ α τ ι ά , τ ο π ρ ό σ ε ξ ε , μου ε ξ ή γ η σ ε : Δ ε ν είναι α κ ρ ι β ώ ς ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο , μια β ι ο τ ε χ ν ί α ε ί ν α ι . Φ τ ι ά χ ν ε ι λ ε κ ά ­ ν ε ς , κ ο υ β ά δ ε ς , καλάθια. Ό λ α π λ α σ τ ι κ ά , β έ β α ι α . Γυρίζοντας στο σ π ί τ ι , πέρασα από τον μ π α κ ά λ η και π ή ­ ρα έ ν α μ ι κ ρ ό μ π ο υ κ ά λ ι ρακί. Έ κ α ν α π ά λ ι λόγο σ τ η Ν ι λ ­ γκιούν γ ι α « ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο » και μ ε τ ά κάθισα κ ι άρχισα να πί­ ν ω . « Ό χ ι , δ ε ν θα π ά ω » , μου ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Α υ τ ό το άκουσε κ ι ο Ρ ε τ ζ έ π , και γ ι α ά λ λ η μια φορά μ ε κοίταξε ε π ι ­ τ ι μ η τ ι κ ά . Μ π ο ρ ε ί γ ι ' αυτό να μ η θ έ λ η σ α να του ζ η τ ή σ ω να μου φτιάξει μ ε ζ έ . Π ή γ α στην κουζίνα κ ι έφτιαξα μόνος μου. Έ π ε ι τ α γ ι α να κ υ ν η γ ι ο ύ ν τ α ι ά ν ε τ α οι λ έ ξ ε ι ς μ ε τ ι ς ε ι κ ό ν ε ς στο νου μου, κάθισα και χαλάρωσα. Σ κ έ φ τ η κ α πως η ή τ τ α και η ν ί κ η είναι μονάχα λ έ ξ ε ι ς * όποια από τ ι ς δύο π ι σ τ ε ύ ε ι ς , έ ρ χ ε τ α ι στο τ έ λ ο ς και σε β ρ ί σ κ ε ι . Ό π ω ς γράφουν και στα μυθιστορήματα: ένιωθα πως όλα βρίσκονταν στο τέλος τους. Π ι θ α ν ό ν και στο μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α του Ορχάν να υ π ά ρ χ ε ι μια τ έ τ ο ι α φ ρ ά σ η . . . Ό τ α ν έ σ τ ρ ω σ ε ο Ρ ε τ ζ έ π τ ο τ ρ α π έ ζ ι , δεν κ ο υ ν ή θ η κ α από τ η θ έ σ η μου, δ ε ν έδωσα σημασία στις μα-

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

403

τ ι έ ς που μου έ ρ ι χ ν ε . Ό τ α ν άρχισε να σουρουπώνει και φ έ ­ ρανε κ ά τ ω τ η γ ι α γ ι ά , έ κ ρ υ ψ α τ ο μ π ο υ κ ά λ ι μου. Κ α τ ό π ι ν ο Μ ε τ ί ν , μ η δίνοντας σ η μ α σ ί α σε τ ί π ο τ α , έ β γ α λ ε τ ο μ π ο υ ­ κ ά λ ι κ ι άρχισε να π ί ν ε ι . Η γ ι α γ ι ά έ κ α ν ε πως δ ε ν έ β λ ε π ε : π α ρ α π ο ν ι ό τ α ν μ ο υ ρ μ ο υ ρ ί ζ ο ν τ α ς , σαν να ' κ α ν ε π ρ ο σ ε υ χ ή . Μ ε τ ά , ο Ρ ε τ ζ έ π την ανέβασε επάνω. Ε μ ε ί ς δεν μιλήσαμε. « Ά ν τ ε πια, να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ » , ε ί π ε ο Μ ε ­ τίν. «Τώρα, αμέσως!» « Ε σ ύ δεν έ λ ε γ ε ς ότι θ έ λ ε ι ς να μ ε ί ν ε ι ς μ έ χ ρ ι το τ έ λ ο ς του καλοκαιριού;» είπε η Νιλγκιούν. «Άλλαξα γ ν ώ μ η » , είπε. Για λίγο σώπασε. « Β α ρ έ θ η κ α , να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε α μ έ σ ω ς » . « Δ ε ν σου αρέσουν λοιπόν π ι α ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν «Ποιοι;» « Ο ι παλιοί σου φ ί λ ο ι » . « Ε σ ύ π ρ έ π ε ι να φύγεις α μ έ σ ω ς , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , δ ε ν το κατα­ λ α β α ί ν ε ι ς ; » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Δ ε ν παίζουνε μ ε αυτά τα π ρ ά γ ­ ματα!» « Μ α αφού αύριο φ ε ύ γ ο υ μ ε , έ τ σ ι κ ι α λ λ ι ώ ς » , ε ί π ε η Ν ι λ ­ γκιούν. « Δ ε ν μπορώ να μ ε ί ν ω άλλο ε δ ώ » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Εσύ, αν θ έ λ ε ι ς , μ ε ί ν ε , Φαρούκ. Μ ο ν ά χ α δώσε μου τ ο κ λ ε ι δ ί του αυ­ τ ο κ ι ν ή τ ο υ να πάω τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » . « Δ ε ν έ χ ε ι ς άδεια ο δ ή γ η σ η ς » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Γ ι α τ ί δεν μ ε κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ; Π ρ έ π ε ι να φύ­ γ ε ι ς » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ι θα κ ά ν ο υ μ ε αν σ υ μ β ε ί κ ά τ ι ; Κοί­ τα, ο Φαρούκ δ ε ν π ρ ό κ ε ι τ α ι ν' ασχοληθεί. Ε γ ώ θα ο δ η γ ή σ ω το αυτοκίνητο». « Ε ί σ α ι κ ι εσύ μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , όπως α υ τ ό ς » , του ε ί π ε η Ν ι λ ­ γκιούν.

404

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Δ ε ν θ έ λ ε ι ς να φ ύ γ ε ι ς ; » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Γ ι α τ ί δεν θ έ λ ε ι ς να φ ύ γ ε ι ς ; » « Α π ό ψ ε θα μ ε ί ν ο υ μ ε ε δ ώ » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Σ ω π ά σ α ν ε . Η σ ι ω π ή κ ρ ά τ η σ ε α ρ κ ε τ ή ώρα. Ο Ρ ε τ ζ έ π π ή γ ε τ η γ ι α ­ γ ι ά στο κ ρ ε β ά τ ι , ύστερα κ α τ έ β η κ ε π ά λ ι κ ά τ ω κι άρχισε να μαζεύει τ ο τ ρ α π έ ζ ι . Ε ί δ α τον Μ ε τ ί ν να σ κ έ φ τ ε τ α ι . Θαρρείς κι ε ί χ ε μ π ε ι σ' έ ν α β ρ ό μ ι κ ο σύννεφο σ κ ό ν η ς και κρατούσε την αναπνοή του. Ξαφνικά χαλάρωσε. « Ε γ ώ απόψε δεν μ έ ν ω εδώ», είπε. Σ η κ ώ θ η κ ε

και,

σ π ρ ω γ μ έ ν ο ς θαρρείς από μια ύ σ τ α τ η ε λ π ί δ α , α ν έ β η κ ε ε π ά ­ νω. Σ ε λ ί γ ο κ α τ έ β η κ ε κ α λ ο χ τ ε ν ι σ μ έ ν ο ς και μ ε άλλα ρούχα και, χωρίς να μ ι λ ή σ ε ι , έ φ υ γ ε . Μ υ ρ ί ζ α μ ε τ η μυρωδιά τ η ς κο­ λόνιας τ ο υ , μ έ χ ρ ι που β γ ή κ ε από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ . « Τ ι έπαθε αυτός;» είπε η Νιλγκιούν. Α ν τ ί γ ι α α π ά ν τ η σ η , α π ά γ γ ε ι λ α έ ν α στίχο του Φουζουλί: ((Αγάπησε

μιαν όμορφη τριανταφυλλένια

κόρη...»

Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν γ έ λ α σ ε . Σ ω π ά σ α μ ε για ά λ λ η μια φορά, σαν να μ η ν ε ί χ α μ ε τ ί π ο τ ε άλλο να π ο ύ μ ε . Κ α ι στον κ ή π ο υ π ή ρ ­ χ ε α σ υ ν ή θ ι σ τ η ησυχία, πιο βαθιά και πιο σ κ ο τ ε ι ν ή α κ ό μ η α π ' αυτήν μ ε τ ά τ η β ρ ο χ ή . Άρχισα μ ε μια ν ο σ η ρ ή π ε ρ ι έ ρ ­ γ ε ι α να εξετάζω τ η μάσκα στο πρόσωπο τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Σαν να ή τ α ν α π ο τ υ π ώ μ α τ α σφραγίδας μ ε μ ο β μ ε λ ά ν ι . Ο Ρ ε τ ζ έ π εξακολουθούσε να μ π α ι ν ο β γ α ί ν ε ι . Σ κ έ φ τ η κ α τ η ν Ιστορία, τ ο χ α μ έ ν ο τ ε τ ρ ά δ ι ο μου, διάφορα ά λ λ α π ρ ά γ μ α τ α . Αδύνα­ το ν' αντέξω. Σ η κ ώ θ η κ α . « Κ α λ ά , κ α λ ά , Φ α ρ ο ύ κ » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Κ ά ν ε μια βόλτα να σ υ ν έ λ θ ε ι ς » . Α υ τ ό δ ε ν τ ο είχα σ κ ε φ τ ε ί , β γ ή κ α όμως έ ξ ω . «Πρόσεχε», πρόσθεσε η Νιλγκιούν. « Ή π ι ε ς πολύ». Κ α θ ώ ς έ β γ α ι ν α από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ , σκεφτόμουνα

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

405

τ η γυναίκα μου. Κ α τ ό π ι ν σ κ έ φ τ η κ α λ ί γ ο τον Φουζουλί και τ η ν ε π ι θ υ μ ί α του να υποφέρει. Ά ρ α γ ε οι π ο ι η τ έ ς τ η ς εποχής του γράφανε α μ έ σ ω ς τα π ο ι ή μ α τ α τους ή κάθονταν μ ε τ ι ς ώρες π ά ν ω στο χαρτί, κάνοντας χ ί λ ι ε ς δ ι ο ρ θ ώ σ ε ι ς ; Τ α σ κ ε ­ φτόμουνα αυτά απλώς και μόνο γ ι α να σ κ έ φ τ ο μ α ι κ ά τ ι , εί­ χα κ α τ α λ ά β ε ι πως δεν θα γύριζα γ ρ ή γ ο ρ α στο σ π ί τ ι . Οι δρό­ μοι είχαν τ η ν ε ρ η μ ι ά τ η ς κ υ ρ ι α κ ά τ ι κ η ς βραδιάς, τα κ α φ ε ­ ν ε ί α και τα κ έ ν τ ρ α δ ι α σ κ έ δ α σ η ς ή τ α ν σχεδόν ά δ ε ι α , ορι­ σ μ έ ν α από τα λ α μ π ι ό ν ι α που κ ρ έ μ ο ν τ α ν στα δ έ ν τ ρ α είχαν σ β ή σ ε ι μ ά λ λ ο ν από τ η χ τ ε σ ι ν ή κ α τ α ι γ ί δ α . Τ α π ο δ ή λ α τ α που βουτούσαν στις μ ι κ ρ έ ς λ ί μ ν ε ς στις ά κ ρ ε ς τ ω ν πεζοδρο­ μ ί ω ν , άφηναν σ τ η ν άσφαλτο λ α σ π ω μ έ ν ε ς α κ α τ α ν ό η τ ε ς κα­ μ π ύ λ ε ς . Σ κ έ φ τ η κ α τ η ν ε π ο χ ή που έ κ α ν α π ο δ ή λ α τ ο , θ υ μ ή ­ θ η κ α π ά λ ι τ η γυναίκα μου, τ η ν Ιστορία, τα παραμύθια, τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , που έ π ρ ε π ε να τ η ν π ά ω στο νοσοχομ.είο,

τον

Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί , κ α ι , π ε ρ π α τ ώ ν τ α ς έφτασα μ έ χ ρ ι το ξε­ νοδοχείο. Ε κ ε ί άκουσα τ ο ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ ό τ σ ι τ σ ί ρ ι σ μ α μιας λά­ μ π α ς φθορίου που φώτιζε μια τ α μ π έ λ α από π λ ε ξ ι γ κ λ ά ς , και τ η ν α ν ό η τ η ε κ ε ί ν η μ ο υ σ ι κ ή . Γ ι α α ρ κ ε τ ή ώρα έ μ ε ι ν α ανα­ ποφάσιστος. Ή θ ε λ α και τ η ν ε ν ο χ ή και τ η ν α γ ν ό τ η τ α . Απο­ ρούσα μ ε τους ανθρώπους που τους α ρ έ σ ε ι να είναι π ά ν τ ο ­ τ ε υπεύθυνοι, ήμουν έξαλλος μ ε τ η σ υ ν ε ί δ η σ η μου που ή θ ε ­ λ ε να μ ε π ι ά σ ε ι ε π ' αυτοφώρω, η η θ ι κ ο λ ο γ ί α μ ε χ τ υ π ο ύ σ ε στα νεύρα: σαν τους φ ω τ ο ρ ε π ό ρ τ ε ρ , που στους ποδοσφαιρι­ κούς αγώνες σ τ έ κ ο ν τ α ι στα τ έ ρ μ α τ α κι εκνευρίζουν τον τ ε ρ ­ ματοφύλακα! Μ π ο ρ ο ύ μ ε και τ ο πρωί να π ά μ ε στο νοσοκο­ μείο, σκέφτηκα. Μ π ή κ α στο ξενοδοχείο από τ η ν π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό μ ε ν η πόρτα, κ α ι , σαν τα σκυλιά που βρίσκουν τ η ν κουζίνα μυρίζοντας, ακούγοντας τ η μ ο υ σ ι κ ή , πέρασα ανάμεσα από τα παλιά χα-

406

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λιά και τα γ κ α ρ σ ό ν ι α , κ α τ έ β η κ α τ ι ς σ κ ά λ ε ς και β ρ έ θ η κ α στην π η γ ή τ η ς μ ο υ σ ι κ ή ς . Άνοιξα μια πόρτα. Μ ε θ υ σ μ έ ν ο ι τ ο υ ρ ί σ τ ε ς , ά ν τ ρ ε ς και γ υ ν α ί κ ε ς , κ ά θ ο ν τ α ν σε τ ρ α π έ ζ ι α , μπροστά τους υπήρχαν μπουκάλια* φορούσαν φέσια και ξε­ φώνιζαν. Κ α τ ά λ α β α : ή τ α ν μια από τ ι ς α ν α τ ο λ ί τ ι κ ε ς βρα­ δ ι έ ς που διοργανώνουν γ ι α τους ξένους τ ο υ ρ ί σ τ ε ς . Σ ε μια π λ α τ φ ό ρ μ α , μια τ ι π ο τ έ ν ι α ορχήστρα έ β γ α ζ ε μ ε τ α λ λ ι κ ο ύ ς θορύβους. Ρ ώ τ η σ α ένα γ κ α ρ σ ό ν ι κ ι έ μ α θ α πως ο χορός τ η ς κοιλιάς δ ε ν ε ί χ ε αρχίσει α κ ό μ η * κάθισα σ' έ ν α τ ρ α π έ ζ ι και ζ ή τ η σ α δ ε ι λ ά δ ε ι λ ά να μου φέρουν ρακί. Ε ί χ α π ι ε ι το π ρ ώ τ ο π ο τ η ρ ά κ ι , όταν άρχισε μια ε ύ θ υ μ η , ελαφριά μ ο υ σ ι κ ή . Τ ο β λ έ μ μ α μου έ π ε σ ε , σ τ η ν ά κ ρ η ενός φωτεινού κώνου που π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό τ α ν στο μισοσκόταδο, στην η λ ι ο κ α μ έ ν η σάρκα τ η ς χορεύτριας, στα λ α μ π ε ρ ά , τ ρ ε μ ο υ ­ λιαστά κ ο σ μ ή μ α τ α τ η ς . Κουνιόταν γ ρ ή γ ο ρ α , από τον π ι σ ι ­ νό και τα βυζιά τ η ς ανάβλυζε φως. Τ α ρ ά χ τ η κ α . Α σ υ ν α ί σ θ η τ α , σ η κ ώ θ η κ α όρθιος. Τ ο γ κ α ρ σ ό ν ι έ φ ε ρ ε και δ ε ύ τ ε ρ ο π ο τ ή ρ ι . Κ ά θ ι σ α , δ ε ν χορεύει μονάχα η χορεύτρια, όλοι ε ί μ α σ τ ε στο π α ι χ ν ί δ ι , σ κ έ φ τ η κ α . Προσπαθούσε να χο­ ρ ε ύ ε ι σαν σ ω σ τ ή Α ν α τ ο λ ί τ ι σ σ α , κ ι οι τ ο υ ρ ί σ τ ε ς , που π ε ρ ­ νούσαν σ τ η ν Α ν α τ ο λ ή τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α τους νύχτα, τ η ν έ β λ ε ­ παν όπως ή θ ε λ ε α υ τ ή . Κ ο ί τ α ζ α τα πρόσωπα των Γ ε ρ μ α ν ί ­ δων τ ο υ ρ ι σ τ ρ ι ώ ν , καθώς ο φωτεινός κώνος γ ύ ρ ι ζ ε α ν ά μ ε σ α στα τ ρ α π έ ζ ι α σ τ η ν αίθουσα. Δ ε ν έ δ ε ι χ ν α ν καθόλου έ κ π λ η ­ κ τ ε ς , ίσως όμως ή θ ε λ α ν να ε κ π λ α γ ο ύ ν , χ α μ ο γ ε λ ο ύ σ α ν , κ ι αυτό που π ε ρ ί μ ε ν α ν να γ ί ν ε ι , σιγά σιγά γ ι ν ό τ α ν : κοιτάζο­ ν τ α ς τ η χ ο ρ ε ύ τ ρ ι α , σ κ έ φ τ ο ν τ α ν π ω ς οι ί δ ι ε ς δ ε ν

ήταν

((έτσι»* νιώθανε ανακούφιση γ ι ' αυτό, καταλάβαινα πως β λ έ ­ π α ν ε τον εαυτό τους ίσο μ ε τον άντρα τους* καταλάβαινα α κ ό μ η πως νομίζανε ότι όλοι ε μ ε ί ς ε ί μ α σ τ ε « έ τ σ ι » . Σ τ ο διά-

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

107

βολο να π ά ν ε : μας υποτιμούν σαν τ ι ς ν ο ι κ ο κ υ ρ έ ς που νομί­ ζουν ότι γ ί ν ο ν τ α ι ίσες μ ε τους ά ν τ ρ ε ς τους όταν διατάζουν τις υ π η ρ έ τ ρ ι ε ς τους. Ξ α φ ν ι κ ά ένιωσα φοβερά τ α π ε ι ν ω μ έ ν ο ς , θ έ λ η σ α να χαλά­ σω τ ο ά σ χ η μ ο αυτό π α ι χ ν ί δ ι , αλλά ήξερα πως δ ε ν θα έ κ α ­ να τ ί π ο τ α * απολάμβανα τ η γ ε ύ σ η τ η ς ή τ τ α ς και τ η ς σύγ­ χυσης του νου. Η μ ο υ σ ι κ ή δ υ ν ά μ ω σ ε , τα κρουστά, αόρατα από ε κ ε ί που βρισκόμουν, κυριάρχησαν, και τ ό τ ε η χορεύτρια γ ύ ρ ι σ ε στα τ ρ α π έ ζ ι α τον πισινό τ η ς κ ι άρχισε να τον κουνάει όπως ένα νευρικό χ έ ρ ι κουνάει μια β ε ν τ ά λ ι α . Κ α τ ά λ α β α ότι ή τ α ν ένα είδος π ρ ό κ λ η σ η ς , γ ι α τ ί α μ έ σ ω ς γύρισε κάπως ε π ι θ ε τ ι κ ά και π ρ ό β α λ ε περήφανα το στήθος τ η ς . Κ α τ ό π ι ν , το φως του κ ώ ­ νου έ δ ε ι ξ ε στο πρόσωπο τ η ς α π ρ ό σ μ ε ν η ν ί κ η και σιγουριά, και τ ό τ ε έ ν ι ω σ α ανακούφιση. Ν α ι , μ ά λ ι σ τ α . . . Δ ε ν είναι και τόσο εύκολο να μας κάνουν να υ π ο κ ύ ψ ο υ μ ε . Κ ά τ ι προσπα­ θ ο ύ μ ε να κ α τ α φ έ ρ ο υ μ ε , μ π ο ρ ο ύ μ ε και σ τ ε κ ό μ α σ τ ε α κ ό μ η στα πόδια μας. Κ α ι ν ά : η χ ο ρ ε ύ τ ρ ι α τ ώ ρ α τους π ρ ο κ α λ ε ί όλους. I Ιεριφρονεί τα ε ξ ε τ α σ τ ι κ ά β λ έ μ μ α τ α που τ η ς ρίχνουν οι τουρί­ σ τ ρ ι ε ς ξεροκαταπίνοντας, κυριαρχεί. Ο ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι του­ ρ ί σ τ ε ς , μ ε το φ έ σ ι στο κ ε φ ά λ ι , έχουν ή δ η χαλαρώσει. Δ ε ν τ η βλέπουν πια σαν « τ έ τ ο ι α » γυναίκα, έχουν χάσει τ η σι­ γουριά τους, σαν να είναι η χορεύτρια μια α ξ ι ό τ ι μ η κυρία κι αυτοί νιώθουν μ ε ι ω μ έ ν ο ι μπροστά τ η ς . Έ ν ι ω σ α π α ρ ά ξ ε ν η ε υ τ υ χ ί α : το νωθρό μα γ ε μ ά τ ο κ ί ν η σ η σώμα τ η ς μ ε σ υ γ κ ί ν η σ ε . Σ α ν να ξυπνούσαμε όλοι από ύπνο. Κ ο ι τ ά ζ ο ν τ α ς τ η ν η λ ι ο κ α μ έ ν η σάρκα γύρω από τον καταϊ­ δ ρ ω μ έ ν ο αφαλό τ η ς , σ κ έ φ τ η κ α πως μπορούσα να κάν(ο τα π ά ν τ α . Ψιθύρισα: Π ρ έ π ε ι να γ υ ρ ί σ ω α μ έ σ ω ς στο σ π ί τ ι , να

408

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πάω τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν στο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο , κ α τ ό π ι ν να δοθώ ολό­ ψυχα σ τ η ν Ιστορία. Κ ι αυτό μπορούσα να τ ο κ ά ν ω τώρα, γ ρ ή γ ο ρ α , ήμουν αποφασισμένος να π ι σ τ έ ψ ω στις π ρ α γ μ α ­ τ ι κ έ ς ιστορίες, στα ζωντανά γ ε γ ο ν ό τ α . Κατόπιν η χορεύτρια, σαν να 'θελε να ε κ δ ι κ η θ ε ί για τ η ν τα­ πείνωση που είχε νιώσει, έπαιρνε έναν απ' αυτούς, όποιον έκο­ βε το μάτι τ η ς , τον ανέβαζε στην πίστα και τον ανάγκαζε να χορέψουν μαζί το χορό τ η ς κοιλιάς. Θ ε έ μου! Οι Γερμανοί προ­ σπαθούσαν μ ε μ ι κ ρ έ ς αδέξιες κ ι ν ή σ ε ι ς ν' ανοίξουν τα χέρια τους, κουνιόνταν πολύ αργά, κοίταζαν τους φίλους τους ντρο­ παλά, μα και μ ε μάτια που δήλωναν ότι είχαν κι αυτοί το δι­ καίωμα να διασκεδάσουν, μα, διάβολε, όλα αυτά ήταν παιχνί­ δι, μόνο παιχνίδι· άδικα προσπαθώ να π ε ί σ ω τον εαυτό μου. Έ π ε ι τ α από λ ί γ ο , η γ υ ν α ί κ α έ κ α ν ε αυτό που π ε ρ ί μ ε ν α και που φοβόμουνα, κ ι έ τ σ ι έχασα γ ι α ά λ λ η μια φορά όλες τ ι ς ε λ π ί δ ε ς μ ο υ : α ν ά μ ε σ α στους Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς τ ο υ ρ ί σ τ ε ς που ή τ α ν σ τ η μ έ σ η τ η ς π ί σ τ α ς , δ ι ά λ ε ξ ε αυτόν που φαινόταν πιο ανόητος μα και πιο καλοπροαίρετος από τους άλλους κ ι άρ­ χ ι σ ε να τον γ δ ύ ν ε ι . Κ ι όταν ο χοντρός Γ ε ρ μ α ν ό ς , που κου­ νούσε αδέξια τ η μ έ σ η του χ α μ ο γ ε λ ώ ν τ α ς στους φίλους τ ο υ , άρχισε να β γ ά ζ ε ι τ ο π ο υ κ ά μ ι σ ο τ ο υ , δ ε ν ά ν τ ε ξ α , έ γ ε ι ρ α το κ ε φ ά λ ι μου μπροστά. Ή θ ε λ α να σβηστούν τα π ά ν τ α από τ η μ ν ή μ η μου, να μ η μ ε ί ν ε ι ίχνος από τ ο παρελθόν μου, να μ η μ ε ί ν ε ι ίχνος από τ ο μ έ λ λ ο ν μου, ν' α π α λ λ α γ ώ από τ ι ς σ κ έ ­ ψ ε ι ς , να κυκλοφορώ ελεύθερα σ' έναν κόσμο έξω από το μυα­ λό μου. Ό μ ω ς δ ε ν θα μπορούσα, μ έ σ α μου θα υπήρχαν πά­ ντα δύο άνθρωποι, κ ι ε γ ώ θα στροβιλιζόμουνα ανάμεσα στις π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς και τ ι ς φαντασιώσεις μου, κ ι α ν ά θ ε μ α , ήξερα πια πως θα έ μ ε ν α π ο λ λ ή ώρα σε αυτό τ ο ε λ ε ε ι ν ό μ έ ρ ο ς , μ ε τ η ν απαίσια μ ο υ σ ι κ ή .

29

Είναι, περασμένα μεσάνυχτα, μα εξακολουθώ ν' ακούω θόρυ­ βο, κ ι ανησυχώ: Τι κάνουν κάτω, ας κοιμηθούν, για να μ' αφή­ σουν κ ι ε μ έ ν α να περάσω ή σ υ χ η νύχτα. Σ η κ ώ θ η κ α από τ ο κρεβάτι μου, π ή γ α στο παράθυρο και κοίταξα κ ά τ ω : νά λοιπόν που τ ο φως του Ρ ε τ ζ έ π π έ φ τ ε ι ακόμη στον κ ή π ο . Τ ι κάνεις ε κ ε ί , τζουτζέ; Φ ο β ή θ η κ α ! Είναι ύπουλος: μ ε κοιτάζει, και κα­ ταλαβαίνω αμέσως ότι προσέχει τα πάντα πάνω μου, παρα­ κολουθεί τ ι ς κινήσεις μου, ξέρω ότι κάτι σκαρώνει μ ε το νου του, μ' εκείνο τ ο τ ε ρ ά σ τ ι ο κεφάλι τ ο υ . . . Σ α ν να θέλουν να κά­ νουν φαρμάκι τις νύχτες μου, να λερώσουν τ η σ κ έ ψ η [ίου. Ξαφ­ νικά, σκέφτηκα κάτι και φοβήθηκα: μια νύχτα, ο Σελαχατίν εί­ χ ε έ ρ θ ε ι στο δωμάτιο μου, μόνο και μόνο για να μ η βυθιστώ στην αθώα παιδικότητα τ η ς σ κ έ ψ η ς μου κ ι εξαγνιστώ από τ η βρομιά τ η ς μέρας, για να πονάω όπως αυτός. Α κ ό μ η και τώ­ ρα, που τ ο θυμάμαι τρομάζω, ανατριχιάζω, κρυώνω: μου ε ί χ ε π ε ι πως ανακάλυψε τ ο θάνατο. Φοβάμαι τόσο πολύ, που φεύ­ γ ω από τ ο σκοτάδι του παραθύρου, χάνεται η σκιά μου που π έ φ τ ε ι στον κ ή π ο , γυρνάω γρήγορα στο κ ρ ε β ά τ ι μου, μπαίνω κ ά τ ω από τ ο πάπλωμα μου κ ι αρχίζω να θυμάμαι:

410

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ή τ α ν τ έ σ σ ε ρ ι ς μ ή ν ε ς πριν από τ ο θάνατο τ ο υ . Έ ξ ω φυ­ σούσε βοριάς, σφύριζε από τ ι ς χ α ρ α μ ά δ ε ς του παραθύρου. Ε ί χ ε ν υ χ τ ώ σ ε ι , κ ι ήμουν στο δωμάτιο μ ο υ , ξ α π λ ω μ έ ν η στο κ ρ ε β ά τ ι μ ο υ , μα δ ε ν μπορούσα να κ ο ι μ η θ ώ , ε π ε ι δ ή οι θόρυ­ βοι από τ ο δωμάτιο του Σ ε λ α χ α τ ί ν που δ ε ν σταματούσαν, τ ο π η γ α ι ν έ λ α τ ο υ , τ α παντζούρια τ ο υ που χ τ υ π ο ύ σ α ν στους τοίχους, κ ι η κ α τ α ι γ ί δ α μ' έκαναν ν ' ανατριχιάζω και δ ε ν μ' άφηναν να κ ο ι μ η θ ώ . Κ α τ ό π ι ν άκουσα β ή μ α τ α που π λ η σ ί α ­ ζαν, τ ρ ό μ α ξ α ! Ό τ α ν ξαφνικά άνοιξε η π ό ρ τ α , τ α ρ ά χ τ η κ α πολύ και σ κ έ φ τ η κ α ό τ ι ύστερα από χρόνια π ρ ώ τ η φορά ε ρ ­ χόταν νύχτα στο δωμάτιο μ ο υ ! Σ τ ά θ η κ ε στο κ α τ ώ φ λ ι , ακί­ ν η τ ο ς . « Δ ε ν μπορώ να κ ο ι μ η θ ώ , Φ α τ μ ά ! » Σ α ν να μ η ν ή τ α ν μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , σαν να μ η ν είχα δ ε ι πόσο ε ί χ ε π ι ε ι στο δ ε ί π ν ο . Δ ε ν ε ί π α τ ί π ο τ α . Μ π ή κ ε μ έ σ α , τ ρ ε κ λ ί ζ ο ν τ α ς . Τ α μάτια του κ α ί γ α ν ε από τον π υ ρ ε τ ό . « Δ ε ν μπορώ να κ ο ι μ η θ ώ , Φ α τ μ ά , γ ι α τ ί ανακάλυψα κ ά τ ι τ ρ ο μ ε ρ ό . Α π ό ψ ε θα μ' ακούσεις. Δ ε ν θα σου ε π ι τ ρ έ ψ ω να π ά ρ ε ι ς τ ο π λ ε χ τ ό σου κ α ι να πας στο άλλο δωμάτιο. Ανακάλυψα κ ά τ ι τ ρ ο μ ε ρ ό , π ρ έ π ε ι σε κάποιον να τ ο π ω ! » Ο νάνος είναι κ ά τ ω , Σ ε λ α χ α τ ί ν , του α ρ έ σ ε ι π ο ­ λύ να σ' α κ ο ύ ε ι , σ κ έ φ τ η κ α , μα δ ε ν ε ί π α τ ί π ο τ α , γ ι α τ ί τ ο πρόσωπο του ε ί χ ε μια π α ρ ά ξ ε ν η έ κ φ ρ α σ η . Ξ α φ ν ι κ ά άρχισε να ψ ι θ υ ρ ί ζ ε ι : « Α ν α κ ά λ υ ψ α τ ο θ ά ν α τ ο , Φ α τ μ ά , ε δ ώ κ α ν ε ί ς δ ε ν τ ο ν ξ έ ρ ε ι τ ο θ ά ν α τ ο , σ τ η ν Α ν α τ ο λ ή , ε γ ώ π ρ ώ τ ο ς τον α ν α κ ά λ υ ψ α ! Τ ώ ρ α , λ ί γ ο πριν, α π ό ψ ε » . Σ τ α μ ά τ η σ ε γ ι α μια σ τ ι γ μ ή , σαν να φ ο β ή θ η κ ε γ ι α τ η ν α ν α κ ά λ υ ψ η τ ο υ , δ ε ν μ ι ­ λούσε σαν μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς . « Ά κ ο υ , Φ α τ μ ά ! Ξ έ ρ ε ι ς , τ ο γ ρ ά μ μ α Η τ ο τ έ λ ε ι ω σ α π ι ο νωρίς α π ' ό,τι νόμιζα ό τ ι θα τ ο τ ε λ ε ι ώ ­ σω. Τώρα γράφω τ ο Θ. Π ρ έ π ε ι σ' αυτό να γ ρ ά ψ ω γ ι α τ ο θά­ ν α τ ο . Τ ο ξ έ ρ ε ι ς α υ τ ό ! » Τ ο ή ξ ε ρ α , γ ι α τ ί τόσο στο πρωινό, όσο κ α ι στο μ ε σ η μ ε ρ ι α ν ό κ α ι στο βραδινό φ α γ η τ ό , δ ε ν μ ι -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

λούσε γ ι α τ ί π ο τ ε ά λ λ ο : « Μ ο υ ή τ α ν αδύνατο να γ ρ ά ψ ω αυ­ τό τ ο κ ε φ ά λ α ι ο , μ έ ρ ε ς τώρα πηγαινοερχόμουνα στο δωμά­ τιο μου κ α ι σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν α γ ι α τ ί δ ε ν μ π ο ρ ώ να τ ο γ ρ ά ψ ω . Γ ι α τ ί , όπως όλα τ α ά λ λ α κεφάλαια, έ τ σ ι κ ι αυτό, ο π ω σ δ ή ­ π ο τ ε θα τ ο 'παιρνα α π ' αυτούς που έχουν ή δ η γ ρ ά ψ ε ι γ ι ' αυ­ τ ό . Δ ε ν έ χ ω να π ρ ο σ θ έ σ ω τ ί π ο τ α σ' αυτά που σ κ έ φ τ η κ α ν κι έ γ ρ α ψ α ν οι άλλοι, έ τ σ ι έ λ ε γ α , μα και δ ε ν μπορούσα να κ α τ α λ ά β ω γ ι α τ ί δ ε ν τ α κ α τ ά φ ε ρ α ν ' αρχίσω αυτό τ ο λ ή μ ­ μα...)) Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή γ έ λ α σ ε . « Π ι θ α ν ό να μ η ν μ π ο ρ έ σ ω να σ υ μ π λ η ρ ώ σ ω τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α μου, γ ι α τ ί άρχισα να σ κ έ ­ φτομαι τον δικό μου θάνατο, γ ι α τ ί πλησίασα τ α ε β δ ο μ ή ν τ α , εσύ τ ι λ ε ς ; » Ε γ ώ δ ε ν μίλησα. « Ό χ ι , Φ α τ μ ά , δ ε ν είναι έ τ σ ι , ε ί μ α ι α κ ό μ η ν έ ο ς , δ ε ν τ έ λ ε ι ω σ α α κ ό μ η αυτά που π ρ έ π ε ι να κάνω. Α κ ό μ η και μ ε τ ά απ' αυτή τ η ν α ν α κ ά λ υ ψ η νιώθω νέος κ ι ακμαίος, όσο δ ε ν μ π ο ρ ε ί ς να φ α ν τ α σ τ ε ί ς : τόσο πολλά ε ί ­ ναι αυτά που μπορούν να ε π ι τ ε υ χ θ ο ύ ν κ ά τ ω από τ ο φως τ η ς α ν α κ ά λ υ ψ η ς μ ο υ , π ο υ , κ ι ε κ α τ ό χρόνια α κ ό μ η να ζ ή σ ω , δ ε ν θα μου φτάσουν!» Ξαφνικά φώναξε: « Ό λ α , τα πάντα, τα γ ε ­ γ ο ν ό τ α , οι κ ι ν ή σ ε ι ς , η ζ ω ή α π έ κ τ η σ α ν καινούργιο ν ό η μ α . Ό λ α τ α β λ έ π ω διαφορετικά πια. Μ ι α ε β δ ο μ ά δ α π ε ρ π α τ ο ύ σα στο δωμάτιο μ ο υ , χωρίς να μ π ο ρ έ σ ω να γ ρ ά ψ ω ούτε μια λ έ ξ η , ώσπου, δύο ώρες πριν, η α ν α κ ά λ υ ψ η ά σ τ ρ α ψ ε σαν κ ε ραυνός σ τ ο μυαλό μ ο υ . Δ ύ ο ώρες π ρ ι ν , π ρ ώ τ ο ς ε γ ώ , σ τ η ν Ανατολή, άνοιξα, Φ α τ μ ά , τ α μάτια μου στο φόβο. Ξ έ ρ ω , δ ε ν κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς , μα θα κ α τ α λ ά β ε ι ς , άκουσε μ ε ! » Τον άκουγα όχι γ ι α τ ί ή θ ε λ α να κ α τ α λ ά β ω , μα γ ι α τ ί δ ε ν είχα τ ί π ο τ ε ά λ ­ λο να κ ά ν ω , κ ι αυτός π η γ α ι ν ο ε ρ χ ό τ α ν σαν να ή τ α ν στο δ ω ­ μ ά τ ι ο τ ο υ . « Μ ι α ε β δ ο μ ά δ α τώρα, π ά ν ω - κ ά τ ω στο δ ω μ ά τ ι ο μου, σκεφτόμουνα τ ο θάνατο κ ι αναρωτιόμουνα γ ι α τ ί ε κ ε ί ­ νοι, στις ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι ε ς τ ο υ ς , στα β ι β λ ί α τ ο υ ς , γράφουν

412

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τόσο πολλά γ ι α το θ έ μ α αυτό. Α φ ή ν ω κ α τ ά μέρος τα έ ρ γ α τ έ χ ν η ς τους. Σ τ η Δ ύ σ η έχουν γ ρ α φ τ ε ί γ ι α τ ο θ ά ν α τ ο χ ι ­ λ ι ά δ ε ς β ι β λ ί α . Σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν α γ ι α τ ί μεγαλοποιούν έ ν α τόσο απλό θ έ μ α , ε γ ώ σκόπευα να τ ο αναφέρω σ τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί ­ δεια μου πολύ σύντομα. Θα έ γ ρ α φ α : Θάνατος είναι η χ ρ ε ο ­ κοπία του οργανισμού! Έ τ σ ι , ύστερα από μια σ ύ ν τ ο μ η ε ι ­ σ α γ ω γ ή μ ε ιατρικά δ ε δ ο μ έ ν α , θ' αναιρούσα τ ι ς ε κ δ ο χ έ ς των μύθων και τ ω ν ιερών β ι β λ ί ω ν , θ' αποδείκνυα γ ι α ά λ λ η μια φορά ότι τα ιερά β ι β λ ί α α ν τ έ γ ρ α ψ α ν τ ο έ ν α τ ο ά λ λ ο , και, κ α τ ό π ι ν , θ' α ν έ φ ε ρ α πόσο γ ε λ ο ί ε ς είναι οι ε π ι μ ν η μ ό σ υ ν ε ς τ ε λ ε τ έ ς καθώς και τα έ θ ι μ α τ ω ν διαφόρων λαών, κι όλα αυ­ τά θα τα έγραφα σύντομα. Ε π ι θ υ μ ο ύ σ α να ε ί μ α ι σύντομος ε π ε ι δ ή ή θ ε λ α να σ υ μ π λ η ρ ώ σ ω τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α μου το ταχύτερο δ υ ν α τ ό ν δεν ή τ α ν όμως αυτή η π ρ α γ μ α τ ι κ ή αιτία: δ ε ν έδινα σημασία στο θ έ μ α , γ ι α τ ί μ έ χ ρ ι πριν από δύο ώρες δ ε ν είχα κ α τ α λ ά β ε ι τ ι ή τ α ν ο θάνατος και γ ι α τ ί φερόμουνα σαν ο π ο ι ο σ δ ή π ο τ ε απλός Α ν α τ ο λ ί τ η ς . Α υ τ ό τ ο κ α τ ά λ α β α πριν από δύο ώρες, Φ α τ μ ά . Κ ά τ ι που χρόνια τώρα δ ε ν μπο­ ρούσα να κ α τ α λ ά β ω , τ ο είδα κοιτάζοντας πριν από δύο ώρες τους νεκρούς σ τ ι ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς . Φ ο β ε ρ ό π ρ ά γ μ α ! Ά κ ο υ ! Οι Γ ε ρ μ α ν ο ί τ ο ύ τ η τ η φορά ε π ι τ έ θ η κ α ν στο Χ ά ρ κ ο β ο , ας εί­ ναι, αυτό δεν έ χ ε ι σ η μ α σ ί α ! Κοιτάζοντας πριν από δύο ώρες α φ η ρ η μ έ ν α τους νεκρούς στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , κι άφοβα, όπως πριν από σαράντα χρόνια κοίταζα τα π τ ώ μ α τ α στην Ιατρι­ κ ή Σ χ ο λ ή , ξαφνικά έ λ α μ ψ ε στο μυαλό μου έ ν α φως, ή τ α ν η ίδια η φ ρ ί κ η , ή τ α ν σαν έ ν α ρόπαλο που έ π ε σ ε στο κ ε φ ά λ ι μου. Κ α ι σ κ έ φ τ η κ α : Τ ο Τ ί π ο τ α ! Ν α ι , τ ο Τ ί π ο τ α ! Ε ί ν α ι κά­ τ ι που λ έ γ ε τ α ι Τ ί π ο τ α , κ ι οι κακόμοιροι ν ε κ ρ ο ί του πολέ­ μ ο υ , τ ώ ρ α , π έ σ α ν ε στο π η γ ά δ ι αυτού του Τ ί π ο τ α και φύ­ γ α ν ε . Έ ν α φοβερό συναίσθημα ή τ α ν αυτό, Φ α τ μ ά , τ ο νιώ-

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

413

θω και τώρα. Κ ι άκου τ ι σ κ έ φ τ η κ α : Μ ι α και δ ε ν υπάρχει Θεός και παράδεισος και κ ό λ α σ η , μ ε τ ά τ ο θάνατο υπάρχει μονάχα αυτό το Τ ί π ο τ α : μονάχα αυτό υπάρχει. Έ ν α ε ν τ ε λ ώ ς κ ε ν ό Τ ί π ο τ α ! Δ ε ν ν ο μ ί ζ ω ότι εσύ θα τ ο κ α τ α λ ά β ε ι ς αυτό α μ έ σ ω ς . Μ έ χ ρ ι πριν από δύο ώρες, ο ύ τ ε ε γ ώ τ ο 'ξερα, μα, όταν ανακάλυψα τ ο Τ ί π ο τ α , κ α τ ά λ α β α , Φ α τ μ ά , μ π ή κ α βα­ θιά στο ν ό η μ α , και κ α τ ά λ α β α πόσο φοβερό είναι το Τ ί π ο τ α και πόσο φοβερός ο θάνατος! Σ τ η ν Α ν α τ ο λ ή κ α ν ε ί ς δ ε ν τ ο σ κ έ φ τ η κ ε αυτό. Έ τ σ ι , ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς , χ ι λ ι ά δ ε ς χρόνια σ ε ρ ­ ν ό μ α σ τ ε , μα κ α λ ύ τ ε ρ α να μ η β ι α σ τ ο ύ μ ε , θα σου ε ξ η γ ή σ ω σιγά σιγά* τ ο βάρος αυτής τ η ς α ν α κ ά λ υ ψ η ς δ ε ν μπορώ αυ­ τ ή τ η νύχτα να τ ο σ η κ ώ σ ω μόνος μ ο υ ! » Έ κ α ν ε ανυπόμονες κ ι ν ή σ ε ι ς , κουνούσε τα χέρια του όπως στα νιάτα τ ο υ . « Μ έ ­ σα σε μια σ τ ι γ μ ή , κατάλαβα γ ι α τ ί όλα είναι έ τ σ ι . Γ ι α τ ί ε μ ε ί ς ε ί μ α σ τ ε αυτό που ε ί μ α σ τ ε . Κ α τ ά λ α β α γ ι α τ ί η Ανατολή εί­ ναι Α ν α τ ο λ ή , κι η Δ ύ σ η είναι Δ ύ σ η , σου ορκίζομαι, Φ α τ μ ά , το κ α τ ά λ α β α και τώρα σε ι κ ε τ ε ύ ω , άκουσε μ ε π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά , και θα κ α τ α λ ά β ε ι ς » . Μ ο υ ε ξ η γ ο ύ σ ε , σαν να μ η ν ή ξ ε ρ ε ότι σαράντα χρόνια τώρα δ ε ν τον άκουγα. Ή θ ε λ ε να μου μ ι ­ λ ά ε ι μ ε π ε π ο ί θ η σ η , π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά , όπως στα πρώτα μας χρό­ νια, η φωνή του όμως ακουγόταν γ ε μ ά τ η ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό κ ι α μ α ρ τ ί α , κ ι ας π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε να μ ο ι ά ζ ε ι μ ε η λ ι κ ι ω μ έ ν ο , α ν ό η τ ο δάσκαλο, που μ ε τρυφερά και σ τ ο ρ γ ι κ ά λόγια ε π ι ­ χ ε ι ρ ε ί να ξ ε γ ε λ ά σ ε ι έ ν α μ ι κ ρ ό π α ι δ ί : « Τ ώ ρ α άκου μ ε προ­ σ ε χ τ ι κ ά , Φ α τ μ ά ! Μ η θ υ μ ώ ν ε ι ς , έ τ σ ι ! Λ έ μ ε ότι Θεός δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι , πόσες φορές σου τ ο 'πα, γ ι α τ ί δ ε ν μ π ο ρ ο ύ μ ε π ε ι ­ ραματικά ν' αποδείξουμε τ η ν ύπαρξη του, οπότε όλες οι θ ρ η ­ σ κ ε ί ε ς που σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι σ τ η ν ύπαρξη του Θεού είναι κ ε ν έ ς π ο ι η τ ι κ έ ς φλυαρίες. Άρα ούτε κ ι ο παράδεισος κι η κ ό λ α σ η , που αναφέρουν α υ τ έ ς οι φλυαρίες, υπάρχουν. Κ ι εφόσον δεν

414

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

υπάρχουν ο παράδεισος κι η κόλαση, τότε δεν υπάρχει ού­ τε μεταθανάτια ζωή. Με παρακολουθείς, έτσι δεν είναι, Φα­ τμά; Αν δεν υπάρχει η μεταθανάτια ζωή, τότε η ζωή των νεκρών χάνεται μαζί με το θάνατο. Ας εξετάσουμε το θέμα κι από τη σκοπιά του νεκρού: ο νεκρός, που πριν απ' το θά­ νατο του ζούσε, μετά το θάνατο πού βρίσκεται; Δεν κάνω λόγο για το σώμα του: Πού είναι τώρα αυτός από άποψη πνεύματος, συναισθήματος, νοημοσύνης; Είναι κάπου; Δεν υπάρχει, είναι μέσα σε κάτι που δεν υπάρχει, είναι θαμμέ­ νος στο Τίποτα: ούτε βλέπει πια κανέναν ούτε και τον βλέ­ πει κανείς. Καταλαβαίνεις τώρα, Φατμά, πόσο φοβερό πράγμα είναι αυτό που ονομάζω Τίποτα; Όσο το σκέφτομαι, με πιάνει φρίκη: Θεέ μου, πόσο παράξενη, πόσο ανατρι­ χιαστική σκέψη! Μόλις προσπαθώ να το φέρω μπροστά στα μάτια μου, ανατριχιάζω. Σκέψου κι εσύ, Φατμά* σκέψου κάτι, Φατμά, που να μην έχει τίποτα- ούτε φωνή ούτε χρώ­ μα ούτε μυρωδιά ούτε αίσθηση, κάτι που δεν έχει καμιά ιδιότητα, και δεν έχει θέση ούτε στο κενό. Μπορείς να φα­ νταστείς κάτι που δεν πιάνει χώρο, που δεν φαίνεται, που δεν ακούγεται; Μονάχα ένα τυφλό σκοτάδι, που δεν είναι σε θέση ν' αντιληφθεί ότι είναι πυκνό σκοτάδι, χωρίς αρχή και τέλος. Ο θάνατος είναι πιο σκοτεινός κι από αυτό, το Τίποτα είναι ακόμη πιο πέρα απ' αυτό. Φοβάσαι, Φατμά; Ενώ τα σώματα μας σαπίζουν στην απαίσια και παγερή σιω­ πή του χώματος, και τα θύματα πολέμου, με τρύπες από τις λαβωματιές σαν τ η γροθιά μου, με τα κρανία τους κομμα­ τιασμένα και τα μυαλά τους σκορπισμένα στο χώμα, με χυ­ μένα μάτια και σκισμένα, ματωμένα στόματα, βρομάνε ανάμεσα στα ερείπια, το πνεύμα τους -δυστυχώς, και το δικό μας- θάβεται στο δίχως αρχή και τέλος σκοτάδι του

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

415

Τ ί π ο τ α · σαν τυφλός, που π έ φ τ ε ι μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι κ ά τ ω σε βά­ ραθρο και θα π έ φ τ ε ι μ έ χ ρ ι τ η ν α ι ω ν ι ό τ η τ α χωρίς να κατα­ λ α β α ί ν ε ι τ ι του σ υ μ β α ί ν ε ι , όχι, είναι κ ά τ ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο από αυτό, κ ά τ ι που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Θ ε έ μου, όσο τ ο σ κ έ φ τ ο μ α ι , μ ε π ι ά ν ε ι φ ρ ί κ η , δ ε ν θ έ λ ω να π ε θ ά ν ω , όταν έ ρ χ ε τ α ι στο νου μου ο θάνατος, ε π α ν α σ τ α τ ώ , Θ ε έ μου, τ ι ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ ό , να ξέρεις ότι θα θαφτείς στο σκοτάδι του απεί­ ρου, να ξ έ ρ ε ι ς ότι δ ε ν θα υπάρχει αρχή και τ έ λ ο ς , ότι θα χα­ θ ε ί ς στο σ κ ο τ ά δ ι κ ι ό τ ι π ο τ έ , π ο τ έ δ ε ν θα μ π ο ρ έ σ ε ι ς να β γ ε ι ς έ ξ ω ! Ό λ ο ι θα β ο υ τ ή ξ ο υ μ ε στο Τ ί π ο τ α , Φ α τ μ ά , θα γ ε ­ μ ί σ ο υ μ ε μ ε ανυπαρξία! Δ ε ν φοβάσαι, δεν σου 'ρχεται να επα­ ν α σ τ α τ ή σ ε ι ς ; Π ρ έ π ε ι να φ ο β η θ ε ί ς , δ ε ν σ' αφήνω α υ τ ή τ η νύχτα προτού ξ υ π ν ή σ ε ι μ έ σ α σου ο φόβος του θανάτου που θα σε κ ά ν ε ι να ε π α ν α σ τ α τ ή σ ε ι ς . Ά κ ο υ σ ε , δ ε ν υπάρχει πα­ ράδεισος, δεν υπάρχει κ ό λ α σ η , δεν υπάρχει Θεός, δεν υπάρ­ χ ε ι κ α ν ε ί ς που να σε π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί , να σε τ ι μ ω ρ ε ί , να σε συγχωρεί. Μ ε τ ά τ ο θάνατο, θα κ α τ έ β ε ι ς στο Τ ί π ο τ α σαν να κ α τ ε β α ί ν ε ι ς στο βυθό μιας σ κ ο τ ε ι ν ή ς θάλασσας, απ' όπου δ ε ν θα β γ ε ι ς π ο τ έ . Θα β ρ ε θ ε ί ς σε μια σ ι ω π η λ ή ε ρ η μ ι ά α π ' όπου δ ε ν θα υπάρχει γ υ ρ ι σ μ ό ς · ε ν ώ τ ο π τ ώ μ α σου θα σαπί­ ζει στο κρύο χώμα, τ ο κρανίο σου και τ ο στόμα σου, θα γ ε ­ μ ί ζ ε ι χώμα σαν γ λ ά σ τ ρ α , οι σάρκες σου θα πέφτουν και θα σκορπίζονται σαν ξ ε ρ α μ έ ν η κοπριά, ο σ κ ε λ ε τ ό ς σου θα γ ί ­ ν ε ι σ κ ό ν η , σαν κ ο μ μ α τ ά κ ι α κάρβουνου, θα β ρ ε θ ε ί ς μ έ σ α σ' έ ν α ν απαίσιο βούρκο που θα σε λ ι ώ σ ε ι μ έ χ ρ ι και τ η ν τ ε ­ λ ε υ τ α ί α τρίχα του κεφαλιού σου, ξέροντας ότι ο ύ τ ε να ε λ π ί ­ σεις δ ε ν θα έ χ ε ι ς τ ο δ ι κ α ί ω μ α πως μ π ο ρ ε ί ς να γ υ ρ ί σ ε ι ς πί­ σω, και θα ε ξ α φ α ν ι σ τ ε ί ς ο λ ο μ ό ν α χ η , Φ α τ μ ά , σ τ η ν α ν ε λ έ η ­ τ η , π α γ ω μ έ ν η λ ά σ π η του Τ ί π ο τ α . Κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς ; » Τρόμαξα! Σ ή κ ω σ α μ ε φόβο τ ο κ ε φ ά λ ι μου από το μαξι-

416

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λάρι κ α ι κοίταξα τ ο δ ω μ ά τ ι ο μου. Ο παλιός κόσμος, ο τ ω ­ ρινός κόσμος. Μ α τ ο δωμάτιο μου και τ α έπιπλα μου κοι­ μούνται. Ίδρωσα. Θ έ λ η σ α κάποιους να δ ω , μ ε κάποιους να μ ι λ ή σ ω , να τους α γ γ ί ξ ω . Κ α τ ό π ι ν άκουσα θόρυβο κ ά τ ω και π α ρ α ξ ε ν ε ύ τ η κ α . Η ώρα ή τ α ν τ ρ ε ι ς . Α μ έ σ ω ς σ η κ ώ θ η κ α κ ι έ τ ρ ε ξ α στο παράθυρο. Τ ο φως του Ρ ε τ ζ έ π έ κ α ι γ ε α κ ό μ η . Ο ύπουλος νάνος, τ ο μπασταρδάκι τ η ς υ π η ρ έ τ ρ ι α ς ! Σ κ έ φ τ η κ α μ ε φόβο ε κ ε ί ν η τ η ν κρύα χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ η ν ύ χ τ α : τ ι ς π ε σ μ έ ­ νες κ α ρ έ κ λ ε ς , τ α σ π α σ μ έ ν α τ ζ ά μ ι α , τα π ι ά τ α , τ α κουρελια­ σ μ έ ν α υφάσματα, το αίμα. Ανατρίχιασα και ταράχτηκα. Πού είναι τ ο μπαστούνι μ ο υ ; Τ ο πήρα και χ τ ύ π η σ α κ ά τ ω δυο φο­ ρές φωνάζοντας: « Ρ ε τ ζ έ π , έλα γρήγορα επάνω». Β γ ή κ α από τ ο δωμάτιο μου και π ή γ α στην ά κ ρ η τ η ς σκά­ λας. « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , σου μ ι λ ά ω , πού ε ί σ α ι ; » Κ ο ι τ ά ζ ω κ ά τ ω * στο φως που έ ρ χ ε τ α ι από κ ε ι υπάρχουν σ κ ι έ ς , κινούνται στον τ ο ί χ ο . Ξ έ ρ ω , ε ί σ τ ε ε κ ε ί . Ξαναφώνα­ ξα, στο τ έ λ ο ς είδα μια σκιά. « Έ ρ χ ο μ α ι , κυρία, έ ρ χ ο μ α ι » , ε ί π ε η σ κ ι ά , ά ρ χ ι σ ε να μ ι ­ κραίνει κ ι ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε ο νάνος. « Τ ι είναι;» είπε. « Τ ι θ έ λ ε τ ε ; » Δεν ανέβαινε επάνω. « Γ ι α τ ί δ ε ν κ ο ι μ ά σ α ι τ έ τ ο ι α ώ ρ α ; » ε ί π α . « Τ ι κ ά ν ε τ ε κά­ τω;» «Τίποτα», είπε. «Καθόμαστε». « Τ έ τ ο ι α ώ ρ α ; » ε ί π α . « Μ η λ ε ς ψ έ μ α τ α , α μ έ σ ω ς τ ο κατα­ λ α β α ί ν ω . Τ ι τους λ ε ς ; » « Δ ε ν τους λ έ ω τ ί π ο τ α » , ε ί π ε . « Τ ι σας σ υ μ β α ί ν ε ι π ά λ ι ; Π ά λ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε ; Μ η σ κ έ φ τ ε σ τ ε ! Αν δ ε ν μ π ο ρ ε ί τ ε να κ ο ι -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

117

μ η θ ε ί τ ε , π ά ρ τ ε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α σας, ψ ά ξ τ ε τ η ν ν τ ο υ λ ά π α σας, κ ο ι τ ά ξ τ ε αν είναι τ α ρούχα σας σ τ η θ έ σ η τους, φ ά τ ε φρούτα, μ η ν τους σ κ έ φ τ ε σ τ ε πια αυτούς!» « Ε σ ύ να μην ανακατεύεσαι τ ι κ ά ν ω ! » είπα. «Φώναξε τους να έρθουν ε π ά ν ω » . « Μ ο ν ά χ α η δεσποινίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί ν α ι » , ε ί π ε . « Ο κύριος Φαρούκ κ ι ο Μ ε τ ί ν φ ύ γ α ν ε » . « Δ ε ν είναι ε δ ώ ; » ε ί π α . « Κ α τ έ β α σ ε μ ε κ ά τ ω , να δ ω , τ ι τους ε ί π ε ς » . « Τ ι θ έ λ ε τ ε να τους π ω , κυρία, δ ε ν σας κ α τ α λ α β α ί ν ω » . Σ τ ο τ έ λ ο ς α ν έ β η κ ε τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Ν ό μ ι σ α πως θα έ ρ θ ε ι κο­ ντά μ ο υ , αλλά μ π ή κ ε στο δ ω μ ά τ ι ο μου. « Μ η ν ανακατεύεις το δωμάτιο μου!» είπα. « Τ ι κάνεις;» Ο νάνος σ τ ε κ ό τ α ν σ τ η μ έ σ η του δ ω μ α τ ί ο υ . 1 Ιήγα από π ί σ ω τ ο υ . Ξ α φ ν ι κ ά γ ύ ρ ι σ ε , μ ε π λ η σ ί α σ ε , και μου 'πιασε το χ έ ρ ι * σ ά σ τ ι σ α : μ ε β ο ή θ η σ ε να π ά ω στο κ ρ ε β ά τ ι μου. Μ ε π λ η σ ί α σ ε , μ ε σ κ έ π α σ ε μ ε τ ο ζεστό π ά π λ ω μ α μου. Κίμαι κο­ ρ ι τ σ ά κ ι , ε ί μ α ι αθώα, έ χ ω ξεχάσει. Ε γ ώ ήμουν ξ α π λ ω μ έ ν η στο κ ρ ε β ά τ ι μου, αυτός έ φ ε υ γ ε . « Α φ ή σ α τ ε τ ο ροδάκινο σας μ ι σ ο φ α γ ω μ έ ν ο » , ε ί π ε . « Ε ί ν α ι τα κ α λ ύ τ ε ρ α ροδάκινα αυτά, δ ε ν σας αρέσουν; Να a a c φέ ρω β ε ρ ί κ ο κ α ; » Έ φ υ γ ε . Έ μ ε ι ν α μ ό ν η . Π ά ν ω μου τ ο ίδιο τ α β ά ν ι , κ ά τ ω το ίδιο π ά τ ω μ α * σ τ η ν καράφα τ ο ίδιο ν ε ρ ό , στο τ ρ α π έ ζ ι τ ο ίδιο π ο τ ή ρ ι , η βούρτσα, η κολόνια, τ ο π ι ά τ ο , τ ο ρολόι, όλα στην ίδια θ έ σ η , κ ι ε γ ώ , ξ α π λ ω μ έ ν η στο κ ρ ε β ά τ ι μ ο υ , σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ι παράξενο π ρ ά γ μ α είναι αυτό που τ ο λ έ ν ε χρόνο, κι ανα τ ρ ι χ ι ά ζ ω . Κ α τ ά λ α β α π ω ς κ ι ε κ ε ί ν η τ η νύχτα θα σ κ ε φ τ ό μουνα τ η ν α ν α κ ά λ υ ψ η του Σ ε λ α χ α τ ί ν . Έ λ ε γ ε ο σατανάς: « Κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς τ ο μ ε γ α λ ε ί ο τ η ς α ν α κ ά λ υ ψ η ς μου, Φ α -

418

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ μ ά ; Α π ό ψ ε ανακάλυψα το αόρατο όριο που μας χωρίζει από τους άλλους! Ό χ ι ! Δ ε ν είναι οι ε ν δ υ μ α σ ί ε ς , οι μ η χ α ν έ ς , τα σ π ί τ ι α , τ α έ π ι π λ α , οι π ρ ο φ ή τ ε ς , οι κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς , τα ε ρ γ ο ­ στάσια, που χωρίζουν τ η ν Ανατολή από τ η Δ ύ σ η . Ό λ α αυτά είναι τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α . Ε κ ε ί ν ο που μας χωρίζει είναι τ ο ύ τ η η μ ι κ ρ ή κ ι α π λ ή α λ ή θ ε ι α . Ε κ ε ί ν ο ι νιώσανε τ ο α π ύ θ μ ε ν ο π η ­ γάδι που λ έ γ ε τ α ι θάνατος, το Τ ί π ο τ α , ενώ ε μ ε ί ς αγνοούμε τ η φ ο β ε ρ ή α υ τ ή αλήθεια. Μ ο υ έ ρ χ ε τ α ι τ ρ έ λ α όταν σ κ έ φ τ ο μ α ι πως η α π ί σ τ ε υ τ α μ ε γ ά λ η διαφορά π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι από μια τόσο δα α π λ ή α ν α κ ά λ υ ψ η ! Δ ε ν μπορώ να κ α τ α λ ά β ω πώς μ έ σ α σε χίλια χρόνια δ ε ν β ρ έ θ η κ ε στην τ ε ρ ά σ τ ι α α υ τ ή Ανατολή ού­ τ ε ένας άνθρωπος που να σ κ ε φ τ ε ί έ ν α τ έ τ ο ι ο π ρ ά γ μ α . Αν κρίνεις από τ ο χρόνο και τ η ζωή που χ ά θ η κ ε , κ ι εσύ α κ ό μ η , Φ α τ μ ά , θα μ π ο ρ έ σ ε ι ς να κ α τ α λ ά β ε ι ς μ έ χ ρ ι ποιο σ η μ ε ί ο έ χ ε ι φτάσει η βλακεία κι η νωθρότητα! Μ α και πάλι π ι σ τ ε ύ ω στο μ έ λ λ ο ν . Γ ι α τ ί , μ ε τ ά από τόσους αιώνες, έκανα ε γ ώ το απλό πρώτο β ή μ α . Α π ό ψ ε , ε γ ώ , ο Σ ε λ α χ α τ ί ν Ν τ α ρ β ί ν ο γ λ ο υ , ανα­ κάλυψα στην Ανατολή το θάνατο! Καταλαβαίνεις τ ι σου λ έ ω ; Μ ε κοιτάς έ τ σ ι χαζά! Β έ β α ι α , γ ι α τ ί μονάχα αυτός που ξ έ ρ ε ι τ ο σκοτάδι μ π ο ρ ε ί να ν ι ώ σ ε ι τ ο φως, μονάχα αυτός που ξ έ ­ ρει τ ο Τ ί π ο τ α είναι σε θ έ σ η να κ α τ α λ ά β ε ι τ ι θα π ε ι " υ π ά ρ ­ χ ω " . Σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ο θάνατο, άρα υπάρχω! Ό χ ι ! Τ ι κρίμα που κ ι οι νωθροί ε κ ε ί ν ο ι Α ν α τ ο λ ί τ ε ς υπάρχουν, υπάρχεις κ ι ε σ ύ , μ ε τ ι ς βελόνες που κρατάς, μα κανείς σας δ ε ν ξ έ ρ ε ι τ ι σ η ­ μαίνει θάνατος! Τ ο σωστό είναι να λ έ μ ε : Σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ο θά­ νατο, άρα ε ί μ α ι Δ υ τ ι κ ό ς ! Ε γ ώ ε ί μ α ι ο πρώτος που έ φ υ γ ε από τ η ν Ανατολή κ ι έ γ ι ν ε Δ υ τ ι κ ό ς , η π ρ ώ τ η Ανατολή που έ γ ι ν ε Δ ύ σ η ! Καταλαβαίνεις, Φ α τ μ ά ; » Ξαφνικά, φώναξε: « Ω Κ ύ ρ ι ε , ε ί σ α ι κ ι εσύ σαν αυτούς, ε ί σ α ι τ υ φ λ ό ς ! » Κ α τ ό π ι ν , μ' έ ν α ν κ λ α ψ ι ά ρ ι κ ο α ν α σ τ ε ν α γ μ ό , έ κ α ν ε τ ρ ε κ λ ί ζ ο ν τ α ς δυο β ή μ α τ α

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

419

προς τ ο παράθυρο. Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή , τ ι παράξενο, μου φ ά ν η ­ κε πως θ' ά ν ο ι γ ε τα παραθυρόφυλλα, θα ριχνόταν έ ξ ω , θα ορμούσε στην καταιγίδα, θα έ κ α ν ε φτερά και θα π ε τ ο ύ σ ε μ ε τον ενθουσιασμό τ η ς α ν α κ ά λ υ ψ η ς τ ο υ , νόμισα ότι θα κου­ νούσε τ α χέρια του και θα π ε τ ο ύ σ ε λ ι γ ά κ ι , μ ε τ ά θα καταλά­ βαινε τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , θα έ σ κ α γ ε κ ά τ ω και θα π έ θ α ι ­ ν ε . Μ α ο Σ ε λ α χ α τ ί ν σ τ ά θ η κ ε κ α τ α μ ε σ ή ς του δ ω μ α τ ί ο υ , και κοίταξε μ ε μίσος κι απελπισία, σαν να έ β λ ε π ε π ί σ ω από τα τζάμια όλη τ η χώρα κ ι αυτό που ονόμαζε Α ν α τ ο λ ή : ((Κακό­ μοιροι τυφλοί! Κ ο ι μ ο ύ ν τ α ι ! Είναι στα κ ρ ε β ά τ ι α τους· κ ά τ ω από τα π α π λ ω μ α τ ά τους, β υ θ ι σ μ έ ν ο ι στον ή ρ ε μ ο ύπνο τ η ς η λ ι θ ι ό τ η τ α ς τους και κοιμούνται! Ό λ η η Ανατολή κ ο ι μ ά τ α ι . Σ κ λ ά β ο ι ! Θα τους μάθω τ ο θάνατο και θα τους γ λ ι τ ώ σ ω από τ η σκλαβιά. Μ α πρώτα θα γ λ ι τ ώ σ ω ε σ έ ν α , Φ α τ μ ά , άκουσε μ ε , κ α τ ά λ α β ε κ ι ο μ ο λ ό γ η σ ε πως φοβάσαι τ ο θ ά ν α τ ο » . KL έ τ σ ι , όπως τ ό τ ε , που παρά τα παρακάλια του ή ξ ε ρ ε ότι δ ε ν θα μ' έ π ε ι θ ε π ο τ έ να π ω ότι δεν υπάρχει Θεός, άρχισε πάλι να μ ε παρακαλάει, να μ ε φοβερίζει, να προσπαθεί να μ ε ξε­ γ ε λ ά σ ε ι παίζοντας μ ε τ ι λ έ ξ ε ι ς , να μ ε τ ρ ά ε ι μ ε τα δάχτυλα του αυτά που θεωρούσε αποδείξεις* δ ε ν τον π ί σ τ ε ψ α . Ό τ α ν κ ο υ ρ ά σ τ η κ ε και σ ώ π α σ ε , κ ά θ ι σ ε σ τ η ν κ α ρ έ κ λ α α π έ ν α ν τ ι μου κοιτάζοντας μ ε άδειο β λ έ μ μ α τ ο άδειο τ ρ α π έ ζ ι , ε ν ώ τα παντζούρια εξακολουθούσαν να χτυπούν στον τοίχο. Ώσπου ξαφνικά ε ί δ ε το ρολόι κοντά στο προσκεφάλι μου, τρόμαξε κι άρχισε να φωνάζει σαν να ε ί χ ε δ ε ι σκορπιό ή φ ί δ ι : « Ι Ιρέπει να τους π ρ ο λ ά β ο υ μ ε , να τους π ρ ο λ ά β ο υ μ ε ! Π ι ο γ ρ ή γ ο ρ α , πιο γ ρ ή γ ο ρ α ! » Π ή ρ ε τ ο ρολόι, τ ο π έ τ α ξ ε στο κ ρ ε β ά τ ι μου και φώναξε: « Α ν ά μ ε σ α μας υπάρχει ένα δ ι ά σ τ η μ α ίσως χιλίων χρόνων, μα μ π ο ρ ο ύ μ ε να τους π ρ ο λ ά β ο υ μ ε , Φ α τ μ ά , θα τους π ρ ο λ ά β ο υ μ ε , γ ι α τ ί δ ε ν έχουν τ ί π ο τ α να κρύψουν από μας,

420

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

όλα τους τα ξέρουμε, α κ ό μ η και τις πιο βαθιές αλήθειες τους! Θα τ υ π ώ σ ω ένα φυλλάδιο μ ε αυτή τ η ν αλήθεια και θα τ η δι­ δάξω στους κακόμοιρους τους δικούς μας. Α ν ό η τ ο ι ! Δ ε ν έχουν κ α τ α λ ά β ε ι α κ ό μ η ότι έχουν μόνο μια ζωή· όσο τ ο σ κ έ ­ φτομαι, εκνευρίζομαι. Ζούνε ή ρ ε μ ο ι κ ι ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν α , δίχως καμιά ανησυχία, χωρίς να ξέρουν ποια είναι η αλήθεια τ η ς ζωής, θεωρώντας τον κόσμο δ ε δ ο μ έ ν ο . Θα τους κανονίσω όμως ε γ ώ αυτούς! Θα τους κάνω να γονατίσουν μ ε το φόβο του θανάτου! Θα μάθουν τον εαυτό τους· να τον φοβούνται και να τον σιχαίνονται. Ξ έ ρ ε ι ς κανένα μουσουλμάνο που να σιχαίνεται αληθινά τον εαυτό τ ο υ , έ χ ε ι ς γ ν ω ρ ί σ ε ι π ο τ έ Ανα­ τ ο λ ί τ η που να μ π ο ρ ε ί να σιχαθεί τον εαυτό τ ο υ ; Δ ε ν π ε ρ ι ­ μένουν και τ ί π ο τ ε από τον εαυτό τους, δεν ξέρουν να ξεχω­ ρίζουν από τ ο κοπάδι* μονάχα αφήνονται να παρασύρονται από ένα ρεύμα, που δεν ξέρουν καλά καλά τ ι είναι, κι αν κά­ ποιος υ π ο σ τ η ρ ί ξ ε ι κ ά τ ι διαφορετικό, τον παίρνουν για ανώ­ μαλο, α κ ό μ η και γ ι α τ ρ ε λ ό ! Θα τους μ ά θ ω , Φ α τ μ ά , να φο­ βούνται όχι τ η μοναξιά μα τ ο θ ά ν α τ ο . Τ ό τ ε θα μάθουν ν' αντέχουν σ τ η μοναξιά, θα προτιμήσουν τον βαθύ πόνο τ η ς μοναξιάς από τ η ν κ ε ν ή μ α κ α ρ ι ό τ η τ α του πλήθους! Τ ό τ ε θα δουν ότι π ρ έ π ε ι να τοποθετήσουν τον εαυτό τους στο κ έ ν τ ρ ο του κόσμου! Θα νιώσουν ν τ ρ ο π ή κι όχι περηφάνια που σ' όλη τους τ η ζωή ή τ α ν οι ίδιοι άνθρωποι* θ' ανακρίνουν τον εαυ­ τ ό τους, και θα το κάνουν μ ε βάση τ η ν η θ ι κ ή τους κι όχι τ η θ ρ η σ κ ε ί α ! Ό λ α αυτά θα γίνουν, Φ α τ μ ά , θα τους κάνω να ξυ­ πνήσουν από τον ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο , ήσυχο και ανόητο ύπνο χι­ λιάδων χρόνων! Θα σ π ε ί ρ ω στην καρδιά τους τ η ν αποπνι­ κ τ ι κ ή , ε ξ ο ρ γ ι σ τ ι κ ή φ ρ ί κ η του φόβου του θανάτου. Αυτό θα τ ο κάνω ο π ω σ δ ή π ο τ ε , έ σ τ ω κι αν χ ρ ε ι α σ τ ε ί να χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ­ ή σ ω βία, σου ορκίζομαι!» Έ π ε ι τ α , σαν να ε ί χ ε κουραστεί από

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

421

την ίδια του τ η ν ο ρ γ ή , σώπασε, ε ί χ ε λαχανιάσει* σαν να ν τ ρ ε ­ πόταν λ ί γ ο , σαν να φοβόταν για το φόβο που θα έσπερνε στις κ α ρ δ ι έ ς τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν . Σ ε λ ί γ ο όμως ξ α ν ά ρ χ ι σ ε : « Ά κ ο υ , Φ α τ μ ά : Αν δεν τον ν ι ώ θ ε ι ς το φόβο, μ π ο ρ ε ί ς να τ ο π ε τ ύ χ ε ι ς μ ε τ η λ ο γ ι κ ή σου. Η ζωή που ζούμε δεν αφήνει ε μ ά ς τους Α ν α τ ο λ ί τ ε ς να νιώσουμε α υ τ ή τ η φ ρ ί κ η . Μ π ο ρ ο ύ μ ε ωστόσο να τ η ν κ α τ α λ ά β ο υ μ ε μ ε τ η λ ο γ ι κ ή μας, και μ ά λ ι σ τ α τόσο καλά, που να μας δοθεί μ ε αυτό τον τρόπο η δυνατότητα να γίνουμε σαν εκείνους. Γ ι α να γίνεις σαν εκείνους, αρκεί να μ ε ακούσεις μ ε προσοχή και να σ κ ε φ τ ε ί ς λογικά. Άκου μ ε ! » Μ α δ ε ν τον άκουγα πια. Π ε ρ ί μ ε ν α να μ ε α φ ή σ ε ι σ τ η μοναξιά τ η ς νύχτας, να παραδοθώ στον ύπνο μου. Τ ο μυαλό μου σ κ ά λ ω σ ε γ ι α ά λ λ η μια φορά στο θόρυβο που ερχόταν από κ ά τ ω . Σ ή κ ω σ α το κ ε φ ά λ ι μου από το ζ ε ­ στό μαξιλάρι μου κ ι άκουσα τ ο νάνο να τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ε ι μ έ σ α στο σ π ί τ ι , σαν να τ ρ ι γ ύ ρ ι ζ ε στο σώμα μου. Τ ι σκαρώνεις, τζουτ ζ έ , τ ι τους λ ε ς ; Μ ε τ ά άκουσα να χ τ υ π ά ε ι η πόρτα του κ ή ­ που, και σ τ η συνέχεια β ή μ α τ α : ή τ α ν του Μ ε τ ί ν ! 1 Ιού ήσου­ να μ έ χ ρ ι α υ τ ή τ η ν ώρα; Τ ο ν άκουσα να χ τ υ π ά ε ι τ η ν πόρτα τ η ς κουζίνας και να μ π α ί ν ε ι μ έ σ α , μα δ ε ν α ν έ β η κ ε επάνο). Σ κ έ φ τ η κ α : Ε ί ν α ι κ ά τ ω , όλοι είναι κ ά τ ω , κ ι ο τζουτζές τους λ έ ε ι διάφορα. Ανατρίχιασα, κ ι ε ί π α , πού είναι το μ π α σ τ ο ύ ­ νι μου, να σας πιάσω όλους ε π ' αυτοφώρω, μα δ ε ν σ η κ ώ θ η ­ κα από τ ο κ ρ ε β ά τ ι μου. Κ α τ ό π ι ν άκουσα β ή μ α τ α στις σκά­ λ ε ς , ησύχασα, μα κ α τ ά λ α β α πως τα β ή μ α τ α είχαν κ ά τ ι πα­ ράξενο, νόμισα ότι ή τ α ν ο σατανάς και π ή γ α ι ν ε μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς στο δ ω μ ά τ ι ο τ ο υ ! Α ν τ ί να σ τ ρ ί ψ ε ι μπρος από τ η ν πόρτα μου και να φ ύ γ ε ι , σ τ α μ ά τ η σ ε και χ τ ύ π η σ ε , κι ε γ ώ , σαν να ξύ­ π ν η σ α από ε φ ι ά λ τ η , θ έ λ η σ α να φωνάξω, μα δ ε ν φώναξα. Σ τ ο δ ω μ ά τ ι ο μου μ π ή κ ε ο Μ ε τ ί ν . « Π ώ ς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; »

422

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

μου ε ί π ε . Ή τ α ν λ ί γ ο παράξενος! « Κ α λ ά ε ί σ τ ε ; » Δ ε ν απά­ ντησα, δεν τον κοίταζα. « Κ α λ ά ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά , ε σ ε ί ς δ ε ν έ χ ε ­ τ ε τίποτα, εσείς δεν παθαίνετε τίποτα». Κατάλαβα. Ή τ α ν μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς ! Ό π ω ς ο παππούς τ ο υ ! Έ κ λ ε ι σ α τα μ ά τ ι α μου. « Μ η ν κ ο ι μ ά σ τ ε , γ ι α γ ι ά . Θα σας πω κ ά τ ι » . Ό χ ι , σου τ ο απα­ γ ο ρ ε ύ ω ! « Μ η ν κ ο ι μ ά σ τ ε τ ώ ρ α ! » Κ ο ι μ ά μ α ι και τον ν ι ώ θ ω να π λ η σ ι ά ζ ε ι στο κ ρ ε β ά τ ι μου. « Α ς τ ο γ κ ρ ε μ ί σ ο υ μ ε , γ ι α γ ι ά , αυτό τ ο π α λ ι ό σ π ι τ ο » . Τ ο π ε ρ ί μ ε ν α . « Ν α τ ο γ κ ρ ε μ ί σ ο υ μ ε , γ ι α γ ι ά , και σ τ η θ έ σ η του να χ τ ί σ ο υ μ ε μια μ ε γ ά λ η πολυκα­ τ ο ι κ ί α . Ο ε ρ γ ο λ ά β ο ς θα μας δ ώ σ ε ι τ η μ ι σ ή . Θα είναι καλό γ ι α όλους μας. Ε σ ε ί ς δ ε ν ξ έ ρ ε τ ε τ ί π ο τ α » . Ν α ι , δ ε ν ξ έ ρ ω τ ί ­ ποτα ε γ ώ ! « Ό λ ο ι χ ρ ε ι α ζ ό μ α σ τ ε λ ε φ τ ά , γ ι α γ ι ά ! Έ τ σ ι όπως π ά μ ε , ο ύ τ ε τα έξοδα τ η ς κουζίνας αυτού του σ π ι τ ι ο ύ δ ε ν θα μπορούν να καλυφθούνε!» Η κουζίνα μας, σ κ έ φ τ ο μ α ι ε γ ώ , όταν ή μ ο υ ν μ ι κ ρ ή , μ ύ ρ ι ζ ε γαρίφαλο και κ α ν έ λ α . « Α ν δ ε ν κ ά ν ο υ μ ε κ ά τ ι , σύντομα εσύ κ ι ο Ρ ε τ ζ έ π θα π ε ι ν ά τ ε . Ο ι άλ­ λοι δ ε ν ασχολούνται μ ε τ ο θ έ μ α αυτό, γ ι α γ ι ά . Ο Φαρούκ εί­ ναι πια κ ά θ ε μ έ ρ α μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν είναι κομουνί­ στρια, τ ο ξ έ ρ ε τ ε ; » Έ ν ι ω θ α τ η μυρωδιά τ η ς κανέλας και δεν ήξερα τ ί π ο τ α , δ ε ν ήξερα πως γ ι α να σε αγαπήσουν, π ρ έ π ε ι να τα ξέρεις όλα. « Γ ι α τ ί δεν α π α ν τ ά τ ε , γ ι α γ ι ά ; Δ ε ν μ ε ακού­ τ ε ; » Δ ε ν ακούω, γ ι α τ ί δ ε ν ε ί μ α ι ε δ ώ , κ ο ι μ ά μ α ι και θυμά­ μ α ι : φ τ ι ά χ ν α μ ε μ α ρ μ ε λ ά δ ε ς , π ί ν α μ ε λ ε μ ο ν ά δ ε ς και σ ε ρ μ π έ τ ι α . « Α π α ν τ ή σ τ ε μου, γ ι α γ ι ά , σας παρακαλώ, α π α ν τ ή ­ σ τ ε μ ο υ ! » Κ α τ ό π ι ν π ή γ α ι ν α στις κόρες του Σουκρού πασά, γ ε ι α σας, Τ ο υ ρ κ ι ά ν , Σ ο υ κ ρ ά ν , Ν ι γ κ ι ά ν , γ ε ι α σας! « Δ ε ν θ έ ­ λ ε τ ε ; Π ρ ο τ ι μ ά τ ε να κ ά θ ε σ τ ε σε τούτο τ ο ε ρ ε ί π ι ο , στο κρύο, ν η σ τ ι κ ή , κ ι όχι σ' έ ν α ωραίο και ζ ε σ τ ό δ ι α μ έ ρ ι σ μ α ; » Π λ η ­ σιάζει στο κ ρ ε β ά τ ι μου, τ ο κουνάει γ ι α να μ ε τ ρ ο μ ά ξ ε ι . « Ξ υ ­ π ν ή σ τ ε , γ ι α γ ι ά , ανοίξτε τα μάτια σας, α π α ν τ ή σ τ ε μου!» Δ ε ν

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

423

τ α α ν ο ί γ ω , κ ο υ ν ι έ μ α ι : έ π ε ι τ α π α ί ρ ν ω τ η ν άμαξα και π η ­ γ α ί ν ω στις κόρες του Σουκρού πασά. Τ ί κ ι - τ ά κ α , τ ί κ ι - τ ά κ α . αΑυτοί νομίζουν πως δ ε ν θ έ λ ε τ ε να γ κ ρ ε μ ι σ τ ε ί τ ο σ π ί τ ι ! Μ α κ ι αυτοί έχουν α ν ά γ κ η από λ ε φ τ ά . Ξ έ ρ ε τ ε γ ι α τ ί η γ υ ­ ναίκα του Φαρούκ τον π α ρ ά τ η σ ε ; Γ ι α τ α λ ε φ τ ά ! Ο ι άνθρω­ ποι δ ε ν σ κ έ φ τ ο ν τ α ι τ ί π ο τ ε άλλο ε κ τ ό ς από τα λ ε φ τ ά , γ ι α ­ γ ι ά ! » Ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί να κουνάει τ ο κ ρ ε β ά τ ι . Η άμαξα κ ο υ ­ νιόταν απαλά. Ο ι ουρές τ ω ν α λ ό γ ω ν . . . « Γ ι α γ ι ά , α π α ν τ ή σ τ ε μ ο υ ! » ... δ ι ώ χ ν α ν ε τ ι ς μ ύ γ ε ς . «Αν δ ε ν α π α ν τ ή σ ε τ ε , δ ε ν θα σας αφήσω να κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ! » Θ υ μ ή θ η κ α , θ υ μ ή θ η κ α , θ υ μ ή ­ θ η κ α . « Κ ι ε γ ώ έ χ ω α ν ά γ κ η από λ ε φ τ ά , π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ' όλους, κ α τ α λ ά β α τ ε ; Γ ι α τ ί ε γ ώ . . . » Θ ε έ μ ο υ , κ ά θ ι σ ε σ τ η ν ά κ ρ η του κ ρ ε β α τ ι ο ύ μου. « Δ ε ν μπορώ ν' α ρ κ ε σ τ ώ στα λ ί γ α , όπως αυτοί. Τ η σιχαίνομαι α υ τ ή τ η χώρα τ ω ν η λ ι θ ί ω ν ! Θα πάω σ τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή . Χ ρ ε ι ά ζ ο μ α ι λ ε φ τ ά ! Κ α τ α λ α β α ί ν ε τ ε ; » Α η δ ί α σ α από τ η μυρωδιά του α λ κ ο ό λ που έ β γ α ι ν ε από τ ο στόμα του και χ τ υ π ο ύ σ ε στο πρόσωπο μου, και κ α τ ά λ α β α . « Τ ώ ρ α θα μου π ε ί τ ε ναι, γ ι α γ ι ά , π ρ ο τ ι μ ά τ ε κ ι ε σ ε ί ς ένα δια­ μ έ ρ ι σ μ α , θα τους τ ο π ο ύ μ ε . Π ε ί τ ε ναι, γ ι α γ ι ά ! » Δ ε ν ε ί π α . « Γ ι α τ ί δ ε ν λ έ τ ε τ ο ν α ι ; Ε π ε ι δ ή ε ί σ τ ε δ ε μ έ ν η μ ε τ ι ς ανα­ μ ν ή σ ε ι ς σ α ς ; » Ο ι α ν α μ ν ή σ ε ι ς μου, οι α ν α μ ν ή σ ε ι ς μ ο υ . . . « Θ α μ ε τ α φ έ ρ ο υ μ ε τα έ π ι π λ α στο διαμέρισμα! Τ η ν ντουλάπα σας, τα σ ε ν τ ο ύ κ ι α σας, τ η ρ α π τ ο μ η χ α ν ή σας, τ α π ι ά τ α σας, όλα θα τ α μ ε τ α φ έ ρ ο υ μ ε . Γ ι α γ ι ά , κ ι εσάς θα σας α ρ έ σ ε ι , κ α τ α ­ λ α β α ί ν ε τ ε ; » Κ α τ α λ α β α ί ν ω πόσο ωραίες ή τ α ν ε κ ε ί ν ε ς οι χ ε ι ­ μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς , μ ο ν α χ ι κ έ ς ν ύ χ τ ε ς : όταν η σ ι ω π ή τ η ς νύχτας ήταν δ ι κ ή μου, όταν όλα ή τ α ν ακίνητα σαν π ε τ ρ ω μ έ ν α ! « Θ α κ ρ ε μ ά σ ο υ μ ε κι α υ τ ή τ η φωτογραφία του π α π π ο ύ στον τοί­ χο. Τ ο δ ω μ ά τ ι ο σας θα είναι ολόιδιο μ' αυτό. Σ α ς παρακα­ λ ώ , α π α ν τ ή σ τ ε μ ο υ ! » Δ ε ν α π ά ν τ η σ α ! « Α χ , Θ ε έ μου, ε π ε ι δ ή

424

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ο ένας είναι μ π ε κ ρ ή ς κ ι άβουλος, η ά λ λ η κομουνίστρια και τ ο ύ τ η δω ξ ε μ ω ρ α μ έ ν η , δ ε ν μπορώ ε γ ώ ν α . . . » Δ ε ν α π ά ν τ η ­ σα! « . . . περάσω όλη μου τ η ζωή σε τ ο ύ τ η δω τ η φ υ λ α κ ή μ ε τους η λ ί θ ι ο υ ς , ό χ ι ! » Φ ο β ή θ η κ α κι έ ν ι ω σ α τ ο κρύο χ έ ρ ι του στον ώμο μου! Η κ λ α ψ ι ά ρ ι κ η φωνή του ε ί χ ε π λ η σ ι ά σ ε ι , μ ε π α ρ α κ α λ ο ύ σ ε κ ι η α ν α π ν ο ή του μ ύ ρ ι ζ ε α λ κ ο ό λ , ε ν ώ ε γ ώ αναπολούσα τα π α λ ι ά : Δ ε ν υπάρχει π α ρ ά δ ε ι σ ο ς , δεν υπάρ­ χ ε ι κ ό λ α σ η , το π τ ώ μ α σου μ έ ν ε ι ολομόναχο στο κρύο σκο­ τ ά δ ι του τάφου. Εξακολουθούσε να μ ε παρακαλεί. Τ α μάτια σου θα γ ε μ ί σ ο υ ν μ ε χώμα, τα σκουλήκια θα φάνε τα έ ν τ ε ­ ρα σου, οι σάρκες σου θα λιώσουν. « Σ α ς παρακαλώ, γ ι α γ ι ά ! » Σ τ ο μυαλό σου θα π ε ρ π α τ ο ύ ν μ υ ρ μ ή γ κ ι α , στα π ν ε υ μ ό ν ι α σου γ υ μ ν ο σ ά λ ι α γ κ ε ς , σ τ η ν καρδιά σου σκουλήκια. Έ π ε ι τ α ξαφνικά σ τ α μ ά τ η σ ε . « Γ ι α τ ί να πεθάνουν η μ η τ έ ρ α κ ι ο πα­ τέρας μου και να ζ ε ί τ ε ε σ ε ί ς ; Είναι δίκαιο α υ τ ό ; » ε ί π ε . Σ κ έ ­ φ τ η κ α ότι τον π α ρ α π λ ά ν η σ α ν . Σ κ έ φ τ η κ α ότι ο νάνος κ ά τ ω τούς τα ε ί π ε όλα! Σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν α , μα αυτός δ ε ν ε ί π ε τ ί π ο τ ε άλλο. Έ κ λ α ι γ ε , γ ι α μια σ τ ι γ μ ή νόμισα πως τ ο χ έ ρ ι του π ή ­ γ α ι ν ε στο λ α ι μ ό μ ο υ ! Σ κ έ φ τ η κ α τον τάφο μ ο υ . Ε ί χ ε ξα­ π λ ώ σ ε ι στο κ ρ ε β ά τ ι μου κ ι έ κ λ α ι γ ε . Έ ν ι ω σ α ναυτία. Δ υ ­ σ κ ο λ ε ύ τ η κ α να σ η κ ω θ ώ από τ ο κ ρ ε β ά τ ι , αλλά σ η κ ώ θ η κ α , φόρεσα τ ι ς παντόφλες μου, πήρα το μπαστούνι μου και β γ ή ­ κα από το δ ω μ ά τ ι ο . Σ τ ο κεφαλόσκαλο φώναξα: « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , ελάτε γρήγορα επάνω!»

30

Κ α θ ό μ α σ τ α ν κ ά τ ω μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ό τ α ν άκουσα τ η φω­ ν ή τ η ς κυράς, σ η κ ώ θ η κ α α μ έ σ ω ς κι α ν έ β η κ α τ ρ έ χ ο ν τ α ς τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Η κυρά ή τ α ν σ τ η ν πόρτα του δ ω μ α τ ί ο υ τ η ς . « Τ ρ έ χ α , Ρ ε τ ζ έ π ! » φώναξε. « Τ ι σ υ μ β α ί ν ε ι σ' αυτό το σπί­ τ ι ; Π ε ς μου α μ έ σ ω ς ! » «Τίποτα, κυρία», είπα λαχανιασμένος. « Π ώ ς , τ ί π ο τ α ! » ε ί π ε . « Τ ο ύ τ ο ς ε δ ώ λύσσαξε. Κ ο ί τ α ! » Μ ε τ η ν ά κ ρ η του μπαστουνιού τ η ς , μου έ δ ε ι ξ ε μ ε αηδία, σαν να έ δ ε ι χ ν ε ψόφιο π ο ν τ ι κ ό , τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ η ς κ ά μ α ρ η ς . Μ π ή κ α μ έ σ α : ο Μ ε τ ί ν , ξ α π λ ω μ έ ν ο ς μπρούμυτα στο κ ρ ε ­ β ά τ ι τ η ς κυρίας, μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι χ ω μ έ ν ο στο κ ε ν τ η μ έ ν ο μα­ ξιλάρι, έ τ ρ ε μ ε . « Θ α μ ε σ κ ό τ ω ν ε ! » ε ί π ε η κυρά. « Σ ε ρωτάω, τ ι γ ί ν ε τ α ι σ' αυτό τ ο σ π ί τ ι , Ρ ε τ ζ έ π , μ η ν το κ ρ ύ β ε τ ε από μ έ ν α ! » « Τ ί π ο τ α , απολύτως, κυρία. Δ ε ν σας τ α ι ρ ι ά ζ ε ι αυτό, κύ­ ριε Μ ε τ ί ν , ε λ ά τ ε , σ η κ ω θ ε ί τ ε » . « Τ ί π ο τ α , λ έ ε ι . Ποιος του έ β α λ ε αυτές τ ι ς ι δ έ ε ς στο μυα­ λό; Τ ώ ρ α α μ έ σ ω ς θα μ ε κ α τ ε β ά σ ε ι ς κ ά τ ω » . « Κ α λ ά » , είπα. « Ο κύριος Μ ε τ ί ν έ χ ε ι π ι ε ι λ ί γ ο , κυρία! Λυ-

426

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ ό είναι, όλο! Ν έ ο ς είναι, θα π ι ε ι , μα δ ε ν είναι σ υ ν η θ ι σ μ έ ­ νος, καθώς β λ έ π ε τ ε . Έ τ σ ι δ ε ν ή τ α ν κ ι ο π α τ έ ρ α ς του κ ι ο παππούς τ ο υ ; » «Καλά, είπε. Εσύ σώπαινε! Άλλο σε ρώτησα!» « Ε λ ά τ ε , κ ύ ρ ι ε Μ ε τ ί ν ! » ε ί π α . « Ε λ ά τ ε να σας π ά ω σ τ ο κ ρ ε β ά τ ι σας!» Σ η κ ώ θ η κ ε τ ρ ε κ λ ί ζ ο ν τ α ς κ α ι , βγαίνοντας από τ ο δ ω μ ά ­ τ ι ο , κ ο ί τ α ξ ε κάπως παράξενα τ η φωτογραφία του π α π π ο ύ του στον τ ο ί χ ο . Κ α τ ό π ι ν π ή γ ε σ τ ο δωμάτιο τ ο υ κ λ α ψ ο υ ρ ί ζοντας. « Γ ι α τ ί π έ θ α ν α ν τόσο νωρίς οι γ ο ν ε ί ς μ ο υ ; » ε ί π ε . « Μ ο υ λες, Ρετζέπ, γιατί;» Ε ν ώ τον βοηθούσα να γ δ υ θ ε ί γ ι α να κ ο ι μ η θ ε ί , έ κ α ν α να του π ω « Θ έ λ η μ α Θ ε ο ύ . . . » Μ ' έ σ π ρ ω ξ ε απότομα. «Ποιος Θεός, ρ ε ! Η λ ί θ ι ε τζουτζέ! Μ π ο ρ ώ να γδυθώ και μό­ νος μου, μην ανησυχείς». Μ α αντί να γ δ υ θ ε ί , π ή ρ ε κάτι από το μπαούλο του. Βγαίνοντας από τ ο δωμάτιο, σ τ α μ ά τ η σ ε γ ι α μια σ τ ι γ μ ή . « Π η γ α ί ν ω στην τ ο υ α λ έ τ α ! » ε ί π ε κ ι έ φ υ γ ε . Μ ε φώναξε η κυρά. Π ή γ α . «Πήγαινε μ ε κ ά τ ω , Ρ ε τ ζ έ π . Θ έ λ ω να δω μ ε τ α μάτια μου τι συμβαίνει ε κ ε ί » . « Τ ί π ο τ α δ ε ν σ υ μ β α ί ν ε ι , κ υ ρ ί α » , ε ί π α . « Η δεσποινίς Νιλ­ γκιούν δ ι α β ά ζ ε ι , ο κύριος Φαρούκ έ φ υ γ ε » . « Π ο ύ πάει τ έ τ ο ι α ώρα; Τ ι τους ε ί π ε ς ; Μ η ν πεις ψ έ μ α τ α » . « Δ ε ν λ έ ω ψ έ μ α τ α » , ε ί π α . « Ε λ ά τ ε να σας π ά ω στο κ ρ ε ­ β ά τ ι σας». Μ π ή κ α στο δωμάτιο τ η ς . « Κ ά τ ι τ ρ έ χ ε ι σ' αυτό τ ο σ π ί τ ι . . . Μ η ν μ π α ί ν ε ι ς στο δ ω ­ μάτιο μ ο υ , μ η σ κ α λ ί ζ ε ι ς ! » ε ί π ε , κ α ι μ π ή κ ε π ί σ ω από μ έ ν α στο δ ω μ ά τ ι ο .

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

427

Ο Μ ε τ ί ν μ ε π λ η σ ί α σ ε τ ρ ε κ λ ί ζ ο ν τ α ς και μου ε ί π ε μ ε τ η φωνή του μ ε θ υ σ μ έ ν ο υ : « Κ ο ί τ α τ ι έ γ ι ν ε , Ρ ε τ ζ έ π ! » Κ ο ί τ α ζ ε μ ε α γ ά π η το αίμα που έ τ ρ ε χ ε από τον καρπό του χεριού του. Ε ί χ ε κ ο π ε ί , μα όχι βαθιά, ή τ α ν σαν γρατσουνιά. Ξ α φ ν ι κ ά ωστόσο θ υ μ ή θ η κ ε τ ο φόβο, ε μ έ ν α , τα α σ ή μ α ν τ α π ρ ά γ μ α ­ τ α · έ δ ε ι ξ ε να μ ε τ α ν ι ώ ν ε ι . « Τ ο φαρμακείο είναι ανοιχτό τ έ τ ο ι α ώ ρ α ; » ε ί π ε . « Ε ί ν α ι » , ε ί π α . « Μ α π ρ ώ τ α να σας δώσω β α μ β ά κ ι , κύριε Μετίν!» Κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω . Έ β γ α λ α από έ ν α ν τ ο υ λ ά π ι β α μ β ά κ ι . « Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , δίχως να σ η κ ώ σ ε ι τ ο κ ε ­ φάλι τ η ς από τ ο β ι β λ ί ο . « Τ ί π ο τ α ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν , που μ ε ε ί χ ε ακολουθήσει. « Έ κ ο ­ ψα τ ο χ έ ρ ι μ ο υ » . Έ δ ω σ α τ ο β α μ β ά κ ι , ο Μ ε τ ί ν το π ί ε σ ε π ά ν ω σ τ η ν π λ η γ ή τ ο υ , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν π λ η σ ί α σ ε και κ ο ί τ α ξ ε . « Δ ε ν είναι τ ο χ έ ρ ι σου, ο καρπός σου ε ί ν α ι » , ε ί π ε . « Δ ε ν είναι σοβαρό. Π ώ ς τ ο κατάφερες αυτό;» « Δ ε ν είναι σοβαρό, ε ί π ε ς ; » ρ ώ τ η σ ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ι έ χ ε ι μ έ σ α σ' ε κ ε ί ν ο τ ο ν τ ο υ λ ά π ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ί π ε η Νιλγκιούν. « Δ ε ν είναι, λ έ ε ι , σοβαρό!» ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Μ α ε γ ώ π η ­ γ α ί ν ω στο φ α ρ μ α κ ε ί ο » . «Διάφορα π ρ ά γ μ α τ α , δ ε σ π ο ι ν ί ς » , ε ί π α . « Δ ε ν υπάρχουν τ ί π ο τ α παλιά χειρόγραφα του πατέρα μου, του π α π π ο ύ μ ο υ ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Τ ι γ ρ ά φ α ν ε ο μ π α ­ μ π ά ς μου κ ι ο παππούς μου, Ρ ε τ ζ έ π ; » Σ κ έ φ τ η κ α γ ι α μια σ τ ι γ μ ή και ξαφνικά ε ί π α : « Ό τ ι δ ε ν υπάρχει Θ ε ό ς » . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν γ έ λ α σ ε και το πρόσωπο τ η ς ομόρφυνε π ά λ ι .

428

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο Ϊ Κ

«Πώς το ξέρεις;» ε ί π ε . «Σου το είχανε π ε ι ; » Δ ε ν ε ί π α τ ί π ο τ α . Έ κ λ ε ι σ α τ ο ν τ ο υ λ ά π ι . Άκουσα τ ό τ ε τ η φωνή τ η ς κυράς α ν έ β η κ α ε π ά ν ω , τ η ν ξ α ν α π ή γ α στο κ ρ ε ­ β ά τ ι τ η ς και τ η ς ε ί π α πως κ ά τ ω δεν συνέβαινε τ ί π ο τ α . Μ ο υ ζ ή τ η σ ε να βάλω φρέσκο νερό στην καράφα. Τ ο έκανα. Ό τ α ν κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν διάβαζε π ά λ ι . Έ π ε ι τ α άκου­ σα θόρυβο σ τ η ν κουζίνα. Ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ ή τ α ν έ ξ ω από τ η ν πόρτα τ η ς κουζίνας, δ ε ν μπορούσε ν' ανοίξει. Του άνοι­ ξα τ η ν πόρτα. « Μ α δεν ήταν κ λ ε ι δ ω μ έ ν η » , είπα. « Α ν ά ψ α τ ε , β λ έ π ω , όλα τα φ ώ τ α » . Τ ο χνότα του μυρίζανε ρακί. « Τ ι σ υ μ β α ί ν ε ι ; » « Σ α ς π ε ρ ι μ έ ν α μ ε , κύριε Φ α ρ ο ύ κ » , ε ί π α . « Ε ξ α ι τ ί α ς μου, ε ί π ε . Π ά ν τ α εξαιτίας μου! Μ α κ ά ρ ι να π η ­ γ α ί ν α τ ε μ ε ταξί σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ . Ε γ ώ έ β λ ε π α χορό τ η ς κοιλιάς!» «Αν λ έ τ ε γ ι α τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , α υ τ ή δ ε ν έ χ ε ι τ ί π ο τ α » , ε ί π α . « Δ ε ν έ χ ε ι τ ί π ο τ α ; Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ί π ε , μα έ δ ε ι χ ν ε ξαφνια­ σ μ έ ν ο ς . « Δ ε ν είναι κ α λ ά ; » « Κ α λ ά είναι. Δ ε ν θα μ π ε ί τ ε μ έ σ α ; » Μ π ή κ ε . Κ α τ ό π ι ν γ ύ ρ ι σ ε , κ ο ί τ α ξ ε τ ο σ κ ο τ ά δ ι , τ ο χλομό φως του φ α ν ο σ τ ά τ η π έ ρ α από τ η ν πόρτα, σαν να ή θ ε λ ε να π ά ε ι κάπου γ ι α μια τ ε λ ε υ τ α ί α φορά και να γ υ ρ ί σ ε ι . Μ ε τ ά άνοιξε τ ο ψ υ γ ε ί ο και π ή ρ ε έ ν α μ π ο υ κ ά λ ι . Ξ α φ ν ι κ ά , σαν να έχασε τ η ν ισορροπία του από το βάρος του μπουκαλιού, έ κ α ­ νε δυο β ή μ α τ α προς τα π ί σ ω και σ ω ρ ι ά σ τ η κ ε στην κ α ρ έ κ λ α μου. Α ν έ π ν ε ε δύσκολα, σαν α σ θ μ α τ ι κ ό ς . « Ε ί ν α ι κ ρ ί μ α , κ ύ ρ ι ε Φ α ρ ο ύ κ , κ ά ν ε τ ε κ α κ ό στον ε α υ τ ό σας!» ε ί π α . « Κ α ν ε ί ς δ ε ν π ί ν ε ι τ ό σ ο » . Π ο λ ύ α ρ γ ό τ ε ρ α , « Τ ο ξ έ ρ ω » , ε ί π ε . Δ ε ν μ ί λ η σ ε άλλο. Κ α -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

429

θόταν μ ε το μ π ο υ κ ά λ ι σφιχτά στην α γ κ α λ ι ά τ ο υ , σαν κορι­ τ σ ά κ ι που κ ρ α τ ά ε ι στην α γ κ α λ ι ά του τ η ν α γ α π η μ έ ν η του κούκλα. « Ν α σας φτιάξω μια σ ο ύ π α ; » ε ί π α . « Έ χ ω λ ί γ ο ζωμό από κρέας». « Φ τ ι ά ξ ε » , ε ί π ε , κ ά θ ι σ ε λ ί γ ο κι ύστερα έ φ υ γ ε τ ρ ε κ λ ί ζ ο ­ ντας. Τους π ή γ α τ ι ς σούπες, στο μ ε τ α ξ ύ ε ί χ ε έ ρ θ ε ι κι ο Μ ε τ ί ν . Σ τ ο ν καρπό του χεριού του τού είχανε β ά λ ε ι έναν λ ε π τ ό ε π ί ­ δεσμο. « Ο φαρμακοποιός ρ ώ τ η σ ε γ ι α σ έ ν α , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! » ε ί π ε . « Ό τ α ν έ μ α θ ε πως δ ε ν π ή γ ε ς στο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο , α π ό ρ η σ ε » . « Ν α ι » , ε ί π ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ . « Δ ε ν ε ί ν α ι αργά α κ ό μ η . Προλαβαίνουμε». « Τ ι λ ε ς ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν π ρ ό κ ε ι τ α ι να πάθω τ ί ­ ποτα». « Ε γ ώ ε ί δ α χορό τ η ς κ ο ι λ ι ά ς » , ε ί π ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ . « Μ α ζ ί μ ε κ ά τ ι ηλίθιους τ ο υ ρ ί σ τ ε ς που φορούσαν φ έ σ ι » . « Π ώ ς ή τ α ν ; » ρ ώ τ η σ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν χαρούμενα. « Π ο ύ να 'ναι άραγε το τετράδιο μ ο υ ; » ε ί π ε σε λ ί γ ο ο κ ύ ­ ριος Φ α ρ ο ύ κ , και π ρ ό σ θ ε σ ε : « Τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν κ ά τ ι θα μ π ο ­ ρούσα να β γ ά λ ω από τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο » . « Κ ο ι μ ά σ τ ε ό ρ θ ι ο ι » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Κ ι εξαιτίας σ α ς . . . » « Θ έ λ ε ι ς να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ς στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , Μ ε τ ί ν ; » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Κ ι ε κ ε ί τα ίδια γ ί ν ο ν τ α ι » . « Ε ί σ τ ε και οι δύο μ ε θ υ σ μ έ ν ο ι . Δ ε ν μ π ο ρ ε ί τ ε να ο δ η γ ή ­ σ ε τ ε » , είπε η Νιλγκιούν. « Ε γ ώ μ π ο ρ ώ ! » φώναξε ο Μ ε τ ί ν . « Ό χ ι , α π ό ψ ε θα μ ε ί ν ο υ μ ε ε δ ώ , σαν καλά α δ ε λ φ ά κ ι α » , εί­ πε η Νιλγκιούν.

430

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ό λ α είναι π α ρ α μ ύ θ ι α ! » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. Σ ώ π α σ ε για λ ί γ ο , κατόπιν π ρ ό σ θ ε σ ε : «Παραμύθια δίχως κανένα ν ό η ­ μα...» « Ό χ ι ! Τ ο λ έ ω π ά ν τ α . Ό λ α έχουν κάποιο ν ό η μ α » . « Μ π ρ ά β ο ! Το λες πράγματι συνέχεια». «Σωπάστε πια!» είπε ο Μετίν. « Π ώ ς θα 'μασταν άραγε αν γ ε ν ν ι ό μ α σ τ α ν παιδιά μιας δυ­ τ ι κ ή ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς ; » ε ί π ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ . « Λ ό γ ο υ χ ά ρ η , αν ή μ α σ τ α ν παιδιά μιας γ α λ λ ι κ ή ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς ! Ο Μ ε τ ί ν θα χαιρόταν ά ρ α γ ε ; » « Ό χ ι » , είπε η Νιλγκιούν. «Αυτός θ έ λ ε ι Α μ ε ρ ι κ ή » . « Έ τ σ ι είναι, Μ ε τ ί ν ; » « Σ ω π ά σ τ ε ! » είπε ο Μ ε τ ί ν . «Θα κοιμηθώ». « Μ ε τ ί ν , μην κοιμάστε ε κ ε ί » , είπα ε γ ώ . «Θα κρυώσετε». « Ε σ ύ να μ η ν α ν α κ α τ ε ύ ε σ α ι » . « Ν α σας φ έ ρ ω κ ι εσάς σ ο ύ π α ; » « Α χ , Ρ ε τ ζ έ π ! » ε ί π ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ . « Κ α η μ έ ν ε Ρ ε ­ τζέπ!» « Φ έ ρ ε μου», είπε ο Μετίν. Π ή γ α σ τ η ν κουζίνα και του ε τ ο ί μ α σ α σούπα. Ό τ α ν του τ η ν π ή γ α , είδα τον κύριο Φαρούκ να 'ναι ξ α π λ ω μ έ ν ο ς στο άλλο ν τ ι β ά ν ι . Κ ο ι τ ο ύ σ ε τ ο τ α β ά ν ι και κ ο υ β έ ν τ ι α ζ ε μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν γελούσαν. Ο Μ ε τ ί ν κρατούσε έ ν α δίσκο και τον κοίταζε. « Τ ι ωραία!» ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Σ α ν να ' μ α σ τ ε σε κ ο ι ­ τώνα». « Δ ε ν θ' α ν ε β ε ί τ ε ε π ά ν ω να κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ; » ε ί π α , και τ η σ τ ι γ μ ή ε κ ε ί ν η άκουσα τ η φωνή τ η ς κυράς. Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω . Μ ε δυσκολία τ η ν καθησύχασα και τ η ν έ β α λ α στο κ ρ ε β ά τ ι . Σ ώ ν ε ι και καλά ή θ ε λ ε να κ α τ έ β ε ι κά-

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

431

τ ω . Τ η ς έδωσα ροδάκινα. Τ ρ ά β η ξ α τ η ν πόρτα τ η ς και κα­ τ έ β η κ α κ ά τ ω , ο κύριος Φαρούκ ε ί χ ε α π ο κ ο ι μ η θ ε ί και ροχά­ λιζε ελαφρά. « Τ ι ώρα ε ί ν α ι ; » ρ ώ τ η σ ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Τ ρ ε ι ς και μ ι σ ή » , ε ί π α . « Κ ι ε σ ε ί ς ε δ ώ θα κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ; » «Ναι». Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω . Π ή γ α , ένα έ ν α , στα δωμάτια τους, π ή ­ ρα τ ι ς κ ο υ β έ ρ τ ε ς τους και τ ι ς κ α τ έ β α σ α κ ά τ ω . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μ' ε υ χ α ρ ί σ τ η σ ε , σ κ έ π α σ α και τον κύριο Φαρούκ. « Ε γ ώ δεν θέλω», είπε ο Μ ε τ ί ν . Κ ρ α τ ο ύ σ ε έ ν α δ ί σ κ ο , τον κ ο ί τ α ζ ε α φ η ρ η μ έ ν ο ς , σαν να ή τ α ν τ η λ ε ό ρ α σ η . Π λ η σ ί α σ α και τον ε ί δ α . Ή τ α ν ο δίσκος που είχα δ ε ι το πρωί. « Σ β ή σ ε τα φ ώ τ α » , ε ί π ε . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δ ε ν ε ί π ε τ ί π ο τ α , γ ι ' αυτό έ σ β η σ α τ ο γ λ ό ­ μπο που κ ρ ε μ ό τ α ν από τ ο τ α β ά ν ι , μα και π ά λ ι μπορούσα να τους διακρίνω. Γ ι α τ ί τ ο φως από τ ο φανάρι του δρόμου π ε ρ ­ νούσε α ν ά μ ε σ α από τα παντζούρια και χ τ υ π ο ύ σ ε στα ξα­ π λ ω μ έ ν α κ ο ρ μ ι ά τ ο υ ς , γ ι α να κ ά ν ε ι α ι σ θ η τ ό , θ α ρ ρ ε ί ς , τ ο α ν έ μ ε λ ο ροχαλητό του κυρίου Φαρούκ και γ ι α να μου θυμί­ ζει πως όταν μ π α ί ν ε ι έ σ τ ω και λ ί γ ο φως από μια γ ω ν ι ά κ ι ο κόσμος δ ε ν είναι β υ θ ι σ μ έ ν ο ς στο κατάμαυρο σ κ ο τ ά δ ι , ο άν­ θρωπος δ ε ν π ρ έ π ε ι να φοβάται. Κ α τ ό π ι ν , άκουσα, όχι από τον κ ή π ο , μα από κάπου κοντά, ένα τ ζ ι τ ζ ί κ ι . Ή θ ε λ α να φο­ β η θ ώ , μα θ α ρ ρ ε ί ς και δ ε ν μπορούσα, γ ι α τ ί κ ά π ο υ κ ά π ο υ έ β λ ε π α έ ν α από τα αδέλφια να κ ο υ ν ι έ τ α ι ελαφρά και σ κ ε ­ φτόμουνα πως θα π ρ έ π ε ι να είναι ωραίος ο ύπνος όταν κοι­ μούνται τα τρία αδέλφια στο ίδιο δ ω μ ά τ ι ο και τα σ κ ε π ά ζ ε ι , σαν π ά π λ ω μ α , τ ο σκοτάδι και τ ο ή ρ ε μ ο ροχαλητό. Γ ι α τ ί και στον ύπνο σου, τ ι ς κρύες χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς , όταν κ ο ι -

432

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μάσαι έ τ σ ι δεν είσαι μόνος, δεν τ ρ έ μ ε ι ς μόνος από τ ο κρύο. Θαρρείς, στο ε π ά ν ω δωμάτιο ή στο δ ι π λ α ν ό , μια μάνα, ένας π α τ έ ρ α ς , ή κ ι οι δυο μαζί, έχουν τ ο νου τους σ' ε σ έ ν α κ ι ακούνε το θόρυβο που κ ά ν ε ι ς , κ ι όταν το σ κ έ φ τ ε σ α ι αυτό, βυθίζεσαι πιο εύκολα στον ήσυχο, απαλό, πουπουλένιο ύπνο. Κ α ι τ ό τ ε θ υ μ ή θ η κ α τον Χ α σ ά ν , σ κ έ φ τ η κ α πως τώρα θα τ ρ έ ­ μ ε ι . Γ ι α τ ί το ' κ α ν ε ς ; Γ ι α τ ί τ ο ' κ α ν ε ς ; Σ κ έ φ τ η κ α , και σ κ έ ­ φ τ η κ α α κ ό μ η πιο πολύ, κοιτάζοντας τα ζωντανά σ ώ μ α τ α που σάλευαν ελαφρά στον ύπνο τους, κ ι έ λ ε γ α στον εαυτό μου ας ξαναπώ τις ίδιες ιστορίες, ας καθίσω λίγο α κ ό μ η , όχι, ας καθίσω μ έ χ ρ ι τ ο πρωί, να φοβηθώ, να π λ α γ ι ά σ ω σ τ η ζ ε ­ σ τ ή καρδιά του φόβου, όταν άκουσα τ η φωνή τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν : « Α κ ό μ η εκεί είσαι, Ρ ε τ ζ έ π ; » «Ναι, δεσποινίς». « Γ ι α τ ί δεν κοιμάσαι;» «Θα κοιμηθώ». « Ά ν τ ε , π ή γ α ι ν ε να π έ σ ε ι ς , Ρ ε τ ζ έ π . Ε γ ώ δ ε ν έ χ ω τ ί π ο ­ τα. Μ η ν α ν η σ υ χ ε ί ς » . Έ φ υ γ α από τ η ν τραπεζαρία, ή π ι α λ ί γ ο γ ά λ α κι έφαγα λί­ γο γ ι α ο ύ ρ τ ι , κατόπιν π λ ά γ ι α σ α , μα δ ε ν μπόρεσα να κ ο ι μ η ­ θώ α μ έ σ ω ς . Στριφογύριζα στο κ ρ ε β ά τ ι μου και σκεφτόμουν τα τρία αδέλφια να κοιμούνται μαζί ε κ ε ί , σ τ η ν ίδια κ ά μ α ρ η , κ α τ ό π ι ν ή ρ θ ε στο νου μου ο θάνατος, κατόπιν ο κύριος Σ ε ­ λαχατίν, πριν π ε θ ά ν ε ι . Κ α η μ έ ν ο μου παιδί, ε ί χ ε π ε ι , τ ι κρί­ μα, δ ε ν μπόρεσα ν' ασχοληθώ μ ε τ η μόρφωση σας, ούτε μ ε τ η δ ι κ ή σου ούτε μ ε του Ι σ μ α ή λ , δ ε ν μπόρεσα να σας σπου­ δάσω. Σ α ς π ή γ α στο χωριό και σας παρέδωσα σ' εκείνον το χαζό που ξ έ ρ α τ ε γ ι α π α τ έ ρ α σας, κ ι αυτός σας ά φ η σ ε σ τ η ν άγνοια, β έ β α ι α φταίω κι ε γ ώ λ ί γ ο , δ ε ν μπόρεσα να σταμα­ τ ή σ ω τ η Φ α τ μ ά που ή θ ε λ ε να σας σ τ ε ί λ ε ι ε κ ε ί , δεν φ έ ρ θ η -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

433

κα καλά, έ δ ε ι ξ α αδυναμία, μα δ ε ν ή θ ε λ α να τ η ν κ α κ ο κ α ρ ­ δ ί σ ω , α κ ό μ η α υ τ ή π λ η ρ ώ ν ε ι όλα μου τα έξοδα γ ι α τ η ν ε π ι ­ σ τ ή μ η μου, και τ ο ψ ω μ ί που τ ρ ώ τ ε δ ι κ ό τ η ς είναι, και τα μαρτύρια που ζ ε ί τ ε δικά τ η ς , μα α κ ό μ η πιο πολύ λ υ π ά μ α ι που οι χαζοχωριάτες σάς γ έ μ ι σ α ν τ ο μυαλό μ ε φόβους. Α λ ί ­ μονο όμως, δ ε ν μπορώ πια να σας μορφώσω, να σας κ ά ν ω ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς , σ κ ε π τ ό μ ε ν ο υ ς ανθρώπους, είναι πολύ αργά, όχι γ ι α τ ί μ ε γ α λ ώ σ α τ ε και δ ε ν μ π ο ρ ε ί τ ε πια να μ ά θ ε τ ε , μα γ ι α ­ τ ί τ ο έ ν α μου πόδι είναι στον τάφο· κ ι ε π ε ι δ ή δ ε ν μου είναι πια α ρ κ ε τ ό να ξ υ π ν ή σ ω από τ η ν ά ρ κ η τους έ ν α ν ή δύο αν­ θρώπους, είναι ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α οι κακόμοιροι οι μουσουλμάνοι που π ε ρ π α τ ά ν ε στα υ π ό γ ε ι α του σ κ ο τ α δ ι σ μ ο ύ , ε κ α τ ο μ μ ύ ­ ρια οι σ κ λ ά β ο ι που π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν τα φώτα από τ ο β ι β λ ί ο μου! Κ α ι μου μ έ ν ε ι τόσο λίγος καιρός! Α ν τ ί ο , κ α η μ έ ν ο , α μ ί λ η τ ο παιδί μου, ε σ έ ν α τουλάχιστον να σου δώσω μια τ ε λ ε υ τ α ί α σ υ μ β ο υ λ ή . Ά κ ο υ σ ε , Ρ ε τ ζ έ π : Ν α ε ί σ α ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς και μονά­ χα στον εαυτό σου, στο δ ι κ ό σου μυαλό να 'χεις ε μ π ι σ τ ο σ ύ ­ ν η , καταλαβαίνεις; Ε γ ώ δεν μίλησα, κούνησα τ ο κεφάλι μου και σ κ έ φ τ η κ α : Λ έ ξ ε ι ς . Μ ό ν ο λ έ ξ ε ι ς ! Κ ό ψ ε από τ ο δ έ ν τ ρ ο του παράδεισου τ ο μ ή λ ο τ η ς γ ν ώ σ η ς , μ η φοβάσαι, κ ό ψ ' τ ο , μ π ο ρ ε ί να π ο ν έ σ ε ι ς πολύ, μα θα γ ί ν ε ι ς ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς , κ ι όταν γίνουν όλοι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι , τ ό τ ε θα μ π ο ρ έ σ ε τ ε , όλοι μαζί, να φ τ ι ά ξ ε τ ε τον π ρ α γ μ α τ ι κ ό π α ρ ά δ ε ι σ ο , σε τ ο ύ τ ο τον κ ό σ μ ο , και τ ό τ ε δ ε ν θα φοβάσαι τ ί π ο τ α . Λ έ ξ ε ι ς , σκεφτόμουνα ε γ ώ , φωνές που μόλις σκορπιστούν στον αέρα, χάνονται, λ έ ξ ε ι ς . . . Κοιμήθηκα σκεπτόμενος τις λέξεις. Μ ό λ ι ς ξ η μ έ ρ ω σ ε , άκουσα να χτυπούν τ ο παράθυρο μου και ξύπνησα. Ή τ α ν ο Ι σ μ α ή λ . Άνοιξα α μ έ σ ω ς τ η ν πόρτα. Κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε μ ε φόβο, θαρρείς και ν ι ώ θ α μ ε ένοχοι γ ι α κά­ τ ι . Κ α τ ό π ι ν μου ε ί π ε κ λ α ψ ι ά ρ ι κ α : « Ο Χ α σ ά ν δ ε ν ή ρ θ ε κα-

434

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

θόλου ε δ ώ , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; » « Ό χ ι » , ε ί π α . « Έ λ α

μέσα,

Ι σ μ α ή λ » . Μ π ή κ ε σ τ η ν κουζίνα και σ τ ά θ η κ ε σαν να φοβό­ ταν μ η σ π ά σ ε ι τ ί π ο τ α . Μ ε ί ν α μ ε σ ι ω π η λ ο ί γ ι α λ ί γ ο . Έ π ε ι ­ τ α μου ε ί π ε , χωρίς να φοβάται α υ τ ή τ η φορά. « Ρ ε τ ζ έ π , μ ή ­ πως άκουσες γ ι α τ ί τ ο έ κ α ν ε ; » Δ ε ν μ ί λ η σ α . Γ ύ ρ ι σ α στο δ ω ­ μ ά τ ι ο μου. Έ β γ α λ α τ η ν π ι τ ζ ά μ α μου, τον άκουγα να μ ι λ ά ε ι στην κουζίνα καθώς φορούσα τ ο πουκάμισο και τ ο παντελόνι μου. « Έ κ α ν α π ά ν τ α ό,τι ή θ ε λ ε » , έ λ ε γ ε σαν να π α ρ α μ ι λ ο ύ ­ σ ε . « Δ ε ν ή θ ε λ ε να π ά ε ι τ σ ι ρ ά κ ι σε μ π α ρ μ π έ ρ ι κ ο . Κ α λ ά , του ε ί π α , σπούδασε. Μ α δ ε ν μ ε λ ε τ ο ύ σ ε . Γ ύ ρ ι ζ ε μ' αυτούς, τ ο 'μαθα, τον ε ί δ α ν , μου τ ο ' π α ν ε , π ή γ α ι ν α ν μακριά, μ έ χ ρ ι τ ο Π ε ν τ ί κ , π α ί ρ ν α ν ε , λ έ ε ι , μ ε τ η βία χ ρ ή μ α τ α από τους μ ι κ ρ ο μ α γ α ζ ά τ ο ρ ε ς ! » Κ α τ ό π ι ν σ ώ π α σ ε γ ι α λ ί γ ο . Ν ό μ ι σ α ότι θα έ κ λ α ι γ ε , μα όταν γύρισα σ τ η ν κουζίνα, δ ε ν έ κ λ α ι γ ε . « Τ ι λένε γ ι ' αυτό;» ρώτησε συνεσταλμένα. «Αυτοί επάνω. Η δ ε σ π ο ι ν ί ς πώς ε ί ν α ι ; » « Χ τ ε ς τ ο βράδυ, ε ί μ α ι καλά, έ λ ε γ ε , τώρα κ ο ι μ ά τ α ι . Μ α δ ε ν τ η ν π ή γ α ν στο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο ; Έ π ρ ε ­ π ε να τ η ν ε ί χ α ν π ά ε ι » . Έ δ ε ι ξ ε να χ α ί ρ ε τ α ι . « Ί σ ω ς να μ η χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι να π ά ε ι στο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο » , ε ί π ε . « Ί σ ω ς να μ η ν τ η χ τ ύ π η σ ε τ ό σ ο » . Ε γ ώ σώπασα γ ι α λ ί γ ο . Ύ σ τ ε ρ α ε ί π α : « Ε γ ώ τον ε ί δ α , Ι σ μ α ή λ . Ε ί δ α πώς τ η χ τ ύ π η σ ε ! » Ν τ ρ ά π η κ ε , σαν να τ ο ε ί χ ε κ ά ν ε ι ο ίδιος, σ ω ρ ι ά σ τ η κ ε σ τ η μ ι κ ρ ή κ α ρ έ κ λ α μου, νόμισα ότι θα κ λ ά ψ ε ι . Σ ε λ ί γ ο άκουσα ε π ά ν ω θόρυβο, έ β α λ α νερό γ ι α τ ο τ σ ά ι κ ι α ν έ β η κ α σ τ η ν κυρά. « Κ α λ η μ έ ρ α » , ε ί π α . « Κ ά τ ω θα π ά ρ ε τ ε τ ο πρωινό σας ή ε δ ώ ; » Άνοιξα τ α παντζούρια. « Ε δ ώ » , ε ί π ε . « Θ έ λ ω να τους δ ω . Π ε ς τους να έ ρ θ ο υ ν » . « Κ ο ι μ ο ύ ν τ α ι ό λ ο ι » , ε ί π α , μα, κ α τ ε β α ί ν ο ν τ α ς κ ά τ ω , ε ί δ α ότι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί χ ε ξ υ π ν ή σ ε ι .

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

435

«Πώς είσαι;» Ε ί χ ε φ ο ρ έ σ ε ι έ ν α κ ό κ κ ι ν ο φόρεμα. « Ε ί μ α ι πολύ καλά, Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε . « Δ ε ν έ χ ω τ ί π ο τ α » . Ό μ ω ς τ ο πρόσωπο τ η ς έ λ ε γ ε ά λ λ α : τ ο έ ν α τ η ς μ ά τ ι ή τ α ν ε ν τ ε λ ώ ς κ λ ε ι σ τ ό , τ α τ ρ α ύ μ α τ α , που ε ί χ α ν κ ά ν ε ι κ ά κ α δ ο , ή τ α ν π ρ η σ μ έ ν α και είχαν κ ο κ κ ι ν ί σ ε ι . « Ν α π ά τ ε α μ έ σ ω ς στο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο ! » ε ί π α . « Ο αδελφός μου σ η κ ώ θ η κ ε ; » ρ ώ τ η σ ε . Κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω . Ο Ι σ μ α ή λ καθόταν έ τ σ ι όπως τον ά φ η ­ σα. Ε τ ο ί μ α σ α τ ο τ σ ά ι . Σ ε λ ί γ ο μου ε ί π ε : « Χ τ ε ς τ η νύχτα ή ρ θ α ν στο σ π ί τ ι χ ω ρ ο φ ύ λ α κ ε ς . Μ η ν τον κ ρ ύ β ε τ ε , ε ί π α ν . Γ ι α τ ί να τον κ ρ ύ ψ ω ; Π ρ ι ν από τ ο κ ρ ά τ ο ς , ε γ ώ θα τον τ ι ­ μ ω ρ ή σ ω , ε ί π α » . Σ ώ π α σ ε , π ε ρ ί μ ε ν ε κ ά τ ι να π ω , β λ έ π ο ν τ α ς ότι δ ε ν μ ί λ η σ α , έ κ α ν ε π ά λ ι να κ λ ά ψ ε ι , μα δ ε ν έ κ λ α ψ ε . « Τ ι λένε αυτοί;» ρώτησε. Δεν πήρε απάντηση, άναψε τσιγάρο. « Π ο ύ μπορώ να τον β ρ ω ; » Ε γ ώ έ κ ο β α τ ο ψ ω μ ί γ ι α να κά­ νω φρυγανιές. « Έ χ ε ι φίλους, π η γ α ί ν ε ι , λ έ ν ε , στο κ α φ ε ν ε ί ο . « Α υ τ ο ί τον παρέσυραν. Ο ίδιος δ ε ν ξ έ ρ ε ι πόσο ά σ χ η μ α τον έχουν ε π η ρ ε ά σ ε ι » . Έ ν ι ω σ α ότι μ ε κ ο ί τ α ζ ε . Ε γ ώ συνέχισα να κ ό β ω ψ ω μ ί . Ε π α ν έ λ α β ε : « Τ ί π ο τ α δ ε ν ξ έ ρ ε ι , τ ί π ο τ α ! » Σ υ ν έ χ ι σ α να κ ό β ω τ ο ψ ω μ ί . Ό τ α ν α ν έ β η κ α ε π ά ν ω , ο κύριος Φαρούκ ε ί χ ε ξ υ π ν ή σ ε ι . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , κ ε φ ά τ η , τον ά κ ο υ γ ε . « Έ τ σ ι , β ρ έ θ η κ α στην αγκαλιά τ η ς μούσας τ η ς Ιστορίας!» έ λ ε γ ε ο Φαρούκ. « Μ ε ε ί χ ε α γ κ α λ ι ά σ ε ι σαν χοντρή θεία. Κ α ι τώρα θα σου π ω τ ο μ υ σ τ ι κ ό τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς » , έ λ ε γ ε . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν γ έ λ α σ ε κ ι ο κύριος Φαρούκ σ υ ν έ χ ι σ ε : « Μ α τ ι όνειρο ή τ α ν αυτό! Τρόμαξα και ξ ύ π ν η σ α , όμως αυτό δ ε ν ή τ α ν ξ ύ π ν η μ α . Μ ε ρ ι κ έ ς φορές θ έ λ ε ι ς να ξ υ π ν ή ­ σ ε ι ς , μα ταυτόχρονα αισθάνεσαι να κυλάς στο βάραθρο του

436

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ύπνου. Κ ο ί τ α αυτό τ ο τ σ α λ α κ ω μ έ ν ο π ρ ά γ μ α που β γ ή κ ε από την τ σ έ π η μου!» «Ααα!» έκανε η Νιλγκιούν. « Φ έ σ ι ! Αστείο είναι!» « Ν α ι , φ έ σ ι ! Χ τ ε ς τ η νύχτα τ ο φορούσαν οι τ ο υ ρ ί σ τ ε ς που β λ έ π α ν ε χορό τ η ς κ ο ι λ ι ά ς . Δ ε ν ξ έ ρ ω τ ι α κ ρ ι β ώ ς έκανα. Λ ί ­ γο πριν τ ο έ β γ α λ α από τ η ν τ σ έ π η μου. Π ώ ς μ π ή κ ε ε δ ώ μ έ ­ σα;» « Ν α φέρω α μ έ σ ω ς τ ο πρωινό σ α ς ; » ε ί π α ε γ ώ . «Ναι, Ρ ε τ ζ έ π » , είπαν. Θ έ λ α ν ε , λ έ ε ι , να π ρ ο λ ά β ο υ ν να γυρίσουν σ τ η ν Ι σ τ α ν ­ μπούλ πριν αρχίσει η κ ί ν η σ η . Κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα, έ β α ­ λα τα ψ ω μ ι ά σ τ η φωτιά, έβρασα αυγά και π ή γ α ν' α ν ε β ά σ ω τ ο πρωινό τους. « Ε σ ύ πιθανόν να ξ έ ρ ε ι ς » , ε ί π ε ο Ι σ μ α ή λ . « Κ ά θ ε σ α ι μ έ σ α και μ α θ α ί ν ε ι ς τ α ν έ α πριν α π ' όλους, Ρ ε ­ τ ζ έ π » . Σ κ έ φ τ η κ α λ ί γ ο . « Ξ έ ρ ω όσα κ ι ε σ ύ , Ι σ μ α ή λ ! » ε ί π α . Κ α τ ό π ι ν του ε ί π α ότι τον είχα δ ε ι να κ α π ν ί ζ ε ι , ο Ι σ μ α ή λ μ ε κοίταζε μ ε απορία, σαν να τον είχαν ε ξ α π α τ ή σ ε ι , α π ο ρ η μ έ ­ νος. « Π ο ύ θα π ά ε ι ; » ε ί π ε έ π ε ι τ α μ ε κάποια ε λ π ί δ α . « Κ ά ­ ποια μ έ ρ α θα γ υ ρ ί σ ε ι . Θα ε μ φ α ν ι σ τ ε ί από κάπου. Τόσα και τόσα γ ί ν ο ν τ α ι κ ά θ ε μ έ ρ α , τόσοι άνθρωποι πεθαίνουν, θα ξε­ χ α σ τ ε ί α υ τ ό » . Σ ώ π α σ ε γ ι α λ ί γ ο , ύστερα ε ί π ε : « Λ ε ς να τ ο ξεχάσουν, α δ ε λ φ έ ; » Τ ο υ έδωσα τ σ ά ι . « Ε σ ύ θα τ ο ξ ε χ ά σ ε ι ς , Ι σ μ α ή λ ; » είπα. Ανέβηκα επάνω. «Ξύπνησαν, κυρία», είπα. «Σας περιμένουν κάτω. Ελά­ τ ε , κ α τ ε β ε ί τ ε κ ά τ ω , να φ ά τ ε όλοι μαζί πρωινό γ ι α μια τ ε ­ λ ε υ τ α ί α φορά». « Φ ώ ν α ξ ε τους ε π ά ν ω ! » ε ί π ε . « Θ έ λ ω να τους μ ι λ ή σ ω . Δ ε ν θ έ λ ω να π ι σ τ έ ψ ο υ ν τ α ψ έ μ α τ α σου». Κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω χωρίς να π ω τ ί π ο τ α . Άρχισα να ε τ ο ι μ ά -

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

437

ζω τ ο τ ρ α π έ ζ ι , ε ί χ ε ξ υ π ν ή σ ε ι κ ι ο Μ ε τ ί ν . Ο κύριος Φαρούκ κ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μιλούσαν και γ ε λ ο ύ σ α ν , ο Μ ε τ ί ν καθόταν σ ι ω π η λ ό ς . Ό τ α ν κ α τ έ β η κ α σ τ η ν κουζίνα, ο Ι σ μ α ή λ ε ί π ε : « Δ υ ο ν ύ χ τ ε ς τ ώ ρ α , ο Χ α σ ά ν δ ε ν ή ρ θ ε στο σ π ί τ ι . Τ ο ή ξ ε ­ ρ ε ς ; » Μ ε κοίταξε π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά . « Δ ε ν τ ο ' ξ ε ρ α » , ε ί π α . « Ο ύ ­ τ ε μ ε τ η βροχή δ ε ν ή ρ θ ε ; » « Δ ε ν ή ρ θ ε » , ε ί π ε . « Έ σ τ α ζ ε τ ο τ α β ά ν ι , έ β ρ ε χ ε μ ε τ ο τουλούμι, όλη τ η νύχτα τον π ε ρ ι μ έ ν α ­ μ ε , δ ε ν ή ρ θ ε » . « Θ α π ή γ ε κάπου όταν ξ έ σ π α σ ε η κ α τ α ι γ ί ­ δα», είπα. Μ ε κοίταξε ακόμη πιο προσεχτικά. « Ε δ ώ δεν ή ρ θ ε ; » ρ ώ τ η σ ε . « Δ ε ν ή ρ θ ε καθόλου, Ι σ μ α ή λ ! » ε ί π α , μα α μ έ ­ σως θ υ μ ή θ η κ α ότι κάποιος ε ί χ ε α φ ή σ ε ι τ ο γ κ ά ζ ι α ν α μ μ έ ν ο . Α ν έ β α σ α ε π ά ν ω τ ο τ σ ά ι , τ ο ψ ω μ ί και τ α αυγά. Α μ έ σ ω ς θυ­ μήθηκα. « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , δεσποινίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ; » «Δεν θέλω». Έ π ρ ε π ε να είχα ή δ η βράσει το γ ά λ α και να τ η ς το δώσω, χωρίς να τ η ρ ω τ ή σ ω . Κ α τ έ β η κ α π ά λ ι σ τ η ν κουζίνα. « Ά ν τ ε , Ι σ μ α ή λ » , ε ί π α . « Γ ι α τ ί δ ε ν π ί ν ε ι ς τ ο τ σ ά ι σ ο υ ; » Τ ο υ έδωσα το πρωινό του, έ κ ο ψ α ψ ω μ ί μ ε τυρί. « Τ ο υ ς τ ο 'πες, Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ί π ε . Δ ε ν α π ά ν τ η σ α , ν τ ρ ά π η κ ε λ ί γ ο κ α ι , σαν να ζ η τ ο ύ σ ε σ υ γ γ ν ώ μ η , άρχισε να τ ρ ώ ε ι τ ο πρωινό του χωρίς να β γ ά λ ε ι μ ι λ ι ά . Π ή γ α ε π ά ν ω τ ο δίσκο τ η ς κυράς. « Γ ι α τ ί δ ε ν έρχονται π ά ν ω ; » ρ ώ τ η σ ε . « Δ ε ν τους ε ί π ε ς ότι τους θ έ λ ω ; » « Τ ο ε ί π α , κυρία... Τ ώ ρ α τ ρ ώ ν ε τ ο πρωινό τους. Π ρ ο τ ο ύ φύγουν, θα 'ρθουν ο π ω σ δ ή π ο τ ε να φιλήσουν τ ο χ έ ρ ι σ α ς » . Ξ α φ ν ι κ ά σ ή κ ω σ ε τ ο κ ε φ ά λ ι μ ε π ο ν η ρ ή βιασύνη. « Τ ι τους ε ί π ε ς χ τ ε ς τ η ν ύ χ τ α ; » ε ί π ε . « Π ε ς μου α μ έ σ ω ς , και δ ε ν θ έ ­ λω ψ έ μ α τ α » . « Τ ι θ έ λ ε τ ε να σας π ω ; Δ ε ν σας κ α τ α λ α β α ί ν ω ! »

438

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Δεν απάντησε. Ή τ α ν πάλι φανερή η αποστροφή τ η ς . Ά φ η σ α τ ο δίσκο και κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω . « Ν α 'βρισκα τουλάχιστον τ ο τ ε τ ρ ά δ ι ο μ ο υ » , έ λ ε γ ε ο κ ύ ­ ριος Φαρούκ. «Πού το είδες τελευταία φορά;» « Σ τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο . Μ ε τ ά τ ο π ή ρ ε ο Μ ε τ ί ν , μα δ ε ν τ ο ε ί ­ δε». «Δεν είδες το τετράδιο, Μ ε τ ί ν ; » είπε η Νιλγκιούν. Κ ο ί τ α ξ α ν μαζί τον Μ ε τ ί ν , μα αυτός ο ύ τ ε που α π ά ν τ η σ ε . Κ α θ ό τ α ν ν ι κ η μ έ ν ο ς , σαν μ ι κ ρ ό παιδί που τ ο δ ε ί ρ α ν ε : σαν παιδί που έ χ ε ι φάει ξύλο αλλά δ ε ν τ ο αφήσανε να κ λ ά ψ ε ι , κρατάει μια φέτα ψ ω μ ί , σαν να μην ξ έ ρ ε ι όμως ότι είναι ψ ω ­ μί και τ ο κ ο ι τ ά ζ ε ι γ ι α α ρ κ ε τ ή ώρα μ ε άδειο β λ έ μ μ α , ώσπου, ζορίζοντας τον εαυτό τ ο υ , σαν ξ ε μ ω ρ α μ έ ν ο ς γ έ ρ ο ς , αρχίζει να θυμάται ότι αυτό που κ ρ α τ ά ε ι είναι τ ο ίδιο π ρ ά γ μ α μ ε τ ο ψ ω μ ί που κ ά π ο τ ε έ τ ρ ω γ ε αλείφοντας μ ε βούτυρο και μαρ­ μ ε λ ά δ α . Ξ α φ ν ι κ ά γ ι α να θ υ μ η θ ε ί , θαρρείς, ε κ ε ί ν α τα όμορ­ φα χρόνια, δ α γ κ ώ ν ε ι γ ε μ ά τ ο ς ε λ π ί δ α τ ο ψ ω μ ί , α ν α σ τ α τ ώ ­ ν ε τ α ι , μα σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α π έ φ τ ε ι π ά λ ι σ τ η ν α π ε λ π ι σ ί α , ξ ε ­ χνώντας τ η ν μπουκιά στο στόμα τ ο υ , κ ι α π ο μ έ ν ε ι α κ ί ν η τ ο ς , σαν να 'χει α ν ά μ ε σ α στα σαγόνια του χ α λ ί κ ι . Ε γ ώ τον κοί­ ταζα, σκεφτόμουνα. « Μ ε τ ί ν , σου μ ι λ ά μ ε ! » φώναξε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν τ ο ε ί δ α τ ο τετράδιο σας!» Κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω - ο Ι σ μ α ή λ ε ί χ ε α ν ά ψ ε ι κ ι άλλο τ σ ι γ ά ρ ο . Μ ε τ ο ψ ω μ ί που α π ό μ ε ι ν ε έκανα κ ι ε γ ώ πρωινό. Δ ε ν μ ι λ ο ύ ­ σ α μ ε καθόλου μ ε τον Ι σ μ α ή λ , κ ο ι τ ά ζ α μ ε από τ η ν α ν ο ι χ τ ή πόρτα στον κ ή π ο τα σπουργίτια. Ο ήλιος έ μ π α ι ν ε μέσα, έ π ε ­ φ τ ε π ά ν ω στα χέρια μας. Ύ σ τ ε ρ α νόμισα πως ο Ι σ μ α ή λ θα 'βαζε τ α κ λ ά μ α τ α , και σ κ έ φ τ η κ α να του π ω κ ά τ ι : « Π ό τ ε

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

439

είναι η κ λ ή ρ ω σ η του λαχείου, Ι σ μ α ή λ ; » « Έ γ ι ν ε χ τ ε ς τ ο βρά­ δ υ ! » Κ α τ ό π ι ν ακούσαμε ένα θόρυβο. Ή τ α ν η μ ο τ ο σ ι κ λ έ τ α του Ν ε β ζ ά τ , που π έ ρ α σ ε κ ι έ φ υ γ ε . « Ε γ ώ να π η γ α ί ν ω » , ε ί π ε ο Ι σ μ α ή λ . « Κ ά θ ι σ ε » , του είπα. « Π ο ύ θα π α ς ; Ά σ ε να φύγουν και θα μ ι λ ή σ ο υ μ ε » . Κ ά θ ι σ ε π ά λ ι . Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω . Ο κύριος Φαρούκ ε ί χ ε τ ε λ ε ι ώ σ ε ι τ ο πρωινό του και κά­ π ν ι ζ ε . « Ν α ' χ ε ι ς τ ο νου σου σ τ η γ ι α γ ι ά , Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε . « Ε μ ε ί ς θα σε παίρνουμε τ η λ έ φ ω ν ο . Μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς του κα­ λοκαιριού, θα ξανάρθουμε ο π ω σ δ ή π ο τ ε » . « Θ α σας π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε » . «Αν σ υ μ β ε ί τ ί π ο τ α , Θεός φυλάξοι, να μας τ η λ ε φ ω ν ή σ ε ι ς α μ έ σ ω ς . Κ ι αν χ ρ ε ι α σ τ ε ί ς τ ί π ο τ α . . . Μ α ε σ έ ν α δ ε ν σου α ρ έ ­ σει το τηλέφωνο, έτσι δεν είναι;» « Π ρ ώ τ α θα π ά τ ε στο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο , έ τ σ ι ; » ε ί π α . « Μ α μ η σ η κ ώ ν ε σ τ ε α μ έ σ ω ς . Ν α σας φ έ ρ ω άλλο έ ν α τ σ ά ι » . «Καλά». Κ α τ έ β η κ α π ά λ ι κ ά τ ω . Έ β α λ α τ σ ά ι και τους τ ο π ή γ α . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν κ ι ο κύριος Φαρούκ είχαν ξαναρχίσει να φλυα­ ρούν. « Σ ο υ μίλησα για τ η θεωρία των χαρτιών τ η ς τράπουλας;» ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Μ ο υ μίλησες», είπε η Νιλγκιούν. «Παρομοίασες το κε­ φάλι σου μ' έ ν α καρύδι* αν τ ο ' σ π α γ ε κ α ν ε ί ς , θα ' β λ ε π ε μ έ ­ σα τα σ κ ο υ λ ή κ ι α τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς . Κ ι ε γ ώ σου ε ί π α πως όλα αυτά είναι ανόητα. Ο μ ο λ ο γ ώ όμως πως ό λ ε ς α υ τ έ ς οι ι σ τ ο ­ ρίες σου είναι δ ι α σ κ ε δ α σ τ ι κ έ ς » . «Σωστά. Πρόκειται για διασκεδαστικές, ανόητες ιστο­ ρίες». « Ό χ ι και τ ό σ ο » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Δ ε ν β λ έ π ε ι ς τ ι έ π α ­ θα ε γ ώ στα καλά κ α θ ο ύ μ ε ν α ; »

440

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αΟι π ό λ ε μ ο ι , οι λ ε η λ α σ ί ε ς , τα ε γ κ λ ή μ α τ α , οι σ τ ρ α τ η γ ο ί , οι β ι α σ μ ο ί . . . » « Τ ί π ο τ α δεν γ ί ν ε τ α ι στα καλά κ α θ ο ύ μ ε ν α » . « Ο ι λ ω π ο δ ύ τ ε ς , οι ε π ι δ η μ ί ε ς π α ν ο ύ κ λ α ς , οι έ μ π ο ρ ο ι , οι φ ι λ ο ν ι κ ί ε ς , α υ τ ή είναι η ζ ω ή . . . » « Κ ι εσύ ξ έ ρ ε ι ς πως όλα έχουν κάποια α ι τ ί α » . « Τ ο ξ έ ρ ω , π ρ ά γ μ α τ ι ; » ε ί π ε ο κύριος Φ α ρ ο ύ κ . Ύ σ τ ε ρ α σώπασε κι α ν α σ τ έ ν α ξ ε : « Δ ι α σ κ ε δ α σ τ ι κ έ ς , α ν ό η τ ε ς ιστορίες, δυστυχώς!» «Νιώθω ναυτία», είπε η Νιλγκιούν. « Ν α φύγουμε λοιπόν», είπε ο Μ ε τ ί ν . « Ε σ ύ γ ι α τ ί δ ε ν μ έ ν ε ι ς ε δ ώ , Μ ε τ ί ν ; » ε ί π ε ο κύριος Φ α ­ ρούκ. « Ν α κ ά ν ε ι ς και τ α μ π ά ν ι α σου - σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ τ ι θα κ ά ν ε ι ς ; » « Ε π ε ι δ ή ε σ ε ί ς ε ί σ τ ε σαν ν α ρ κ ω μ έ ν ο ι , π ρ έ π ε ι να κ ε ρ δ ί ­ σω τα χ ρ ή μ α τ α που δ ε ν μπόρεσα να κ ε ρ δ ί σ ω μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Θ α κ ά ν ω μ α θ ή μ α τ α προς διακόσιες π ε ν ή ­ ντα λ ί ρ ε ς τ η ν ώρα, όλο τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι ! Κ α τ α λ ά β α τ ε ; » « Θ ε έ μου, α ν α τ ρ ί χ ι α σ α ! » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. Κ α τ έ β η κ α σ τ η ν κουζίνα. Σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν α τ ι θα μπορούσε να κ ά ν ε ι καλό στο σ τ ο μ ά χ ι τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Ο Ι σ μ α ή λ ξαφ­ νικά σ η κ ώ θ η κ ε . « Φ ε ύ γ ω » , ε ί π ε . « Ο Χ α σ ά ν , όπου κ ι αν π ά ε ι , στο τ έ λ ο ς θα γ υ ρ ί σ ε ι στο σ π ί τ ι , έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » Σ κ έ φ τ η κ α για λίγο. «Θα γυρίσει!» είπα μετά. «Πού μπορεί να π ά ε ι ; θ α γ υ ρ ί σ ε ι , μα κ ά τ σ ε , Ι σ μ α ή λ ! » Δ ε ν κ ά θ ι σ ε . « Α υ ­ τοί π ά ν ω τ ι λ έ ν ε ; » ε ί π ε . « Ν ' α ν έ β ω να τους ζ η τ ή σ ω σ υ γ ­ γ ν ώ μ η ; » Τ α 'χασα, ξαφνιάστηκα. Σ κ έ φ τ η κ α γ ι α λ ί γ ο . « Κ ά ­ τ σ ε , Ι σ μ α ή λ , μ η φ ε ύ γ ε ι ς » , έ λ ε γ α , όταν α κ ο ύ σ τ η κ ε ο ήχος από π ά ν ω . Η κυρά χ τ υ π ο ύ σ ε μ ε τ ο μπαστούνι τ η ς τ ο πά­ τ ω μ α , θ υ μ ά σ α ι , Ι σ μ α ή λ ; Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή σ η κ ώ σ α μ ε τ ο κ ε -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

441

φάλι και κ ο ι τ ά ξ α μ ε ε π ά ν ω . Κ α τ ό π ι ν ο Ι σ μ α ή λ κ ά θ ι σ ε . Τ ο μπαστούνι ξ α ν α χ τ ύ π η σ ε λ ί γ ε ς φορές, σαν να χ τ υ π ο ύ σ ε στο κ ε φ ά λ ι του Ι σ μ α ή λ . Μ ε τ ά ακούσαμε τ η μ α ρ α μ έ ν η , ψ ι λ ή μα πεισματάρικη, γέρικη φωνή: « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , τι συμβαίνει κ ά τ ω ; » Ανέβηκα επάνω. « Τ ί π ο τ α , κ υ ρ ί α » , ε ί π α . Μ π ή κ α στο δ ω μ ά τ ι ο τ η ς και τ η β ο ή θ η σ α να ξ α π λ ώ σ ε ι . Τ η ς ε ί π α π ω ς θ' α ν έ β α ι ν α ν τ ώ ρ α ε π ά ν ω να τ η ν αποχαιρετήσουν. Σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν α αν θα ' π ρ ε π ε να κ α τ ε β ά σ ω τ ι ς β α λ ί τ σ ε ς και να τ ι ς β ά λ ω στο α υ τ ο κ ί ν η τ ο . Σ τ ο τ έ λ ο ς , π ή ρ α τ η β α λ ί τ σ α τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , να τ η ν κ α τ ε ­ β ά σ ω σ ι γ ά σ ι γ ά κ ά τ ω . Ε ν ώ κ α τ έ β α ι ν α , σ κ έ φ τ η κ α πως η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν θα μπορούσε να μου π ε ι , γ ι α τ ί τ ι ς κ α τ έ β α σ ε ς , Ρ ε ­ τ ζ έ π , μα όταν τ η ν είδα ξ α π λ ω μ έ ν η στο ν τ ι β ά ν ι , κ α τ ά λ α β α ότι είχα ξεχάσει πως ε ί χ ε ναυτία. Μ ή π ω ς δ ε ν έ π ρ ε π ε να τ ο έ χ ω ξ ε χ ά σ ε ι : γ ι α τ ί , τ η ν ίδια σ τ ι γ μ ή , τ η ν ε ί δ α να κ ά ν ε ι ε μ ε ­ τ ό . Σ τ ά θ η κ α μ ε τ ι ς β α λ ί τ σ ε ς στο χ έ ρ ι , κ ι ε ί δ α τον Μ ε τ ί ν και τον κύριο Φαρούκ να τ η ν κοιτάζουν σ α σ τ ι σ μ έ ν ο ι . Ξ α φ ­ ν ι κ ά η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , χωρίς να β γ ά λ ε ι μ ι λ ι ά , έ γ ε ι ρ ε τ ο κ ε φ ά λ ι στο π λ ά ι . Ό τ α ν είδα αυτό που ξερνούσε, δ ε ν ξέρω γ ι α τ ί , θυ­ μ ή θ η κ α τα αυγά. Ε ν ώ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν έ κ α ν ε ε μ ε τ ό , ε γ ώ έ τ ρ ε ­ ξα τ α ρ α γ μ έ ν ο ς σ τ η ν κουζίνα, γ ι α να βρω κ ά τ ι που θα έ κ α ­ ν ε καλό στο σ τ ο μ ά χ ι τ η ς . Ε ί ν α ι γ ι α τ ί δ ε ν τ η ς έδωσα σ ή μ ε ­ ρα τ ο πρωί γ ά λ α ο χαζός, σ κ έ φ τ η κ α , ε γ ώ φταίω. Μ α ο ύ τ ε τ ο γ ά λ α πήρα. Κ ο ί τ α ξ α σαν η λ ί θ ι ο ς τον Ι σ μ α ή λ , που κ ά τ ι έ λ ε γ ε . Κατόπιν θυμήθηκα κι έτρεξα. Ό τ α ν ξανανέβηκα ε π ά ν ω , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί χ ε π ε θ ά ν ε ι . Α υ τ ο ί δ ε ν μου ε ί π α ν ότι ε ί χ ε π ε θ ά ν ε ι , όταν τ η ν ε ί δ α όμως, τ ο κ α τ ά λ α β α , μα σε κα­ νέναν δ ε ν ε ί π α τ η λ έ ξ η θάνατος. Κ ο ι τ ά ξ α μ ε μ ε ένοχο β λ έ μ ­ μα τ ο πρασινισμένο πρόσωπο τ η ς , τ ο σ κ ο τ ε ι ν ό , χαλαρό σ τ ό -

442

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μα τ η ς , σαν να 'ταν τ ο πρόσωπο και τ ο σ τ ό μ α μιας νέας κ ο ­ π έ λ α ς που ε ί χ α μ ε τ η ν α π ε ρ ι σ κ ε ψ ί α να τ η ν κουράσουμε. Η γυναίκα του Κ ε μ ά λ , η φαρμακοποιός, που ο Μ ε τ ί ν τ η ν έ φ ε ­ ρε μ ε τ ο αμάξι του έ π ε ι τ α από δ έ κ α λ ε π τ ά , ε ί π ε τ η λ έ ξ η θάνατος. Α π ό ε γ κ ε φ α λ ι κ ή αιμορραγία. Κ α ι π ά λ ι όμως κ ο ι ­ τ ά ξ α μ ε γ ι α π ο λ λ ή ώρα τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , μ ε τ η ν ε λ π ί δ α ότι θα μπορούσε να σ η κ ω θ ε ί και να π ε ρ π α τ ή σ ε ι .

31

Γ ι α να δ ι α σ κ ε δ ά σ ω λ ί γ ο , σ ή κ ω σ α μ ε π ρ ο σ ο χ ή τ ο κ α π ά κ ι από τ ο δοχείο τ η ς μ π ο γ ι ά ς και π ε ρ ί μ ε ν α να β γ ά λ ε ι ο χαζός σκαντζόχοιρος τ η μ ι κ ρ ή κ ι α ν ό η τ η μ ύ τ η του α ν ά μ ε σ α από τα αγκάθια. Μ α δεν την έ β γ α λ ε . Π ε ρ ί μ ε ν α λίγο α κ ό μ η , έ π λ η ξ α κ ι έ π ι α σ α τον χαζό σκαντζόχοιρο από τα α γ κ ά θ ι α του και τον σήκωσα στον αέρα. Πονάς, έ τ σ ι δεν είναι; Ό τ α ν τον άφησα, έ π ε σ ε μ ε θόρυβο κ ά τ ω , γ ύ ρ ι σ ε ανάποδα. Τ ι θ λ ι ­ βερός που είναι αυτός ο χαζός σκαντζόχοιρος, σε λ υ π ή θ η ­ κα, σε σ ι χ ά θ η κ α , β α ρ έ θ η κ α . Η ώρα π ή γ ε ε φ τ ά μ ι σ ι , όλη τ η μέρα ε ί μ α ι κ ρ υ μ μ έ ν ο ς ε δ ώ . Έ ξ ι ώρες τώρα, ασχολούμαι μ ε τ ο σκαντζόχοιρο που β ρ ή κ α χ τ ε ς τ η νύχτα. Π α λ ι ό τ ε ρ α υπήρχαν πολλοί σκαντζόχοιροι ε δ ώ γ ύ ρ ω και κ ά τ ω , σ' ε μ ά ς . Τ η νύχτα μ ε τ η μ η τ έ ρ α μου τους κ α τ α λ α β α ί ν α μ ε ότι μπαίνανε στον κ ή π ο από τ ο θόρυ­ βο που κ ά ν α ν ε . Α ν ά β α μ ε έ ν α σ π ί ρ τ ο μ π ρ ο σ τ ά στα μ ά τ ι α τους και τα ανόητα τ α ζώα μ έ ν α ν ε α κ ί ν η τ α . Β ά ζ α μ ε π ά ν ω τους έναν κουβά και τα α ι χ μ α λ ω τ ί ζ α μ ε μ έ χ ρ ι τ ο πρωί. Ό λ ο ι φ ύ γ α ν ε , μονάχα αυτός έ μ ε ι ν ε . Τ ε λ ε υ τ α ί ε , χαζέ σκαντζόχοι­ ρ ε , σε β α ρ έ θ η κ α . Ανάβοντας τ ο τ σ ι γ ά ρ ο μου, σκεφτόμουν

444

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ότι θα ή θ ε λ α πολύ να β ά λ ω φωτιά όχι μονάχα στο σκαντζό­ χοιρο μα σ ε όλα ε δ ώ , στους κ ή π ο υ ς μ ε τ ι ς κ ε ρ α σ ι έ ς , τ ι ς ε λ ι έ ς , σε όλα. Θα ή τ α ν έ ν α αντίο σε όλους, όμως δ ε ν άξιζε τον κόπο. Μ ε το πόδι μου γύρισα ανάποδα τ ο σκαντζόχοιρο, ας κά­ ν ε ι ό,τι θ έ λ ε ι . Φ ε ύ γ ω , έ χ ω τ ο τ σ ι γ ά ρ ο στο στόμα γ ι α να ξ ε ­ χ ν ά ω τ η ν πείνα μου. Ε ί π α να μ α ζ έ ψ ω τα πράγματα μου, το π α κ έ τ ο μ ε τα εφτά τσιγάρα μέσα, τ ι ς δύο χ τ έ ν ε ς , τα σπίρτα* τ ο δοχείο τ η ς μ π ο ­ γ ι ά ς τ ο άφησα κ ο ν τ ά στον χαζό σ κ α ν τ ζ ό χ ο ι ρ ο , μα τ ο τ ε ­ τ ρ ά δ ι ο του Φαρούκ τ ο πήρα* κ ι αν α κ ό μ η δ ε ν χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι σε τ ί π ο τ α , λ ι γ ό τ ε ρ ο υποψιάζονται έναν άνθρωπο που κρα­ τ ά ε ι έ ν α τ ε τ ρ ά δ ι ο - αν β έ β α ι α μ ε πήραν στα σοβαρά και μ ε παρακολουθήσουν. Π ρ ο τ ο ύ φύγω, ας ρίξω, ε ί π α , μια τ ε λ ε υ ­ ταία μ α τ ι ά , ε δ ώ , στο παλιό μου σ τ έ κ ι , α ν ά μ ε σ α στις α μ υ ­ γ δ α λ ι έ ς και τ ι ς σ υ κ ι έ ς . Ε δ ώ ερχόμουνα μικρός, όταν έ π λ η τ ­ τα στο σ π ί τ ι , όταν τους βαριόμουνα όλους. Κ ο ι τ ά ζ ω γ ι α τ ε ­ λ ε υ τ α ί α φορά και φ ε ύ γ ω . Ό τ α ν πέρασα τ ο μ ο ν ο π ά τ ι , ε ί π α να δω γ ι α τ ε λ ε υ τ α ί α φο­ ρά από μακριά τ ο σ π ί τ ι μου και τον κ ά τ ω μαχαλά. Κ α λ ά , π α τ έ ρ α , γ ε ι α σου, όταν έ ρ θ ε ι η μ έ ρ α που θα γ υ ρ ί σ ω ε δ ώ ν ι ­ κ η τ ή ς , θα τ ο 'χεις δ ι α β ά σ ε ι , β έ β α ι α , και σ τ ι ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , θα κ α τ α λ ά β ε ι ς τ ό τ ε πόσο μ' α δ ί κ η σ ε ς . Ε γ ώ δ ε ν ε ί μ α ι ο άν­ θρωπος που θα γ ί ν ε ι ένας απλός μ π α ρ μ π έ ρ η ς . Γ ε ι α σου, μά­ να, να ξ έ ρ ε ι ς πως π ρ ώ τ α ε σ έ ν α θα γ λ ι τ ώ σ ω από τα χ έ ρ ι α τ ο υ τ σ ι γ κ ο ύ ν η λ α χ ε ι ο π ώ λ η . Κ α τ ό π ι ν κ ο ί τ α ξ α τους π λ ο ύ ­ σιους τοίχους και τ ι ς σ τ έ γ ε ς των αμαρτωλών σ π ι τ ι ώ ν , τ ο δι­ κό σας σ π ί τ ι δ ε ν φαίνεται από δ ω , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , θα έ χ ε τ ε ή δ η ε ι δ ο π ο ι ή σ ε ι τ η ν αστυνομία, έ τ σ ι δ ε ν ε ί ν α ι ; Γ ε ι α σας, προς τ ο παρόν.

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

445

Σ τ ο ν ε κ ρ ο τ α φ ε ί ο δ ε ν σ τ α μ ά τ η σ α , μονάχα, καθώς π ε ρ ­ νούσα, τυχαία, από ε κ ε ί και διάβασα α φ η ρ η μ έ ν α στις τ α ­ φ ό π ε τ ρ ε ς τα ονόματα Γ κ ι ο υ λ και Ν τ ο γ ά ν και Σ ε λ α χ α τ ί ν Ν τ α ρ β ί ν ο γ λ ο υ , αιωνία τους η μ ν ή μ η . . . Διάβασα και, δεν ξ έ ­ ρω γ ι α τ ί , ένιωσα πολύ μόνος, ένοχος κ ι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ς · φο­ β ή θ η κ α μ η ν κ λ ά ψ ω και προχώρησα γ ρ ή γ ο ρ α . Γ ι α να μ η μ ε δ ε ι κ α ν ε ί ς που ξ έ ρ ε ι τ ι έ γ ι ν ε , δ ε ν β γ ή κ α σ τ η ν ε θ ν ι κ ή οδό, α π ' όπου ά λ λ ω σ τ ε , Δ ε υ τ έ ρ α πρωί, τρέχουν όλοι προς τ η ν Ιστανμπούλ, σ τ η δουλειά τους, βιάζονται ποιος θα ε ξ α π α τ ή σ ε ι πρώτος τον άλλο. Πέρασα μ έ σ α από τους κ ή ­ πους και τα χωράφια. Ό σ ο πλησίαζα στις κ ε ρ α σ ι έ ς και τ ι ς βυσσινιές, τα κοράκια ξ ε π ε τ ι ό ν τ α ν ένοχα μ έ σ α από τα δ έ ­ ντρα. Ξ έ ρ ε ι ς , π α τ έ ρ α , πως α κ ό μ η κ ι ο Α τ α τ ο ύ ρ κ κυνηγούσε κ ά π ο τ ε μαζί μ ε τον α δ ε λ φ ό του κ ο ρ ά κ ι α ; Χ τ ε ς τ η νύχτα ο π λ ί σ τ η κ α μ ε θάρρος κι ήρθα στο σ π ί τ ι μας, κοίταξα από τ ο παράθυρο: όλα τα φώτα ή τ α ν α ν α μ μ έ ν α , δ ε ν έ λ ε γ ε κανείς σ β ή σ τ ε τα είναι σ π α τ ά λ η , ο πατέρας μου ε ί χ ε το κεφάλι ανά­ μ ε σ α στα χέρια τ ο υ , δ ε ν μπόρεσα να διακρίνω αν έ κ λ α ι γ ε ή αν παραμιλούσε. Φ α ί ν ε τ α ι πως κάποιος του ε ί χ ε π ρ ο λ ά β ε ι τα νέα, μπορεί και να ε ί χ ε έ ρ θ ε ι η χωροφυλακή. Ό τ α ν έ φ ε ­ ρα μπρος στα μάτια μου τον π α τ έ ρ α μου σ' ε κ ε ί ν η τ η ν κα­ τ ά σ τ α σ η , τον λ υ π ή θ η κ α , παραλίγο να νιώσω και ένοχος. Δ ε ν πέρασα ο ύ τ ε από τον κ ά τ ω μαχαλά, γ ι α τ ί ε κ ε ί είναι μ α ζ ε μ έ ν ο ι και κοιτάζουν μ ε π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α τους π ε ρ α σ τ ι κ ο ύ ς έ ν α σωρό ά ν ε ρ γ ο ι α λ ή τ ε ς . Έ φ υ γ α από τον ασφαλτοστρω­ μ έ ν ο δρόμο όπου ε ί χ ε μ ε ί ν ε ι μ ε τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο π ρ ο χ τ έ ς τ η νύχτα ο Μ ε τ ί ν και κ α τ έ β η κ α προς τ η μ ε ρ ι ά τ ω ν κ ή π ω ν . Ό τ α ν έφτασα στο δρόμο α π ' όπου περνά τ ο τ ρ έ ν ο , σ τ ρ ά φ η ­ κα προς τ η γ ε ω π ο ν ι κ ή σχολή. Ο πατέρας μου ή θ ε λ ε πολύ να μ π ω ε κ ε ί . Αν δ ε ν μας κ ά ν α ν ε στις ε ι σ α γ ω γ ι κ έ ς ε ξ ε τ ά σ ε ι ς

446

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ρ ω τ ή σ ε ι ς π ά ν ω σε θ έ μ α τ α που δ ε ν ε ί χ α μ ε δ ι δ α χ τ ε ί , θα μ ε βάζανε ε κ ε ί μ ε τ η δικαιολογία ότι η γ ε ω π ο ν ι κ ή σχολή ή τ α ν κοντά στο σ π ί τ ι μας, κ ι ε γ ώ , τον ε π ό μ ε ν ο χρόνο, θα ήμουν ένας πτυχιούχος κηπουρός. Κ α ι τ ό τ ε ο π α τ έ ρ α ς μου, μια και θα είχα π τ υ χ ί ο , δ ε ν θα έ λ ε γ ε πως ήμουνα κηπουρός, μα δ η ­ μόσιος υ π ά λ λ η λ ο ς , γ ι α τ ί θα φορούσα γ ρ α β ά τ α , μα ε γ ώ π ι ­ σ τ ε ύ ω πως θα ήμουν απλώς ένας κηπουρός μ ε γ ρ α β ά τ α . Τ α μ α θ ή μ α τ α σ τ η σχολή α υ τ ή συνεχίζονται και τ ο καλοκαίρι. Μ ό λ ι ς χ τ υ π ή σ ε ι τ ο κουδούνι, τ ρ έ χ ε ι ς στο δάσκαλο γ ι α να σου δ ε ί ξ ε ι στο ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο ότι οι ν τ ο μ ά τ ε ς έχουν σπόρους. Ξ ε ν έ ρ ω τ ο ι , μ ε πρόσωπο γ ε μ ά τ ο σπυριά, φουκαράδες. Ό σ ο τ α β λ έ π ω αυτά, ν ι ώ θ ω μ ε γ ά λ η ι κ α ν ο π ο ί η σ η που β γ ή κ ε μπροστά μου ε κ ε ί ν η η κ ο π έ λ α . Αν δ ε ν μ ε φόρτωνε μ ε όλα αυτά τ α βάσανα, ίσως δεχόμουνα να γ ί ν ω ένας κηπουρός μ ε γ ρ α β ά τ α ή μ π α ρ μ π έ ρ η ς , και μ ά λ ι σ τ α ι δ ι ο κ τ ή τ η ς μ π α ρ μ π έ ρικου. Β έ β α ι α , γ ι α να γ ί ν ω από τ σ ι ρ ά κ ι μάστορας, θα ' π ρ ε π ε να περάσουν τουλάχιστον δ έ κ α χρόνια, και στο δ ι ά σ τ η ­ μα αυτό ν' ανέχομαι τα χνότα όχι μονάχα του πατέρα μου μα και του μ π α ρ μ π έ ρ η . Δ ε ν σφάξανε! Ε ί δ α κοντά στο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο καλωδίων τους ε ρ γ ά τ ε ς να π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν μ π ρ ο σ τ ά σ τ η μ ε γ ά λ η μπάρα μ ε τα κ ό κ κ ι ν α κ ι άσπρα χ ρ ώ μ α τ α , που θύμιζε α ν ι σ ό π ε δ η δ ι ά β α σ η · δ ε ν μ π α ί νανε όμως από κ ε ι , μα από τ η δ ι π λ α ν ή μ ι κ ρ ή πόρτα, δ ε ί ­ χνοντας τ ι ς ταυτότητες τους στο φύλακα, ε ν ώ οι ε π ι σ τ ά τ ε ς τούς κοίταζαν σαν δ ε σ μ ο φ ύ λ α κ ε ς . Τ ο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο γ ύ ρ ω γ ύ ­ ρω ε ί χ ε σ υ ρ μ α τ ο π λ έ γ μ α τ α . Ν α ι , ο τόπος αυτός, που λ έ γ ε ­ τ α ι ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο , σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α είναι μια μ ο ν τ έ ρ ν α φ υ λ α κ ή και, γ ι α να γ ί ν ε ι τ ο θ έ λ η μ α τ ω ν μ η χ α ν ώ ν , από τ ι ς ο κ τ ώ τ ο πρωί μ έ χ ρ ι τ ι ς π έ ν τ ε τ ο α π ό γ ε υ μ α , οι φουκαράδες σ κ λ ά β ο ι χαραμίζουν τ η ζ ω ή τους. Ο π α τ έ ρ α ς μου, αν ε ί χ ε

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

447

μ έ σ ο , θ' αποφάσιζε α μ έ σ ω ς ότι δ ε ν ε ί μ α ι γ ι α γ ρ ά μ μ α τ α και θα μ' έ μ π α ζ ε ανάμεσα τους, κ ι όσο θα σκεφτόταν πως η ζωή μου θα περνούσε σ' α υ τ ή τ η φ υ λ α κ ή μπροστά στις μ η χ α ν έ ς , θα χαιρόταν, π ι σ τ ε ύ ο ν τ α ς ότι ε ί χ ε ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι τ ο γ ι ο τ ο υ . Ν ά κ ι η α π ο θ ή κ η τ η ς φυλακής που λ έ γ ε τ α ι ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο , οι δικοί μας έχουν γ ρ ά ψ ε ι π ά ν ω στα αδειανά βαρέλια τ ι θα κά­ νουν στους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς . Κ α τ ό π ι ν είδα σ τ η ν αποβάθρα του εργοστασίου το φορτίο που σ ή κ ω ν ε ο γερανός του καραβιού. Τ ι μ ε γ ά λ ο φορτίο! Τ ι παράξενα που κ ο υ ν ι έ τ α ι στο κ ε ν ό ! Τ ο κ α ρ ά β ι αυτό, ποιος ξ έ ρ ε ι πού θα π ά ε ι όταν α δ ε ι ά σ ε ι τ ο φορτίο τ ο υ ! Σ τ ά θ η κ α και κοίταξα λ ί γ ο α κ ό μ η τ ο κ α ρ ά β ι , μα ύστερα, σαν είδα να έρχονται ε ρ γ ά τ ε ς από α π έ ν α ν τ ι , δ ε ν θ έ λ η σ α να μ ε πάρουν γ ι α ά ν ε ρ γ ο και χ α σ ο μ έ ρ η . Ν α μ η νομίσουν πως είναι ανώ­ τ ε ρ ο ι μου, ε π ε ι δ ή βρήκαν τον τρόπο κι έπιασαν δουλειά ε δ ώ . Π ε ρ ν ώ ν τ α ς δ ί π λ α τ ο υ ς , τους κ ο ί τ α ξ α : δ ε ν ε ί χ α μ ε κα­ μιά διαφορά. Μ ο ν ά χ α ή τ α ν λ ι γ ά κ ι π ι ο μ ε γ ά λ ο ι από μ έ ν α και τα ρούχα τους ή τ α ν καθαρά. Αν δεν ή τ α ν λ α σ π ω μ έ ν α τα παπούτσια μου, δ ε ν θα μπορούσαν να καταλάβουν ο ύ τ ε ότι δ ε ν είχα κ α μ ι ά δουλειά να κ ά ν ω . Ε ί χ α ξεχάσει ότι υ π ή ρ χ ε μια βρύση ε δ ώ κοντά. Σ τ η ν αρ­ χ ή , μόλις ήπια νερό, ή τ α ν πολύ ωραία, έ π ε ι τ α ένιωσα ά σ χ η ­ μα ε π ε ι δ ή ήμουν ν η σ τ ι κ ό ς , αλλά τ ε λ ι κ ά μου ά ρ ε σ ε ! Καθάρι­ σα τ ι ς λάσπες από τα παπούτσια μου. Ας φύγουν οι κ ό κ κ ι ν ε ς λάσπες του αναθεματισμένου αυτού τόπου από τα παπούτσια μου, ας φύγει α υ τ ή η σ ι χ α μ ε ρ ή βρομιά που α ν ή κ ε ι στο πα­ ρελθόν, σκεφτόμουνα, όταν ξαφνικά άκουσα μια φ ω ν ή : « Κ ά ν ε τ ό π ο , π α τ ρ ι ώ τ η , να π ι ω κ ι ε γ ώ λ ί γ ο ν ε ρ ό ! » ε ί π ε . Τ ρ α β ή χ τ η κ α . Π ρ έ π ε ι να ή τ α ν ε ρ γ ά τ η ς . Μ ' α υ τ ή τ η ζ έ ­ σ τ η φορούσε σ α κ ά κ ι . Τ ο ' β γ α λ ε , τ ο δ ί π λ ω σ ε και τ ο ' β α λ ε

448

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στην ά κ ρ η . Κ α τ ό π ι ν , αντί να π ι ε ι νερό, άρχισε να β γ ά ζ ε ι τ η μύξα τ ο υ . Ώ σ τ ε , όταν είσαι πολύ έ ξ υ π ν ο ς και β ρ ί σ κ ε ι ς δου­ λ ε ι ά , παίρνοντας μ ά λ ι σ τ α τ η σειρά κάποιου του άλλου, τ ο ξεμύξιασμα το λες « π ί ν ω ν ε ρ ό » . Τούτος ε δ ώ έ χ ε ι άραγε απο­ λ υ τ ή ρ ι ο γ υ μ ν α σ ί ο υ ; Σ τ η ν τ σ έ π η του σακακιού του φαινό­ ταν τ ο πορτοφόλι τ ο υ . Εξακολουθούσε να β γ ά ζ ε ι τ η μύξα τ ο υ , όταν ξαφνικά ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α , π ή ρ α από τ η ν τ σ έ π η του σακακιού του τ ο πορτοφόλι του και τ ο 'βαλα α μ έ σ ω ς σ τ η ν κ ω λ ό τ σ ε π ή μου. Δ ε ν κ ο ί τ α ξ ε , δ ε ν μ ε ε ί δ ε , γ ι α τ ί εξακολου­ θούσε να β γ ά ζ ε ι τ η μύξα τ ο υ . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο , γ ι α να φα­ νεί ε ν τ ά ξ ε ι α π έ ν α ν τ ι μ ο υ , άρχισε να κ ά ν ε ι ότι π ί ν ε ι ν ε ρ ό . Δ ε ν ά ν τ ε ξ α και του ε ί π α : « Ά ν τ ε , φίλε, φτάνει. Κ ι ε γ ώ έχω δουλειά». Τ ρ α β ή χ τ η κ ε . Κ α τ ό π ι ν μ' ε υ χ α ρ ί σ τ η σ ε . Π ή ρ ε τ ο σ α κ ά κ ι του, το φόρεσε, δεν κατάλαβε τίποτα. Ενώ ε γ ώ ψύχραιμα συνέχισα να π λ έ ν ω τ α παπούτσια μου, αυτός π ή γ ε προς τ ο εργοστάσιο. Ο ύ τ ε να τον κοιτάξω δεν γύρισα. Ό τ α ν τ ε λ ε ί ω ­ σα μ ε τα παπούτσια μου, αυτός ε ί χ ε α π ο μ α κ ρ υ ν θ ε ί . Κ ι ε γ ώ άρχισα να π ε ρ π α τ ά ω , πολύ γ ρ ή γ ο ρ α , προς τ ο σ τ α θ μ ό . Α π ό τ η ζ έ σ τ η , τα τ ζ ι τ ζ ί κ ι α άρχιζαν να τ ε ρ ε τ ί ζ ο υ ν . Α π ό πίσω μου ή ρ θ ε και τ ο τ ρ έ ν ο - σ τ ο ι β α γ μ έ ν ο ι σαν σ α ρ δ έ λ ε ς αυτοί που π ή γ α ι ν α ν , αρχή τ η ς ε β δ ο μ ά δ α ς , να πιάσουν δουλειά, μ ε κοί­ ταζαν ε ν ώ τ ο τ ρ έ ν ο απομακρυνόταν. Δ ε ν τ ο είχα π ρ ο λ ά β ε ι , θα π ε ρ ί μ ε ν α τ ο ε π ό μ ε ν ο . Α ν έ β η κ α , όπως όλοι, σ τ η ν α π ο β ά θ ρ α του σ τ α θ μ ο ύ , μ ε ύφος ανθρώπου που π η γ α ί ν ε ι σ τ η δ ο υ λ ε ι ά τ ο υ , μ ε τ ο τ ε ­ τ ρ ά δ ι ο στο χ έ ρ ι . Ε κ ε ί που π ε ρ π α τ ο ύ σ α , β γ ή κ α ν μ π ρ ο σ τ ά μου δυο χ ω ρ ο φ ύ λ α κ ε ς - δ ε ν γύρισα ο ύ τ ε να τους κ ο ι τ ά ξ ω . Π ή γ α ίσια σ τ η ν καντίνα. «Τρία τοστ μ ε τυρί», είπα.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

449

Έ ν α χ έ ρ ι α π λ ώ θ η κ ε σ τ η βιτρίνα, π ή ρ ε τυρί και τ ο ' β α λ ε α ν ά μ ε σ α στις φ έ τ ε ς του ψ ω μ ι ο ύ . Βάζουν μ π ό λ ι κ ο τυρί σ τ η βιτρίνα, γ ι α να ν ο μ ί ζ ε ι ς ότι και τ ο τ ο σ τ σου έ χ ε ι πολύ τ υ ρ ί ! Ό λ ο ι ε ί σ τ ε έ ξ υ π ν ο ι , και ν ο μ ί ζ ε τ ε μ ά λ ι σ τ α π ω ς ε ί σ τ ε πιο έ ξ υ π ν ο ι από μ έ ν α , έ χ ε τ ε τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως γ ί ν α τ ε άνθρω­ ποι. Κ ι αν υ π ο θ έ σ ο υ μ ε ότι α π ο κ α λ ύ π τ ω τ ι ς κ ο μ π ί ν ε ς σας, ότι ε ί μ α ι πιο έ ξ υ π ν ο ς από σας, ότι σας ξ ε μ π ρ ο σ τ ι ά ζ ω ! Α , μιας και τ ο θ υ μ ή θ η κ α . « Δ ώ σ ε μου έ ν α ξυραφάκι και μια κ ό λ λ α » , ε ί π α , κι ά φ η ­ σα στο μάρμαρο του π ε ρ ι π τ έ ρ ο υ έ ν α κ α τ ο σ τ ά ρ ι κ ο . Π ή ρ α τα ρέστα κ ι αυτά που είχα ζ η τ ή σ ε ι κ ι έφυγα. Κ α ι π ά λ ι δ ε ν γύρισα να κοιτάξω τους χωροφύλακες. Οι τ ο υ α λ έ ­ τ ε ς του σταθμού είναι στην άκρη τ η ς αποβάθρας. Βρομούσαν απαίσια. Κ λ ε ί δ ω σ α τ η ν πόρτα από μ έ σ α , έ β γ α λ α από τ η ν κ ω λ ό τ σ ε π ή τ ο πορτοφόλι, κ ι είδα ότι ο εξυπνάκιας ο ε ρ γ ά ­ τ η ς ε ί χ ε ένα χ ι λ ι ά ρ ι κ ο , δύο π ε ν τ α κ ο σ ά ρ ι κ α , κ ά τ ι ψ ι λ ά , σύ­ νολο δύο χ ι λ ι ά δ ε ς εκατόν ε ί κ ο σ ι π έ ν τ ε λ ί ρ ε ς . Τ ο πορτοφόλι ε ί χ ε , όπως υ π έ θ ε σ α , και μια τ α υ τ ό τ η τ α , τ η ν Κ ά ρ τ α Κ ο ι ν ω ­ ν ι κ ή ς Α σ φ ά λ ι σ η ς . Ό ν ο μ α : Ι μ π ρ α ή μ , ε π ί θ ε τ ο : Σ ε ν έ ρ , του Φ ε β ζ ί και τ η ς Κ α μ έ ρ , τόπος γ έ ν ν η σ η ς : Τραπεζούντα. Τ α διάβασα α ρ κ ε τ έ ς φορές, τα 'μαθα α π έ ξ ω . Κ α τ ό π ι ν έ β γ α λ α από τ η ν τ σ έ π η μου τ η μ α θ η τ ι κ ή μου τ α υ τ ό τ η τ α , τ η ν ακού­ μ π η σ α στον τοίχο, έ κ ο ψ α προσεχτικά μ ε το ξυραφάκι τ η φω­ τογραφία μου, τ η ν έ β γ α λ α . Έ π ε ι τ α ξεκόλλησα μ ε προσοχή τ η φωτογραφία του Ι μ π ρ α ή μ Σ ε ν έ ρ από τ η ν Κ ά ρ τ α Κ ο ι ν ω ­ ν ι κ ή ς Ασφάλισης και μ ε τ η ν κόλλα κόλλησα τ η δ ι κ ή μου φω­ τογραφία. Τ ώ ρ α ήμουνα ο Ι μ π ρ α ή μ Σ ε ν έ ρ . Τ ι εύκολο που ή τ α ν ! Έ β α λ α τ η ν τ α υ τ ό τ η τ α του Ι μ π ρ α ή μ Σ ε ν έ ρ στο πορ­ τοφόλι μου και το πορτοφόλι στην τ σ έ π η μου. Κ α τ ό π ι ν β γ ή ­ κα από τ η ν τ ο υ α λ έ τ α και π ή γ α π ί σ ω στην καντίνα.

450

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Τ α τ ο σ τ ή τ α ν έ τ ο ι μ α . Τ α έ φ α γ α μ ε ό ρ ε ξ η , δυο μ έ ρ ε ς έ τ ρ ω γ α μονάχα κεράσια και ν τ ο μ ά τ ε ς ά γ ο υ ρ ε ς του κ ή π ο υ . Ή π ι α κ ι έ ν α αϊράνι κ α ι κοίταξα μ ή π ω ς υ π ή ρ χ ε και κ ά τ ι άλλο να φάω, μιας και σ τ η ν τ σ έ π η μου ε ί χ α π ο λ λ ά λ ε φ τ ά . Ε ί χ ε μ π ι σ κ ό τ α και σ ο κ ο λ ά τ ε ς , μα δ ε ν μου ά ρ ε σ ε τ ί π ο τ α . Κ α τ ό π ι ν ζ ή τ η σ α άλλο έ ν α τ ο σ τ , ψ ή σ ' τ ο κ α λ ά , ε ί π α , ο καν τ ι ν ι έ ρ η ς δ ε ν μ ί λ η σ ε . Μ ε τον ώμο α κ ο υ μ π ι σ μ έ ν ο στον πά­ γ κ ο τ η ς κ α ν τ ί ν α ς , σ τ ρ α μ μ έ ν ο ς στο σ τ α θ μ ό , έ ν ι ω θ α πολύ ά ν ε τ α , δ ε ν ε ί χ α κ α μ ι ά έ γ ν ο ι α . Μ ο ν ά χ α μια φορά γύρισα τ ο κ ε φ ά λ ι μου και κοίταξα προς τ η μ ε ρ ι ά τ η ς β ρ ύ σ η ς , μ ή π ω ς ε ρ χ ό τ α ν κ α ν ε ί ς · κ α ν ε ί ς . Έ κ α ν ε τον πολύξερο ο ε ξ υ π ν ά κ ι α ς ο ε ρ γ ά τ η ς μας, μα δ ε ν θα π ή ρ ε α κ ό μ η χαμπάρι ότι του κ λ έ ψ α ν ε τ ο π ο ρ τ ο φ ό λ ι . Μ π ο ρ ε ί και να τ ο κ α τ ά λ α β ε , μα δ ε ν θα 'χει π ε ρ ά σ ε ι από τ ο μυαλό του ότι του τ ο π ή ρ α ε γ ώ . Ο κ α ν τ ι ν ι έ ρ η ς μου έ δ ω σ ε τ ο τ ο σ τ , του ζ ή τ η σ α και μια ε φ η ­ μερίδα. «Χουριέτ». Τ η ν π ή ρ α , π ή γ α και κάθισα σ' έ ν α ν π ά γ κ ο λ ί γ ο παρα­ κ ά τ ω , αδιάφορα, μ η δίνοντας σ η μ α σ ί α σε κ α ν έ ν α ν . Άρχισα να τ ρ ώ ω τ ο τ ο σ τ μου και να διαβάζω. Π ρ ώ τ α κ ο ί τ α ξ α πόσοι ε ί χ α ν σ κ ο τ ω θ ε ί . Σ τ ο Κ α ρ ς , σ τ η Σμύρνη, στην Αττάλεια, στην Άγκυρα... Την Ιστανμπούλ τ η ν άφησα τ ε λ ε υ τ α ί α . Δ ι κ ο ί μας δ ώ δ ε κ α , δικοί τους δ ε κ α ­ έ ξ ι . Έ ψ α ξ α να βρω τ η ν Ι ζ μ ί τ , ο ύ τ ε καν αναφερόταν. Κ α τ ό ­ πιν κοίταξα μ ε αγωνία τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , διάβασα β ι α σ τ ι κ ά . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν Ν τ α ρ β ί ν ο γ λ ο υ δ ε ν ή τ α ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν τραυμα­ τ ι σ μ έ ν ω ν . Ξαναδιάβασα, όχι, δ ε ν ή τ α ν . Μ π ο ρ ε ί να μ η ν τ ο γ ρ ά φ ε ι α υ τ ή η ε φ η μ ε ρ ί δ α , ε ί π α μ έ σ α μου και π ή γ α και π ή ­ ρα μια Μίλιέτ.

Ο ύ τ ε σ' αυτήν ή τ α ν α ν ά μ ε σ α στους τ ρ α υ ­

μ α τ ι σ μ έ ν ο υ ς . Εξάλλου α υ τ ή η ε φ η μ ε ρ ί δ α δ ε ν δ η μ ο σ ι ε ύ ε ι τα

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

451

ονόματα αυτών που τους σκότωσαν ή τους τραυμάτισαν. Αν θ έ λ ε ι ς να β λ έ π ε ι ς τ ο όνομα σου σ τ ι ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , ή πουτά­ να π ρ έ π ε ι να 'σαι ή π ο δ ο σ φ α ι ρ ι σ τ ή ς . Ύ σ τ ε ρ α δίπλωσα τ ι ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , αφηρημένος πάντα, μ π ή κ α μ έ σ α και προχώρησα προς τ η ν έ κ δ ο σ η ε ι σ ι τ η ρ ί ω ν . Ή ξ ε ρ α καλά πού θα π ή γ α ι ν α . «Ένα εισιτήριο για το Ουσκιουντάρ», είπα. « Τ ο τ ρ έ ν ο δ ε ν π ά ε ι στο Ουσκιουντάρ!» ε ί π ε ο υπάλληλος μ ε αέρα α ν ω τ ε ρ ό τ η τ α ς . « Τ ε λ ε υ τ α ί ο ς σ τ α θ μ ό ς είναι τ ο Χ α ϊ ντάρπασα». « Τ ο ξέρουμε, το ξέρουμε!» είπα. «Δώσε ένα για Χαϊντάρπασα». Κ α ι π ά λ ι δ ε ν μου έ δ ω σ ε . Αα, που να πας στο διάβολο. Τ ο ύ τ η τ η φορά ρ ώ τ η σ ε : «Ολόκληρο ή μαθητικό;» « Δ ε ν ε ί μ α ι πια μ α θ η τ ή ς ! » ε ί π α . « Λ έ γ ο μ α ι Ι μ π ρ α ή μ Σ ε νέρ». «Ποιος σε ρ ώ τ η σ ε ; » ε ί π ε , σαν ε ί δ ε όμως τ ο πρόσωπο μου, φαίνεται ότι φ ο β ή θ η κ ε , σώπασε κ α ι μου έ δ ω σ ε τ ο ε ι σ ι τ ή ­ ριο. Νευρίασα. Ε γ ώ δ ε ν φοβάμαι κ α ν έ ν α ν . Β γ ή κ α έ ξ ω , κοί­ ταξα, κ α μ ι ά κ ί ν η σ η από τ η ν π λ ε υ ρ ά τ η ς σ ι δ η ρ ο δ ρ ο μ ι κ ή ς γ ρ α μ μ ή ς , τ ί π ο τ α . Σ τ ο π α γ κ ά κ ι όπου είχα κ α θ ί σ ε ι λ ί γ ο πριν, τώρα κάθονταν άλλοι ε ξ υ π ν ά κ η δ ε ς . Σ κ έ φ τ η κ α να π ά ω να τους σ η κ ώ σ ω , να τους π ω ότι ε γ ώ καθόμουνα πριν ε δ ώ , μα δ ε ν άξιζε τον κ ό π ο , ξαφνικά, β λ έ π ε ι ς , όσοι π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν ε τ ο τ ρ έ ν ο γ ί ν ο ν τ α ι έ ν α , κ α ι τ α βάζουν μαζί μ ο υ . Κ ο ί τ α ξ α να δω αν υ π ή ρ χ ε άλλο μ έ ρ ο ς να κ α θ ί σ ω . Ξ α φ ν ι κ ά , κ ό π η κ ε η χολή μου. Ο ι χωροφύλακες μ ε κοίταζαν. « Φ ί λ ε , έχεις ρολόι;» ρώτησε ο ένας.

452

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Ε γ ώ ; » ε ί π α . « Έ χ ω ρολόι». « Τ ι ώρα ε ί ν α ι ; » « Τ ι ώρα ε ί ν α ι ; Ο κ τ ώ και π έ ν τ ε » , ε ί π α . Δ ε ν ε ί π α ν τ ί π ο τ ε ά λ λ ο , φύγανε μ ι λ ώ ν τ α ς μ ε τ α ξ ύ τους. Κ ι ε γ ώ συνέχισα τ ο δρόμο μου, μα πού θα π ή γ α ι ν α ; Τ έ λ ο ς , είδα ε κ ε ί κοντά έ ν α π α γ κ ά κ ι και π ή γ α και κάθισα. Ύ σ τ ε ­ ρα έ κ α ν α ό,τι κάνουν οι ά ν θ ρ ω π ο ι που π ά ν ε σ τ η δουλειά τους, άναψα κ ι ε γ ώ έ ν α τ σ ι γ ά ρ ο , άνοιξα τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α μου και β υ θ ί σ τ η κ α στο διάβασμα. Δ ι ά β α σ α τα νέα τ η ς χώρας, κ α τ ό π ι ν , μ ε προσοχή σπουδαίου ανθρώπου κ ι ο ι κ ο γ ε ν ε ι ά ρ ­ χ η μ ε ευθύνες, διάβασα τις ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς ε ι δ ή σ ε ι ς · αν ο Μ π ρ έ ζ νιεφ κ ι ο Κ ά ρ τ ε ρ συμφώνησαν μ υ σ τ ι κ ά να μοιραστούν τ η ν Τουρκία, μπορούν να τ ο κάνουν χωρίς να τους ε μ π ο δ ί σ ε ι κα­ ν ε ί ς , σ κ έ φ τ η κ α . Κ ι ε κ ε ί που έ λ ε γ α ότι ή τ α ν πιθανόν αυτοί να σ τ ε ί λ α ν ε τον πάπα σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , κάποιος ή ρ θ ε και κά­ θ ι σ ε δ ί π λ α μου* τρόμαξα. Χ ω ρ ί ς να κ α τ ε β ά σ ω τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α μου, τον κοίταξα κρυ­ φά. Ε ί χ ε π ε λ ώ ρ ι α κ α ι ζ α ρ ω μ έ ν α χ έ ρ ι α , τ α ε ί χ ε α κ ο υ μ π ι ­ σ μ έ ν α π ά ν ω στο π α ν τ ε λ ό ν ι τ ο υ , που ή τ α ν πιο παλιό κ ι από τ ο δ ι κ ό μου. Κ ο ί τ α ξ α και τ ο πρόσωπο τ ο υ , και κ α τ ά λ α β α : έ ν α ς φουκαράς η λ ι κ ι ω μ έ ν ο ς ε ρ γ ά τ η ς , κ α τ α π ο ν η μ έ ν ο ς από τ η ν π ο λ λ ή δουλειά. Τ ο ν λ υ π ή θ η κ α . Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ α χρό­ νια, αν δ ε ν π ε θ ά ν ε ι ς θα σ υ ν τ α ξ ι ο δ ο τ η θ ε ί ς , κ ι όλη σου η ζωή θα 'χει π ά ε ι χ α μ έ ν η · μα αυτός ή τ α ν ε ν τ ε λ ώ ς αδιάφορος, δ ε ν φαινόταν να 'χει κ α ν έ ν α παράπονο, κοίταζε μ ε άδειο β λ έ μ ­ μ α , μ π ο ρ ώ να π ω κ α ι χ α ρ ο ύ μ ε ν ο , αυτούς που π ε ρ ί μ ε ν α ν σ τ η ν ά λ λ η μ ε ρ ι ά του σταθμού. Τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α ότι ίσως κά­ τ ι να ε ί χ ε στο μυαλό τ ο υ , μ π ο ρ ε ί να ή τ α ν σ υ ν ε ν ν ο η μ έ ν ο ς μ' ε κ ε ί ν ο υ ς , κι όλοι μαζί, όσοι π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν στο σ τ α θ μ ό , να ε τ ο ι ­ μάζονται να μου τ η φέρουν. Ανατρίχιασα. Μ α ο η λ ι κ ι ω μ έ -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

453

νος ε ρ γ ά τ η ς χ α σ μ ο υ ρ ή θ η κ ε ξαφνικά, και τ ό τ ε κατάλαβα ότι ή τ α ν χαζός. Γ ι α τ ί να φοβάμαι ε γ ώ , αυτοί π ρ έ π ε ι να φοβού­ ν τ α ι ε μ έ ν α , σ κ έ φ τ η κ α κ ι ησύχασα. Τ ό τ ε μου π έ ρ α σ ε από τ ο νου πως θα μπορούσα να τα π ω όλα σ' αυτόν το γ έ ρ ο , μ π ο ρ ε ί από κάπου να γ ν ω ρ ί ζ ε ι και τον π α τ έ ρ α μου, ο π α τ έ ρ α ς γ υ ρ ί ζ ε ι πολύ, ε ί μ α ι ο γιος του κου­ τσού λ α χ ε ι ο π ώ λ η , θα του π ω , π η γ α ί ν ω σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , στο Ουσκιουντάρ* μπορώ να του πω α κ ό μ η για τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , γ ι α τα παιδιά τ η ς π α ρ έ α ς , τ ι σ κ έ φ τ ο ν τ α ι γ ι α μ έ ν α , η ε φ η ­ μ ε ρ ί δ α που κρατάω γ ι α τ η ν ώρα δ ε ν τα γ ρ ά φ ε ι , θα του π ω , μα, ξ έ ρ ε ι ς , κ α μ ι ά φορά μου φαίνεται πως όλα αυτά γ ί ν ο ν τ α ι εξαιτίας κάποιων που θέλουν να μας β λ ά ψ ο υ ν , όμως μια μ έ ­ ρα θα τους τ η φ έ ρ ω , θα τους ξ ε μ π ρ ο σ τ ι ά σ ω , δ ε ν ξέρω τ ι θα κ ά ν ω , μα θα σας ξαφνιάσω όλους, κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς ; Τ ό τ ε θα τα γ ρ ά ψ ε ι κι η ε φ η μ ε ρ ί δ α που κ ρ α τ ά ω , και θα καταλάβουν οι χαζοί κ ι α ν ί δ ε ο ι , αυτοί που π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν τ ο τ ρ έ ν ο και ν ι ώ ­ θουνε ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ι ε π ε ι δ ή έχουν μια δουλειά όπου π η γ α ί ­ νουν κ ά θ ε πρωί, θα ξαφνιαστούν, και μ ά λ ι σ τ α θα μ ε φ ο β η ­ θούν, ώ σ τ ε δ ε ν ξ έ ρ α μ ε , θα πουν, ώ σ τ ε όλα ή τ α ν μάταια, ού­ τ ε που τ ο δ ι α ν ο η θ ή κ α μ ε , θα πουν. Ό τ α ν έ ρ θ ε ι ε κ ε ί ν η η μ έ ρ α , όχι μονάχα τα ραδιόφωνα, μα κ ι οι τ η λ ε ο ρ ά σ ε ι ς θα μ ε αναφέρουν. Θα καταλάβουν, όλοι θα κ α τ α λ ά β ε τ ε . Α φ α ι ρ έ θ η κ α . Τ ο τ ρ έ ν ο ερχόταν* δίχως να βιάζομαι, δί­ π λ ω σ α τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και σ η κ ώ θ η κ α . Κ α τ ό π ι ν έριξα μια ματιά στο τ ε τ ρ ά δ ι ο του Φαρούκ* διάβασα λ ί γ ο . Α ν ο η σ ί ε ς ! Η Ι σ τ ο ρ ί α ε ί ν α ι γ ι α τ ο υ ς σ κ λ ά β ο υ ς , τα δ ι η γ ή μ α τ α γ ι α τους μαλθακούς, τα παραμύθια γ ι α τα α ν ό η τ α π α ι δ ι ά , τους χα­ ζούς, τους κ α κ ο μ ο ί ρ η δ ε ς , τους φ ο β η τ σ ι ά ρ η δ ε ς ! Ο ύ τ ε καν τ ο 'σκισα. Τ ο 'ριξα στο σ κ ο υ π ι δ ο ν τ ε ν ε κ έ που ή τ α ν δ ί π λ α μου. Κ α τ ό π ι ν , όπως όλοι που ό,τι κάνουν τ ο κάνουν μ η χ α ν ι κ ά ,

454

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

π έ τ α ξ α μ ε αδιαφορία τ ο τ σ ι γ ά ρ ο μου κ ά τ ω , τ ο π ά τ η σ α μ ε τ ο πόδι μου, κ ι έ σ β η σ α τ η γ ό π α όπως αυτοί, δίχως δ ε ύ τ ε ­ ρη σ κ έ ψ η . Ο ι π ό ρ τ ε ς τ ω ν βαγονιών άνοιξαν: ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς κ ε φ ά λ ι α από μ έ σ α γυρίζουν και μ ε κοιτάζουν: τ ο πρωί π η ­ γαίνουν σ τ η δουλειά τους, τ ο βράδυ γυρίζουν από τ η δου­ λ ε ι ά τ ο υ ς , τ ο ε π ό μ ε ν ο πρωί π η γ α ί ν ο υ ν π ά λ ι σ τ η δ ο υ λ ε ι ά τους, τ ο ε π ό μ ε ν ο βράδυ γυρίζουν π ά λ ι από τ η δουλειά τους. Ο ι κ α η μ έ ν ο ι δ ε ν ξέρουν, δ ε ν ξέρουν! Θα μάθουν. Θα τους μ ά θ ω , μα όχι τώρα* τώρα, κ ι ε γ ώ όπως όλοι ε σ ε ί ς που έ χ ε ­ τ ε δουλειά και π η γ α ί ν ε τ ε σ τ η δουλειά σας κ ά θ ε πρωί, μπαί­ νω στο τ ρ έ ν ο , κ ά θ ο μ α ι ανάμεσα σας. Τ ο β α γ ό ν ι είναι υγρό και ζεστό από τα σώματα που κ ι ­ νούνται, ζεστασιά α ν θ ρ ώ π ι ν η ! Ν α μ ε φ ο β ά σ τ ε , από δω και π έ ρ α , να μ ε φ ο β ά σ τ ε !

32

Ξ α π λ ω μ έ ν η στο κ ρ ε β ά τ ι μου, μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι μου στο μαξι­ λάρι, π ε ρ ί μ ε ν α , ε π ε ι δ ή πριν φύγουν γ ι α τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , θα 'ρθουν, θα μου φιλήσουν τ ο χ έ ρ ι , θα μου μ ι λ ή σ ο υ ν , θα μ' ακούσουν. Ε κ ε ί όμως που π ε ρ ί μ ε ν α , ξαφνικά σάστισα. Σ τ ο κ ά τ ω π ά τ ω μ α , ο θόρυβος σ τ α μ ά τ η σ ε , κ ό π η κ ε μαχαίρι! Δ ε ν ακούγονταν β ή μ α τ α από δ ω μ ά τ ι ο σε δ ω μ ά τ ι ο , δ ε ν ακουγό­ ταν ο θόρυβος από π ό ρ τ ε ς που κλείνουν κ ι από παράθυρα που ανοίγουν, δ ε ν ακούγονταν οι ο μ ι λ ί ε ς που αντηχούν στις σ κ ά λ ε ς , στα τ α β ά ν ι α , τ ί π ο τ α δ ε ν άκουγα, και φοβόμουν. Σ η κ ώ θ η κ α από το κ ρ ε β ά τ ι , πήρα τ ο μπαστούνι μου, χ τ ύ ­ π η σ α μ ε ρ ι κ έ ς φορές στο π ά τ ω μ α , μα ο ύπουλος ο τ ζ ο υ τ ζ έ ς κ ά ν ε ι πως δ ε ν α κ ο ύ ε ι . Χ τ ύ π η σ α λ ί γ ο α κ ό μ η , μ π ο ρ ε ί να ν τ ρ α π ε ί τους άλλους και να π ά ψ ε ι να κ ά ν ε ι τον κουφό, σ κ έ ­ φ τ η κ α , β γ ή κ α ύστερα σιγά σιγά από τ ο δωμάτιο μου, στά­ θ η κ α ε π ά ν ω σ τ η σκάλα κ ι άρχισα, όπως π ά ν τ α , να φωνάζω: « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , έλα γρήγορα επάνω!» Από κάτω τίποτα, καμιά φωνή. « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , σου μ ι λ ά ω ! » Τ ι παράξενο και φοβερό π ρ ά γ μ α είναι η η σ υ χ ί α ! Γ ύ ρ ι σ α

456

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γ ρ ή γ ο ρ α στο δ ω μ ά τ ι ο μου, τα πόδια μου κ ρ υ ώ ν α ν ε , π ή γ α στο παράθυρο, άνοιξα τα παντζούρια, κοίταξα κ ά τ ω . Κ ά ­ ποιος έ τ ρ ε χ ε τ α ρ α γ μ έ ν ο ς προς τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο , τον γ ν ώ ρ ι ­ σα, ή τ α ν ο Μ ε τ ί ν , μ π ή κ ε στο αμάξι κ α ι , Θ ε έ μου, μ' ά φ η ­ σε γ ε μ ά τ η έ γ ν ο ι ε ς κ ι έ φ υ γ ε . Ε κ ε ί που κοίταζα από τ ο πα­ ράθυρο και μ' απασχολούσαν κ ά θ ε λ ο γ ή ς φοβερές σ κ έ ψ ε ι ς , β λ έ π ω σε λ ί γ ο τον Μ ε τ ί ν να γ υ ρ ί ζ ε ι π ί σ ω . Ξ α φ ν ι ά σ τ η κ α . Α π ό π ί σ ω του β γ ή κ ε από τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο και μια γυναίκα* μ π ή κ α ν μαζί μ έ σ α . Ό τ α ν είδα τ η μακριά μ α ν τ ί λ α τ η ς και τ η ν τ σ ά ν τ α που κ ρ α τ ο ύ σ ε , τ η γ ν ώ ρ ι σ α : η φαρμακοποιός. Ό τ α ν λ έ ν ε πως ε ί μ α ι άρρωστη, έ ρ χ ε τ α ι μ ε τ η ν πελώρια τσά­ ντα τ η ς , που μάλλον σε α ν τ ρ ι κ ά χέρια τ α ι ρ ι ά ζ ε ι , κ α ι , γ ι α να τ η σ υ μ π α θ ή σ ω και να χ ώ σ ε ι ήσυχα στο σώμα μου τ η φαρ­ μ α κ ε ρ ή βελόνα τ η ς , μου λ έ ε ι σ τ ο ρ γ ι κ ά : Κ υ ρ ί α Φ α τ μ ά , κοι­ τ ά ξ τ ε , έ χ ε τ ε π υ ρ ε τ ό , άδικα κ ο υ ρ ά ζ ε τ ε τ η ν καρδιά σας, θα σας κ ά ν ω μια έ ν ε σ η π ε ν ι κ ι λ ί ν η ς , θα η σ υ χ ά σ ε τ ε , γ ι α τ ί δ ε ν θ έ λ ε τ ε , αφού κ ι ε σ ε ί ς σύζυγος γ ι α τ ρ ο ύ ε ί σ τ ε , ξ έ ρ ε τ ε , ε δ ώ όλοι θέλουν τ ο καλό σας. Αυτά τα λόγια μ ε κάνουνε πιο κα­ χ ύ π ο π τ η και στο τ έ λ ο ς κ λ α ί ω λ ί γ ο , ο π ό τ ε ε κ ε ί ν ο ι φεύγουν, μ' αφήνουν μ ό ν η μ ε τον π υ ρ ε τ ό μου και ξεκουμπίζονται, και τ ό τ ε αρχίζω να κ ά ν ω τ ι ς ίδιες σ κ έ ψ ε ι ς . Δ ε ν μπορούν να δ η ­ λ η τ η ρ ι ά σ ο υ ν τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς σου, γ ι ' αυτό θέλουν να δ η λ η τ η ­ ριάσουν το κορμί σου, Φ α τ μ ά , π ρ ό σ ε χ ε . Προσέχω, περιμένω φοβισμένη. Μ α δεν έγινε τίποτα. Τ α β ή μ α τ α που π ε ρ ί μ ε ν α δεν α κ ο ύ σ τ η κ α ν στις σ κ ά λ ε ς , κά­ τ ω υ π ή ρ χ ε η ίδια ησυχία. Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο άκουσα θόρυβο προς τ η ν πόρτα τ η ς κουζίνας και ξανάτρεξα στο παράθυρο. Η φ α ρ μ α κ ο π ο ι ό ς , μ ε τ η ν τ σ ά ν τ α στο χ έ ρ ι , έ φ ε υ γ ε , τ ώ ρ α όμως μ ο ν ά χ η . Ε ί χ ε έ ν α π ε ρ π ά τ η μ α ν ε α ν ι κ ό και ζωντανό η όμορφη α υ τ ή γ υ ν α ί κ α . Άρχισα να τ η ν κοιτάζω μ ε π ε ρ ι έ ρ -

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

457

γ ε ι α : λ ί γ α β ή μ α τ α πριν από τ η ν πόρτα τ ο υ κ ή π ο υ σταμά­ τ η σ ε , ά φ η σ ε κ ά τ ω τ η ν τ σ ά ν τ α που κ ρ α τ ο ύ σ ε , έ β γ α λ ε από μέσα βιαστικά ένα μεγάλο μαντίλι, σκούπισε τ η μύτη τ η ς κι άρχισε να κ λ α ί ε ι . Τ η λ υ π ή θ η κ α τ η ν όμορφη γυναίκα, π ε ς μου, τ ι σου κ ά ν α ν ε , εξήγησε μ ο υ , ξαφνικά σ υ ν ή λ θ ε , σκού­ πισε μ ε το μαντίλι τα μάτια τ η ς , ξαναπήρε τ η ν τσάντα τ η ς κ ι έ φ υ γ ε . Β γ α ί ν ο ν τ α ς από τ η ν π ό ρ τ α τ ο υ κ ή π ο υ , γ ύ ρ ι σ ε , κ ο ί τ α ξ ε γ ι α μ ι α σ τ ι γ μ ή , μα ε μ έ ν α μάλλον δ ε ν μ ε ε ί δ ε . Ε γ ώ π ε ρ ί μ ε ν α π ά ν τ α στο παράθυρο μου μ ε α ν υ π ο μ ο ν η ­ σία. Κ α τ ό π ι ν , όταν δ ε ν μπορούσα π ι α να υποφέρω τ η ν π ε ­ ρ ι έ ρ γ ε ι α και τ ο φόβο μ ο υ , ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α * φ ύ γ ε τ ε π ι α , φ ύ γ ε ­ τ ε , β γ ε ί τ ε από τ η σ κ έ ψ η μου, α φ ή σ τ ε μ ε μ ό ν η ! Μ α δ ε ν έ ρ ­ χ ο ν τ α ι α κ ό μ η , κ α ι κ ά τ ω είναι η σ υ χ ί α . Π ή γ α σ τ ο κ ρ ε β ά τ ι μου. Μ η χολοσκάς, Φ α τ μ ά , σε λ ί γ ο θα ξαναρχίσουν τον αδιά­ κ ρ ι τ ο θ ό ρ υ β ο , σ ε λ ί γ ο θα ξ α ν α ρ χ ί σ ε ι τ ο ξ ε τ σ ί π ω τ ο κ έ φ ι . Μ π ή κ α στο κ ρ ε β ά τ ι μου και σ κ έ φ τ η κ α : Σ ε λ ί γ ο θα 'ρθουν, θ' ανέβουν μ ε θόρυβο τ ι ς σ κ ά λ ε ς , ο Φ α ρ ο ύ κ , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ο Μ ε τ ί ν , θα μπουν σ τ ο δωμάτιο μ ο υ , θα σκύψουν σ τ ο χ έ ρ ι μου, κ α ι τ ό τ ε ε γ ώ , ή ρ ε μ α , μ ε θυμό αλλά κ α ι ζήλια, θα σ κ ε ­ φ τ ώ : Τ ι παράξενα που είναι τα μ α λ λ ι ά του κεφαλιού που ε ί ­ ναι σ κ υ μ μ έ ν ο στο χ έ ρ ι μ ο υ ! Ε μ ε ί ς φ ε ύ γ ο υ μ ε , γ ι α γ ι ά , ε μ ε ί ς φ ε ύ γ ο υ μ ε , θα πουν, μα σύντομα θα ξανάρθουμε. Γ ι α γ ι ά , κα­ λά σας ε ί δ α μ ε , να π ρ ο σ έ χ ε τ ε τον εαυτό σας, μ η ν α ν η σ υ χ ε ί ­ τ ε γ ι α μ α ς , φ ε ύ γ ο υ μ ε ! Κ α τ ό π ι ν θα γ ί ν ε ι η σ υ χ ί α , γ ι α μ ι α σ τ ι γ μ ή θα τους δω να μ ε κοιτάζουν π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά . Π ρ ο σ ε χ τ ι ­ κά, καλοσυνάτα, μα και μ ε ο ί κ τ ο κ α ι μ ε μ ι α π α ρ ά ξ ε ν η χα­ ρά. Τ ό τ ε θα κ α τ α λ ά β ω ότι σ κ έ φ τ ο ν τ α ι τ ο θάνατο μ ο υ , κ ι ότι βρίσκουν π ω ς ο θάνατος είναι κ ά τ ι φυσικό γ ι α μ έ ν α , κ ι ε π ε ι δ ή δ ε ν θ έ λ ω να μ ε λυπούνται, μ π ο ρ ε ί να π ρ ο σ π α θ ή σ ω

458

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

να τους κ ά ν ω και α σ τ ε ί α . Θα μου πουν, δ ε ί ξ ε κ α τ α ν ό η σ η στον Ρ ε τ ζ έ π , γ ι α γ ι ά , κ ι αν τα λόγια τους αυτά δ ε ν μου κακοφανούν, π ι θ α ν ό να τους κ ά ν ω ε κ ε ί ν ο τ ο α σ τ ε ί ο . Έ χ ε τ ε δ ο κ ι μ ά σ ε ι π ο τ έ τ η γ λ ύ κ α αυτού του μπαστουνιού; Γ ι α τ ί δεν φ ο ρ έ σ α τ ε τα κ ο ν τ ά σας π α ν τ ε λ ό ν ι α ; Θα σας π ι ά σ ω τώρα και θα σας καρφώσω από τ α αυτιά στον τ ο ί χ ο , μ π ο ρ ε ί να τους π ω , μα, δ ε ν ξ έ ρ ω , πιθανόν τ α λόγια μου να μ η ν τους φανούν α σ τ ε ί α , μονάχα θα τους θυμίσουν τα άψυχα κ ι α ν ό η ­ τ α λόγια του αποχωρισμού που μ ά θ α ν ε α π έ ξ ω . Θα σωπά­ σουν γ ι α λ ί γ ο και κ α τ ό π ι ν θα μου πουν: « Ε μ ε ί ς φ ε ύ γ ο υ μ ε , γ ι α γ ι ά , σε ποιους να π ο ύ μ ε στην Ισταν­ μ π ο ύ λ τους χ α ι ρ ε τ ι σ μ ο ύ ς σου; Κ α ι ξαφνικά, σαν να μ η ν τ η ν π ε ρ ί μ ε ν α τ η ν ε ρ ώ τ η σ η αυ­ τ ή , θα σ α σ τ ί σ ω , θ' α ν α σ τ α τ ω θ ώ . Κ α τ ό π ι ν θα σ κ ε φ τ ώ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , αυτά που άφησα ε κ ε ί ε β δ ο μ ή ν τ α χρόνια πριν, μα δ ε ν π ι ά ν ο μ α ι κορόιδο ε γ ώ , ξ έ ρ ω : όπως έ γ ρ α ψ ε κ ι ο Σ ε ­ λαχατίν σ τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α τ ο υ , ξ έ ρ ω ότι ε κ ε ί ε ί σ τ ε βου­ τ η γ μ έ ν ο ι μ έ χ ρ ι τ ο λ α ι μ ό σ τ η ν αμαρτία. Ό μ ω ς μ ε ρ ι κ έ ς φο­ ρ έ ς , τ ι ς κρύες χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς , όταν οι α ν α μ ν ή σ ε ι ς κ ι η σ ό μ π α , που δ ε ν έ χ ε ι κ α τ α φ έ ρ ε ι να τ η ν α ν ά ψ ε ι κ α λ ά ο τζουτζές, δ ε ν μ ε ζεσταίνουν α ρ κ ε τ ά καλά, θ έ λ ω , για μια μ ο ­ νάχα σ τ ι γ μ ή , να ε ί μ α ι ανάμεσα σας, σ ε μια φ ω τ ε ι ν ή , ζ ε σ τ ή και χ α ρ ο ύ μ ε ν η κ ά μ α ρ η , να ο ν ε ι ρ ε ύ ο μ α ι * όμως όχι, δ ε ν τ η θ έ λ ω ε γ ώ τ η ν α μ α ρ τ ί α ! Τ έ λ ο ς , όταν δ ε ν μ π ο ρ ώ να διώξω από τ η σ κ έ ψ η μου τ η φ ω τ ε ι ν ή και χ α ρ ο ύ μ ε ν η κ ά μ α ρ η , κα­ τ α μ ε σ ή ς τ η ς χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ η ς νύχτας, σ η κ ώ ν ο μ α ι από τ ο κ ρ ε ­ β ά τ ι μου, ανοίγω τ η ν ντουλάπα, και τ ι ς β γ ά ζ ω από τ ο κ ο υ ­ τ ί , δ ί π λ α από τ η ν κ α σ ε τ ί ν α μ ε τα κ ο σ μ ή μ α τ α , όπου τ ι ς έ χ ω φ υ λ α γ μ έ ν ε ς μαζί μ ε τ ι ς α π ο δ ε ί ξ ε ι ς τ ι ς Η λ ε κ τ ρ ι κ ή ς Ε τ α ι ­ ρείας και τ ι ς σ π α σ μ έ ν ε ς β ε λ ό ν ε ς τ η ς ρ α π τ ο μ η χ α ν ή ς , κ ά τ ω

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

459

από τ ι ς άδειες κουβαρίστρες, και τ ι ς κοιτάζω: Τ ι κρίμα, όλες π ε θ ά ν α τ ε , α ν α γ γ ε ί λ α ν ε τ ο θάνατο σας σ' όλο τον κ ό σ μ ο , κ ι ε γ ώ έ κ ο ψ α τα α γ γ ε λ τ ή ρ ι α από τ ι ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , νά, κ ο ι τ ά ξ ­ τ ε , κ ο ι τ ά ξ τ ε τ α α γ γ ε λ τ ή ρ ι α του θανάτου σ α ς : Κ η δ ε ί α : Σ ε μιχά Κσέν, κ ό ρ η τ ο υ μ α κ α ρ ί τ η Χ α λ ί λ Τ ζ ε μ ί λ , Γ ε ν ι κ ο ύ Δ ι ­ ευθυντή των Εργοστασίων Ζάχαρης. Κ η δ ε ί α : Μουρουβέτ. Ί Ιταν μ έ λ ο ς του Ν ο μ ι κ ο ύ Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ , σπουδαία τ α λάχανα κυρία Μ ο υ ρ ο υ β έ τ , ε σ ύ ήσουν η π ι ο χαζή α π ' όλες. Κ η δ ε ί α : Νιχάλ, μοναχοκόρη τ ο υ μ α κ α ρ ί τ η πλούσιου Α ν τ ν ά ν . Σ ε θ υ ­ μ ά μ α ι , Ν ι χ ά λ , φυσικά σ ε θ υ μ ά μ α ι , π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε ς έ ν α ν κα­ π ν έ μ π ο ρ ο , έ κ α ν ε ς τρία παιδιά, α π έ κ τ η σ ε ς έ ν τ ε κ α ε γ γ ό ν ι α , όμως ε σ ύ α γ α π ο ύ σ ε ς τ ο ν Μ π ε χ λ ο ύ λ , που όμως α γ α π ο ύ σ ε εκείνη την ξετσίπωτη την Μ π ι χ τ έ ρ , μ η σκέφτεσαι, Φατμά, νά, ά λ λ η μ ι α , η τ ε λ ε υ τ α ί α , π ε ρ ά σ α ν ε , ν ο μ ί ζ ω , δ έ κ α χρόνια από τ ό τ ε . Κ η δ ε ί α : Ν ι γ κ ι ά ν Ι σ ι κ τ σ ί , κ ό ρ η τ ο υ μ α κ α ρ ί τ η Σουκρού πασά, πρώην υπουργού Βακουφιών και π ρ ε σ β ε υ τ ή στο ϊ Ιαρίσι, α δ ε λ φ ή τ η ς μακαρίτισσας Τουρκιάν και τ η ς μακαρίτισσας Σ ο υ κ ρ ά ν . Α χ , Ν ι γ κ ι ά ν , διάβασα και τ ο δικό σου α γ γ ε λ τ ή ρ ι ο θανάτου. Κ α ι τ ό τ ε καθώς σ τ έ κ ο μ α ι σ τ η μ έ σ η του κρύου δωματίου μ ο υ , μ ε τ α α γ γ ε λ τ ή ρ ι α θανάτου στα χ έ ­ ρια, καταλαβαίνω πως δ ε ν μου έ χ ε ι μ ε ί ν ε ι κανένας γ ν ω σ τ ό ς σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ κ α ι σ κ έ φ τ ο μ α ι : Ε ί σ τ ε σ τ η ν κ ό λ α σ η που ο Σ ε λ α χ α τ ί ν παρακαλούσε να κ α τ έ β ε ι σ τ η γ η κ ι έ χ ε ι γ ρ ά ψ ε ι γ ι ' αυτήν και σ τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α τ ο υ , β υ θ ι σ τ ή κ α τ ε όλες στις τ ρ ο μ ε ρ έ ς α μ α ρ τ ί ε ς τ η ς Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , και π ε θ ά ν α τ ε , θα­ φ τ ή κ α τ ε α ν ά μ ε σ α σ τ ι ς π ο λ υ κ α τ ο ι κ ί ε ς α π ό μ π ε τ ό ν , τ ι ς κα­ μ ι ν ά δ ε ς τ ω ν ε ρ γ ο σ τ α σ ί ω ν , τ ι ς μ υ ρ ω δ ι έ ς από τα π λ α σ τ ι κ ά , τους οχετούς, τ ι τ ρ ο μ ε ρ ό ! Ό σ ο τ ο σ κ έ φ τ ο μ α ι αυτό, ν ι ώ θ ω τ η γ α λ ή ν η ενός παράξενου φόβου, κ ι ε π ε ι δ ή σ τ η ν π α γ ε ρ ή χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ η νύχτα λαχταρώ τ η ζεστασιά τ ο υ παπλώματος

460

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μου, γυρίζω στο κ ρ ε β ά τ ι μου και, κ ο υ ρ α σ μ έ ν η από τ ι ς σ κ έ ­ ψ ε ι ς μου, θ έ λ ω να κ ο ι μ η θ ώ , να ξ ε χ ά σ ω : Ό χ ι , δ ε ν είναι κα­ ν ε ί ς σ τ η ν Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ γ ι α να του σ τ ε ί λ ω τους χ α ι ρ ε τ ι σ μ ο ύ ς μου. Α ς έρθουν να ρ ω τ ή σ ο υ ν . Τ ο ύ τ η τ η φορά, χωρίς να σα­ στίσω και να ταραχτώ, θα τους απαντήσω α μ έ σ ω ς . Τους π ε ­ ρ ι μ έ ν ω , μα κ ά τ ω υ π ά ρ χ ε ι α κ ό μ η α π ό λ υ τ η ησυχία. Σ η κ ώ ­ θ η κ α από το κ ρ ε β ά τ ι μου και κοίταξα το ρολόι που ή τ α ν πά­ νω στο τ ρ α π έ ζ ι * η ώρα ε ί ν α ι δ έ κ α ! Τ ι π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν γ ι α να φύγουν; Π ή γ α στο παράθυρο κι έ β γ α λ α έ ξ ω τ ο κ ε φ ά λ ι μ ο υ : τ ο α υ τ ο κ ί ν η τ ο είναι α κ ό μ η ε κ ε ί που τ ο ά φ η σ ε ο Μ ε τ ί ν , κα­ τ ό π ι ν θ υ μ ή θ η κ α : δ ε ν ακούω ο ύ τ ε τ ο τ ε ρ έ τ ι σ μ α του τ ζ ί τ ζ ι ­ κα που ε β δ ο μ ά δ ε ς τώρα ή τ α ν α κ ί ν η τ ο ς κοντά σ τ η ν πόρτα τ η ς κουζίνας. Η σ ι ω π ή μ ε φοβίζει! Μ ε τ ά σ κ έ φ τ η κ α τ η φαρ­ μακοποιό που ε ί χ ε έ ρ θ ε ι λ ί γ ο πριν και δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να κα­ τ α λ ά β ω τ η ν αιτία του ερχομού τ η ς , κ ι έ φ ε ρ α π ά λ ι σ τ η σ κ έ ­ ψ η μου αυτό που ε ί π ε ο τ ζ ο υ τ ζ έ ς · σίγουρα τους έ χ ε ι μ α ζ έ ­ ψ ε ι κ ο ν τ ά του και τους ψ ι θ υ ρ ί ζ ε ι τ ι ε ί ν α ι ε ν ο χ ή και τ ι αμαρτία. Β γ ή κ α α μ έ σ ω ς από τ ο δ ω μ ά τ ι ο μου, π ή γ α σ τ η ν ά κ ρ η τ η ς σκάλας, χ τ ύ π η σ α κ ά τ ω τ ο μπαστούνι μου και φώ­ ναξα: « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , έλα αμέσως επάνω!» Δ ε ν ξέρω γ ι α τ ί , ήμουνα σίγουρη πως δεν θα ερχόταν, άδι­ κα χτυπούσα μ ε τ ο μπαστούνι μου κ ά τ ω κ ι άδικα κούραζα τ η γ έ ρ ι κ η φωνή μου, μα ξαναφώναξα και, φωνάζοντας, έ ν ι ω ­ σα κ ά τ ι παράξενο κ ι ανατρίχιασα: σαν να ε ί χ α ν ε φύγει δί­ χως να μ ε ειδοποιήσουν, δ ε ν θα ξαναγύριζαν, και θα ' μ ε ν α στο σ π ί τ ι ο λ ο μ ό ν α χ η ! Φ ο β ή θ η κ α λ ί γ ο και, γ ι α να ξεχάσω, ξαναφώναξα, μα τ ο ύ τ η τ η φορά τ ο παράξενο ε κ ε ί ν ο συναί­ σ θ η μ α τ ο 'νιωσα α κ ό μ η πιο έ ν τ ο ν α . Σ α ν να μ η ν ε ί χ ε μ ε ί ν ε ι

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

461

κανείς στον κ ό σ μ ο , ο ύ τ ε ένας άνθρωπος ο ύ τ ε ένα πουλί ού­ τ ε ένα ά τ α κ τ ο σκυλί ο ύ τ ε καν έ ν α τ ζ ι τ ζ ί κ ι , γ ι α να μου θυ­ μ ί ζ ε ι τ η ζ έ σ τ η και τ ο χρόνο. Ο χρόνος σ τ α μ ά τ η σ ε , κ ι έ μ ε ι ­ να μ ό ν η κ ι έ ρ η μ η , άδικα φωνάζω και χ τ υ π ώ κ ά τ ω α π ε λ π ι ­ σ μ έ ν α τ ο μπαστούνι μου, κ α ν ε ί ς δ ε ν μ' α κ ο ύ ε ι : μονάχα οι ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν ε ς πολυθρόνες, οι κ α ρ έ κ λ ε ς , τα σ κ ο ν ι σ μ έ ν α τ ρ α π έ ζ ι α , οι κ λ ε ι σ τ έ ς π ό ρ τ ε ς , τα α π ε λ π ι σ μ έ ν α έ π ι π λ α , που από μόνα τους τρίζουν. Ο θάνατος όπως τον π ε ρ ι έ γ ρ α φ ε ς , Σ ε λ α χ α τ ί ν ! Θ ε έ μ ο υ , φ ο β ή θ η κ α και ν ό μ ι σ α πως η σ κ έ ψ η μου θα έ π η ζ ε , θα γ ι ν ό τ α ν κ ο μ μ ά τ ι ξύλο όπως τ α έ π ι π λ α , και θα ' μ ε ν ε γ ι α π ά ν τ α ε δ ώ , ά χ ρ ω μ η και ά ο σ μ η σαν έ ν α κ ο μ μ ά τ ι π ά γ ο υ . Ύ σ τ ε ρ α σ κ έ φ τ η κ α ξαφνικά να κ α τ έ β ω κά­ τ ω και να ξαναβρώ τ ο χρόνο και τ η ν κ ί ν η σ η * πίεσα τον εαυ­ τό μου, κ α τ έ β η κ α τ έ σ σ ε ρ α σκαλοπάτια, μα ζ α λ ί σ τ η κ α και φ ο β ή θ η κ α : Ε ί ν α ι άλλα δ ε κ α π έ ν τ ε σκαλοπάτια, δεν μ π ο ρ ε ί ς να κ α τ έ β ε ι ς , Φ α τ μ ά , θα π έ σ ε ι ς ! Γύρισα σιγά σιγά π ί σ ω , γ ύ ­ ρισα τ η ν π λ ά τ η μου σ τ η ν α ν α τ ρ ι χ ι α σ τ ι κ ή ησυχία, θ έ λ η σ α να ε υ θ υ μ ή σ ω λ ί γ ο και να ξεχάσω τ η ν αγωνία μου: Θα 'ρθουν ο π ω σ δ ή π ο τ ε να φιλήσουν τ ο χ έ ρ ι σου, Φ α τ μ ά , μ η ν α ν η σ υ ­ χείς. Ό τ α ν έφτασα σ τ η ν πόρτα του δωματίου μου, δ ε ν φοβόμουνα πια, ωστόσο δ ε ν μπορούσα ούτε τ ο κ έ φ ι μου να ξα­ ν α β ρ ώ . Ο Σ ε λ α χ α τ ί ν μ ε κ ο ί τ α ζ ε από τ η φ ω τ ο γ ρ α φ ί α του στον τ ο ί χ ο , γ ι α να μ ε φ ο β ε ρ ί σ ε ι α κ ό μ η π ι ο π ο λ ύ , μα δ ε ν έ ν ι ω θ α τ ί π ο τ α , σαν να είχα χ ά σ ε ι πια τ η μυρωδιά, τ η ζ έ ­ σ τ η , τ η γ ε ύ σ η , την αφή. Έ π ε ι τ α έκανα άλλα επτά μικρά β ή μ α τ α , έφτασα στο κ ρ ε β ά τ ι μου, η ράχη μου α κ ο ύ μ π η σ ε στα σ ί δ ε ρ α του κ ρ ε β α τ ι ο ύ , κοίταξα τ ο χαλί στο π ά τ ω μ α , έ ν ι ω σ α τ ο κ ε ν ό τ η ς σ κ έ ψ η ς μου και σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α . Ε γ ώ κι η άδεια μου σ κ έ ψ η εξακολουθούμε να ε ί μ α σ τ ε στο κ ε ν ό .

462

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Κατόπιν ξάπλωσα στο κ ρ ε β ά τ ι , άφησα τ ο κ ε φ ά λ ι μου να π έ ­ σει στο μαξιλάρι, σ κ έ φ τ η κ α , έ φ τ α σ ε άραγε η ώρα, έρχονται, μπαίνουν μ ή π ω ς από τ η ν π ό ρ τ α γ ι α να φιλήσουν τ ο χ έ ρ ι μου* γ ε ι α σου, γ ι α γ ι ά , γ ε ι α σου, γ ι α γ ι ά , ε ί σ τ ε έ τ ο ι μ η ; Ό μ ω ς στις σ κ ά λ ε ς δ ε ν υ π ή ρ χ ε φ ω ν ή , κ ά τ ω δ ε ν ακουγόταν ο πα­ ραμικρός θόρυβος κ ι ε π ε ι δ ή φοβόμουν μ η ν αρχίσω κ ι α γ ω ­ ν ι ώ , σ κ έ φ τ η κ α ότι δ ε ν ήμουν α κ ό μ η έ τ ο ι μ η , ότι έ π ρ ε π ε να π ε ρ ι μ έ ν ω και να κ ά ν ω ό,τι έκανα τ ι ς σ ι ω π η λ έ ς ε κ ε ί ν ε ς , έ ρ η ­ μ ε ς χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς ν ύ χ τ ε ς , όταν έ σ κ ι ζ α τ ο χρόνο σαν φ έ τ ε ς πορτοκαλιού* και τ ρ ά β η ξ α π ά ν ω μου τ ο π ά π λ ω μ α κ ι άρχι­ σα να π ε ρ ι μ έ ν ω . Π ε ρ ι μ έ ν ο ν τ α ς , ήξερα καλά πως κάποια σ κ έ ψ η θα σκά­ λ ω ν ε στο νου μου. Π ο ι α ; Θ έ λ ω να μου αποκαλυφθεί η συ­ ν ε ί δ η σ η μου, σαν γ ά ν τ ι που τ ο γυρίζουν τ ο μ έ σ α έ ξ ω . Ώ σ τ ε να π ω τ ε λ ι κ ά αυτή είσαι, Φ α τ μ ά , η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μορφή σου εί­ ναι α ν τ ι κ α τ ο π τ ρ ι σ μ ό ς τ η ς ψ υ χ ή ς σου! Θ έ λ ω να ε κ π λ α γ ώ , να ξεχάσω, ν' α ν η σ υ χ ή σ ω : Ε ά ν η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μορφή μου ε ί ­ ναι αυτό που βλέπουν οι άλλοι όταν π η γ α ι ν ο έ ρ χ ο ν τ α ι , αυτό που κατεβάζουν από τ ι ς σ κ ά λ ε ς γ ι α τ ο βραδινό φ α γ η τ ό και που σε λ ί γ ο θα φιλήσουν τ ο χ έ ρ ι τ ο υ , τ ό τ ε τ ο μ έ σ α μου ποιο είναι ά ρ α γ ε ; Τ ι άλλο να είναι πέρα από τ η ν καρδιά μου, που χ τ υ π ά ε ι ρυθμικά, και τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μου, που σαν χ ά ρ τ ι ν η βαρκούλα π λ έ ο υ ν στο ν ε ρ ό ; Π α ρ ά ξ ε ν ο ! Ε ί ν α ι φορές που ανά­ μεσα στον ύπνο και τ ο ξ ύ π ν η μ α , στο σκοτάδι, τα μ π ε ρ δ ε ύ ω , μ ε π ι ά ν ε ι γ λ υ κ ι ά τ α ρ α χ ή και θ έ λ ω να ξ έ ρ ω : σαν να έ χ ε ι γ ί ­ ν ε ι έ ν α τ ο μ έ σ α μου μ ε τ η ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μου μ ο ρ φ ή , και δ ε ν μπορώ να βρω στο σ ι ω π η λ ό σκοτάδι ποιο είναι το μ έ σ α μου, ποια ε ί ν α ι η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μου μ ο ρ φ ή και ποια ε ί μ α ι ε γ ώ . Α π λ ώ ν ω τ ο χ έ ρ ι μου απαλά, σαν γ ά τ α , ανάβω τ ο φως, α γ ­ γ ί ζ ω τ ο κρύο σίδερο του κ ρ ε β α τ ι ο ύ , και προσπαθώ να βρω

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

463

τον εαυτό μου, μα τ ο κρύο σίδερο μ ε π α ί ρ ν ε ι και μ ε π η γ α ί ­ ν ε ι σε μια χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ η ν ύ χ τ α : Π ο ύ ε ί μ α ι ; Σ κ έ φ τ ο μ α ι πως ο άνθρωπος μ ε ρ ι κ έ ς φορές ο ύ τ ε κ ι αυτό τ ο ξ έ ρ ε ι . Αν ένας άνθρωπος που μ έ ν ε ι ε β δ ο μ ή ν τ α χρόνια στο ίδιο σ π ί τ ι μ π ε ρ ­ δ ε ύ ε τ α ι , σ κ έ φ τ ο μ α ι π ά λ ι ε γ ώ , κ ι αποφασίζω ότι αυτό που λ έ γ ε τ α ι ζ ω ή , και που ν ο μ ί ζ ο υ μ ε ότι τ ο έ χ ο υ μ ε ε ξ α ν τ λ ή σ ε ι , είναι κ ά τ ι παράξενο κι α κ α τ α ν ό η τ ο και κ α ν ε ί ς δεν ξ έ ρ ε ι ού­ τ ε γ ι α τ ί κ ι η ίδια του η ζ ω ή είναι έ τ σ ι . Σ τ έ κ ε σ α ι και π ε ρ ι ­ μ έ ν ε ι ς , κ ι η ζωή π ά ε ι από δω κ ι από κ ε ι , χωρίς να ξ έ ρ ε ι κα­ ν ε ί ς γ ι α τ ί , κ ι εσύ α ν α ρ ω τ ι έ σ α ι , κ ά ν ε ι ς έ ν α σωρό σ κ έ ψ ε ι ς : Α π ό πού ξ ε κ ί ν η σ ε και πού π ά ε ι ; Π α ρ ά ξ ε ν ε ς σ κ έ ψ ε ι ς , δίχως α π ο τ έ λ ε σ μ α , που δ ε ν είναι ο ύ τ ε σ ω σ τ έ ς ο ύ τ ε λάθος, ώσπου ξαφνικά β λ έ π ε ι ς ό τ ι τ ο τ α ξ ί δ ι τ έ λ ε ι ω σ ε , έ λ α λ ο ι π ό ν , Φ α ­ τ μ ά ! κ α τ έ β α . Π ρ ώ τ α απλώνω τ ο έ ν α πόδι και κατόπιν τ ο ά λ λ ο , κ α τ ε β α ί ν ω από τ η ν άμαξα. Κ ά ν ω δυο β ή μ α τ α , κ α τ ό ­ πιν γυρίζω και κοιτάζω. Αυτό ή τ α ν τ ο π ρ ά γ μ α που μας κου­ νούσε π έ ρ α - δ ώ θ ε και που μας π ή γ α ι ν ε π ε ρ ί π α τ ο ; Ν α ι , αυ­ τ ό ή τ α ν . Ώ σ τ ε έ τ σ ι λοιπόν θα σ κ έ φ τ ο μ α ι όταν θα φτάσω στο τ έ ρ μ α : Α υ τ ό ή τ α ν , κ ι ε γ ώ δ ε ν κ α τ ά λ α β α τ ί π ο τ α , μα θα ή θ ε λ α ν' αρχίσω πάλι από τ η ν α ρ χ ή . Ό μ ω ς δεν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι ! Ά ν τ ε , θα πουν, τώρα ε ί μ α σ τ ε πια ε δ ώ , σ τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , δ ε ν μπορείς να ξαναμπείς μ έ σ α , δ ε ν μ π ο ρ ε ί ς ν' αρχίσεις από τ η ν α ρ χ ή . Κ ι ε ν ώ ο αμαξάς απομακρύνεται μ ε τα άλογα τ ο υ , χ τ υ π ώ ν τ α ς μ ε τ ο κ α μ ο υ τ σ ί κ ι τον αέρα, ε γ ώ , που τον κ ο ι ­ τάζω από π ί σ ω , θ έ λ ω να κ λ ά ψ ω : Ώ σ τ ε δ ε ν μ π ο ρ ώ ν' αρχί­ σω από τ η ν α ρ χ ή , μ η τ έ ρ α , δεν μπορώ! Μ α ο άνθρωπος π ρ έ ­ π ε ι να μ π ο ρ ε ί ν' αρχίζει από τ η ν α ρ χ ή , σ κ έ φ τ ο μ α ι ε π α ν α ­ σ τ α τ ώ ν τ α ς , α κ ρ ι β ώ ς όπως έ ν α αθώο κ ο ρ ί τ σ ι , π ρ έ π ε ι , αν θ έ λ ε ι , να μ π ο ρ ε ί να μ ε ί ν ε ι σ' όλη του τ η ζωή α ν α μ ά ρ τ η τ ο , έ τ σ ι π ρ έ π ε ι κ ι ο άνθρωπος να μ π ο ρ ε ί να ξαναρχίσει, μουρ-

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

464

μουρίζω, και τ ό τ ε θ υ μ ά μ α ι τα β ι β λ ί α που μου διάβαζαν η Ν ι γ κ ι ά ν , η Τ ο υ ρ κ ι ά ν και η Σ ο υ κ ρ ά ν , καθώς και τον π ε ρ ί ­ πατο που κ ά ν α μ ε μ ε τ η μ η τ έ ρ α , όταν ε π ι σ τ ρ έ φ α μ ε από κ ε ι , μ ε τ η ν άμαξα. Τ α θ υ μ ά μ α ι μ ε χαρά, α ν ά μ ε ι κ τ η μ ε μ ε λ α γ ­ χολία. Ε κ ε ί ν ο τ ο πρωί η μ η τ έ ρ α μ ε ε ί χ ε π ά ε ι στο σ π ί τ ι του Σ ο υ ­ κρού πασά και, προτού μ' α φ ή σ ε ι ε κ ε ί , μου ε ί π ε , όπως κά­ θ ε φορά, άκου, Φ α τ μ ά , όταν έ ρ θ ω τ ο βράδυ να σε πάρω, μ η τυχόν κ ι α ρ χ ί σ ε ι ς να κ λ α ι ς γ ι α τ ί δ ε ν θα σ ε ξ α ν α φ έ ρ ω , μα γ ρ ή γ ο ρ α ξέχασα τα λόγια τ η ς , ε π ε ι δ ή έπαιζα όλη τ η μ έ ρ α μ ε τ η Ν ι γ κ ι ά ν , τ η ν Τ ο υ ρ κ ι ά ν και τ η Σ ο υ κ ρ ά ν , και τ ι ς κοί­ ταζα μ ε θαυμασμό, ε π ε ι δ ή ή τ α ν πολύ πιο έ ξ υ π ν ε ς και πιο όμορφες από μ έ ν α , κ ι ε π ε ι δ ή παίζανε πολύ ωραίο πιάνο και μ ι μ ο ύ ν τ α ν πολύ ωραία τον κ ο υ τ σ ό αμαξά Α ϊ β ά ζ ' κ α τ ό π ι ν μ ι μ ή θ η κ α ν α κ ό μ η και τον π α τ έ ρ α τους, κ ι ε γ ώ π α ρ α ξ ε ν ε ύ ­ τ η κ α κ ι έ π ρ ε π ε να π ε ρ ά σ ε ι ώρα γ ι α να τ ο λ μ ή σ ω να γ ε λ ά σ ω όπως αυτές· τ ο απόγευμα α π ή γ γ ε ι λ α ν π ο ι ή μ α τ α , είχαν π ά ε ι σ τ η Γ α λ λ ί α , ξέρανε γ α λ λ ι κ ά , έ π ε ι τ α , όπως κ ά ν α ν ε π ά ν τ α , φ έ ρ α ν ε έ ν α τ ο υ ρ κ ι κ ό β ι β λ ί ο , μια μ ε τ ά φ ρ α σ η που διαβάσα­ ν ε όλες από λ ί γ ο δίνοντας η μια σ τ η ν ά λ λ η τ ο β ι β λ ί ο , που ή τ α ν τόσο ωραίο ώ σ τ ε ξέχασα όσα μου ε ί χ ε π ε ι η μ η τ έ ρ α μου* ξέχασα α κ ό μ η κ ι ότι π λ η σ ί α ζ ε η δύση του ή λ ι ο υ , και ξαφνικά τ η ν είδα μ π ρ ο σ τ ά μου και κ α τ ά λ α β α πως ε ί χ ε έ ρ ­ θ ε ι η ώρα να γ υ ρ ί σ ο υ μ ε κ ι άρχισα να κ λ α ί ω , κ ι η μ η τ έ ρ α μου μ ε κ ο ί τ α ξ ε άγρια, μα ε γ ώ δ ε ν θυμόμουν αυτά που μου ε ί χ ε π ε ι τ ο πρωί σ τ η ν άμαξα και δ ε ν έ κ λ α ι γ α μονάχα ε π ε ι ­ δ ή ε ί χ ε έ ρ θ ε ι η ώρα να γυρίσουμε στο σ π ί τ ι , μα κι ε π ε ι δ ή μ ε ε ί χ ε κ ο ι τ ά ξ ε ι άγρια η μ η τ έ ρ α μου, και τ ό τ ε η μ η τ έ ρ α τ η ς Σ ο υ κ ρ ά ν , τ η ς Ν ι γ κ ι ά ν και τ η ς Τ ο υ ρ κ ι ά ν μ ε λ υ π ή θ η κ ε και ε ί π ε , ά ν τ ε , κορίτσια, φ έ ρ τ ε κ α ρ α μ έ λ ε ς , λυπάμαι, κυρία μου,

465

ΤΟ Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

ε ί π ε η μ η τ έ ρ α μ ο υ , κ ι η μ η τ έ ρ α τους ε ί π ε , παρακαλώ, χι η Ν ι γ κ ι ά ν έ φ ε ρ ε μ ι α α σ η μ έ ν ι α φοντανιέρα μ ε κ α ρ α μ έ λ ε ς , κ ι όλοι μ ε κοίταζαν, όμως ε γ ώ δ ε ν άπλωσα τ ο χ έ ρ ι μου να πά­ ρω, όχι, ε ί π α , όχι αυτό, τ ο άλλο θ έ λ ω , κ α ι τ ό τ ε ε ί π α ν τ ι ε ί ­ ναι αυτό που θ έ λ ε ι ς , κ ι η μ η τ έ ρ α μου ε ί π ε , φ τ ά ν ε ι π ι α , Φ α ­ τ μ ά , κ ι ε γ ώ π ή ρ α τ ο θάρρος, κ ι ε ί π α ε κ ε ί ν ο τ ο β ι β λ ί ο , μα, έ τ σ ι κ λ α μ έ ν η καθώς ή μ ο υ ν α , δ ε ν μ π ό ρ ε σ α να δ ε ί ξ ω ποιο από τα β ι β λ ί α ή θ ε λ α , κ ι η Σ ο υ κ ρ ά ν π ή ρ ε τ η ν άδεια από τ η μ η τ έ ρ α τ η ς γ ι α να φ έ ρ ε ι κ ι ά λ λ α β ι β λ ί α κ ι η μ η τ έ ρ α μου νομίζω ε ί π ε , μα τ α β ι β λ ί α αυτά δ ε ν είναι γ ι α τ η ν κ ό ρ η μ ο υ , ά λ λ ω σ τ ε δ ε ν τ η ς α ρ έ σ ε ι τ ο δ ι ά β α σ μ α , κ ι ε γ ώ έριξα μια μα­ τ ι ά στα εξώφυλλα, Μόντε

Κρίστο,

Χαβίέ

ντε Μοντεπέν

/ Ιολ ντε Νοκ, άλλο όμως ή θ ε λ α ε γ ώ , τ ι ς Περιπέτειες Ροβινσώνα

και του

που μου ε ί χ α ν ε δ ι α β ά σ ε ι τ ο α π ό γ ε υ μ α , μ π ο ρ ώ

να τ ο πάρω, ρώτησα, κ ι η μ η τ έ ρ α μου π ά λ ι ν τ ρ ά π η κ ε π ο ­ λύ, όμως η μ η τ έ ρ α τ ω ν κοριτσιών ε ί π ε , κράτησε τ ο , κορι­ τ σ ά κ ι μ ο υ , μα μ η ν τ ο χ ά σ ε ι ς , είναι του Σ ο υ κ ρ ο ύ πασά, και τ ό τ ε ε γ ώ σώπασα, και μ ε τ ο β ι β λ ί ο στο χ έ ρ ι π ή γ α και κά­ θισα ήσυχα σ τ η ν άμαξα. Καθόμουν α π έ ν α ν τ ι σ τ η μ η τ έ ρ α μ ο υ , μα φοβόμουνα να τ η ν κοιτάξω. Τ α κ ο κ κ ι ν ι σ μ έ ν α από τ ο κλάμα μάτια μου κοί­ ταζαν τ ο δρόμο κ α ι τ α παράθυρα του σ π ι τ ι ο ύ που η άμαξα μας ε ί χ ε α φ ή σ ε ι πίσω* ξαφνικά η μ η τ έ ρ α μου μού έ β α λ ε τ ι ς φ ω ν έ ς , ε ί π ε π ω ς ήμουν α ν ά γ ω γ η . Δ ε ν μ π ό ρ ε σ ε , φαίνεται, να κ α λ μ ά ρ ε ι τ ο θυμό τ η ς , και σ ε λ ί γ ο σ υ ν έ χ ι σ ε : τ η ν ε π ό ­ μ ε ν η ε β δ ο μ ά δ α δ ε ν θα μ ε π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι του Σουκρού πασά. Τ η ν κοίταξα κ α τ ά μ α τ α , σ κ έ φ τ η κ α ό τ ι γ ι α να κ λ ά ψ ω μου τ ο έ λ ε γ ε , όμως ε ν ώ ά λ λ ε ς φορές τ έ τ ο ι α λόγια μ' έκαναν να κ λ α ί ω , ε κ ε ί ν η τ η φορά δ ε ν έ κ λ α ψ α . Ε π ε ι δ ή έ ν ι ω θ α μια π α ρ ά ξ ε ν η χαρά κ ι η ρ ε μ ί α * α ρ γ ό τ ε ρ α , ξ α π λ ω μ έ ν η σ ε αυτό

466

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τ ο κ ρ ε β ά τ ι , αφού σ κ έ φ τ η κ α π ο λ ύ , κ α τ ά λ α β α γ ι α τ ί : α ι τ ί α ή τ α ν ε κ ε ί ν ο τ ο β ι β λ ί ο , κοίταζα τ ο εξώφυλλο του τ ό τ ε και σκεφτόμουνα: Η Ν ι γ κ ι ά ν , η Τ ο υ ρ κ ι ά ν και η Σ ο υ κ ρ ά ν μου διαβάσανε μ ε ρ ι κ ά κ ο μ μ ά τ ι α του· δ ε ν τα κ α τ ά λ α β α όλα, τ ο β ρ ή κ α λ ί γ ο μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο , μα, και π ά λ ι , ο ρ ι σ μ έ ν α π ρ ά γ μ α τ α είναι ξεκάθαρα στο νου μ ο υ : ένας Ά γ γ λ ο ς ζούσε ολομόνα­ χος σ' έ ν α ε ρ η μ ο ν ή σ ι , ε π ε ι δ ή ε ί χ ε β υ θ ι σ τ ε ί τ ο καράβι τ ο υ , όχι, δ ε ν ή τ α ν ολομόναχος, ε ί χ ε και τον υ π η ρ έ τ η τ ο υ , που τον β ρ ή κ ε έ π ε ι τ α από χρόνια, μα και π ά λ ι ή τ α ν πολύ πα­ ράξενο. Ή τ α ν παράξενο να σ κ έ φ τ ε τ α ι κ α ν ε ί ς έναν άνθρω­ πο και τον υ π η ρ έ τ η του να ζουν μόνοι τους, τόσο πολλά χρό­ νια, σ' έ ν α ε ρ η μ ο ν ή σ ι , όμως δεν ή τ α ν αυτό που μ ε η ρ ε μ ο ύ ­ σε ολοένα και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο , καθώς η άμαξα έ γ ε ρ ν ε , καθώς π ή γ α ι ν ε , π ό τ ε α π ' τ η μια και π ό τ ε α π ' τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , ξ έ ρ ω , υ π ή ρ χ ε κ ι άλλος λ ό γ ο ς ! Ν α ι , η μ η τ έ ρ α μου δ ε ν μ ε κοίταζε πια σ υ ν ο φ ρ υ ω μ έ ν η , κ ι α κ ό μ η , από τ ο παράθυρο δ ε ν κοίταζα μπροστά μα π ί σ ω , όπως μου άρεσε π ά ν τ ο τ ε πολύ να κ ά ν ω , όχι γ ι α να β λ έ π ω τ ο σ π ί τ ι του Σ ο υ κ ρ ο ύ πασά, που δ ε ν φαινόταν πια, μα τ ο δρόμο που α φ ή ν α μ ε π ί σ ω , τ ο πα­ ρελθόν που ή τ α ν τόσο ωραίο να τ ο σ κ έ φ τ ο μ α ι , και που έ ν ι ω ­ θα, κ ι αυτό ή τ α ν τ ο ωραιότερο, πως αυτό τ ο παρελθόν, εξαι­ τ ί α ς του β ι β λ ί ο υ που κρατούσα στο χ έ ρ ι μου, ίσως θα μ π ο ­ ρούσα να τ ο ξ α ν α ζ ή σ ω , α κ ό μ η και στο σ π ί τ ι . Π ι θ α ν ό ν οι ανυπόμονες και γ ρ ή γ ο ρ α α π ο θ α ρ ρ η μ έ ν ε ς μ α τ ι έ ς μου να π ε ­ ριπλανιόνταν άδικα στις α κ α τ α ν ό η τ ε ς σ ε λ ί δ ε ς του β ι β λ ί ο υ , ωστόσο, όσο θα π ε ρ ι π λ α ν ι ό τ α ν π ά λ ι και π ά λ ι στις σ ε λ ί δ ε ς τ ο υ , θα θυμόμουνα π ό τ ε τ ο ένα και π ό τ ε τ ο άλλο π ρ ά γ μ α από τ ο σ π ί τ ι του Σουκρού πασά όπου δ ε ν θα π ή γ α ι ν α τ η ν ε π ό μ ε ν η ε β δ ο μ ά δ α , θα θυμόμουν όσα κ ά ν α μ ε ε κ ε ί . Γ ι α τ ί , όπως σ κ έ φ τ η κ α πολύ α ρ γ ό τ ε ρ α σε τούτο ε δ ώ τ ο κ ρ ε β ά τ ι :

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

467

Σ τ η ζ ω ή , όταν τ ε λ ε ι ώ σ ε ι τ ο μοναδικό τ α ξ ί δ ι μ ε τ η ν άμαξα, δεν μπορείς να τ ο ξανακάνεις, αν όμως έ χ ε ι ς ένα β ι β λ ί ο , όσο μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο κ ι α κ α τ α ν ό η τ ο κ ι αν είναι, όταν τ ε λ ε ι ώ σ ε ι , γ ι α να σ υ λ λ ά β ε ι ς τ ο α κ α τ α ν ό η τ ο και γ ι α να κ α τ α λ ά β ε ι ς τ η ζ ω ή , αν θ ε ς , το π ι ά ν ε ι ς α π ' τ η ν αρχή και τ ο ξαναδιαβάζεις, έ τ σ ι δ ε ν είναι, Φ α τ μ ά ; 1980-1983

Τα βιβλία τον Ορχάν Παμούκ από τις Εκδόσεις Ωκεανίδα:

Τ Ο ΜΑΥΡΟ Β Ι Β Λ Ι Ο

Η ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ Ζ Ω Η

ΜΕ ΛΕΝΕ Κ Ο Κ Κ Ι Ν Ο h

Τ Ο Λ Ε Υ Κ Ο ΚΑΣΤΡΟ 4k>

ΙΣΤΑΝΜΠΟΥΛ. Π Ο Λ Η ΚΑΙ Α Ν Α Μ Ν Η Σ Ε Ι Σ

ΧΙΟΝΙ

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ